Organiczne zaburzenia psychiczne
Organiczne zaburzenia psychiczne
Organiczne zaburzenia psychiczne
•
Zaburzenia psychiczne wynikające z
nieprawidłowego funkcjonowania mózgu
związane z chorobą, procesem
degeneracyjnym lub uszkodzenia mózgu.
Średnia oczekiwana długość życia
•
średniowiecze – 27 lat
•
1900 - 48 lat
•
1995 - kobiety 80,4 mężczyźni 73,5 - USA
•
2000 w Polsce kobiety 77,7 mężczyźni 69,2
Zmiany zachodzące w mózgu w starości
•
masa
17% ok. 80 r.ż.
•
bruzdy
•
zakręty
•
komory
•
bariera krew-mózg
•
przepływ krwi
•
utlenowanie
Zmiany biochemiczne w starości
•
noradrenalina
•
monoaminooksydaza
•
Serotonina
•
Dopamina
Zmiany neuropsychologiczne
związane ze starzeniem się
•
Zdolność uczenia się jest
pełna choć nauka zabiera
więcej czasu
•
Zdolność zapamiętywania
•
Przypominanie
•
Napęd psychomotoryczny
•
Zdolności werbalne
•
IQ do 80 r.ż.
Problemy dotyczące procesu starzenia się
•
Samotność, utraty bliskich
•
chroniczne choroby somatyczne
•
Spadek ogólnej odporności
•
Kumulacja wcześniejszych chorób, nałogów,
urazów
•
Osłabienie funkcji wzroku i słuchu
Zaburzenia psychiczne
dotyczą 12-22% populacji
powyżej 65 rż.
Najczęstsze
: depresja, otępienia,
z.nerwicowe, uzależnienia.
Etiologia organicznych zaburzeń
psychicznych wg ICD10
•
PIERWOTNE
uszkodzenie mózgu
•
choroba mózgu
•
proces degeneracyjny
•
uraz
•
toksyczne uszkodzenie
•
WTÓRNA dysfunkcja
mózgu spowodowana
•
chorobami
somatycznymi
•
działaniem toksyn,
niektórych leków
związek czasowy/dowody o chorobie mózgu/
ustępują po usunięciu przyczyny
Organiczne zaburzenia psychiczne
•
OTĘPIENIE
•
MAJACZENIE
•
Z. AMNESTYCZNY
halucynoza
zaburzenia urojeniowe
zaburzenia osobowości
zaburzenia nastroju
zaburzenia lękowe
zaburzenia dysocjacyjne
katatonia
Dominująca komponenta
zaburzeń kognitywnych
Dominująca komponenta
zaburzeń
pozakognitywnych
Organiczne zaburzenia psychiczne
–
psychopatologia
•
zaburzenia
kognitywne: pamięci,
zdolności uczenia się,
inteligencji
•
zaburzenia
świadomości
•
omamy
•
urojenia
•
zaburzenia nastroju i
emocji
•
zaburzenia
zachowania i
osobowości
Objawy mogące wskazywać na organiczne
podłoże zaburzeń psychicznych
•
Wywiad: powikłania ciąży i porodu, opóźnienie
rozwoju, zaburzenia napadowe, urazy głowy,
alkohol i substancje, ekspozycja na metale ciężkie,
boks, zmiana cech osobowości
!
Nagły początek
!
Początek w późniejszym wieku
!
Zmiana osobowości po 50 r.ż.
!
Objawy katatonii
!
Objawy narastania otępienia
!
Zaburzenia świadomości
Objawy mogące wskazywać na organiczne
podłoże zaburzeń psychicznych
•
Zab. mowy: dyzartria, aprozodia, afazja, echolalia
•
Zab. ruchowe: chodu, akinezja, drżenie, mioklonie, tiki,
wzmożenie napięcia mm.
•
Zab. orientacji wzrokowo-przestrzennej: agnozja
topograficzna, patologiczne wyniki testów Bender, Benton,
trz., achromatopsja, prozopagnozja.
•
Apraksja wyobrażeniowa i ideomotoryczna
•
Chwiejność i drażliwość emocjonalna, apatia, abulia
•
Perseweracje czynności
•
Halucynacje wzrokowe
•
Rozwlekłe drobiazgowe myślenie
•
OTĘPIENIE
– epidemiologia
•
występuje głównie u osób w podeszłym wieku
dotyka 4-5% osób > 65 roku życia
u ponad 40% osób > 80 roku życia
u ok. 10% pacjentów jest chorobą
odwracalną
Otępienie - objawy
•
upośledzenie pamięci - rejestracji,
przechowywania i przypominania informacji
•
upośledzenie zdolności myślenia i rozumienia
oraz zmniejszenie wątków myślowych
•
upośledzenie funkcji wykonawczych
•
obniżenie kontroli nad emocjami,
zachowaniem i motywacją
•
do rozpoznania niezbędne utrzymywanie się
objawów przez co najmniej 6 miesięcy
OTĘPIENIE – zaburzenia towarzyszące
•
zmiany emocjonalne – rozhamowanie,
labilność, lęk, złość, objawy depresyjne,
euforia, moria
•
zmiany osobowości
•
zaburzenia psychotyczne
•
majaczenie
OTĘPIENIE - przyczyny
•
Choroby zwyrodnieniowe mózgu A-P-P-H
(choroba Alzheimera, Parkinsona, Picka,
Huntingtona)
•
Nabyte choroby mózgu
Naczyniopochodne
Uszkodzenie pourazowe
Guzy mózgu
Wodogłowie normotensyjne
Ch. Creuzfelda – Jakob
•
Inne potencjalnie odwracalne ch. mózgu
metaboliczne, toksyczne, w przeb. infekcji przewlekłej
ROZPOZNANIE OTĘPIENIA
•
Ocena podstawowych funkcji życiowych
•
Szczegółowe badanie fizykalne
•
Badania laboratoryjne: morfologia, OB, lipidogram,
aminotransferazy, poziom vit. B 12 i kwasu foliowego,
•
ocena czynności nerek, testy tarczycowe, odczyny
kiłowe, HIV, badanie płynu m-rdz
•
EKG, EEG
•
Badania obrazowe: TK, NMR,PET
•
Badanie dna oka i pola widzenia, badanie
neurologiczne, psychiatryczne
•
Testy przesiewowe: Mini Mental State, test rysowania
zegara
•
Badanie neuropsychologiczne
Najczęstsze przyczyny otępienia
•
Choroba Alzheimera 50-55%
•
Otępienie naczyniowe 20%
•
Mieszane: Alzheimerowsko-naczyniowe 15%
•
Otępienie pourazowe
•
Otępienie w przebiegu alkoholizmu
•
Choroba Parkinsona
•
pląsawica Huntingtona
Otępienia - przebieg i rokowanie
Jest chorobą śmiertelną, jak dotąd - nieuleczalną.
•
przebieg powoli postępujący (ch.Alzheimera)
•
postęp „skokowy” (otęp. naczyniowe)
•
niepostępujący (otępienie pourazowe)
•
postęp szybki (ch. Alzheimera o wczesnym
początku, ch. Creuzfeld-Jacob)
•
Zaburzenia lękowe/ depresyjne pogłębiają deficyty poznawcze
(„
otępienie rzekome” )
•
Wyższy poziom intelektu/ wiedzy pomaga kompensować deficyty
poznawcze
chorobaAlzheimera
Otępienie naczyniowe
Kobiety>mężczyźni
początek 65 lub 80 r.ż.
Mężczyźni > kobiety
Początek po 70 r.ż.
Czasem występowanie
rodzinne
Towarzyszące choroby
naczyń wieńcowych/
cukrzyca/ nikotynizm
Podstępny początek
powolne pogłębianie się
choroby
Zaczyna się i postępuje
nagle /przebieg skokowy
Objawy neurologiczne w
zawansowanych stadiach
choroby
Objawy neurologiczne
obecne od początku
Stopień zaawansowania klinicznego otępienia
wczesne –
utrata pamięci świeżej, zdolności do uczenia się i zachowania
nowych wiadomości, problemy językowe – szczególnie w
znajdowaniu słów, wahania nastroju, zmiany osobowości,
postepujące trudności w codziennej aktywności
średnie
– chory niezdolny do zapamiętania nowych wiadomości, wymaga
pomocy przy kąpieli, jedzeniu, ubieraniu się, skłonny do wędrówek,
drażliwy, wrogo nastawiony, nie współpracuje, agresywny fizycznie,
dezorientacja w miejscu i czasie, często omamy, urojenia, zaburzenia
nastroju.
zawansowane
– niezdolność do chodzenia i wszelkich codziennych
czynności, nietrzymanie zwieraczy. Zupełna utrata pamięci. Niezdolni
do połykania i jedzenia, ryzyko niedożywienia, aspiracyjnego
zapalenia płuc, odleżyn. Często afazja, bulimia, apatia, rozhamowanie
seksualne, krzyk.
OTĘPIENIE CZOŁOWO -
SKRONIOWE
•
Dawniej określane mianem zespołu Picka,
•
Początek choroby między 40 a 70 r.ż.
•
W obrazie klinicznym dominują nasilone zmiany
osobowości i kontaktów społecznych.
•
Wyraźne są również: utrata motywacji,
rozhamowanie i zaburzenia koncentracji uwagi,
częste zachowania stereotypowe i perseweracje.
•
U ok. 80% pacjentów stwierdza się utratę
zainteresowań; deficyty poznawcze dotyczą
myślenia abstrakcyjnego, planowania i umiejętności
rozwiązywania problemów.
OTĘPIENIE CZOŁOWO –
SKRONIOWE c.d.
•
Zmiany neuropatologiczne - dwojakiego rodzaju:
–
nasilona glioza astrocytarna, zmienione
balonowato neurony (tzw. Komórki Picka) oraz
srebrochłonne wtręty w neuronach komórek.
–
Zmiany mikrowłókienkowe z utratą komórek
nerwowych i zmianami gąbczastymi
–
W badaniach CT i NMR - zaniki płatów
czołowych i/lub skroniowych
OTĘPIENIE Z CIAŁAMI
LEWY’EGO
•
Stanowi 12-28% otępień
•
Przebieg - szybszy niż w chorobie Alzheimera
•
Częściej chorują mężczyźni - M:K = 1,5:1
•
Główne zmiany patologiczne:
–
ciała Lewy’ego (wtręty cytoplazmatyczne)
–
płytki β-amyloidowe
–
zwyrodnienie nerwowowłókienkowe
–
ubytek synaps
–
zmiany gąbczaste
OTĘPIENIE Z CIAŁAMI
LEWY’EGO - KRYTERIA
•
Postępujące zaburzenia funkcji poznawczych
wpływające na aktywność społeczną i zawodową
•
Objawy zespołu parkinsonowskiego
•
Nawracające omamy wzrokowe - bardzo plastyczne
•
Falujące zaburzenia uwagi
•
Objawy dodatkowe:
•
powtarzające się upadki, omdlenia, nadwrażliwość na
neuroleptyki, przemijające zaburzenia świadomości,
usystematyzowane urojenia, omamy z innych narządów
zmysłów.
OTĘPIENIE Z CIAŁAMI
LEWY’EGO
•
Od otępienia alzheimerowskiego odróżnia je obecność
zaburzeń psychotycznych, objawów parkinsonowskich,
szybkie pogarszanie funkcji poznawczych i skrócenie
czasu przeżycia.
•
U 50% pacjentów występuje nadwrażliwość na
neuroleptyki, częściej zdarza się złośliwy zespół
poneuroleptyczny.
•
Stosowanie neuroleptyków może pogorszyć funkcje
poznawcze.
CHOROBA HUNTINGTONA
•
Genetycznie uwarunkowana choroba zwyrodnieniowa
mózgu, dziedziczenie autosomalne dominujące; gen
zlokalizowany na krótkim ramieniu chromosomu 4.
•
Proces zwyrodnieniowy obejmuje korę i jądra
podkorowe.
•
Pod względem biochemicznym: przewaga układu
dopamineregicznego oraz niedoczynność ukladu
cholinergicznego w prążkowiu.
•
W badaniach dodatkowych: ogólny zanik mózgu
•
Początek choroby: najczęściej 35-45 r.ż.
CHOROBA HUNTINGTONA
•
Obraz kliniczny:
–
objawy otępienne: zaburzenia pamięci
krótkoterminowej i trwałej, zaburzenia uwagi,
procesu pojmowania.
–
ruchy mimowolne - początkowo w obrębie twarzy i
szyi, potem kończyn górnych, z czasem ogarniają
wszystkie mięśnie ciała
–
nastrój: częściej euforyczny, chociaż bywają
zaburzenia depresyjne z tendencjami samobójczymi.
–
u części pacjentów - zaburzenia impulsywności,
zachowania gwałtowne
CHOROBA PARKINSONA
•
Uszkodzenie neuronów dopaminergicznych układu
nigrostrialnego = przewaga układu cholinergicznego
•
Objawy neurologiczne:
–
drżenie - rąk, głowy, tułowia
–
wzrost napięcia mięśniowego, hipokinezja
–
chód drobnymi krokami, brak współruchów
–
zaburzenia mowy (pro-, retro-, lateropulsja,
logoklonia), zaburzenia pisma, mikrografia
–
akatyzja
–
objawy wegetatywne (łojotok, ślinotok, potliwość)
CHOROBA PARKINSONA
•
ZABURZENIA PSYCHICZNE - OTĘPIENNE I
CHARAKTEROLOGICZNE
•
Charakterystyczne: czyny impulsywne, duża
drażliwość i nietrzymanie afektu
•
Często zaburzenia depresyjne i zespoły psychotyczne
(zespoły urojeniowe i organiczne halucynozy)
•
Zaburzenia otępienne - o różnym stopniu nasilenia
Zespoły psychotyczne z zaburzeniami
świadomości
•
Przymglenie proste
•
Majaczenie-
jedno-, wieloprzedmiotowe,
sceniczne, „z oblężeniem”
•
Zamroczenie
/stan pomroczny/- po napadzie
epi-, pomroczność jasna, sennowłóctwo,
zespół Elpenora, upojenie patologiczne,
stany ekstatyczne, stany oniryczne, topor
•
Zespół splątaniowy (amentywny)
Otępienie korowe i podkorowe
KOROWE
(typ Alzheimera)
wcześnie afazja
Zab. pamięci
trudności w liczeniu
PODKOROWE
dyzartria
zab. funkcji
motorycznych
zmiany osobowości
Leczenie otępień
►
Edukacja rodziny i grupy wsparcia
►
Ochrona pacjenta przed zabłądzeniem
►
farmakoterapia: leki nootropowe, inh.
acetylocholinoesterazy, memantyna
►
farmakoterapia towarzyszących zab.
psychotycznych/ lękowych/ pobudzenia:
preferowane neuroleptyki atypowe
►
Leczenie zab. depresyjnych: mianseryna, SSRI,
wenlafaksyna, elektrowstrząsy
►
Zaburzenia snu: higiena snu, rytuały, oszczędne
używanie leków
Majaczenie – delirium sensu stricto
•
Należy do kategorii zaburzeń psychotycznych z
zaburzeniami świadomości /psychoz egzogennych
Bonhoeffera/
Zespół o różnej etiologii , charakteryzuje się
zaburzeniami świadomości, uwagi,
spostrzegania, myślenia, pamięci, aktywności
psychoruchowej, emocji, rytmu snu i czuwania.
Może występować w każdym wieku, najczęściej
po 60 roku życia.
Przebieg i rozpoznanie majaczenia
1.
Stadium zwiastunów
– stan predeliryjny –
drażliwość, niepokój, bezsenność, bóle głowy,
nadwrażliwość na hałasy, przykre sny –kilka h lub
dni
2.
Stadium rozwiniętej
psychozy: niepokój ruchowy,
złudzenia, omamy wzrokowe, inkoherentne
urojenia z adekwatnymi reakcjami uczuciowymi
/lęk, dysforia, euforia/- kilka h lub dni
3.
Stadium zejściowe
– ustępowanie objawów lub
stan terminalny –do 1 doby
Częste przyczyny zaburzeń świadomości
•
ZESPOŁY ODSTAWIENNE (AZA)
•
ZABURZENIA SERCOWO-NACZYNIOWE :
u starszych ludzi-
miażdżyca+niewydolny rzut serca
,
zawał serca lub mózgu,
niewydolność krążenia, udar, zator (np. po złamaniu kości długich)
ZATRUCIA
: alkohol, środki psychoaktywne, leki o działaniu
antycholinoergicznym, uspokajające, nasenne, antyhistaminowe
•
OSTRA INFEKCJA
z wysoką gorączką , zapalenie mózgu i opon.
•
CHOROBY OGÓLNE
: stany wyczerpania, zaburzenia elektrolitowe,
niedokrwistość, stany pooperacyjne, udar słoneczny, niedobory witamin
(B12, tiamina), niewydolność nerek i wątroby, nad- i niedoczynność
tarczycy
•
GUZY WEWNĄTRZCZASZKOWE I URAZY CZASZKOWO-
MÓZGOWE
Różnicowanie majaczenia i otępienia
majaczenie
otępienie
Nagły początek
Powolny początek
Trwa kilka dni do tygodni
Może trwać wiele miesięcy-lata
Pacjent z grup ryzyka: używanie
alkoholu, leków, narkotyków, ciężka
choroba lub zaburzenia
metaboliczne
Pacjent może być ogólnie zdrowy.
Zawsze nasila się w nocy
Może nasilać się w nocy
Znaczne rozproszenie uwagi
Zmienne zaburzenia uwagi
Przytomność pacjenta zmienna- od
letargu do pobudzenia
Pacjent bez zmian stanu przytomności
Zmienna dezorientacja co do otoczenia
Orientacja może być zaburzona
Spowolnienie mowy, wypowiedzi
nielogiczne, niespójne
Trudności w znajdowaniu i
przypominaniu słów
Pamięć zaburzona, luki i wyspy
Utrata pamięci, szczególnie świeżej
Leczenie zaburzeń świadomości
!
Jest przyczynowe –zwykle wymaga hospitalizacji
na oddziałach somatycznych!!!!
!
Ochrona pacjenta pobudzonego przed zranieniem,
zabezpieczenie osób i przedmiotów w otoczeniu.
!
Zapewnienie spokojnego pomieszczenia i opieki pielęgniarskiej
lub zaufanej rodziny.
!
Pobudzenie/ lęk – podać benzodiazepiny (ostrożnie u starszych
osób)
!
Omamy/ urojenia/ agresję można opanować haloperidolem 2-
10 mg i.m/ p.o. lub np. risperidonem 1-2 mg
!
Unikanie dodatkowej farmakoterapii
!
Fizostygmina
– w szczególnym przypadku
!
Kontrola wodno
–elektrolitowa, diureza
!
W majaczeniu drżennym podajemy tiaminę i.m.
Organiczny zespół amnestyczny
(zespół lub psychoza Korsakowa)
•
Zaburzenia pamięci
bezpośredniej i dawnej
bez zaburzeń
świadomości i
otępienia
•
ETIOLOGIA
•
ZZA/ niedobory wit. B
•
pourazowy
•
Guzy mózgu
udary dot. wzgórza i ukł.
limbicznego
•
Hipoglikemia/ hipoksja
•
Napady padaczkowe
•
W przebiegu neuroinfekcji HVS
Uszkodzenie
międzymózgowia
i struktur
skroniowo-
limbicznych
Objawy psychopatologiczne towarzyszące
guzom mózgu
•
50% z objawami
zab psychicznych
Okol. czołowa/
układ limbiczny
•
50% bez
zaburzeń
psychicznych
okol.
ciemieniowa/
skroniowa
Objawy są niecharakterystyczne:
zab. pamięci/ myślenia/ języka/ uwagi/
emocjonalne
Problemy zdrowia psychicznego
u chorych na padaczkę
Padaczka często towarzyszy upośledzeniom
umysłowym, autyzmowi.
→
Zaburzenia nastroju, lękowe,
somatyzacyjne, obsesyjno-kompulsywne
→
Zmiany osobowości: drażliwość,
chwiejność i lepkość emocjonalna,
→
Deficyty poznawcze
→
Objawy przypominające schizofrenię u
pacjentów z napadami skroniowymi
HALUCYNOZA ORGANICZNA
•
Występowanie przewlekłych lub
nawracających omamów, bez zab.
świadomości
•
PRZYCZYNY: choroby neurologiczne, ch.
Parkinsona, padaczka, z. Charles’a Bonneta,
zespół Lhermitte’a (zespół lilipuci)
Zaburzenia psychiczne spowodowane
chorobami somatycznymi
•
Przyczyna poza OUN; indywidualna
wrażliwość/sytuacja psychospołeczna i ogólny stan
zdrowia pacjenta
•
Każda choroba somatyczna może doprowadzić do zab.
psychicznych
Psychozy ostre /
reakcje egzogenne
Bonhoeffera
•
Zespoły depresyjne
i lękowe
w ch. przewlekłych
Dziękuję za uwagę