37

Prace pogl¹dowe

/

Review papers

Dermatologia Kliniczna 2004, 6 (1): 37-40

ISSN 1730-7201

Problem odle¿yn w praktyce pielêgniarskiej

The problem of pressure sores in nursing practice

Jolanta Lewko, Matylda Sierakowska, El¿bieta Krajewska-Ku³ak, Cecylia £ukaszuk,
Barbara Jankowiak, Hanna Rolka

Zak³ad Pielêgniarstwa Ogólnego AM w Bia³ymstoku

Odle¿yny s¹ powa¿nym problemem zdrowotnym i pielêgnacyjnym, z którym wspó³czesna medycyna nie potrafi siê w pe³ni
uporaæ. Wystêpowanie odle¿yn jest konsekwencj¹ przed³u¿onego unieruchomienia chorego w przebiegu ró¿nych schorzeñ
ogólnych. Definiuje siê je jako uszkodzenie skóry na skutek dzia³ania si³y ucisku i tarcia, prowadz¹ce do martwicy tkanek
i trudno goj¹cych siê ran. Czas jej wyst¹pienia uzale¿niony jest od ogólnego stanu pacjenta oraz stopnia czynników ryzyka.
Odle¿yna jest zawsze przyczyn¹ dolegliwoœci bólowych i Ÿród³em dyskomfortu dla pacjenta. Leczenie jej wymaga odpowie-
dniej wiedzy oraz zastosowania nowoczesnych metod terapeutycznych. Praca ma charakter teoretyczny, jej celem jest
przedstawienie sposobów oceny ryzyka rozwoju odle¿yn (Skala Norton, Skala Douglasa, Skala wg Duth Consensus Preven-
tion of Bedsores CBO) oraz postêpowania pielêgniarki w poszczególnych stopniach zmian odle¿ynowych, z uwzglêdnieniem
zasad profilaktyki. Umiejêtnoœæ oceny ryzyka wyst¹pienia odle¿yn, znajomoœæ problemów pielêgnacyjnych chorych unieru-
chomionych, stosowanie w³aœciwych standardów postêpowania wp³ynie na jakoœæ œwiadczonej opieki, a tym samym popra-
wi jakoœæ ¿ycia pacjenta w chorobie.

S³owa kluczowe: odle¿yny, pielêgniarka, ocena

Pressure sores are a serious health and nursing problem which modern medicine has not been able to overcome fully. Pres-
sure sores from as a consequence of the patient being immobile for extended periods as a result of different general condi-
tions. They are defined as damage to the skin caused by the action of pressure and rubbing, which leads to the formation of
necrotic cells and wounds that are difficult in healing. The time taken for pressure sores to form is dependent on the general
condition of the patient and the extent to which risk factors are present. Pressure sores always cause pain and a source of
discomfort to the patient. Treatment requires adequate knowledge and the use of modern terapeutic methods. The present
work is theoretical in nature and its aim is to define methods used in the assessment of risk for the development of pressure
sores (Norton Scale, Duglas Scale, the Duth Scale for a Consensus on Prevention of Bedsores CBO) and to provide guideli-
nes for nurses on procedures for dealing with specific grades of pressure sores and principles for prophilaxis. Skills in deter-
mining the risk for the development of pressure sores, a knowledge of the problems associated with nursing immobile pa-
tients and the adoption of appropriate standards of care will have a direct sffect on the quality of services and in so doing will
improve the quality of life of patients with long-term illnesses.

Key words: pressure sores, nurse, assessment

Definicja

Odle¿yny s¹ problemem wiêkszoœci oddzia³ów szpital-

nych. Wystêpowanie ich jest konsekwencj¹ przed³u¿onego
unieruchomienia chorego w ³ó¿ku (1).

Odle¿yna to martwica tkanek, powsta³a w wyniku zabu-

rzeñ ukrwienia wywo³anych uciskiem tkanek miêkkich po-
³o¿onych miêdzy wynios³oœci¹ kostn¹ a powierzchni¹ cia³a
(2, 3). Okolice, w których najczêœciej wystêpuj¹ odle¿yny,
zale¿ne s¹ od pozycji u³o¿eniowej pacjenta. Przy u³o¿eniu

Streszczenie

Abstract

38

Jolanta Lewko et al.
The problem of pressure sores in nursing practice

Dermatologia Kliniczna 2004, 6 (1)

w pozycji grzbietowej miejsca najbardziej nara¿one to:
koœæ potyliczna, krzy¿owa, kostki goleni, wyrostki kolcza-
ste krêgos³upa. W pozycji na boku odle¿yny mog¹ powstaæ
na ma³¿owinach usznych, w okolicy ³okci, koœci biodrowej,
krêtarzy wiêkszych koœci udowej oraz kostek bocznych
stopy (4, 5).

Istnieje wiele terminów angielskich okreœlaj¹cych odle-

¿ynê, np. pressure ulceres, bed sores, pressure sores,
ischemic ulcere; najczêœciej spotykany to decubitus
ulcer (3).

Epidemiologia

Czêstoœæ wystêpowania odle¿yn wynosi 1-5%. U cho-

rych unieruchomionych przez co najmniej tydzieñ wzrasta
w ci¹gu 3 tygodni do 7,7%. Wiêkszoœæ odle¿yn powstaje
w pierwszych kilku tygodniach hospitalizacji. Szczególn¹
grupê ryzyka (18%) stanowi¹ pacjenci specjalistycznych
domów opieki jak równie¿ chorzy leczeni przewlekle w do-
mu. Odle¿yny stwierdza siê równie¿ czêsto u chorych
z uszkodzeniami rdzenia krêgowego (u 20-30% pacjentów
w ci¹gu 1-5 lat od urazu). Oko³o 70% odle¿yn ma zwi¹zek
z wiekiem pacjentów (wystêpuje u osób po 70 r.¿.) (6).

Etiologia

W wieloczynnikowej etiologii odle¿yn (ucisk, si³y œcina-

j¹ce, otarcie i wilgoæ) najwa¿niejszy jest ucisk tkanek po³o-
¿onych ponad wynios³oœciami kostnymi.

Do uszkodzenia skóry mo¿e dojœæ w wyniku powtarza-

j¹cego siê ucisku, przekraczaj¹cego œrednie ciœnienie
w naczyniach w³osowatych skóry (12-32 mm Hg). Ciœnie-
nie powy¿ej 32 mm Hg jest przyczyn¹ wzrostu ciœnienia
œródtkankowego, upoœledzaj¹cego mikrokr¹¿enie i wysy-
cenie tkanek tlenem. W przypadku ma³ej si³y nacisku odle-
¿yna powstaje powoli, je¿eli natomiast ciœnienie wywierane
na skórê przekracza 70 mm Hg lub wiêcej, to zmiany roz-
wijaj¹ siê bardzo szybko. Nawet umiarkowany ucisk, nie-
przekraczaj¹cy granic fizjologicznych, mo¿e spowodowaæ
uszkodzenie skóry, jeœli siê czêsto powtarza. Sta³e ciœnie-
nie 70 mm Hg wywierane przez 2 godziny powoduje mar-
twicê tkanek. Tkanka t³uszczowa i miêœnie bezpoœrednio
przylegaj¹ce do koœci s¹ bardziej wra¿liwe na ucisk ni¿
skóra i mog¹ wczeœniej ulegaæ uszkodzeniu, gdy¿ najwiêk-
sze ciœnienie œródmi¹¿szowe wywierane jest na przestrzeñ
miêdzy koœci¹ a miêœniem.

Dodatkowym czynnikiem sprzyjaj¹cym uszkadzaj¹cemu

dzia³aniu ucisku jest atrofia tkanki, bliznowatoœæ lub jej za-
ka¿enie.

Drugim wa¿nym czynnikiem, maj¹cym wp³yw na rozmiar

i stopieñ odle¿yn, s¹ si³y œcinaj¹ce (poprzecznie tn¹ce),
dzia³aj¹ce w p³aszczyŸnie równoleg³ej do powierzchni skóry
i powoduj¹ce jej przesuwanie wzglêdem struktur po³o¿o-
nych g³êbiej. Wynikiem tego jest odciêcie dop³ywu krwi do
rozleg³ych obszarów skóry, co przynosi znacznie gorsze
skutki ni¿ ucisk prostopad³y. W przypadku dzia³ania si³ œcina-
j¹cych znacznie ni¿sze ciœnienie w tkankach powoduje upo-
œledzenie ich ukrwienia. Niedostateczne staje siê zaopatrze-
nie w tlen i substancje od¿ywcze oraz usuwanie produktów
metabolizmu, w nastêpstwie czego tkanka obumiera.

Si³y œcinaj¹ce powstaj¹ w wyniku zsuwania siê pacjenta

z ³ó¿ka, przy u³o¿eniu na wznak, gdy g³owa jest u³o¿ona

powy¿ej 30 stopni. Si³y œcinaj¹ce dzia³aj¹ wtedy w okolicy
koœci krzy¿owej i ogonowej. Zsuwanie siê tu³owia powodu-
je przeniesienie nacisku na koœæ krzy¿ow¹ i powiêŸ g³êbo-
k¹, podczas gdy skóra okolicy krzy¿owej na skutek tarcia
nie zmienia po³o¿enia, dotykaj¹c powierzchni ³ó¿ka.

U osób w podesz³ym wieku wystêpuj¹ wiêksze si³y œci-

naj¹ce w pozycji siedz¹cej, co dodatkowo predysponuje je
do powstania odle¿yn.

Zwiêkszona podatnoœæ na powstawanie odle¿yn jest

równie¿ wynikiem dzia³ania tarcia na naskórek (opór przy
ruchu dwóch stykaj¹cych siê powierzchni). Dzieje siê tak
np. podczas próby zmiany pozycji (ci¹gniêcie po przeœcie-
radle) lub zmianie poœcieli (wyci¹ganie przeœcierad³a spod
chorego). Uszkodzenie naskórka powoduje zaburzenia na-
turalnej bariery skórnej i wzrasta ryzyko rozwoju owrzodze-
nia. Przy tarciu ju¿ mniejsza si³a ucisku powoduje owrzo-
dzenie.

Powstawaniu odle¿yn sprzyja maceracja skóry, bêd¹ca

nastêpstwem zwiêkszonej wilgotnoœci w wyniku nietrzyma-
nia moczu i stolca, obfitego pocenia siê, stosowania pod-
k³adów nieprzepuszczaj¹cych wilgoci itd. Mo¿e dojœæ do
nad¿erek i zaka¿enia. Przy istnieniu tych czynników ryzyka
piêciokrotnie czêœciej powstaj¹ odle¿yny.

Fizjologiczne ochronne warstwy skóry mog¹ zostaæ zni-

szczone tak¿e przez nadmierne odt³uszczanie (nacieranie
z u¿yciem alkoholu, ustawiczne mycie myd³em) (7-9).

Klasyfikacja odle¿yn

Do oceny zmian odle¿ynowych mo¿na zastosowaæ jed-

n¹ ze skal klasyfikacji odle¿yn, m.in. wg Torrance’a, Natio-
nal Pressure Ulcer Advisory Panel (NPUAP) czy wg Enisa
i Sormiento.

W piêciostopniowej skali wg Torrance’a – 0° – ozna-

cza, ¿e nie ma odle¿yny, I° – bledn¹ce zaczerwienienie
znikaj¹ce po ucisku, II° – niebledn¹ce zaczerwienienie,
pêcherze, odle¿yna ogranicza siê do naskórka, III° – zmia-
na odle¿ynowa obejmuje naskórek i skórê w³aœciw¹, IV° –
zmiana odle¿ynowa obejmuje podskórn¹ tkankê t³uszczo-
w¹ do miêœni, V° – zmiana odle¿ynowa obejmuje miêœnie
do koœci i stawów (5, 10).

Czterostopniowa skala opracowana przez National Pre-

ssure Ulcer Advisory Panel (NPUAP), okreœla jako I° – trwa-
³e zaczerwienienie nieuszkodzonej skóry – zwiastun odle-
¿yny, II° – ubytek skóry poœredniej gruboœci, obejmuj¹cy
naskórek i skórê w³aœciw¹, ma który charakter otarcia
nad¿erki, pêcherza lub p³ytkiego zag³êbienia, III° – ubytek
skóry pe³nej gruboœci oraz tkanki podskórnej nieprzekra-
czaj¹cy powiêzi (owrzodzenie ma postaæ g³êbokiego krate-
ru, ewentualnie z podminowaniem otaczaj¹cych tkanek),
IV° – ubytek skóry pe³nej gruboœci z rozleg³ym zniszcze-
niem, martwic¹ tkanek lub uszkodzeniem miêœni, koœci, lub
innych struktur (œciêgno, torebka stawowa itp.), podmino-
wanie otaczaj¹cych tkanek albo przetoka (3).

Czterostopniowa skala wg Enisa i Sormiento, charakte-

ryzuje jako 0° – brak odle¿yny, I° – odle¿ynê ograniczaj¹c¹
siê do naskórka, II° – zmianê odle¿ynow¹ obejmuj¹c¹ na-
skórek i skórê w³aœciw¹, III° – ubytek tkanki obejmuj¹cy
skórê w³aœciw¹, tkankê podskórn¹, t³uszczow¹ i miêœnie,
IV° – ca³kowite zniszczenie tkanki miêkkiej, szerz¹ce siê
do stawów i koœci (5).

39

Jolanta Lewko i wsp.

Problem odle¿yn w praktyce pielêgniarskiej

Ocena stopnia ryzyka wyst¹pienia odle¿yn

Oceniaj¹c zagro¿enie wyst¹pienia odle¿yn u pacjenta

mo¿na pos³u¿yæ siê jedn¹ z nastêpuj¹cych skal: skal¹ Wa-
terlow, skal¹ Norton, skal¹ Douglas, skal¹ Duth Consensus
Prevention of Bedsores CBO, skal¹ Braden. W skalach
tych ocenie punktowej podlegaj¹ miêdzy innymi takie para-
metry, jak: stan ogólny pacjenta, stan œwiadomoœci, aktyw-
noœæ ruchowa i czynnoœæ zwieraczy. Niektóre skale uwzglê-
dniaj¹ te¿ stan od¿ywienia, stan skóry, wystêpowanie bólu
oraz wiek pacjenta.

Skala Waterlow oprócz oceny ryzyka powstawania od-

le¿yn podaje wskaŸniki selekcji oraz stosowania sprzêtu
przeciwodle¿ynowego i opatrunków wraz z modelem klasy-
fikacji odle¿yn. Obejmuje nastêpuj¹ce czynniki predysponu-
j¹ce: budowê cia³a, nietrzymanie moczu, stan skóry, zdol-
noœæ ruchow¹, p³eæ, wiek, apetyt, oraz dodatkowo specjal-
n¹ kategoriê ryzyka uwzglêdniaj¹c¹: niedo¿ywienie tkanki,
choroby neurologiczne i inne, operacje, przyjmowane leki.
Uwa¿a siê, ¿e wynik 20 punktów i powy¿ej wskazuje na
bardzo wysokie ryzyko, 15-20 punktów na wysokie ryzyko,
zaœ 10-14 punktów na zagro¿enie powstania odle¿yn (5,
11).

Skala Doreen Norton powsta³a w 1962 r. Obecnie jest

powszechnie znana i rekomendowana. W ocenie uwzglêdnia
piêæ czynników ryzyka rozwoju odle¿yn: ogóln¹ kondycjê fi-
zyczn¹, stan psychiczny, aktywnoœæ, mobilnoœæ, nietrzyma-
nie moczu i stolca. Ka¿dy czynnik punktowany jest od 1 do
4. Ryzyko rozwoju odle¿yn stwierdza siê u pacjentów, którzy
otrzymuj¹ w powy¿szej skali 14 lub mniej punktów (5, 11).

Skala Duth Consensus Prevention of Bedsores CBO

w ocenie ryzyka rozwoju odle¿yn bierze pod uwagê nastê-
puj¹ce czynniki ryzyka: stan psychiczny, stan neurologicz-
ny, zdolnoœæ przemieszczania siê (mobilnoœæ ruchow¹),
stan od¿ywienia, sposób ¿ywienia (np. ¿ywienie pozajelito-
we), czynnoϾ zwieraczy odbytu i cewki moczowej, wiek
chorego, temperaturê cia³a, przyjmowane leki oraz obec-
noœæ cukrzycy. Ka¿dy czynnik oceniany jest w skali od 0
do 3 punktów. Zagro¿enie wyst¹pienia odle¿yn stwierdza
siê u pacjentów z wynikiem równym 8 punktom lub wy¿-
szym (5).

Martum i wsp. (8) w swoich badaniach oceniali ryzyko

rozwoju odle¿yn u pacjentów przebywaj¹cych w domu, po-
równuj¹c dwie skale CBO i Norton. Stwierdzili, ¿e obie ska-
le daj¹ podobne rezultaty, ale skala Norton jest krótsza i ³a-
twiejsza w u¿yciu przez pielêgniarki domowe i lekarzy ro-
dzinnych (8).

Inn¹ skal¹ do oceny ryzyka rozwoju odle¿yn u pacjen-

tów hospitalizowanych jest skala Douglas. Parametrami
podlegaj¹cymi ocenie s¹ tu: stan od¿ywienia, aktywnoœæ
ruchowa, czynnoϾ zwieraczy odbytu i cewki moczowej,
ból oraz jego nasilenie, stan skóry oraz stan œwiadomoœci
chorego. Za ka¿dy parametr pacjent mo¿e otrzymaæ od 0
do 4 punktów. W tej skali ryzyko rozwoju odle¿yn stwierdza
siê u chorych, którzy otrzymuj¹ 18 lub mniej punktów (5).

Œrodowiskowa skala Walsall zosta³a opracowana przez

grupê pielêgniarek œrodowiskowych. Jest adaptacj¹ skali
Waterlow, uwzglêdniaj¹c¹ potrzeby pacjentów przebywaj¹-
cych w domu. Obejmuje ona nastêpuj¹ce czynniki: choro-
by predysponuj¹ce, stopieñ œwiadomoœci, mobilnoœæ, kon-
dycjê skóry, stan od¿ywienia, nietrzymanie moczu i stolca,
poziom opieki zapewnianej przez opiekuna (11).

Postêpowanie pielêgniarki wobec pacjenta z odle¿yn¹

W zale¿noœci od stopnia rozwoju odle¿yny pielêgniarka

wspólnie z lekarzem i pozosta³ymi cz³onkami zespo³u tera-
peutycznego ustala plan dzia³ania leczniczo-pielêgnacyjne-
go i stosuje odpowiedni sprzêt przeciwodle¿ynowy oraz
specjalistyczne opatrunki.

W odle¿ynie I° zaleca siê opatrunki nowej generacji ty-

pu: b³ony poliuretanowe oraz tradycyjne œrodki o dzia³aniu
miejscowym, poprawiaj¹ce ukrwienie, zmieniaj¹ce pH, na-
wil¿aj¹ce i regeneruj¹ce skórê. Podnoszenie i transport
pacjenta mo¿na wykonywaæ rêcznie lub przy u¿yciu pod-
k³adów i mat œlizgowych, stosuj¹c techniki ograniczaj¹ce
tarcie skóry. Zaleca siê stosowanie materacy zmiennociœ-
nieniowych, rehabilitacyjnych pokrowców na materace
szpitalne i przeciwodle¿ynowe. Obowi¹zuje zmiana pozycji
cia³a chorego co 2 godziny. Mo¿na stosowaæ delikatny
masa¿, wokó³ miejsca nara¿onego na ucisk, naœwietlanie
lamp¹ Solux i wietrzenie.

W przypadku wyst¹pienia odle¿yny II° nale¿y równie¿ za-

stosowaæ opatrunki typu: b³ony poliuretanowe b¹dŸ œrodki
do miejscowego stosowania na skórê, zaopatrzone opa-
trunkiem tradycyjnym. Podnoszenie i transport pacjenta
wykonuje siê za pomoc¹ hamakowych wózków podnoœni-
kowych, mat œlizgowych. Stosuje siê materace zmiennociœ-
nieniowe oraz bezwzglêdnie zaleca siê systematyczn¹
zmianê pozycji cia³a pacjenta.

W odle¿ynie III° zaleca siê opatrunki nowoczesne, za-

pewniaj¹ce wilgotne leczenie rany (hydro¿ele, hydrokoloi-
dy), oraz miejscowo stosowane œrodki i opatrunki o dzia³aniu
antybakteryjnym. Antybiotykoterapiê wprowadza siê w przy-
padku niegoj¹cych siê zaka¿onych ran. Pozosta³e dzia³ania
profilaktyczne s¹ takie same, jak przy odle¿ynie I° i II°.

Odle¿yna IV° i V° wymaga opracowania chirurgicznego.

W pielêgnacji rany odle¿ynowej stosuje siê œrodki o dzia³a-
niu enzymatycznym, opatrunki nowej generacji (hydro¿ele,
hydrokoloidy, opatrunki z alginianów wapnia). Pacjentów
uk³ada siê na materacach z automatyczn¹ kontrol¹ ciœnie-
nia, które dziêki wbudowanym czujnikom i automatyczne-
mu sterowaniu ustalaj¹ optymalne ciœnienie bez wzglêdu
na wagê pacjenta i pozycjê, w jakiej jest (5).

W pielêgnacji ran odle¿ynowych wa¿ne jest przestrze-

ganie zasad aseptyki i antyseptyki. Codzienna toaleta cia³a
pacjenta, czystoœæ i suchoœæ poœcieli, uaktywnianie chore-
go i zmiana pozycji u³o¿eniowej co 2 godz., odci¹¿anie od
ucisku miejsc zmienionych chorobowo (wyœció³kowanie
wat¹, owcz¹ we³n¹, piank¹ wynios³oœci kostnych), stoso-
wanie wysokobia³kowej, wielowitaminowej diety dostoso-
wanej do stanu i potrzeb chorego to priorytetowe zadania
opiekuñcze i terapeutyczne pielêgniarki.

Profilaktyka odle¿yn w warunkach szpitalnych

Aktualnie obowi¹zuj¹cymi zaleceniami w sprawie prowa-

dzenia profilaktyki odle¿yn u pacjentów hospitalizowanych
na oddzia³ach, zarówno z ryzyka, jak i z ju¿ powsta³ymi od-
le¿ynami, s¹ zalecenia Konsultanta Krajowego w Dziedzinie
Pielêgniarstwa.

Zalecenie I dotyczy organizacji pracy i dzia³añ podejmo-

wanych przez kadrê zarz¹dzaj¹c¹ na poziomie szpitala.
W szpitalu powo³uje siê zespó³ ds. profilaktyki odle¿yn, któ-
rego zadaniem jest m.in. dzia³alnoœæ edukacyjna, opinio-

40

Jolanta Lewko et al.
The problem of pressure sores in nursing practice

Dermatologia Kliniczna 2004, 6 (1)

wanie wyników prowadzonej profilaktyki oraz opiniowanie
wyposa¿enia oddzia³ów w sprzêt i œrodki maj¹ce zastoso-
wanie w zapobieganiu odle¿ynom.

Zalecenie II ma na celu prowadzenie rejestru pacjentów

zagro¿onych oraz pacjentów z powsta³ymi odle¿ynami.

Zalecenie III dotyczy oceny zagro¿enia ryzyka wyst¹pie-

nia odle¿yny u ka¿dego nowo przyjêtego pacjenta w ci¹gu
pierwszych 2 godzin pobytu w oddziale przy u¿yciu jednej
ze skal (Norton, Waterlow, Douglas lub innej uznanej i ma-
j¹cej zastosowanie w ocenie stopnia zagro¿enia). Ocena
powinna byæ powtarzana, gdy stan pacjenta wymaga inten-
sywnej opieki pielêgniarskiej.

Zalecenie IV reguluje zasady prowadzenie dokumenta-

cji. Chorym, którzy uzyskali liczbê punktów klasyfikuj¹c¹
ich do grupy zagro¿onych odle¿ynami, zak³adana jest do-
kumentacja pacjenta zagro¿onego powstaniem odle¿yn.
U pacjentów z powsta³ymi ju¿ odle¿ynami zak³adana jest
natomiast dokumentacja pacjenta z odle¿ynami oraz doku-
mentacja pacjenta zagro¿onego powstaniem odle¿yn.

Zalecenie V dotyczy stosowania œrodków o dzia³aniu

miejscowym na skórê pacjenta w ramach profilaktyki odle-
¿yn. Powinny byæ to œrodki do stosowania miejscowego na
skórê o dzia³aniu: pielêgnacyjnym, antybakteryjnym, nawil-
¿aj¹cym i nat³uszczaj¹cym skórê, regeneruj¹cym, ³agodz¹-
cym podra¿nienia i przywracaj¹cym pH skóry.

Zalecenie VI k³adzie nacisk na stosowanie materacy

zmiennociœnieniowych na oddzia³ach szpitalnych, gdzie

hospitalizowani s¹ pacjenci z grupy ryzyka powstania odle-
¿yn b¹dŸ z powsta³ymi ju¿ odle¿ynami.

Zalecenie VII reguluje zakres stosowania udogodnieñ,

takich jak: poduszki przeciwodle¿ynowe i zmiennociœnienio-
we, specjalistyczne podk³ady oraz pokrowce na materace
maj¹ce zastosowanie w profilaktyce odle¿yn, kó³ka z pianki,
maty i podk³ady do bezpiecznego przemieszczania cho-
rych oraz podnoœniki.

Zalecenie VIII dotyczy edukacji ka¿dego pacjenta z gru-

py ryzyka zagro¿enia powstaniem odle¿yn oraz jego rodzi-
ny lub osób z najbli¿szego otoczenia (13).

Ka¿da praktykuj¹ca pielêgniarka ma obowi¹zek prowa-

dziæ profilaktykê przeciwodle¿ynow¹ w sposób bezpieczny
i odpowiedni do potrzeb indywidualnego pacjenta. Pacjent
przewlekle chory, d³ugotrwale unieruchomiony, maj¹cy
trudnoœci z samodzieln¹ zmian¹ pozycji, z zaburzeniami
czucia, kr¹¿enia i od¿ywiania powinien byæ przedmiotem jej
szczególnej troski, w ochronie przed powik³aniami, bólem
i dodatkowym cierpieniem (14).

Pacjent zagro¿ony, to równie¿ chory przebywaj¹cy

w domu, pod opiek¹ rodziny. Niezmiernie wa¿na, czêsto
priorytetowa w tych sytuacjach jest ukierunkowana edu-
kacja pacjenta i jego rodziny. Profesjonalne przygotowa-
nie opiekunów do samoopieki przyczynia siê do podnie-
sienia ich œwiadomoœci i umiejêtnoœci, stwarza warunki
komfortu i lepszej jakoœci ¿ycia chorego w warunkach do-
mowych.

1. Naczelna Rada Pielêgniarek i Po³o¿nych: Odle¿yny. Zapobieganie

i leczenie. Poradnik dla pielêgniarek i lekarzy. W³oc³awek 1996,
10-13.

2. Filipek J.: Wdra¿anie standardu profilaktyki odle¿yn w ramach po-

prawy jakoœci pielêgnowania w szpitalu. [w:] Standardy opieki pie-
lêgniarskiej w praktyce. Przewodnik metodyczny. red. A. Pi¹tek.
Naczelna Izba Pielêgniarek i Po³o¿nych, Warszawa, 1999, 71-85.

3. Gliñski W.: Program samokszta³cenia 1998. Test 6. Oficyna Wy-

dawniczo-Poligraficzna TAURUS, Warszawa 1998.

4. Vohra R. K., McCollum C. N.: Pressure sores. BMJ, 1994, 309,

853-860.

5. Kruk-Kupiec G. (red.): Odle¿yny. Poradnik dla pielêgniarek i po-

³o¿nych. PLIK, Piekary Œl¹skie 1999.

6. Yarkony G.M.: Pressure ulcers: a review. Archives Phisical Medici-

ne Rehabilitation, 1994, 75, 908-917.

7. Herman L.E., Rothman K.F.: Prevention, care and treatment of

pressure (decubitus) ulcers in Intensive Care Unit patients. J. In-
tensive Care Med., 1989, 4, 117-123.

8. Allman R.M.: Pressure ulcers among the eldegly. N. Engl. J.

Med., 1989, 320, 850-853.

9. Kosiak M., Kubicek W.G., Olson M., Danz J.N., Kottke F.J.: Evalu-

ation of pressure as a factor in the production of ischial ulcers.
Arch. Phys. Med. Rehabil., 1958, 39, 623-629.

10. Real-Biuro Profilaktyki Odle¿yn: Biuletyn 2, 2001, 17-18.

11. Real-Biuro Profilaktyki Odle¿yn: Biuletyn 3, 1, 2002, 2-17

12. Marum R. J., Ooms M. E., Ribbe M. W., Eijk J. T.: The Dutch pres-

sure sore assessment score or the Norton scale for identifying
at-risk nursing home patients? Age Ageing, 2000,29, 63-68.

13. Zalecenia Konsultanta Krajowego w Dziedzinie Pielêgniarstwa

w sprawie prowadzenia profilaktyki odle¿yn u pacjentów hospita-
lizowanych. Biuletyn Informacyjny ORPiP, Bia³ystok 2003, 90-92.

14. Moore Z.: Improving pressure ulcer prevention through educa-

tion. Nursing Standard, 2001, 16, 64-50.

Piœmiennictwo

Adres do korespondencji:

Dr n. med. Jolanta Lewko

Zak³ad Pielêgniarstwa Ogólnego AM

ul. M. Sk³odowskiej-Curie 7A

15-096 Bia³ystok

e-mail: [e-mail]