Osho – ODWAGA Radość niebezpiecznego życia

Przedmowa

Nie nazywaj tego niepewnością – nazwij to cudem. Nie nazywaj tego brakiem
pewności siebie - nazwij to wolnością.
Nie jestem tu, aby narzucać wam dogmaty - dogmat daje pewność. Nie jestem tu,
aby składać wam obietnice na wyrost - każda taka obietnica stwarza poczucie
bezpieczeństwa. Jestem tu po prostu po to, aby obudzić w was czujność i
świadomość, żebyście umieli trwać tu i teraz pomimo braku poczucia
bezpieczeństwa, pomimo niepewności i wszystkich zagrożeń, które życie niesie ze
sobą.
Wiem, że przybyliście tu w poszukiwaniu pewności, gotowych recept, jakichś
,,-izmów”, własnego miejsca, kogoś, na kim moglibyście polegać. Przyszliście tu
ze względu na strach. Poszukujecie jakiejś pięknej niewoli - abyście mogli żyć bez
konieczności ciągłego zachowywania czujności.
Chciałbym pogłębić wasz brak poczucia bezpieczeństwa, waszą niepewność -
ponieważ takie jest życie, taki jest Bóg. Gdy pojawia się niepewność i
niebezpieczeństwo, jedynym, co powinniście zrobić, jest zachować świadomość.
Są dwie możliwości. Możesz zamknąć oczy i popaść w dogmaty, stać się
chrześcijaninem, hinduistą czy muzułmaninem...
a w końcu przeistoczyć się w strusia. To nie przemienia życia, tylko zamyka twoje
oczy, ogłupia, pozbawia inteligencji. Czujesz się bezpieczny w swojej niewiedzy -
wszyscy idioci czują się bezpieczni. Właściwie tylko idioci czują się bezpiecznie.
Człowiek, który żyje naprawdę, zawsze będzie czuł się niepewnie. Czy istnieje
jakaś pewność?
Życie nie jest procesem mechanicznym, nie może być pewne. Jest
nieprzewidywalną tajemnicą. Nikt nie wie, co wydarzy się za moment. Nawet Bóg,
który, waszym zdaniem, mieszka gdzieś w siódmym niebie, nawet On - jeśli tam
jest nie wie, co się wydarzy! Ponieważ jeśli wiedziałby, co się wydarzy, wtedy
życie byłoby fałszywe, wszystko byłoby z góry zapisanie i ukartowane.
Skąd Bóg mógłby wiedzieć, co się wydarzy, skoro przyszłość jest otwarta? Jeśli
wiedziałby - życie byłoby martwe, jak proces mechaniczny. Nie byłoby w nim
wolności - a jak może istnieć życie bez wolności? Wtedy nie istniałby wybór:
rozwijać się czy nie. Wszystko, co z góry ustalone, jest pozbawione chwały i
majestatu. Bylibyście tylko robotami.
Nie, nic nie jest bezpieczne. Takie jest moje przesłanie. Nic nie może być
bezpieczne, bo życie bezpieczne jest gorsze od śmierci. Nic nie jest pewne. Życie
jest pełne niepewności i niespodzianek - oto jego piękno! Nigdy nie dochodzisz do
momentu, w którym możesz powiedzieć: „Teraz mam stuprocentową pewność".

Kiedy mówisz, że jesteś czegoś pewien, deklarujesz swoją śmierć; popełniasz
samobójstwo.
Życie toczy się pośród tysiąca niepewności. Na tym polega jego wolność. Nie
nazywaj tego brakiem pewności.
Rozumiem, dlaczego umysł nazywa wolność „niepewnością" (...). Czy spędziłeś
kiedyś kilka miesięcy (lat) w więzieniu? Jeśli byłeś tam, to wiesz, że gdy nadchodzi
dzień uwolnienia, więzień odczuwa niepewność co do swojej przyszłości. W
więzieniu wszystko było jasne. Wszystko opierało się na żelaznej rutynie.
Zapewniano jedzenie, schronienie; nie było obawy o to, że następnego dnia może
nie być niczego do jedzenia, że będziesz głodny - nic z tych rzeczy, wszystko było
pewne. A tu nagle po wielu łatach strażnik przychodzi i oznajmia: „Teraz
zostaniesz zwolniony". Więzień zaczyna drżeć. Za murami znów pojawi się
niepewność; znów trzeba będzie szukać, znów trzeba będzie żyć z poczuciem
wolności.
Wolność budzi lęk. Ludzie rozprawiają o niej, ale się jej boją. A człowiek nie jest
człowiekiem, jeśli boi się wolności.
Daję wam wolność, nie daję wam bezpieczeństwa. Daję wam zrozumienie, a nie
wiedzę. Wiedza przynosi ze sobą pewność. Gdybym udzielał wam wskazówek,
pewnych wskazówek o istnieniu Boga, Ducha Świętego, Jezusa - jedynego Syna
Bożego, o piekle i niebie, o tym, co dobre, a co złe, o tym, że za popełnianie
grzechów traficie do piekła, a za cnotliwe uczynki będziecie w niebie - koniec! -
mielibyście pewność. Właśnie dlatego tak wielu ludzi wybrało bycie
chrześcijaninem, hinduistą, muzułmaninem, dżainistą - oni nie chcą wolności, chcą
sztywnych zasad.
Umierał człowiek - nagle, w wypadku samochodowym. Nikt nie wiedział, że jest
żydem, więc wezwano katolickiego księdza. Ten pochylił się nad mężczyzną, który
był już w stanie agonalnym, i zapytał:
- Wierzysz w Trójcę Przenajświętszą, Boga Ojca, Syna Jego Jezusa i Ducha
Świętego?
Mężczyzna otworzył oczy i powiedział:
- Patrzcie, ja umieram - a on zadaje zagadki!
Gdy śmierć zapuka do drzwi, okaże się, że cała twoja pewność to po prostu
zagadki, jest niemądra. Nie chwytaj się kurczowo pewności. Życie jest niepewne -
niepewność to jego natura. Człowiek inteligentny zawsze pozostaje niepewny.
Właśnie ta gotowość pozostania niepewnym oznacza odwagę. Ta gotowość
pozostania niepewnym oznacza zaufanie. Osoba inteligentna pozostaje czujna w
każdej sytuacji - odpowiada na nią całym swoim sercem. Nie wie, co się wydarzy,
nie wie, czy to albo tamto się stanie. Życie to nie nauka ścisła; to nie łańcuch
zdarzeń sprowokowany konkretną przyczyną. Podgrzej wodę do stu stopni, a
wyparuje - to jest pewnik. Ale w prawdziwym życiu nic nie jest pewne.

Każda jednostka jest wyrazem wolności, nieznanej wolności. Przewidywanie,
oczekiwanie spodziewanych rezultatów jest niemożliwe. Trzeba żyć z uwagą i
zrozumieniem.
Przyszliście do mnie w poszukiwaniu wiedzy; chcecie ustalić reguły, abyście mogli
się ich trzymać. Ale ja nie podaję reguł. Powiem więcej: jeśli jakieś już macie -
odbiorę je wam! Zniszczę waszą pewność, sprawię, że zaczniecie się wahać, że
przestaniecie czuć się pewnie. To jest podstawowa zmiana, która musi się
dokonać. Tb jedyna rzecz, którą musi zrobić mistrz - zostawić was w całkowitej
wolności. W całkowitej wolności, z otwartymi możliwościami, bez jakichkolwiek
pewników (...). Będziecie musieli być czujni, nic więcej.
To właśnie nazywam zrozumieniem. Jeśli rozumiesz, niepewność staje się istotną
częścią życia. I tak właśnie jest dobrze, ponieważ dzięki niepewności życie staje
się nieustającą niespodzianką. Nigdy nie wiadomo, co się wydarzy. Utrzymuje cię
to w stanie ciągłego zdziwienia. Nie nazywaj tego niepewnością -nazwij to cudem.
Nie nazywaj tego brakiem pewności siebie - nazwij to wolnością.

Rozdział pierwszy

Czym jest odwaga?

Na pierwszy rzut oka nie ma dużej różnicy między tchórzem a odważnym. Jedyną
jest to, że tchórz wsłuchuje się w swój
Odwaga jest podążaniem w nieznane wbrew swoim obawom.
Nie oznacza ona braku lęku. Strach znika, gdy stajemy się coraz odważniejsi.
Ostatecznym doświadczeniem odwagi jest stan bycia nieustraszonym, który - gdy
odwaga jest całkowita - staje się jak aromat. Ale na początku człowiek tchórzliwy i
odważny nie różnią się od siebie zanadto. Jedyną różnicą jest to, że tchórz
wsłuchuje się w swój strach i za nim podąża, a osoba odważna odsuwa go na bok
i idzie dalej, zapuszcza się w nieznane pomimo lęków. Odczuwa strach, strach jej
towarzyszy.
Gdy tak jak Kolumb wypływasz na niezbadane morze, napotykasz strach,
ogromny strach, ponieważ nie wiadomo, co może się wydarzyć. Opuszczasz
bezpieczny brzeg. Do tej pory było ci świetnie, jednak brakowało ci jednego -
przygody. Zapuszczanie się w nieznane dostarcza emocji. Serce znów zaczyna
bić mocniej; ponownie zaczynasz czuć, że żyjesz, że przepełnia cię wigor. Każda
twoja komórka żyje, ponieważ zdecydowałeś się przyjąć wyzwanie.
Przyjmowanie wyzwania od nieznanego pomimo strachu to odwaga. Zawsze będą
towarzyszyć temu obawy, ale jeśli zdecydujesz się przyjmować wyzwania, strach
powoli zniknie. Doświadczanie radości związanej z nieznanym, pojawiający się
zachwyt wzmacniają cię, uczą uczciwości, wyostrzają inteligencję. Po raz pierwszy
odczujesz, że życie to nie nuda, lecz przygoda. A z czasem strach zanika; wtedy
ciągle rozglądasz się w poszukiwaniu jakiejś przygody.

Generalnie, odwaga to ryzykowanie tym, co jest nam znane, na rzecz nieznanego;
wygodą na rzecz niewygody. Jest to mozolna pielgrzymka do nieznanego celu.
Nigdy nie wiadomo, czy będziemy w stanie się na to zdobyć. Jest to jak hazard,
lecz tylko ci, którzy podejmują ryzyko, wiedzą, czym naprawdę jest życie.

Tao odwagi

Życie nie przestrzega zasad logiki; nieprzerwanie podąża własną drogą. To ty
musisz wsłuchać się w nie; życie nie posłucha twoich argumentów; są mu
całkowicie obojętne.
Co widzisz, gdy podążasz drogą swojego życia? Nadciąga burza, padają ogromne
drzewa. Według Darwina, powinny przetrwać, są tak potężne i silne. Przyjrzyj się
prastaremu drzewu, wysokiemu na dziesiątki metrów, mającemu trzy tysiące lat.
Sama jego obecność stwarza wrażenie siły i mocy. Miliony korzeni zanurzyły się
głęboko w ziemię, więc drzewo stoi stabilnie. Oczywiście będzie walczyć - nie
chce skapitulować, poddać się, ale po burzy upada martwe, przestaje żyć, cała
jego siła znika. Burza okazała się potężniejsza. Zawsze tak jest, ponieważ burza
jest całością, a drzewo - jednostką.
Jednak istnieją także mniejsze rośliny, trawa. Gdy nadchodzi burza, trawa poddaje
się, więc burza nie jest w stanie jej zaszkodzić. Co najwyżej może ją oczyścić,
zmyć z niej kurz, ale nic więcej. Obmywa jak prysznic, a gdy odchodzi, niskie
zarośla i trawy ponownie unoszą głowy. Trawa prawie nie ma korzeni, może ją
wyrwać małe dziecko, ale pokonała burzę. Jak to możliwe?
Trawa podążyła ścieżką tao, drogą wskazaną przez Laocy, natomiast drzewo
wybrało drogę Darwina. Drzewo zachowało logikę: próbowało się opierać, pokazać
swoją siłę. Jeśli starasz się pokazać swoją siłę, zostaniesz pokonany. Wszyscy
Hitlerowie, Napoleonowie, Aleksandrowie Wielcy są jak ogromne, silne drzewa.
Wszyscy zostaną pokonani. Natomiast Laocy są jak małe rośliny: nikt nie jest w
stanie ich pokonać, ponieważ zawsze są gotowi ulec. Jak można pokonać kogoś,
kto mówi: „Poddaję się. Ciesz się zwycięstwem, po co robić tyle hałasu? Jestem
pokonany". Nawet Aleksander poczuje się bezsilny przed Laocy, nie będzie w
stanie niczego zrobić. Opowiada o tym pewna anegdota.
W czasach, gdy Aleksander Wielki dotarł do Indii, żył tam pewien mistyk, sannjasin
* o imieniu Dandamis.

* Sannjasini (z sanskrytu) - dosłowne: porzucający; w hinduizmie: mnisi, wędrowni
asceci, reprezentujący czwarty, najdoskonalszy etap życia.

Przed wyprawą przyjaciele poprosili Aleksandra, żeby przywiózł ze sobą
sannjasina, ponieważ ten unikalny kwiat można spotkać tylko w Indiach.
Powiedzieli:
- Przywieziesz zapewne wiele rzeczy, ale nie zapomnij o sannjasinie.

Chcielibyśmy ujrzeć go na własne oczy, dowiedzieć się, kto to naprawdę jest.
Aleksander, przejęty wojną, skupiony na walce, przypomniał sobie o tym dopiero,
kiedy już wracał z podbojów, będąc tuż przy granicy Indii. Mijał ostatnią wioskę,
więc rozkazał żołnierzom, aby udali się do niej i rozejrzeli za jakimś sannjasinem.
Traf chciał, że nad rzeką nieopodal wioski przebywał akurat Dandamis. Ludzie
mówili:
- Zjawiliście się w dobrym momencie. Żyje bowiem wielu sannjasinów,
lecz spotkać prawdziwego to niezwykła rzadkość. Możesz udać się do niego w
odwiedziny, otrzymasz prawdziwy darszan*.
Aleksander roześmiał się i odpowiedział:
- Nie przybyłem tu po to, by otrzymywać jakieś darszany. Moi żołnierze go pojmą.
Zabiorę go ze sobą do stolicy mojego kraju.
Wieśniacy odpowiedzieli:
- To nie będzie tak proste...
Aleksander nie mógł w to uwierzyć. Zwyciężał imperatorów, królów, więc jaki
problem mógł mieć z sannjasin - żebrakiem i ascetą? Gdy żołnierze udali się do
Dandamisa, ujrzeli go nagiego na brzegu rzeki. Powiedzieli:
- Aleksander Wielki zaprasza cię, abyś towarzyszył mu w podróży do jego kraju.
Zostanie ci zapewnione wszystko, czego potrzebujesz. Będziesz gościem króla.
Nagi fakir roześmiał się i rzekł:
- Pójdźcie i powiedzcie swojemu panu, że człowiek, który sam siebie nazywa
„wielkim", nie może być wielki. A dodajcie także, że nikt mnie stąd nie zabierze.
Sannjasin przemieszcza się jak chmura, niczym nie skrępowany. Nie jestem
niewolnikiem.
Odpowiedzieli mu:
- Musiałeś słyszeć o Aleksandrze! To gwałtowny człowiek. Jeśli mu odmówisz, nie
posłucha, tylko utnie ci głowę.
sannjasin rzekł:
- Lepiej przyprowadźcie tu swojego pana. Może zrozumie to, co mu powiem.
Aleksander zdecydował się iść, gdy jego żołnierze oznajmili:
- On jest kimś wyjątkowym, świetlistym. Unosi się wokół niego coś przedziwnego.
Jest nagi, ale nie czuje się tego w jego obecności. Jest tak potężny, że w jego
towarzystwie człowiek zapomina o całym świecie. Ma w sobie magnetyzm, wokół
panuje cisza, a całe otoczenie wydaje się cieszyć jego obecnością. Warto się z
nim spotkać, ale jest pewien problem... Biedak upiera się, że nikt nigdzie go nie
zabierze, że nie jest niczyim niewolnikiem.
Aleksander poszedł na spotkanie, trzymając obnażony miecz w dłoni. Dandamis
roześmiał się i powiedział:
- Schowaj miecz, jest ci niepotrzebny. Odłóż go na miejsce; jest bezużyteczny,
gdyż możesz nim pociąć jedynie moje ciało, które opuściłem już dawno temu.
Miecz mnie nie zrani; nie bądź dziecinny.

Mówi się, że był to pierwszy raz, kiedy Aleksander posłuchał cudzego rozkazu. Z
powodu obecności tego człowieka jakby zapomniał, kim jest. Schował miecz i
rzekł:
- Nigdy nie spotkałem tak cudownego człowieka. Gdy wrócił do obozu powiedział:
- Trudno jest zabić kogoś, kto jest gotów umrzeć. Zabicie go nie ma sensu. Można
zabić kogoś, kto walczy, wtedy ma to sens; nie można tego zrobić, gdy ktoś jest
gotów i mówi: „Oto moja głowa, możesz ją śmiało odciąć."
Dandamis rzeczywiście powiedział: „Oto moja głowa, możesz ją odciąć. Gdy
osunie się, obaj zobaczymy, jak spada na piasek, ponieważ nie jestem swoim
ciałem. Jestem świadkiem".
Aleksander po powrocie oznajmił przyjaciołom:
- Było wielu sannjasinów, których mogłem ze sobą przywieźć, ale nie byli
prawdziwi. Później zaś spotkałem człowieka, który naprawdę był niezwykły.
Dobrze słyszeliście: taki kwiat jest wyjątkowo rzadki. Lecz nikt nie zmusi go do
niczego, ponieważ nie boi się on umrzeć. Gdy ktoś nie boi się śmierci, jak można
go do czegokolwiek nakłonić?
To twój strach czyni z ciebie niewolnika. Przestajesz nim być, gdy przestajesz się
bać. Twój strach zmusza cię także do robienia niewolników z innych, tak by nie
próbowali zniewolić ciebie.
Człowiek pozbawiony strachu nie boi się nikogo i nie sprawia, że inni się go boją.
Strach całkowicie znika.

Droga serca

Angielskie słowo courage * (odwaga) jest bardzo interesujące. Pochodzi od
łacińskiego cor - co oznacza „serce". Skoro rdzeń słowa „odwaga" pochodzi od
„serca", to bycie odważnym oznacza życie z sercem. Słabi i tylko słabi żyją,
używając głowy; przerażeni, wznoszą wokół siebie mury logiki. Przepełnieni
strachem, zamykają wszystkie drzwi - teologią, koncepcjami, słowami, teoriami - i
chowają się za tymi zamkniętymi drzwiami.
Droga serca jest drogą odwagi. Oznacza życie w poczuciu niepewności, życie z
miłością, zaufaniem, poruszanie się po nieznanym, pozostawienie przeszłości i
pozwolenie na to, by spełniała się przyszłość. Odwaga jest poruszaniem się po
niebezpiecznych ścieżkach. Życie to niebezpieczeństwo i jedynie tchórze go
unikają - jednocześnie stając się martwi. Osoba żywa, żyjąca naprawdę, zawsze
wybierze nieznane. Zaryzykuje pomimo zagrożenia. Serce jest zawsze gotowe
ryzykować, jest graczem. Głowa jest jak biznesmen - kalkuluje i jest przebiegła.
Serce tego nie robi.

Słowo courage jest piękne i ciekawe. Żyjąc sercem, człowiek odkrywa sens. Poeta
żyje z sercem i sercem słucha odgłosów nieznanego. Głowa nie potrafi słuchać;
jest daleko od tego, co nieznane. Jest wypełniona tym, co już znasz.

Czym jest twój umysł? Wszystkim, co wiesz. A to jest przeszłość, coś, co umarło,
odeszło. Umysł to jedynie wspomnienie. Serce jest przyszłością, serce jest
nadzieją, zawsze wiąże się z tym, co będzie. Głowa myśli o przeszłości, serce
marzy o przyszłości.
Przyszłość dopiero nadejdzie. Zawiera w sobie możliwość nadejdzie, nadchodzi.
W każdej chwili przyszłość staje się teraźniejszością, teraźniejszość -
przeszłością. Przeszłość nie daje wyboru, już się stała. Oddaliłeś się od niej -
spełniła się, jest martwa jak grób. Przyszłość jest jak nasienie - budzi się, rozwija,
by napotkać teraźniejszość.
Jesteś w ciągłym ruchu. Teraźniejszość jest jak most ku przyszłości. Tb krok, który
właśnie stawiasz, a który zmierza w stronę przyszłości.
Każdy chce być sobą. Bycie sobą dostarcza tak dużo szczęścia
i błogości, że nie ma powodu być fałszywym. Musisz mieć odwagę, by zajrzeć w
głąb: Dlaczego się boisz? Co może zrobić ci świat? Ludzie mogą się z ciebie
śmiać; to poprawi im nastrój - śmiech jest zawsze lekarstwem. Pomyślą, że
oszalałeś... Ale fakt, iż tak pomyślą, nie sprawi, że staniesz się szalony.
Jeśli twoja radość, łzy, taniec są prawdziwe - prędzej czy później znajdą cię ludzie,
którzy będą cię rozumieć, którzy być może dołączą do twojej karawany. Ja też
zaczynałem w pojedynkę, z czasem pojawili się inni ludzie i tak stworzyliśmy
światową karawanę! Nikogo nie zapraszałem; robiłem po prostu to, co wypływało z
mojego serca.
Jestem odpowiedzialny za swoje serce, nie innych ludzi. Ty również odpowiadasz
tylko za swoje. Nie sprzeciwiaj się. Sprzeciw to samobójstwo, wyniszcza cię. I jaka
z tego korzyść? Nawet gdy ludzie cię szanują, uważają za rozważnego,
szacownego człowieka, to ich opinie cię nie wzbogacą. Nie dostarczą ci lepszego
wglądu w życie i jego piękno.
Ile milionów ludzi żyło na Ziemi przed tobą? Nie znasz nawet ich imion; to, czy
istnieli, czy nie, nie ma dla ciebie żadnego znaczenia. Byli wśród nich święci i
grzesznicy, ludzie godni szacunku, ekscentrycy, szaleńcy - i wszyscy zniknęli,
nawet najmniejszy ślad po nich nie został.
Twoim głównym celem powinno być rozwijanie i ochrona tych jakości, które
będziesz mógł zabrać ze sobą, gdy śmierć zniszczy twoje ciało i umysł, ponieważ
tylko te jakości będą ci towarzyszyć. Są one jedynymi prawdziwymi wartościami.
Tylko ci ludzie, którzy je osiągają, żyją naprawdę; inni po prostu udają.

Pewnej nocy KGB puka do drzwi Jasela Finkelsztajna. Jaseł otwiera. Agent KGB
pyta:
- Czy mieszka tu Jaseł Finkelsztajn?
- Nie - odpowiada Jaseł, stojąc na progu w swojej powycieranej piżamie.
- Nie? Więc jak się nazywasz?
- Jaseł Finkelsztajn.
Agent powala go na ziemię i krzyczy:

- Dlaczego na moje pytanie odpowiedziałeś, że tu nie mieszkasz?
- Pan to nazywa mieszkaniem? - odpowiada Jaseł.
Sama egzystencja to nie życie. Spójrz na swoje życie. Czy możesz nazwać je
darem? Czy możesz je nazwać prezentem? Chciałbyś, aby dano ci to samo życie
ponownie?

Nie słuchaj recept - słuchaj własnego serca. To jedyna recepta, którą polecam:
słuchaj uważnie, świadomie, a nigdy się nie pomylisz. Słuchając własnego serca,
nie będziesz czuł się rozdarty. Zaczniesz poruszać się we właściwym kierunku,
bez zastanawiania się, co jest właściwe, a co niewłaściwe.
Nowa sztuka życia dla ludzkości będzie zawierać się w tajemnicy uważnego,
świadomego słuchania własnego serca. Podążaj za nim, idź, dokądkolwiek cię
poprowadzi. Owszem, czasem wpadniesz w tarapaty - ale wtedy pamiętaj, to jest
potrzebne, abyś mógł dojrzeć. Czasem zejdziesz na manowce - ale pamiętaj: i to
jest etapem dorastania. Wiele razy upadniesz - i znów się podniesiesz, ponieważ
w ten sposób zdobywa się siłę. W ten sposób scalasz się.
Nie przestrzegaj zasad narzuconych z zewnątrz. Żadna narzucona reguła nie
może być słuszna, ponieważ zasady tworzone są przez ludzi, którzy chcą tobą
kierować! Tak, czasami na świecie zdarzali się również wielcy, oświeceni ludzie -
Budda, Jezus, Kryszna, Mahomet. Nie narzucali światu swoich reguł, dawali mu
swą miłość. Ale prędzej czy później zawsze znajdą się ci, którzy stworzą kodeksy
prawideł, jak żyć. Kiedy mistrz odchodzi, znika jego światło. Ci, którzy zostali,
pogrążeni w ciemności, zaczynają po omacku szukać zasad, których mogliby
przestrzegać, bo bez światła niczego nie widzą. Teraz będą zmuszeni polegać na
zasadach.
To, co robił Jezus, było zgodne z głosem Jego serca. To, co robią chrześcijanie,
niekoniecznie zgadza się z głosami ich serc. Naśladują - a w momencie, gdy
naśladujesz, obrażasz swoje człowieczeństwo, obrażasz swojego Boga.

Nie naśladuj. Zawsze bądź oryginalny. Nie stawaj się kopią. Niestety, cały świat
pełen jest kopii.
Jeśli jesteś oryginałem, życie jest jak taniec - a przecież zostałeś stworzony jako
istota oryginalna, niepowtarzalna. Zauważ, jak wiele różni Buddę od Kryszny. Jeśli
Kryszna naśladowałby Buddę, stracilibyśmy jednego z najpiękniejszych ludzi na
Ziemi. A gdyby Budda podążał za Kryszna, byłby po prostu marnym falsyfikatem.
Wyobraź sobie Buddę grającego na flecie! - zakłóciłby sen wielu ludzi, nie był
Recistą. Wyobraź sobie tańczącego Buddę - to wygląda śmiesznie, absurdalnie.
Podobnie z Kryszna. Siedzi pod drzewem bez Hetu, bez korony z pawich piór, bez
bogatych szat - po prostu siedzi pod drzewem jak żebrak z zamkniętymi oczami,
bez ludzi tańczących dookoła, bez muzyki, bez śpiewów - wyglądałby tak biednie,
tak bezsilnie.

Budda to Budda, Kryszna to Kryszna, a ty to ty. Pod żadnym względem nie jesteś
gorszy od innych. Szanuj siebie, szanuj swój wewnętrzny głos i podążaj za nim.
I pamiętaj - nie gwarantuję, że zawsze dobrze cię poprowadzi. Wiele razy
poprowadzi cię na manowce, bo aby dojść do właściwych drzwi, trzeba wpierw
zapukać do wielu niewłaściwych. Tak już jest. Jeśli natkniesz się na dobre drzwi
przez przypadek, nie będziesz umiał rozpoznać, że są to te właściwe. Pamiętaj
więc - w ostatecznym rozrachunku żaden wysiłek nie idzie na marne; wszystkie
biorą udział w osiągnięciu kulminacyjnego punktu twojej dojrzałości.
Nie bądź niezdecydowany, nie martw się za bardzo o to, że zrobisz coś nie tak. To
jeden z problemów: ludzi nauczono wystrzegać się błędów. Stają się
niezdecydowani, pełni lęku, przerażeni tym, że mogliby zrobić coś źle, i tkwią w
miejscu. Nie potrafią się ruszyć, bo coś złego może się wydarzyć. Stają się jak
kamienie, tracą możliwość ruchu.

Popełniaj tyle błędów, ile to możliwe, pamiętając tylko o jednym: nie popełniaj
drugi raz tego samego. A będziesz wzrastać. Gubienie się jest częścią twojej
wolności, sprzeciw - nawet wobec Boga - to część twojej godności. Sprzeciwianie
się, nawet Bogu, jest niekiedy piękne. Właśnie w ten sposób wykształcisz
kręgosłup; są całe miliony ludzi pozbawione kręgosłupa.
Zapomnij o wszystkim, co ci określano jako słuszne lub niesłuszne. Życie nie jest
niezmienne. Coś, co jest dobre dzisiaj, może stać się błędem jutro, coś, co jest
niesłuszne w tym momencie, w następnym może być właściwe. Życia nie można
zaszufladkować; nie można przyczepić metek: „To jest prawidłowe, a to
nieprawidłowe". Życie to nie apteka, gdzie każda buteleczka ma swoją nalepkę,
dzięki czemu wiesz, co zawiera. Życie jest tajemnicą: w jednym momencie
wszystko pasuje i jest dobre; w następnym tyle wody upłynęło w Gangesie, że już
nie pasuje i jest niesłuszne.
Jaka jest moja definicja tego, co słuszne? Słuszne jest to, co współgra z
egzystencją, a to, co z nią nie współgra, jest niesłuszne. W każdym momencie
będziesz musiał zachować czujność, ponieważ w każdej chwili musisz
podejmować decyzję na nowo. Nie możesz polegać na gotowych odpowiedziach.

Tylko głupcy polegają na gotowych odpowiedziach, ponieważ do tego nie jest
potrzebna inteligencja. Oto wiesz, co jest właściwe, a co niesłuszne, możesz łatwo
zapamiętać; lista nie jest długa. Dziesięć przykazań - proste! - wiesz, co jest
dobre, a co złe. Ale życie ciągle się zmienia. Gdyby powrócił Mojżesz, nie sądzę,
by podał ci tych samych dziesięć przykazań - nie mógłby. Po upływie trzech
tysięcy lat te same przykazania? Musiałby dać coś nowego.
Moje własne zdanie jest takie: przykazania są źródłem nieporozumień, ponieważ
zanim dotrą do ludzi, już stają się przestarzałe. Życie mknie tak szybko; jest
dynamiczne, nie statyczne. Nie jest nieruchomym stawem, jest Gangesem, płynie.

Nie jest takie samo w dwóch kolejnych momentach. Jedna rzecz może być dobra
w tym momencie, a może nie być dobra w następnym.
Co robić? Jedyne, co można, to uczynić ludzi na tyle czujnymi, aby sami mogli
decydować, jak zareagują na zmieniające się życie. Jeśli masz oczy, to
zauważysz, że każda chwila jest zaskoczeniem i gotowe odpowiedzi nie mają
żadnego zastosowania.

Droga inteligencji

Inteligencja to życie, to spontaniczność, otwartość, brak zabezpieczenia. To
bezstronność, odwaga funkcjonowania bez podejmowania wcześniejszych decyzji.
A dlaczego mówię, że jest odwagą? Jest odwagą, ponieważ gdy działasz w
sposób z góry założony, twoje decyzje chronią cię, dają poczucie bezpieczeństwa.
Dobrze je znasz, dobrze wiesz, jak do nich dojść, z nimi jesteś bardzo skuteczny.
Improwizacja w życiu to funkcjonowanie w niewinności. Nie ma bezpieczeństwa;
możesz się pomylić, zboczyć na manowce.
Ten, kto jest gotów wyruszyć na poszukiwanie, zwane prawdą, musi przygotować
się na popełnianie błędów - musi być w stanie ryzykować. Może zejść na
manowce, ale tak można dojść do celu. Gubiąc się wiele razy, nauczysz się, jak
więcej nie zabłądzić. Popełniając wiele błędów, człowiek uczy się, czym jest błąd i
jak go nie popełniać. Wiedząc, czym jest błąd, przybliża
się coraz bardziej do prawdy. Są to indywidualne poszukiwania; nikt nie może
polegać na cudzych wnioskach.

Nie urodziłeś się jako umysł. Niech to wsiąknie głęboko w twoje serce; tak
głęboko, jak to tylko możliwe, ponieważ dzięki temu otworzą się drzwi. Jeśli
urodziłeś się bez umysłu, to znaczy, że umysł jest wytworem społecznym. Nie jest
naturalny, jest kulturowy. Został „wymyślony" i „narzucony" ci. Głęboko wewnątrz
wciąż jesteś wolny, możesz się wydostać. Nie możesz uciec od natury, ale jeśli
tylko się na to zdecydujesz, możesz uciec od tego, co sztuczne.
Byt poprzedza myśl. Nie jest więc stanem umysłu, jest stanem wykraczającym
poza umysł. Bycie jest sposobem poznania tego, co fundamentalne, nie myślenie.
Nauka to myślenie, filozofia to myślenie, teologia to myślenie. Religijność nie
oznacza myślenia. Religijna bliskość to bliskość bez myślenia. Jest bardziej
intymna, doprowadza cię bliżej do rzeczywistości, odrzuca wszystko, co cię
powstrzymywało, odblokowuje cię; zaczynasz płynąć przez życie. Nie myślisz, że
jesteś oderwany, patrzysz. Nie myślisz z zastrzeżeniem, że jesteś obserwatorem,
kimś odległym. Spotykasz się, łączysz i wnikasz w rzeczywistość.
Jest to inny rodzaj poznania. Nie może być nazwany „wiedzą". Bardziej podobny
jest do miłości niż wiedzy. Jest to poznanie tak intymne, że słowo „wiedza" nie
wystarcza, aby je wyrazić. Słowo „miłość" jest bardziej adekwatne, bardziej
wyraziste.

W historii świadomości rasy ludzkiej pierwsza rozwinęła się magia. Stanowiła ona
połączenie nauki i religii. Miała w sobie coś z umysłu i nie-umysłu. Później z magii
wyrosła filozofia. Z filozofii - nauka. Magia była zarówno nie-umysłem, jak i
umysłem. Filozofia była już tylko umysłem. Później umysł i metoda
eksperymentalna stworzyły naukę. Stanem nie-umysłu jest zaś religijność.
Religijność i nauka to dwa różne sposoby podejścia do rzeczywistości. Nauka
zbliża się do niej za pośrednictwem swych wielu dziedzin, religijność - wprost.
Nauka to podejście pośrednie; religijność to podejście bezpośrednie. Nauka kręci
się po obrzeżach, religijność dociera do samego serca rzeczywistości.
I jeszcze kilka uwag (...). Myśl może wymyślać tylko to, co znane - może przeżuć
to, co już było przeżute. Myślenie nigdy nie może być oryginalne. Jak można
myśleć o nieznanym? Cokolwiek możesz wymyślić, było znane ci już wcześniej.
Możesz myśleć tylko dlatego, że już coś znasz. Myślenie może co najwyżej
stworzyć nowe kombinacje. Możesz myśleć o złotym latającym koniu, lecz nic tu
nie jest nowe. Znasz ptaki latające pod niebem, znasz złoto, znasz konie - łączysz
te trzy elementy ze sobą. Myślenie może jedynie dać nowe kombinacje, ale nie
może poznać nieznanego. Nieznane pozostaje poza jego obrębem. Dlatego
myślenie kręci się w kółko, wciąż poznajesz to, co już jest ci znane, przeżuwasz
to, co już jest przeżute. Myślenie nigdy nie jest oryginalne.

Wkraczanie w rzeczywistość oryginalnie, radykalnie, bez pośredników -wkraczanie
w rzeczywistość tak, jakbyś był pierwszą istniejącą osobą na świecie - to jest
wyzwolenie. Taka świeżość wyzwala.
Prawda to doświadczenie, nie stwierdzenie. Prawda nigdy nie pojawia się wskutek
studiów; musisz się z nią zmierzyć, musisz stawić jej czoła. Ktoś, kto uczy się
miłości, jest jak osoba, która zagłębia się w Himalaje, studiując mapy. Mapa to nie
prawdziwe góry. A jeśli zaczniesz wierzyć w mapę, przegapisz góry. Jeśli będziesz
obsesyjnie gapił się w mapę, to choćby góry były tuż pod twoim nosem, nie
będziesz w stanie ich dostrzec.

I tak właśnie jest. Góry są tuż przed tobą, ale ty nie odrywasz oczu od map,
odwzorowujących te góry, stworzonych przez różnych badaczy. Ktoś wspiął się na
szczyt od północy, ktoś inny od wschodu. Stworzyli różne mapy: Koran, Biblię, -
różne mapy tej samej prawdy. A ty jesteś nimi obładowany, uginasz się pod ich
ciężarem. Nie możesz poruszyć się nawet o centymetr. Nie możesz dostrzec gór
przed sobą, ich dziewiczych wierzchołków, pokrytych śniegiem, błyszczących w
porannym słońcu jak złoto. Nie masz oczu, aby to dostrzec.
Tendencyjnie nastawione oko jest ślepe. Serce pełne już podjętych decyzji jest
martwe. Z powodu apriorycznych ocen twoja inteligencja zaczyna tracić ostrość,
piękno, siłę. Staje się nudna.

Nudna inteligencja to intelekt. Twoja tak zwana inteligencja nie jest naprawdę
inteligentna, tylko intelektualna. Intelekt jest padliną. Możesz go dekorować,
ozdabiać perłami, diamentami, szmaragdami - padlina pozostanie padliną.
Bycie żywym oznacza coś całkowicie innego.

Nauka oznacza jasność, całkowitą jasność co do faktów. A jeśli dążysz do takiej
jasności co do faktów, nie możesz odczuwać tego, co nieodgadnione - im bardziej
jesteś konkretny, tym więcej tajemniczości wyparowuje. Tajemniczość wymaga
braku precyzji; wymaga czegoś, co nie poddaje się definicjom, czegoś
nieokreślonego. Nauka opiera się na faktach. Tajemnica nie jest faktualna, jest
egzystencjalna.
Fakt stanowi jedynie część egzystencji, bardzo małą część. Nauka zajmuje się
częściami, ponieważ dużo łatwiej się z nimi uporać. Są mniejsze, poddają się
analizie; nie przytłaczają, można je brać do rąk. Można zrobić im sekcję,
szufladkować, mieć całkowitą pewność co do ich cech, stanu, możliwości - ale w
tym procesie tajemnica zostaje zabita. Nauka to morderstwo dokonywane na
tajemnicy.
Jeśli chcesz doświadczyć nieznanego, będziesz musiał otworzyć inne drzwi, z
całkiem innego wymiaru. Sfera nauki jest sferą umysłu. W sferze cudu, tajemnicy
leży medytacja.
Medytacja zabiera cię w nieznane, w niezbadane. Zabiera cię powolutku w pewien
rodzaj wzajemnego przenikania, gdzie obserwator i obserwowane stają się
całością. W nauce byłoby to niemożliwe. Obserwator musi pozostać
obserwatorem, a obserwowane musi pozostać obserwowanym - te dwie pozycje
muszą być przez cały czas rozdzielne. W żadnym momencie nie możesz się
zapomnieć; to, co badasz nie powinno cię ani przez chwilę interesować,
pochłaniać, pasjonować, budzić twojej miłości ani poczucia wspólnoty. Musisz się
oderwać, pozostać zimnym, całkowicie obojętnym. A obojętność zabija tajemnicę.
Jeśli naprawdę chcesz doświadczyć tajemnicy, będziesz musiał otworzyć w sobie
nowe drzwi. Nie nawołuję: „Przestańcie być naukowcami!" Mówię jedynie, by
nauka nie była dla was aktywnością pierwszoplanową. Kiedy jesteś w
laboratorium, bądź naukowcem, ale kiedy wychodzisz z niego, zapominaj o nauce.
Słuchaj ptaków - ale nie w sposób naukowy! Patrz na kwiaty - ale nie w sposób
naukowy. Kiedy patrzysz na różę z naukowego punktu widzenia, staje się ona
zupełnie inna. To nie ta sama róża, której doświadcza poeta.
Doświadczenie nie zależy od przedmiotu, zależy od tego, kto je przeprowadza, od
głębi odczuwania.

Patrząc na kwiat, sam stań się kwiatem; tańcz wokół niego, śpiewaj. Wiatr jest
chłodny i orzeźwiający, słońce - ciepłe, a kwiat - w pełnym rozkwicie. Tańczy na
wietrze, cieszy się, śpiewa, wyśpiewuje alleluja. Współuczestnicz w tym! Porzuć
obojętność, obiektywność, bezstronność. Porzuć postawę naukową. Stań się

bardziej elastyczny, roztop się, przekształć. Pozwól kwiatu przemówić do twojego
serca, pozwól mu dotrzeć do twojej istoty. Zaproś go - jest gościem! A wtedy
uchylisz rąbka tajemnicy.
To jest pierwszy krok w stronę nieznanego. Ostateczny krok jest następujący: jeśli
potrafisz uczestniczyć przez chwilę, to znaczy, że poznałeś klucz, sekret. Zacznij
więc uczestniczyć we wszystkim, co robisz. Gdy idziesz, nie rób tego
mechanicznie, nie obserwuj - bądź tym. Gdy tańczysz, nie rób tego tylko
technicznie; technika jest nieistotna. Możesz robić wszystko poprawnie
technicznie, a mimo to tracić całą radość z tańca. Rozpłyń się w nim, stań się
tańcem, zapomnij o sobie-tancerzu.
Gdy osiągniesz taką jedność w wielu czynnościach swego życia, kiedy wszystko
wokół ciebie zacznie doświadczać zanikania, lekkości, braku ego (...) gdy kwiat i ty
staniecie się jednym, tęcza i ty staniecie się jednym (...) gdy chmury będą
wędrować po niebie, a jednocześnie w tobie (...) gdy zapanuje w tobie całkowita
cisza, nie będzie w tobie nikogo, jedynie czysta cisza, dziewicza, niezmącona,
niezakłócona przez logikę, myśl, emocję, uczucie - to właśnie będzie moment
medytacji. Umysł odszedł, a gdy odchodzi - pojawia się tajemnica.

Droga zaufania

Zaufanie jest najwyższym rodzajem inteligencji. Dlaczego ludzie nie ufają innym?
Ponieważ nie ufają swojej inteligencji. Boją się, obawiają się, że zostaną oszukani.
Boją się; dlatego wątpią. Wątpliwość wynika ze strachu. Wątpliwość wynika z
niepewności co do własnej inteligencji. Nie jesteś przekonany, że umiesz ufać ani
że chciałbyś ufać. Zaufanie wymaga ogromnej inteligencji, odwagi, uczciwości.
Wymaga wielkiego serca, aby mogło w nim zamieszkać. Jeśli nie masz
wystarczająco dużo inteligencji, bronisz się przez wzbudzanie w sobie wątpliwości.
Jeśli dysponujesz inteligencją, jesteś gotów udać się w nieznane, ponieważ wiesz,
że nawet gdyby cały znany ci świat zniknął, będziesz w stanie poradzić sobie w
nieznanym. Będziesz w stanie w nim się zadomowić. Ufasz swojej inteligencji.
Wątpienie ciągle ma się na baczności; inteligencja jest otwarta, ponieważ wie, że
cokolwiek się stanie, będzie w stanie przyjąć wyzwanie, odpowiednio zareagować.
Przeciętny umysł nie ufa sobie. Wiedza jest przeciętna.

Istnienie w stanie niewiedzy to inteligencja, to przejaw czujności - i niczego nie
gromadzi. Każdy przemijający moment, znika, nie zostawia za sobą śladu,
żadnego egzystencjalnego śladu. Człowiek wychodzi z niego ponownie czysty,
ponownie niewinny, znów taki jak dziecko.
Nie próbuj zrozumieć życia. Żyj!
Nie próbuj zrozumieć miłości. Wniknij w nią. Wtedy będziesz wiedział - a wiedza ta
będzie wynikać z twojego doświadczania. Ona nigdy nie zniszczy tajemnicy, która
głosi: im więcej wiesz, tym więcej pozostaje do poznania.

Życie nie jest zadaniem. Traktowanie go jak zadania jest błędem. Ono jest
tajemnicą, którą trzeba przeżyć, kochać, doświadczać.
Umysł wiecznie poszukujący wyjaśnień to umysł, który się boi - z powodu
ogromnego strachu chce, aby wszystko było łatwe do zrozumienia. Nie potrafią
zagłębić się w nic, co niewyjaśnione. Dzięki wyjaśnieniom czuje, że terytorium jest
znajome; zna topografię,
umie poruszać się z mapą, z przewodnikiem, z harmonogramem. Ale nie jest
gotów poruszać się po terenie nieznanym, niezbadanym, bez mapy, bez
przewodnika. Tymczasem życie jest, jakie jest, i nie można stworzyć jego mapy,
bo ciągle się zmienia. Każdy kolejny moment dzieje się teraz. Nie ma nic starego
pod Słońcem, wierz mi: wszystko jest nowe. Jest potężną dynamiką, czystym
ruchem. Jedynie zmiana jest zjawiskiem stałym; tylko to nigdy się nie zmienia.
Wszystko inne się zmienia, więc nie możesz mieć mapy; zanim mapa będzie
gotowa, stanie się nieaktualna. Zanim dostaniesz ją do rąk, już będzie
bezużyteczna. Życie zmieniło swoje ścieżki. Zaczęło grać w nową grę. Nie
poradzisz sobie z życiem, korzystając z map, ponieważ nie można go zmierzyć.
Nie poradzisz sobie z życiem, posługując się przewodnikami, ponieważ one są
przydatne tylko dla rzeczy stałych. Życie nie jest stałe, jest dynamiczne, jest
procesem. Nie możesz mieć jego mapy. Nie można go zmierzyć, jest
niezmierzoną tajemnicą. Nie proś więc o wyjaśnienia.
A oto, co nazywam dojrzałością umysłu: gdy ktoś dochodzi do stanu patrzenia na
życie bez pytań, po prostu zanurza się w nim z odwagą, bez lęku.
Świat jest pełen ludzi pseudoreligijnych. Kościoły, świątynie, gurudwary
meczety pełne są łudzi. A jednocześnie czy nie widzisz, że świat jest absolutnie
areligijny? Z tyloma religijnymi ludźmi świat jest areligijny – jak to się dzieje?
Każdy z osobna jest religijny, ale wszyscy razem - nie są. Religia jest fałszywa.
Ludzie „pielęgnowali” w sobie zaufanie. Stało się ono przekonaniem, nie
doświadczeniem. Nauczono ich wierzyć, nie nauczono ich wiedzieć - oto błąd.
Nigdy nie wierz. Jeśli nie potrafisz ufać, lepiej wątp, ponieważ mając wątpliwości,
masz szansę, że kiedyś pojawi się zaufanie. Nie możesz żyć wiecznie w
wątpliwości. Wątpliwość to cierpienie, choroba. Z nią nigdy nie poczujesz się
spełniony; będziesz roztrzęsiony, pozostaniesz w cierpieniu, rozdarty i
niezdecydowany. To będzie jak koszmar, więc pewnego dnia zaczniesz
poszukiwać możliwości wydostania się z niego. Moim zdaniem, lepiej być ateistą
niż pseudoteistą.

Od dzieciństwa wpajano ci wiarę. Umysł każdego był uwarunkowywany tak, aby
wierzył: w Boga, w duszę, w to i w tamto. Teraz wiara wsiąknęła w twoje kości i
twoją krew, ale nadal pozostała przekonaniem - nie wiedzą. A jeśli nie wiesz, nie
możesz się wyzwolić. Wiedza wyzwala, jedynie ona wyzwala. Wszystkie
przekonania są zapożyczone; dali ci je inni, nie rozkwitły dzięki tobie. A w jaki

sposób coś zapożyczonego może doprowadzić cię do prawdy, absolutnej prawdy?
Porzuć wszystko, co zabrałeś od innych. Lepiej być żebrakiem niż bogaczem,
który zawdzięcza wszystko nie swoim własnym zarobkom, lecz kradzieżom;
człowiekiem bogatym pożyczonymi rzeczami, bogatym tradycją, dziedzictwem.
Nie, lepiej być żebrakiem, ale samodzielnym. Taka bieda nosi w sobie własne
bogactwo, ponieważ jest prawdziwa. Bogactwo przekonań jest mizerne.
Przekonania nigdy nie sięgną głęboko; pozostaną na powierzchni skóry.
Wystarczy lekko zadrapać, a pojawią się wątpliwości.
Wierzysz w Boga. Nagle twoja firma bankrutuje i pojawia się niewiara. Mówisz:
„Nie wierzę, nie umiem już wierzyć w Boga". Wierzysz w Boga. Umiera ktoś, kogo
kochasz; pojawia się niewiara. Wierzysz w Boga i tylko z powodu śmierci
umiłowanej osoby twoja wiara uległa zniszczeniu? Widocznie niewiele była warta.
Zaufanie nigdy nie może zostać zniszczone - gdy się pojawi, nic go nie zniszczy.
Nic, absolutnie nic.

Pamiętaj, że istnieje ogromna różnica pomiędzy zaufaniem a przekonaniem.
Zaufanie to sprawa osobista; przekonania - społeczna. Zaufanie musisz sam w
sobie odnaleźć i rozwinąć. W przekonaniach wystarczy po prostu trwać bez
względu na to, kim jesteś, i można je narzucić. Toteż odrzuć je. Pojawi się strach.
Jeśli bowiem porzucisz przekonania, zaczniesz się bać. Każde przekonanie
zmusza wątpliwości, aby gdzieś się ukryły, tłumi je. Nie martw się tym; pozwól
pojawić się wątpliwościom. Każdy musi przetrwać ciemną noc, zanim dotrwa do
poranka. Każdy musi przejść przez wątpliwości. Podróż jest długa, noc ciemna.
Ale kiedy po długiej podróży i po ciemnej nocy nadchodzi poranek, wtedy wiesz,
że było warto.
Zaufanie może zostać „wykreowane" - nigdy nie próbuj tego robić; to właśnie
uczyniła ludzkość. Wykreowane zaufanie staje się przekonaniem. Odkryj je w
sobie, nie próbuj go tworzyć. Zanurz się głębiej w siebie, do samego źródła.
Pójście nową drogą będzie wymagało zaufania, ponieważ zagłębisz się w
nieznane. Będzie wymagało ogromnego zaufania i odwagi, ponieważ będziesz
przemieszczać się z dała od konwencji i tradycji, z dala od tłumu. Wypłyniesz na
otwarte morze, nie wiedząc, czy drugi brzeg w ogóle istnieje.
Nie mógłbym proponować ci tej nowej drogi bez przygotowania cię do tego, byś
ufał. Będzie to wyglądać jak sprzeczność, ale co mogę zrobić? Takie jest życie.
Jedynie człowiek z ogromnym zaufaniem jest zdolny do wielkich wątpliwości,
zadawania pytań.
Człowiek z małym zaufaniem, może wątpić tylko odrobinę.
Człowiek, który nie ufa w ogóle, może jedynie udawać, że wątpi. Nie umie szukać
głęboko. Głębia pojawia się wraz z zaufaniem - i jest związana z ryzykiem.
Zanim wyślę cię na niezbadane morza, muszę przygotować cię do tej bezkresnej
podróży. Będziesz musiał udać się w nią sam - ałe ja mogę doprowadzić cię do
łodzi. Najpierw musisz wiedzieć o pięknie zaufania, ekstazie drogi serca, żebyś -

udawszy się na otwarty ocean rzeczywistości - miał wystarczająco dużo odwagi,
by płynąć dalej. Cokolwiek się wydarzy, będziesz ufał samemu sobie.

Pomyśl: jak mógłbyś zaufać komuś lub czemuś, jeśli nie ufasz sobie? To
niemożliwe. Jeśli wątpisz w siebie - jak mógłbyś zaufać? Masz nabrać ufności, a
nie ufasz sobie - jak zaufasz swojemu zaufaniu? Zanim intelekt będzie mógł
przemienić się w inteligencję, najpierw musisz koniecznie otworzyć serce. Oto
różnica pomiędzy intelektem a inteligencją.
Inteligencja to intelekt zestrojony z twoim sercem. Serce wie, jak ufać. Intelekt wie,
jak szukać.
Jest taka oto wschodnia opowieść: dwóch żebraków mieszkało niedaleko wioski.
Jeden z nich był ślepy, a drugi pozbawiony nóg. Obaj oczywiście rywalizowali -
stanowili dla siebie konkurencję w tej samej branży: żebrząc od tych samych ludzi,
i stale boczyli się jeden na drugiego. Byli wrogami, nie przyjaciółmi (...).
Przedstawiciele tej samej profesji nie przyjaźnią się. To byłoby trudne, ponieważ
trzeba rywalizować, walczyć o tych samych klientów. Żebracy oznaczali więc
swoich: „Pamiętaj, ten jest mój, nie zaczepiaj go". Ty nie wiesz może, do którego
żebraka należysz, kim jest ten żebrak, który cię posiada, ale któryś z nich ma do
ciebie wyłączne prawo. Mógł nawet walczyć o ciebie i wygrać bójkę, i teraz jesteś
jego własnością...
Często widywałem pewnego żebraka w pobliżu uniwersytetu, ale któregoś dnia
spotkałem go na bazarze. Wcześniej codziennie kręcił się koło szkoły, ponieważ
młodzi ludzie są bardziej hojni; starsi stają się coraz smutniejsi, coraz bardziej
przerażeni. Śmierć się zbliża, pieniądze wydają się być jedyną rzeczą, która może
pomóc. Jeśli je mają, to ktoś im pomoże; jeśli nie mają pieniędzy, nawet ich
własne dzieci nie przejmą się ich losem. Ale młodzi ludzie potracą być rozrzutni.
Są młodzi, mogą zarabiać; mają przed sobą całe, długie życie.
Zatem ów człowiek dzięki studentom był bogatym żebrakiem... W Indiach studenci
pochodzą głównie z bogatych rodzin; dla biednych studia łączą się z ogromnym
wyrzeczeniem. Garstce biednych udaje skończyć uczelnię, ale jest to bardzo
trudne i uciążliwe. Ja również pochodzę z biednej rodziny. Całe noce pracowałem
jako korektor w gazecie, a w dzień chodziłem na zajęcia. Przez wiele lat nie
spałem więcej niż trzy, cztery godziny na dobę - kiedy tylko mogłem znaleźć na to
czas w dzień czy w nocy.
Żebrak, o którym mówię, był bardzo silny. Żaden inny nie mógł pojawić się na ulicy
uniwersyteckiej, nawet wejście było dla nich zakazane. Wszyscy wiedzieli, do kogo
należy uczelnia - do tego żebraka! I pewnego dnia zamiast staruszka zobaczyłem
młodego człowieka. Zapytałem go:
- Co się stało? Gdzie jest staruszek? Odpowiedział:
- Jest moim teściem. Dał mi uniwersytet w prezencie ślubnym, kiedy ożeniłem się
z jego córką. Od dziś ta ulica i cały uniwersytet należą do mnie. Mój teść pokazał
mi moich klientów.

Jednak uniwersytet nie wiedział nawet, że w międzyczasie zmienił się jego
właściciel!
W Indiach, gdy ktoś poślubi czyjąś córkę, dostaje posag. Nie można tak po prostu
ożenić się z dziewczyną. Jeśli twój teść jest bogaty, musi dać ci samochód,
mieszkanie. Jeśli go na to nie stać, musi dać przynajmniej skuter. Jeśli i na to ma
za mało pieniędzy, to choć rower, ale coś dać musi - radio, telewizor, trochę
gotówki. Jeśli jest bardzo bogaty, zapewnia ci możliwość wyjazdu za granicę, na
studia, abyś zdobył wykształcenie, został lekarzem, inżynierem - a on za to
zapłaci. Córka żebraka wyszła za mąż i cały uniwersytet został oddany jej mężowi
w posagu.
Spotkałem tego staruszka na targu i powiedziałem:
- Brawo! Świetnie zrobiłeś, dając posag.
- Tak - odparł - mam tylko jedną córkę i chciałem zrobić coś dla mojego zięcia.
Dałem mu najlepsze miejsce do żebrania. Teraz jestem tutaj na targu i znów
próbuję zdobyć monopol. To ogromnie ciężka praca, ponieważ jest tu wielu
starych żebraków, którzy już przypisali sobie klientów. Ale nie ma się czym
martwić. Dam sobie radę; wyrzucę stąd kilku dziadów.
I tak właśnie zrobił.

[Ale wróćmy do wschodniej opowieści.]
Pewnego dnia w lesie, w którym mieszkali obaj żebracy, wybuchł pożar. Pomyśleli
przez chwilę. Byli wrogami, nie rozmawiali ze sobą, ale to była sytuacja
kryzysowa. Ślepiec powiedział do beznogiego:
- Jedyna możliwość ucieczki jest taka: ty usiądziesz mi na plecach, wykorzystasz
moje nogi, a ja wykorzystam twoje oczy. Tylko w taki sposób zdołamy się
uratować.
Natychmiast doszło do porozumienia. Nie było problemów. Człowiek bez nóg nie
mógłby się wydostać; przebrnięcie przez las było dla niego niemożliwe - wszystko
płonęło. Normalnie mógł się jakoś przemieścić, ale teraz nie zdałoby się to na nic.
Trzeba było uciekać i to szybko. Ślepiec również był pewny, że sam się nie
wydostanie. Nie wiedział, gdzie jest ogień, gdzie bezpieczna droga, które drzewa
płoną, a które nie. Był przecież ślepy... Zgubiłby się. Lecz obaj byli inteligentni;
odrzucili wrogość, zostali przyjaciółmi i ocalili życie.

Jest to wschodnia przypowieść. Mówi o intelekcie i sercu. Nie dotyczy żebraków,
dotyczy ciebie. Nie ma nic wspólnego z pożarem w lesie, ma coś wspólnego z
tobą - ponieważ to ty płoniesz. W każdym momencie czujesz palący ból, cierpisz w
smutku i udręce. W samotności twój intelekt jest ślepy. Ma nogi, może szybko
biegać, szybko się poruszać, ale ponieważ jest ślepy, nie może wybrać kierunku,
w którym powinien się udać. Jest zmuszony do nieustannej walki, upadków, ran,
poczucia, że życie nie ma sensu. Tak właśnie mówią intelektualiści na całym
świecie: „Życie nie ma sensu".

Wydaje im się, że życie nie ma sensu, bo każą dostrzegać światło swemu
ślepemu intelektowi. To niemożliwe.
Wewnątrz ciebie jest serce, które widzi, czuje, lecz nie ma nóg; nie może biegać.
Pozostaje w miejscu, bijąc, czekając (...). Pewnego dnia intelekt zrozumie i będzie
w stanie skorzystać z oczu serca.

Gdy mówię o zaufaniu, mam na myśli oczy serca.
Gdy mówię o wątpliwości, myślę o nogach intelektu. Razem są w stanie wydostać
się z pożaru; nie będzie to problem. Ale pamiętaj, intelekt musi nieść serce na
swoich ramionach. Musi. Serce nie ma nóg, tylko oczy, a intelekt musi go słuchać i
podążać za jego wskazówkami.
W objęciach serca intelekt staje się inteligentny. Jest to całkowita przemiana
energii. Kiedy ona następuje, człowiek staje się nie intelektualistą, ale po prostu
mądrym. Mądrość bierze się z połączenia serca i intelektu. Teraz, kiedy
dowiedziałeś się, jak zsynchronizować bicie serca z pracą intelektu, masz w
dłoniach cały sekret, główny klucz do otwarcia wszystkich tajemnic.

Droga niewinności

Prawdziwy problem nie dotyczy odwagi. U jego podstaw leży fakt, że wszystko, co
znane, jest martwe, a co nieznane - żyje. Kurczowe trzymanie się znanego jest jak
trzymanie się zwłok. Porzucenie ich nie wymaga odwagi; to trwanie w tym objęciu
wymaga ogromnego wysiłku. Przyjrzyj się korzyściom, które przyniosło ci wszystko
to, co już znasz, co przeżyłeś. Co osiągnąłeś? Czy nie czujesz się nadal pusty?
Nie odczuwasz ogromnego niezadowolenia, głębokiej frustracji, braku poczucia
sensu? Po prostu jakoś udaje ci się ukrywać tę prawdę, tworzyć iluzje, by się
czymś zająć, zaprzątnąć umysł.
Oto wyzwanie: dostrzec wyraźnie, że to, co wiesz, należy do przeszłości, odeszło.
Jest częścią cmentarza. Chcesz znaleźć się w grobie, czy chcesz nadal żyć? A to
nie jest tylko problem dnia dzisiejszego; tym samym problemem będzie jutro,
pojutrze, a także chwila, w której zaczerpniesz swego ostatniego oddechu.
Wszystko, co ci znane - informacje, wiedza, doświadczenie - kumuluje się.
Tymczasem w chwili, gdy je poznasz, kończą swoją użyteczność. Dźwiganie
pustych słów, tego martwego brzemienia, niszczy twoje życie, obciąża je,
powstrzymuje cię przed zaznaniem radości istnienia - które wciąż na ciebie czeka.
Dla mądrego człowieka każda przeszła chwila jest jak śmierć, a każda chwila
nadchodząca jest jak narodziny. Jego teraźniejszość jest zawsze zmianą,
ponownym narodzeniem, zmartwychwstaniem. Odwaga nie ma z tym wszystkim
wiele wspólnego - to pierwsza sprawa, którą należy zrozumieć. Jest to kwestia
jasności widzenia, świadomości, co jest czym.

I po drugie, skoro już mowa o odwadze - nikt nie jest w stanie ci jej dać. Nie jest to
coś, co można ofiarować jak podarunek. Rodzisz się z tym, ale może nie
pozwalasz mu się rozwinąć, nie pozwalasz mu się umocnić.

Niemożność to odwaga i czystość. Jeśli jesteś niewinny nie potrzebna ci odwaga.
Nie potrzebujesz także czystości, ponieważ nic nie może być już czystsze, tak
kryształowo czyste, jak niewinność. Cała rzecz w tym, by obronić swoją
niewinność.
Niewinności nie można w sobie wykształcić, nie można się jej nauczyć. Nie jest
czymś takim jak talent: malowanie, muzyka, poezja, rzeźba. Jest raczej podobna
do oddechu - przychodzisz z nią na świat. Niewinność jest naturą każdego
człowieka. Wszyscy rodzimy się niewinni.
Jak ktoś mógłby nie urodzić się niewinnym? Narodziny oznaczają, że wkroczyłeś
w świat jako tabula rasa, nic nie jest w tobie zapisane. Masz jedynie przyszłość,
bez przeszłości. To jest jedno ze znaczeń niewinności.

Spróbujmy zrozumieć wszystkie znaczenia.
Pierwsze to: brak przeszłości, tylko przyszłość. Przeszłość psuje, ponieważ rodzi
wspomnienia, doświadczenia, oczekiwania. Wszystko to czyni cię sprytnym, ale
nie czystym. Czyni cię przebiegłym, ale nie inteligentnym. Może pomóc ci odnieść
sukces w świecie, ale poniesiesz klęskę we wnętrzu siebie. Wszystkie sukcesy
świata nie znaczą nic w porównaniu z klęską, z którą w końcu będziesz musiał się
zmierzyć, ponieważ ostatecznie tylko twoje wewnętrzne ja zostanie z tobą.
Wszystko inne przeminie: chwała, władza, twoje nazwisko, twoja sława - wszystko
zacznie znikać jak cienie.
Na końcu pozostanie jedynie to, co miałeś ze sobą na samym początku. Możesz z
tego świata zabrać tylko to, co ze sobą przyniosłeś.

W Indiach wszyscy uważają, że świat jest jak poczekalnia na dworcu kolejowym.
Nie jest twoim domem. W poczekalni nie zostajesz na zawsze. Nic nie należy tam
do ciebie - ani sprzęty, ani obrazy na ścianach (...). Korzystasz z nich - oglądasz
obrazy, siedzisz w fotelu, odpoczywasz na łóżku - ale nic nie należy do ciebie.
Jesteś tu tylko przez kilka minut albo co najwyżej godzin, później odjedziesz.
Tylko to, co ze sobą przyniosłeś do poczekalni, możesz stamtąd wynieść; tylko to
jest twoje. Co przyniosłeś na świat?
A świat z całą pewnością jest poczekalnią. Czas oczekiwania może wynosić nie
sekundy, minuty, godziny czy dni, tylko nawet całe lata; ale jakie to ma znaczenie,
czy czekasz siedem godzin, czy siedemdziesiąt lat?
Tyle tylko, że po siedemdziesięciu latach możesz zapomnieć, iż jesteś zaledwie w
poczekalni. Może ci się wydawać, że jesteś właścicielem, że to jest twój dom.
Możesz zacząć przyklejać w poczekalni tabliczki z własnym imieniem.

Niektórzy ludzie -widziałem to, ponieważ dużo podróżowałem - piszą swoje imię w
toaletach dworcowych albo wyżynają na sprzętach w poczekalni. Wygląda to
głupio, ale bardzo przypomina to, co robią w życiu.

Znalazłem pewną ważną opowieść w starożytnych księgach dżainizmu. W Indiach
powiada się, że jeśli ktoś może zostać władcą całego świata, to tylko czakrawartin.
Słowo to, czakra, oznacza po prostu koło. W starożytnych Indiach tak właśnie
unikano niepotrzebnego rozlewu krwi i aktów przemocy: rydwan, złoty rydwan,
drogocenny, zaprzęgnięty w piękne, silne konie, przemieszczał się do drugiego
królestwa. Jeśli królestwo to nie stawiało oporu i pozwalało na przejazd rydwanu,
oznaczało to, że akceptowano właściciela rydwanu jako swojego zwierzchnika. Nie
było wówczas potrzeby staczać walki.
Rydwan przemieszczał się, a kiedy ktoś stawał mu na drodze, zaczynała się
wojna. Jeśli rydwan nie był zatrzymany, wtedy zwierzchnictwo króla zostawało
potwierdzone bez wojny. Stawał się czakrawartinem - tym, którego koła
przemierzyły okolicę i nikt nie był w stanie go zatrzymać. Takie było pragnienie
każdego z władców - stać się czakrawartinem.
Aby to się ziściło, potrzebna jest zdecydowanie większa siła niż ta, którą
dysponował Aleksander Wielki. Żeby tak po prostu wysłać rydwan... musi wspierać
go ogromna potęga. Musi panować powszechna i absolutna pewność, że jeśli
rydwan zostanie zatrzymany, dojdzie do masowej rzezi. Oznacza to, iż z góry
wiadomo o tym człowieku, że jeśli ma zamiar podbić jakiś kraj, nie ma możliwości
go przed tym powstrzymać.
Jest to jednak sposób symboliczny, bardziej cywilizowany. Nie ma potrzeby
atakować, nie ma potrzeby wszczynać mordów; wystarczy wysłać symboliczną
wiadomość. Jeśli inny król uzna, że nie ma sensu się opierać - walka oznaczałaby
po prostu przegraną, niepotrzebne akty przemocy, zniszczenie -wita rydwan, a w
stolicy rzucają mu kwiaty na drogę.
Wydaje się, że jest to bardziej cywilizowany sposób niż ten, w jaki postępują
państwa takie jak Związek Radziecki i Stany Zjednoczone. Po prostu wyślij
rydwan. Ale to oznacza, że twoja przewaga powinna być dla ciebie absolutnie
pewna. I nie tylko dla ciebie; powinna być oczywista także dla wszystkich innych.
Tylko wtedy taki symbol może być pomocny. Każdy król pragnie pewnego dnia
zostać czakrawartinem.
Oto opowieść o jednym z ludzi, który stał się czakrawartinem. A pamiętajmy, że
dzieje się tak tylko raz na tysiąc lat. Nawet Aleksander Wielki nie był zdobywcą
całego świata; wiele ziem nie zostało przez niego podbitych. Poza tym umarł
bardzo młodo, w wieku trzydziestu trzech lat. Nie miał wystarczająco dużo czasu,
by podbić świat. Zresztą - nie cały świat był wtedy odkryty! Połowa globu była
nieznana, a druga, choć znana, nie została podbita w całości.

Człowiek, o którym wam opowiem, stał się czakrawartinem. Mówi się, że kiedy
ktoś taki umiera - co zdarza się zaledwie raz na tysiąc lat - jest przyjmowany do
nieba z ogromną radością i zostaje zabrany do specjalnego miejsca.
Wg mitologii dżainizmu, w niebie istnieją góry tak wielkie jak Himalaje. Nazywają
się Sumeru, co oznacza „najwyższa góra" - nic nie może być wyższe, nic nie może
być wspanialsze. Himalaje powstały ze skał, ziemi i lodu. Sumeru jest z litego
złota; zamiast kamieni są tam diamenty, rubiny i szmaragdy.

Kiedy czakrawartin umiera, jest prowadzony na Sumeru, aby mógł wyryć tam
swoje imię. To rzadka okazja. Człowiek ten był więc ogromnie podekscytowany
tym, że miał napisać swoje imię na Sumeru, dopisać się do listy wszystkich
wielkich ludzi, którzy byli, a także którzy będą. Zostawał przyjęty do rodu nadludzi.
Strażnik przy bramie dał mu narzędzie do wykucia imienia. Ale cesarz zapragnął
zabrać ze sobą kilka osób, które popełniły samobójstwo po jego śmierci - nie
umiały bowiem wyobrazić sobie życia bez niego. Jego żona, premier, dowódca
wojsk, wszyscy wielcy dostojnicy, którzy go otaczali, popełnili samobójstwo, więc
przyszli z nim.
Poprosił zatem strażnika, by i ich wpuścił, tak by mogli zobaczyć, jak uwiecznia
swoje imię. Jaką radość sprawia pójście samemu i wykucie imienia, jeśli nie ma
nikogo, kto by to zobaczył? Prawdziwa radość wynika z tego, że patrzy cały świat.
Strażnik powiedział jednak:
- Posłuchaj mojej rady. Mój ojciec był tu strażnikiem, jego ojciec był strażnikiem;
przez wieki byliśmy strażnikami na górze Sumeru. Radzę ci, byś nie brał ich ze
sobą, bo tego pożałujesz.
Cesarz nie rozumiał dlaczego, ale nie bardzo miał też powód, by nie posłuchać tej
rady - jaki niecny interes mógł mieć ten człowiek w powstrzymaniu go?
Strażnik rzekł:
- Jeśli mimo wszystko chcesz, żeby zobaczyli, najpierw idź sam, wyryj swoje imię,
a potem wróć i zabierz ich ze sobą. Nie mam nic przeciwko wpuszczeniu ich
nawet teraz, ale w razie gdybyś zmienił zdanie, nie będziesz już miał możliwości
odwrotu. Będą tam z tobą. Lepiej najpierw pójdź sam.
Była to rozsądna rada. Cesarz powiedział:
- W porządku. Pójdę sam, wyryję swe imię i wrócę po was wszystkich.
- Podjąłeś słuszną decyzję - powiedział strażnik.
Cesarz poszedł i ujrzał górę Sumeru, lśniącą w tysiącu słońc. W niebie nie możesz
być tak biedny, żeby mieć tylko jedno słońce. Tysiąc słońc i złota góra większa niż
Himalaje - a Himalaje mają prawie trzy tysiące kilometrów długości! Przez moment
nie był w stanie otworzyć oczu z powodu oślepiającego blasku. Później zaś zaczął
szukać wolnego miejsca na swoje imię. Jakże był jednak zmieszany: nie było
miejsca; całą górę pokrywały wyryte imiona.
Nie mógł uwierzyć własnym oczom. Po raz pierwszy uświadomił sobie, kim jest.
Do tej chwili wydawało mu się, że jest istotą wyjątkową, która trafia się raz na

tysiąc lat. Ale przecież czas biegnie nieskończenie długo; nawet tysiąc lat to mało,
więc wielu czakrawartinów trafiło tu przed nim. Na tej największej we
wszechświecie górze nie było skrawka miejsca, na którym mógłby napisać swoje
imię.
Wracając, zdał sobie sprawę z tego, że strażnik miał rację. Dobrze, że nie zabrał
ze sobą żony, dowódcy, ministra i innych bliskich przyjaciół. Nie widzieli tego, więc
wciąż mogli wierzyć, że ich cesarz jest kimś wyjątkowym.
Odciągnął strażnika na bok i powiedział:
- Ale tam nie ma miejsca!
- To właśnie próbowałem ci powiedzieć - odparł strażnik. - Musisz wymazać kilka
imion i napisać na ich miejscu swoje.
Tak się robi; przez całe swoje życie to widziałem. Mój ojciec mówił, że tak robiono.
Ojciec mojego ojca. Nikt z mojej rodziny nie widział nigdy, aby na Sumeru była
choć odrobina wolnego miejsca. Kiedy przybywa nowy czakrawartin, musi
wymazać kilka imion, aby zmieścić własne. Dlatego nie jest to cała historia
czakrawartinem. Wiele razy wymazywano ją, wiele razy ponownie ryto. Zrób, co
masz zrobić, a później, jeśli chcesz pokazać to przyjaciołom, możesz ich
wprowadzić.
Cesarz odrzekł:
- Nie, nie chcę im tego pokazywać i nie chcę nawet napisać własnego imienia. Jaki
sens by to miało? I tak pewnego dnia ktoś przyjdzie i je wymaże. Całe moje życie
stało się całkowicie pozbawione znaczenia. To było moją jedyną nadzieją: na
Sumeru, złotej górze w niebie, miało widnieć moje imię. Po to żyłem, temu
podporządkowałem swój los, dla tego byłem gotów zabić cały świat. A okazuje się,
że każdy może wymazać moje imię i napisać swoje. Jaki jest sens, abym je pisał?
Nie napiszę.
Strażnik zaśmiał się.
- Dlaczego się śmiejesz? - zapytał cesarz
- Również i to słyszałem od moich dziadków. Czakrawartini przybywali i ujrzawszy,
zawracali; nie pisali swoich imion. Nie jesteś wyjątkiem. Każdy, posiadający choć
odrobinę inteligencji, postąpiłby tak samo.

Co możesz zdobyć na tym świecie? Co możesz z niego ze sobą zabrać? Swoje
nazwisko, swój prestiż, poważanie? Swoje pieniądze, władzę - co? Swoją wiedzę?
Niczego nie możesz zabrać. Wszystko będziesz musiał porzucić. I w tym
momencie zrozumiesz, że wszystko, co posiadałeś, nie było twoje; samo poję cię
posiadania było mylne. A ze względu na swoją własność stałeś się przekupny.
Aby się wzbogacić - mieć więcej pieniędzy, większą władzę, podbić więcej krajów -
robiłeś rzeczy, które nawet tobie samemu wydawały się niewłaściwe. Kłamałeś,
byłeś nieuczciwy. Miałeś setki twarzy. Nawet przez krótką chwilę nie byłeś
prawdziwym sobą - ani w stosunku do innych, ani w stosunku do siebie. Nie
mogłeś. Musiałeś być fałszywy, nadęty, stwarzać pozory, ponieważ to pomaga

odnieść sukces w świecie. Autentyczność ci nie pomoże. Szczerość ci nie
pomoże. Prawdomówność ci nie pomoże.
Kim jesteś bez swojej własności, sukcesów, sławy? Nie wiesz. Jesteś swoim
nazwiskiem, swoją sławą, swoim prestiżem, posiadaną władzą. Ale oprócz tego
kim jesteś? Ta chęć posiadania staje się twoją tożsamością. Daje ci fałszywe
poczucie istnienia.
To jest ego.

Ego nie jest niczym tajemniczym. Jest zjawiskiem bardzo prostym. Nie wiesz, kim
jesteś, a życie bez takiej wiedzy jest niemożliwe. Jeśli nie wiem, kim jestem, to, co
tu robię? Wtedy cokolwiek robię, staje się bez znaczenia. Pierwszą i podstawową
sprawą jest dowiedzenie się, kim jestem. Być może później będę mógł zrobić coś,
co wypełni moją naturę, uczyni mnie zadowolonym, doprowadzi mnie do celu.
Lecz jeśli nie wiem, kim jestem, a robię wiele rzeczy, jakże zdołam dotrzeć tam,
dokąd prowadzi mnie moja natura? Biegałem w tę i z powrotem, ale nigdy nie
zdarzył się moment, w którym mógłbym powiedzieć: „Nareszcie tu dotarłem, oto
miejsce, którego szukałem”.
Nie wiesz, kim jesteś, więc w zamian potrzebna ci jest fałszywa tożsamość.

To, co posiadasz, daje ci fałszywą tożsamość.

Przyszedłeś na świat jako niewinny obserwator. Każdy przybywa w ten sam
sposób, z takimi samymi jakościami świadomości. Ale zaczynasz wchodzić w
układy ze światem dorosłych. Oni mają wiele rzeczy, które mogą ci dać. Ty masz
tylko jedną, jest nią twoja czystość, twój szacunek do samego siebie. Nie masz
wiele - jedną, prostą rzecz. Możesz ją różnie nazwać: niewinność, inteligencja,
autentyczność. Masz tylko ją.
Dziecko jest naturalnie zainteresowane wszystkim, co widzi dookoła siebie. Ciągle
chce mieć to i tamto; należy to do ludzkiej natury. Jeśli spojrzysz na małe dziecko,
nawet na noworodka, zauważysz, że wciąż czegoś szuka; jego rączki próbują coś
znaleźć. Rozpoczął wędrówkę.
Zagubi się w podróży, ponieważ na tym świecie nie można niczego dostać, nie
płacąc za to. A biedne dziecko nie jest w stanie zrozumieć, że to, co oddaje, jest
tak drogocenne. Nawet jeśli cały świat byłby po jednej stronie, a jego niewinność
po drugiej, to i tak ona byłaby cenniejsza. Dziecko nie zdaje jednak sobie z tego
sprawy. Ma po prostu to, co ma. Bierze to za pewnik.
Pozwólcie, że opowiem wam historię, która to wyjaśni. Pewien bardzo bogaty
mężczyzna zaczął odczuwać frustrację - to naturalny skutek osiągnięcia sukcesu.
Nic nie zawodzi tak jak sukces. Sukces tylko wtedy wydaje się fascynujący, gdy
jesteś nieudacznikiem. Gdy osiągniesz sukces, wiesz, że zostałeś oszukany przez
świat, przez ludzi, przez społeczeństwo. Mężczyzna, o którym mówię, posiadał
wszystkie bogactwa, ale brakowało mu spokoju ducha. Zaczął więc go szukać.

Tak właśnie dzieje się w Ameryce. W Ameryce więcej ludzi niż w jakimkolwiek
innym kraju na świecie szuka spokoju ducha. W Indiach nigdy nie spotkałem
takich ludzi. Spokój żołądka jest sprawą ważniejszą - spokój ducha jest zbyt
odległy. Duszę od żołądka oddziela prawie milion kilometrów.
Ale w USA każdy szuka spokoju duszy i, oczywiście, gdy ktoś go szuka, zaraz
znajdzie się ktoś inny, kto gotów jest nam go dać.

To proste prawo ekonomii: gdy pojawia się popyt, pojawia się również podaż. Nie
ma znaczenia, czy rzeczywiście potrzebujesz tego, czego szukasz. Nikogo nie
obchodzi, co uzyskasz - czy nie będzie to jedynie zdradliwa reklamówka,
propaganda, substytut.
Przebiegli i podstępni ludzie, znający tę prostą zasadę popytu i podaży, poszli o
krok dalej. Teraz mówią: „Nie ma potrzeby czekać na popyt, sami możecie go
stworzyć". Tym właśnie jest sztuka reklamy: tworzeniem popytu. Przed
przeczytaniem reklamy nie masz potrzeby, nigdy nie czułeś, że ten towar jest ci
niezbędny. Lecz po przeczytaniu jej nagle myślisz: „Mój Boże, przegapiłem coś.
Byłem takim głupcem, nie zdając sobie sprawy, że to istnieje". Zanim rozpoczyna
się produkcję, pojawia się reklama - nawet dwa, trzy lata wcześniej. Produktu
jeszcze nie ma w sprzedaży, gdyż popyt musi wytworzyć się w umysłach ludzi. A
gdy się pojawi się, z czasem zamieni się w potrzebę.
Bernard Shaw powiedział, że gdy publikował swoją pierwszą powieść, nie było
zapotrzebowania na jego książki - nikt wtedy nie słyszał o George'u Bernardzie
Shaw. Nikt nie powiedziałby: „Potrzebna jest mi książka Bernarda Shaw". Więc co
zrobił? Sam opublikował tę książkę - sam był wydawcą, sam zebrał pieniądze. A
później chodził od księgami do księgami i pytał: „Czy macie książkę Bernarda
Shaw?" Padała odpowiedź: „Bernard Shaw? Nigdy o nim nie słyszeliśmy". A on na
to: „Dziwne, prowadzicie państwo księgarnię, a nigdy nie słyszeliście o tym
wspaniałym pisarzu? Nie jesteście na bieżąco, czy co? Pierwszą rzeczą, którą
powinniście zrobić, jest zaopatrzenie się w jego książki". Wydał tylko jedną, ale
reklamował od razu kilka, ponieważ skoro już chodził po mieście, to czemu miał
propagować tylko jedną? Jedna książka nie czyni człowieka wielkim pisarzem.
Przebierał się - czasem zakładał kapelusz, czasem okulary. W końcu ludzie
zaczęli przychodzić do domu Bernarda Shaw. A on zrobił to wszystko sam -
reklamę i dostawy książki. W ten sposób sprzedał swoją pierwszą powieść.
Zaczepiał ludzi na ulicy: „Słyszał pan? Ciągle mówi się tyle dobrego o książce
jakiegoś George'a Bernarda Shaw. Ludzie powiadają, że jest świetna. „Słyszał pan
o niej?” Przechodnie odpowiadali: „Nie, nigdy nie słyszeliśmy tego nazwiska". A
on: „Dziwne, myślałem, że w Londynie mieszkają wykształceni ludzie".
Chodził do bibliotek, do klubów, wszędzie, gdzie mógł kreować popyt, dokonał
tego. Sprzedał książkę, a w końcu - tak jak zaplanował - stał się najznamienitszym
pisarzem swojej epoki. Wykreował zapotrzebowanie.

Ale jeśli chcesz odnieść sukces, nie ma dla ciebie sensu, by ktoś tworzył popyt na
spokój ducha. I tak stracisz go w drodze do sukcesu. Jest to naturalny bieg rzeczy.
Sukces pozbawia cię spokoju. Wysysa wszystko, co w życiu ważne: spokój, ciszę,
radość, miłość. Odbiera ci wszystko. W końcu masz dłonie pełne śmieci, a to, co
było cenne, zostało zgubione. Nagle zdajesz sobie sprawę, że potrzebujesz
spokoju ducha. I zaraz znajdują się dostawcy, którzy nie mają pojęcia ani o
spokoju, ani o duchu.

Kiedyś przeczytałem książkę zatytułowaną Spokój umysłu, rabina Joshua
Liebmana. Przebrnąłem przez nią całą; facet nic nie wie ani o spokoju, ani o
umyśle. Lecz jest biznesmenem. Wykonał świetną robotę. Jego książka dobrze się
sprzedaje w wielu krajach, ponieważ każdy, kto szuka spokoju w głowie, prędzej
czy później natrafi na tekst Liebmana. Pięknie ją napisał. Jest świetnym autorem,
doskonałym mówcą, wręcz imponującym - bylibyście pod wrażeniem. Lecz po
przeczytaniu jego książki spokój nie przybliży się do was, a może nawet oddali.
Jeśli człowiek wie, czym jest spokój, i wie, czym jest umysł, to nie napisze książki
zatytułowanej Spokój Umysłu, ponieważ to umysł jest sprawcą niepokoju i
pobudzenia. Spokój jest wtedy, gdy nie ma umysłu. Dlatego spokój umysłu nie
istnieje. Jeśli jest umysł, to nie ma spokoju. Jeśli jest spokój, nie ma umysłu. Ale
książki Spokój Umysłu nikt nie wyda. Mimo że taka jest prawda, nikt jej nie wyda,
bo taki tytuł nie miałby dla ludzi sensu.

Dziecko nie jest świadome tego, co ze sobą przynosi na świat. Ów bogaty
człowiek był dokładnie w takiej samej sytuacji. Miał wszystkie bogactwa świata, a
teraz poszukiwał spokoju umysłu. Udawał się do wielu mędrców, a oni udzielali mu
wspaniałych rad, lecz rady nikomu nie pomagają.
Właściwie to jedynie głupcy udzielają i słuchają rad. Ludzie mądrzy robią to bardzo
niechętnie, ponieważ doskonale wiedzą, że jedyną rzeczą na świecie dawaną za
darmo są rady, a mimo to nikt ich nie przyjmuje. Po co więc tracić czas?
Człowiek mądry na początku przygotowuje cię do przyjęcia rady. Nie udziela ci jej
tak po prostu; najpierw musisz zostać przygotowany. Przygotowanie może trwać
lata, jak przygotowanie gleby, ale tylko potem możesz zasiać nasiona. Tylko
głupiec sieje na skałach i kamieniach i nie przejmuje się nawet tym, że marnuje
nasiona.

Wielu mędrców dawało pewnemu zamożnemu człowiekowi rady, ale żadna nie
poskutkowała. W końcu człowiek nieproszony o radę, uważany w wiosce za idiotę,
zatrzymał go na drodze i powiedział:
- Niepotrzebnie marnujesz swój czas. Żaden z tych ludzi nie jest mędrcem.
Doskonale ich znam, ale ponieważ mają mnie za głupka, nikt mi nie wierzy. Być
może ty również mi nie uwierzysz, ale wiem o pewnym mędrcu. Widzę, jak
nieustannie zamartwiasz się, bo pragniesz spokoju ducha, i pomyślałem, że

dobrze będzie wskazać ci właściwą osobę. Zwykle nikt nie prosi mnie o radę, a ja
nigdy ich nie udzielam. Ale widok twojego przeraźliwego smutku przerwał moje
milczenie. Pójdź do mężczyzny z sąsiedniej wioski.
Bogacz natychmiast udał się tam na swoim lśniącym koniu z ogromną torbą
wypełnioną cennymi diamentami. Dotarł na miejsce i znalazł mężczyznę - znany
był wśród sufich jako Mułła Nasreddin.
Zapytał Mułłę:
- Czy możesz pomóc mi osiągnąć spokój umysłu? Mułła odpowiedział:
- Pomóc? Mogę ci go dać.
Bogaty mężczyzna pomyślał: „Dziwne. Idiota mi coś poradził, a ja, zdesperowany,
myśląc, że nie może mi to zaszkodzić, przybyłem tu. Ten człowiek wydaje się być
jeszcze większym idiotą. Mówi «mogę ci go dać». A na głos powiedział:
- Możesz mi go dać? Byłem u różnych mędrców; wszyscy udzielali rad: zrób to,
zrób tamto, żyj w dyscyplinie, działaj dla dobra innych, pomagaj biednym, otwieraj
szpitale. Wymieniali te wszystkie rzeczy, a ja je robiłem i nic nie pomagało.
Pojawiło się tylko więcej problemów. A ty mówisz, że możesz mi dać spokój
umysłu?
Mułła odpowiedział:
- Tak. To bardzo proste. Zsiądź z konia.
Bogacz zsiadł z konia. Trzymał jednak mocno swoją torbę, więc Nasreddin spytał:
- Co masz w tej torbie, że trzymasz ją tak blisko serca?
- Są tu bezcenne diamenty. Jeśli potrafisz dać mi spokój umysłu, ja dam ci tę
torbę.
Lecz zanim zdążył się zorientować, co się dzieje, Mułła pochwycił torbę i uciekł z
nią! Bogacz przez moment był zszokowany; nie wiedział, co ma zrobić. Ale zaraz
rzucił się w pogoń za mężczyzną. Była to jednak wioska Nasreddina - znał w niej
każdą uliczkę, wszystkie skróty, a na dodatek szybko biegał. Bogacz w ciągu
całego swojego życia nie biegał, był strasznie gruby... Płakał, jęczał, sapał, łzy
spływały mu po policzkach. Wołał: „Oszukano mnie! Ten mężczyzna odebrał mi to,
na co pracowałem przez całe życie; odebrał mi wszystko”.
Podążała za nim grupka mieszkańców wioski i wszyscy się śmiali. Zapytał więc:
- Jesteście idiotami? Czy ta cała wieś pełna jest idiotów? Jestem całkowicie
zrujnowany, a wy zamiast łapać złodzieja śmiejecie się.
Odpowiedzieli:
- To nie złodziej, to bardzo mądry człowiek.
Bogacz pomyślał ze złością: „To ten idiota z mojej wioski wpakował mnie w
kłopoty". W końcu biegnąc i pocąc się dogonił Mułłę. Okazało się, że siedział już
pod tym samym drzewem, pod którym wcześniej rozmawiali. Obok niego
spokojnie stał koń i leżała torba. Bogacz zjawił się, szlochając. Mułła powiedział:
- Zabieraj torbę.
Bogaty mężczyzna zabrał torbę i przycisnął mocno do serca. Mułła zapytał:
- Jak się czujesz? Odczuwasz spokój? Bogacz odpowiedział:

- Tak, czuję ogromny spokój. Jesteś dziwnym człowiekiem i masz dziwne metody.
- To nie są dziwne metody, lecz prosta kalkulacja - odparł Mułła. - Przyzwyczajasz
się do tego, co jest twoją własnością. Musisz dostać szansę, aby to utracić, a
wtedy nagle uświadamiasz sobie, co straciłeś. Nie zdobyłeś niczego nowego; to
dokładnie ta sama torba, którą dźwigałeś ze sobą, nie mając spokoju umysłu.
Teraz trzymasz tę samą torbę przy sercu i wszyscy widzą, jak jesteś spokojny! Idź
do domu i nie zawracaj już ludziom głowy.

Prawdziwy dramat dziecka - rodzi się niewinne i jest gotowe kupić coś w zamian
za swoją niewinność. Jest gotowe kupić niepotrzebne śmieci w zamian za
odwagę. Gotowe jest kupić zabawki - cóż wspanialszego jest
na świecie od zabawek? W za- mian straci przejrzystość myślenia. Zrozumie to
dopiero wtedy, gdy posiądzie już wszystkie
zabawki i nie będzie umiało się nimi cieszyć, nie będzie odczuwać sukcesów ani
spełnienia. Wtedy zrozumie, co straciło - i to z własnej woli.
W lepszym świecie każda rodzina będzie uczyć się od dzieci. Ty śpieszysz się tak
bardzo, aby je wyedukować. Nikt nie uczy się od nich, a one mają wiele do
przekazania. Ty nie możesz ich nauczyć niczego.
Ponieważ jesteś starszy i silniejszy, zaczynasz kształtować dziecko na swoje
podobieństwo, nie zastanawiając się nawet, kim jesteś, dokąd doszedłeś, jaki
masz status w świecie duchowym. Jesteś nędzarzem - chcesz tego samego dla
swoich dzieci?
Ale nikt się nie zastanawia. Inaczej dorośli uczyliby się od małych dzieci. Dzieci
dlatego przynoszą tak wiele z innego świata, ponieważ są tu nowe. Wciąż noszą w
sobie ciszę łona, ciszę samego istnienia.
Zawsze pamiętaj, aby ufać nieznanemu. Umysł jest tym znanym. Nieznane nie
może być umysłem. Może być wszystkim innym, ale nie umysłem. Jedyne, co
pewne o umyśle, to, że jest on skupiskiem znanego. Jeśli natrafisz na rozstajne
drogi, umysł powie: „Idź tędy, znasz tę drogę". Jeśli posłuchasz swojej istoty,
doradzi ona, byś poszedł drogą, której nie znasz, bo lubi przygody. Umysł jest
ortodoksyjny, konserwatywny. Zawsze chce poruszać się po śladach, wydeptaną
ścieżką - ścieżką, na której napotka mniejszy opór. Więc zawsze słuchaj
nieznanego. I gromadź odwagę, aby móc poruszać się po nieznanym.
Potrzeba ogromnej odwagi, wyzbycia się strachu, aby dorosnąć do swojego
przeznaczenia. Ludzie przepełnieni strachem nie są w stanie wydostać się poza
to, co znane. Znane daje pewien rodzaj wygody, bezpieczeństwa, ponieważ jest...
znane. Wiemy wystarczająco dużo o tym, co poznaliśmy, możemy więc łatwo
sobie poradzić. Nawet w stanie uśpienia jakoś sobie dajemy radę - nie ma
potrzeby się budzić; to, co znane, jest dla nas bardzo wygodne.

W momencie przekraczania granicy znanego rośnie strach, ponieważ teraz
będziemy jak głupcy, bez wiedzy, co wolno, a czego nie. Teraz nie będziemy już

tak pewni siebie, teraz może się zdarzyć, że popełnimy błędy; możemy się zgubić.
Właśnie ten strach przywiązuje ludzi do znanego, a gdy ktoś da się spętać
znanemu, staje się martwy.
Życie powinno być niebezpieczne - nie ma innej drogi. Jedynie przez
niebezpieczeństwo osiąga się dojrzałość. Trzeba być poszukiwaczem przygód,
gotowym zaryzykować to, co znane, na rzecz nieznanego. A gdy człowiek
zasmakuje radości bycia wolnym i nieustraszonym, nie będzie tego nigdy żałować,
ponieważ wtedy dopiero przekona się, czym jest pełne życie. Wtedy przekona się,
co znaczy zapalenie pochodni życia jednocześnie na dwóch końcach. Choćby
najkrótszy moment tej intensywności zadowala bardziej niż cała wieczność
przeciętnego życia.

Rozdział drugi

Gdy nowe puka do twoich drzwi, otwieraj!

To, co nowe, jest nieznane. Może być przyjazne albo wrogie, kto wie? Tego nie
wiadomo z góry! Aby się dowiedzieć, musisz je wpuścić; stąd strach i obawa.
Nowe pochodzi z zewnątrz. Nie jest częścią ciebie. Cała twoja przeszłość jest
zagrożona. Nowe nie łączy się z tobą, stąd strach. Żyłeś po swojemu, myślałeś w
określony sposób, swoimi przekonaniami wymościłeś sobie wygodne życie. I nagle
do drzwi puka coś nowego. Twój dawny schemat zostaje zakłócony. Jeśli
dopuścisz do siebie to, co nowe, nigdy już nie będziesz tą samą osobą, nowe cię
zmieni.

Jest to ryzykowne. Nigdy nie wiadomo, dokąd nowe nas zaprowadzi. To, co stare,
jest znane; żyłeś z tym przez lata, oswoiłeś się. To, co nowe, jest nieznane. Może
być przyjazne albo wrogie, kto wie? Tego nie wiadomo z góry! Aby się dowiedzieć,
musisz je wpuścić; stąd strach i obawa.
Nie możesz też nowego ignorować. Stare nie dało ci tego, czego szukasz.
Składało obietnice, ale nie zostały one spełnione. Stare jest znane, ale nie daje
szczęścia. Nowe może stać się niewygodne, lecz zawsze jest szansa, że
przyniesie szczęście. Nie chcesz ani go odrzucić, ani zaakceptować. Wahasz się,
w twojej duszy rodzi się udręka. To naturalne, nie ma w tym nic złego. Tak było
zawsze i tak zawsze będzie.
Postaraj się zrozumieć, jak pojawia się nowe. Każdy na świecie chce się
odnawiać, ponieważ nikt nie jest zadowolony z tego, co stare. Nikt nigdy nie może
być zadowolony z tego, co stare, bo niezależnie od tego, czym ono jest, zbyt
dobrze je znasz. Stare stało się powtarzalne, nudne, monotonne. Chcesz się go
pozbyć. Chcesz odkrywać, ryzykować. Chcesz stać się kimś nowym, ale gdy nowe
puka do twoich drzwi, kurczysz się, wycofujesz, ukrywasz za tym, co stare. Oto
dylemat.

Jak stajemy się kimś nowym? Potrzebna jest odwaga, ale nie zwyczajna; potrzeba
nadzwyczajnej odwagi. Świat jest pełen tchórzy, dlatego ludzie przestali się
rozwijać. Jak możesz rosnąć, jeśli jesteś tchórzem? W każdej nowej sytuacji
kurczysz się, zamykasz oczy. Jak możesz się rozwijać? Jak możesz być sobą?
Jedynie udajesz, że istniejesz.
A ponieważ sam nie możesz rosnąć, musisz znaleźć substytut wzrostu. Ty nie
możesz rosnąć, ale twoje konto w banku może - to właśnie substytut. Nie wymaga
odwagi, doskonale harmonizuje z twoim tchórzostwem. Twoje konto rośnie, a tobie
się wydaje, że również ty rośniesz, że bardziej cię szanują. Twoje nazwisko i
sława potężnieją, a ty myślisz, że potężniejesz wraz z nimi? Zwyczajnie się
oszukujesz. Twoje nazwisko to nie ty, twoja sława to nie ty. Twoje konto nie jest
tobą. Kiedy myślisz o faktycznym sobie, zaczynasz drżeć ze strachu, ponieważ,
jeśli chcesz się rozwijać, musisz porzucić swoje tchórzostwo.

Jak stajemy się kimś nowym? Nie dzięki samym sobie. Nowość przychodzi z
zewnątrz, powiedzmy, że od Boga. Nowość pochodzi od Istnienia. Umysł zawsze
jest stary. Umysł nigdy nie jest nowy, bo przechowuje w sobie całą twoją
przeszłość. Nowość przychodzi z zewnątrz; jest darem od Boga.
To, co jest nieznane i niepoznawalne, co istnieje poza obrębem ciebie, ma na
ciebie wpływ. Ma - ponieważ nie jesteś zapieczętowany i odstawiony na półkę; nie
jesteś wyspą. Mogłeś zapomnieć o tym, co istnieje poza tobą, ale ono nie
zapomniało o tobie. Dziecko może zapomnieć matkę, matka nie zapomni dziecka.
Część może zacząć myśleć: „Jestem oddzielną jednostką", ale całość wie, że tak
nie jest. Całość ma do ciebie dostęp. Stale się z tobą kontaktuje. Właśnie dlatego
nowe ciągle nadchodzi, choć ty go nie zapraszasz. Przychodzi każdego ranka,
każdego wieczora. Przychodzi na tysiąc sposobów. Jeśli masz widzące oczy,
dostrzegasz, że pojawia się co chwilę.
Egzystencja hojnie cię obdarza, lecz ty jesteś ograniczony swoją przeszłością.
Niejako znajdujesz się w grobie. Stałeś się nieczuły. Straciłeś wrażliwość z
powodu tchórzostwa. Być wrażliwym znaczy odczuwać nowe, odczuwać
dreszczyk emocji związany z nowym, pasję. Wtedy pojawi się przygoda, a ty
zaczniesz iść w nieznane, nie wiedząc, dokąd zmierzasz.
Umysłowi wydaje się to szalone. Umysł uważa, że porzucanie tego, co stare, jest
nieracjonalne. Ale Bóg zawsze jest nowym. Dlatego odnośnie Boga nie można
użyć ani czasu przeszłego, ani przyszłego. Nie możemy powiedzieć „Był Bóg" ani
„Będzie Bóg". Możemy użyć czasu teraźniejszego: „Bóg jest". Zawsze jest świeży,
dziewiczy. I ma do ciebie dostęp.

Pamiętaj, wszelkie nowe, które spotyka cię w życiu, to przekazy od Boga. Jeśli
przyjmujesz je do wiadomości, jesteś człowiekiem religijnym. Jeśli odrzucasz, nie
jesteś. Aby zaakceptować nowe, trzeba się po prostu odprężyć, otworzyć i

pozwolić nowemu wejść do środka. Nie zamykaj drogi wstępującemu w ciebie
Bogu.
Oto całe znaczenie modlitwy czy medytacji - otwierasz się, mówisz: „Tak", mówisz:
„Proszę, wejdź. Długo na ciebie czekałem i dziękuję, że się zjawiłeś". Zawsze
przyjmuj nowe z radością. Nawet jeśli czasem powoduje niewygody, jest tego
warte. Jeśli wywodzi cię w pole - i tak jest tego warte, ponieważ tylko dzięki
błędom uczymy się, tylko dzięki trudnościom dorastamy. Nowe przyniesie
trudności. Właśnie dlatego decydujesz się na stare - ono nie niesie ze sobą
wyzwań. Jest pocieszeniem, jest schronieniem.
Tylko głęboka i całkowita akceptacja nowego może cię przemienić. Ty nie możesz
sprowadzić nowego do swojego życia; przychodzi samo. Możesz je tylko
zaakceptować albo odrzucić. Jeśli odrzucisz - pozostaniesz kamieniem,
zamkniętym i martwym. Jeśli przyjmiesz - staniesz się kwiatem, zaczniesz się
otwierać... To będzie jak święto.
Jedynie pojawienie się nowego może cię przemienić, nie ma to innej drogi. I
pamiętaj, że nie ma to nic wspólnego ze staraniem. Ale zaprzestanie wysiłków nie
oznacza, że możesz nie robić zupełnie nic; powinno to być działanie bez udziału
woli, kierunku czy impulsu z twojej przeszłości. Poszukiwanie nowego nie może
być zwyczajnym poszukiwaniem. Ponieważ dotyczy tego, co nowe - jak można go
szukać? Nie znasz go, nigdy go nie spotkałeś. Poszukiwanie nowego to otwarcie
wszelkich możliwości. Nie wiesz. Musisz zacząć od stanu niewiedzy, musisz
poruszać się niewinnie jak dziecko, zachwycony możliwościami - a są one
nieskończone.
Nie możesz nic zrobić, aby stworzyć nowe, ponieważ cokolwiek zrobisz, będzie to
pochodziło ze starego, będzie dotyczyć przeszłości. Ale to nie znaczy, że masz
przestać działać. Jest to działanie bez udziału woli, kierunku czy impulsu z
przeszłości, działanie medytacyjne. Zachowuj się spontanicznie. Pozwól de-
cydować chwili.
Nie narzucaj swojej decyzji, ponieważ będzie ona wynikać z przeszłości i zniszczy
to, co nowe. Zachowuj się jak dziecko. Całkowicie zatrać się w chwili - a każdego
dnia znajdziesz nowe odsłony, nowe światło, nowy wgląd. I te nowe doświadcze-
nia zaczną cię zmieniać. Pewnego dnia nagłe zobaczysz, że w każdej chwili jesteś
nowy. Stare już się za tobą nie wlecze, nie ciągnie się za tobą jak chmura. Jesteś
jak kropla rosy, świeża i młoda.
Oto prawdziwe znaczenie zmartwychwstania. Jeśli to zrozumiesz, uwolnisz się od
pamięci - pamięci psychologicznej. Pamięć jest martwa. Pamięć nie jest prawdą i
nie może nią być, ponieważ prawda jest zawsze żywa, prawda jest życiem. Pa-
mięć to narzucanie się tego, co już nie istnieje, stało się jak upiór, hamuje nas, jest
naszym więzieniem. Tak naprawdę pamięć to my. Tworzy ona w nas węzeł,
strukturę nazywaną „ja", ego. I Oczywiście ten fałszywy byt zwany „ja" nieustannie
boi się swojej śmierci. Dlatego ty boisz się nowego.

Tak naprawdę wcale nie ty się boisz. Twoja istota nie odczuwa strachu. Czuje go
ego, ponieważ bardzo boi się zginąć. Jest sztuczne, przypadkowo sklecone w
całość. W każdej chwili może się rozpaść na kawałki. Dlatego, gdy przychodzi
nowe, pojawia się strach. Ego boi się rozlecieć. W jakiś sposób udawało mu się
zachować spójność, trwać w jednym kawałku, a teraz przychodzi coś nowego -
będzie to coś, co niesie zagrożenie. Dlatego nie przyjmujesz nowego z radością.
Jakże ego miałoby radośnie zaakceptować swoją śmierć?
Aby umieć przyjąć to, co nowe, powinieneś pojąć, że nie jesteś swoim ego.
Zobaczysz wtedy, że ego to po prostu twoja pamięć, ale ty nie jesteś pamięcią.
Można ją porównać do komputera, maszyny, mechanizmu - pożytecznego, ale
całkowicie ci podporządkowanego (...). Ty jesteś świadomością, nie pamięcią.
Wspomnienia stanowią zawartość świadomości, ty jesteś samą świadomością.
Na przykład dostrzegasz na ulicy człowieka. Przypominasz sobie twarz, ale nie
pamiętasz nazwiska. Gdybyś był pamięcią, powinieneś pamiętać również
nazwisko. Ale ty mówisz: „Rozpoznaję tę twarz, ale nie pamiętam nazwiska".
Później szperasz w pamięci, przeszukujesz ją i nagle pojawia się imię, a ty mó-
wisz: „Tak, to jest imię tej osoby". Pamięć to zapis. Przeszukujesz go, ale nie
jesteś nim.
Często zdarza się też, że jeśli bardzo się starasz coś sobie przypomnieć, staje się
to coraz trudniejsze. Napięcie uniemożliwia pamięci przekazanie informacji. Za
wszelką cenę próbujesz przypomnieć sobie czyjeś imię, ale nie udaje się, nawet
jeśli czujesz, że masz je na „końcu języka". Wiesz dobrze, że je znasz, ale nie
możesz sobie przypomnieć.
To dziwne. Jeżeli byłbyś pamięcią, to kto nie dopuszczałby tej informacji? I kto
mówiłby: „Wiem, ale nie mogę sobie przypomnieć"? Próbujesz coraz usilniej, a im
bardziej się starasz, tym trudniejsze się to staje. W końcu, zmęczony tym
zmaganiem, idziesz na spacer i nagle, gdy patrzysz na krzew róży, zjawia się,
przypomniało się.
Nie jesteś swoją pamięcią. Jesteś świadomością, pamięć to zawartość - ale
jednocześnie cała życiowa energia dla ego. Pamięć jest, oczywiście, stara i boi się
tego, co nowe. Nowe może
być niepokojące, trudne do przełknięcia. Nowe może nieść kłopoty. Będziesz
zmuszony przestawić się. Będziesz musiał ponownie się dostosować. To wydaje
się bardzo pracochłonne.
Aby stać się nową osobą, trzeba przestać identyfikować się ze swoim ego. Gdy już
to zrobisz, nie będziesz za wszelką cenę z lękiem utrzymywał go przy życiu.
Zresztą już wiesz, że niezależnie od tego, czy żyje, czy nie, i tak jest martwe. Jest
po prostu maszyną. Używaj go, ale nie daj mu się wykorzystywać. Ego nieustannie
boi się śmierci, ponieważ jest przypadkowe; stąd strach. Nie wypływa z bycia; nie
mogłoby, bo bycie jest życiem. Jak życie może bać się śmierci? Życie nie zna
śmierci. Ego wyrasta ze splotu przypadków, ze sztucznego, z tego, co w jakiś

sposób zostało połączone w jedność, z fałszywego, z nieprawdziwego. Śmierć ego
to odrodzenie się do bycia.

Nowe jest posłańcem Boga, jest sygnałem od Boga. Jest jak ewangelia! Słuchaj
nowego, dotrzymaj mu kroku. Wiem, że się boisz. Pomimo strachu idź razem z
nim, a twoje życie stanie się bogatsze i pewnego dnia będziesz w stanie ukazać
swoją zniewoloną wielkość.
Wiele przegapiamy w życiu, ponieważ brakuje nam odwagi. Właściwie do
osiągnięcia celu potrzebny jest nie wysiłek, lecz odwaga - a sprawy zaczną się
wydarzać, same do ciebie przyjdą (...) Przynajmniej jest tak w świecie
wewnętrznym. Według mnie, największą odwagą jest życie w stanie zadowolenia.
Smutek to ogromne tchórzostwo. Do tego, aby być nieszczęśliwym, nic nie jest
potrzebne. Każdy tchórz, każdy głupek
może się tak czuć. Każdy potrafi być nieszczęśliwy. Ale do poczucia błogości
potrzebna jest ogromna odwaga - a żeby ją poczuć, trzeba nad sobą popracować.
Zwykle myślimy: „Cóż niby trzeba zrobić, żeby chcieć być szczęśliwym? Każdy
chce być szczęśliwy". To absolutna bzdura. Człowiek bardzo rzadko chce być
szczęśliwy - choć ciągle powtarza, że chce. Bardzo rzadko jest gotowy na bycie
szczęśliwym. Smutek to swoista inwestycja. Ludzie uwielbiają czuć się źle. Są
wręcz szczęśliwi, gdy są nieszczęśliwi.
Dużo trzeba zrozumieć, by wydostać się z kolein smutku. Najważniejsze, byś
wiedział, że nikt cię w nich nie trzyma. To ty zdecydowałeś się trwać w więzieniu
nieszczęścia. Nikt nikogo tam nie trzyma. Człowiek potrafi się stamtąd wydostać,
może to zrobić w mgnieniu oka. Jeśli ktoś jest nieszczęśliwy, to sam za to
odpowiada. Niestety, nieszczęśliwy nigdy nie przyjmuje tej odpowiedzialności - to
jego sposób na pozostanie smutnym. Mówi: „To inni sprawiają, że czuję się
smutny".
Skoro to inni sprawiają, że jesteś nieszczęśliwy, cóż ty możesz poradzić? Jeśli zaś
ty sprawiasz, że czujesz się smutny, można coś zrobić... Można coś zrobić
natychmiast. Wtedy to, czy jesteś nieszczęśliwy, czy nie, leży w twoich rękach.
Ludzie zrzucają odpowiedzialność - czasem na żonę, czasem na męża, czasami
na rodzinę, czasem na wychowanie, na dzieciństwo, matkę, ojca... czasem na
społeczeństwo, na historię, przeznaczenie, Boga - zawsze znajdzie się ktoś lub
coś. Zmieniają się nazwy, ale sztuczka jest ta sama.
Człowiek staje się naprawdę człowiekiem, gdy akceptuje całkowitą
odpowiedzialność - sam odpowiada za to, kim jest. To jest pierwsza odwaga,
największa odwaga. Trudno ją zaakceptować, ponieważ umysł ciągle powtarza:
„Jeśli ty jesteś odpowiedzialny, dlaczego tak postępujesz?" Aby tego uniknąć, mó-
wimy, że to inni są odpowiedzialni: „Cóż mogę poradzić? Jestem bezsilny. Jestem
ofiarą! Nie mogę niczego zrobić, bo moce silniejsze ode mnie miotają mną na
wszystkie strony. Jedyne, co mogę, to płakać, że jestem nieszczęśliwy, i stawać

się jeszcze bardziej nieszczęśliwy". Jeśli tak postępujesz, wszystko się potęguje.
Wtedy zapadasz się coraz głębiej.
Nikt, żadna zewnętrzna siła, cię nie krzywdzi. To ty i tylko ty. Na tym polega cała
filozofia karmy - to twoje czyny; „karma" oznacza czyny. Zrobiłeś coś i możesz to
„odczynić". I nie ma potrzeby czekać, zwlekać. Nie potrzebujesz czasu do namysłu
- po prostu wyskakuj i to zaraz!
Okazuje się jednak, że przyzwyczailiśmy się. Gdy przestajemy czuć się
nieszczęśliwi, odczuwamy samotność, tracimy najbliższego towarzysza. Stał się
naszym cieniem -wszędzie za nami chodzi. Gdy nie ma nikogo, to przynajmniej
jest z tobą twój smutek - jesteś z nim połączony. To stare małżeństwo; pozosta-
jesz w związku ze smutkiem przez długie lata.
Ale teraz nadszedł czas na rozwód. To nazywam ogromną odwagą - porzucenie
smutku, porzucenie starych przyzwyczajeń umysłu, najstarszego towarzysza.

Rozdział trzeci

Odwaga miłości

Strach nie jest niczym innym jak tylko brakiem miłości. Działaj miłością, zapomnij o
strachu. Jeśli umiesz kochać, strach ginie.
Jeśli głęboko kochasz, nie ma strachu. Strach jest negacją, brakiem. Trzeba to
głęboko zrozumieć. Jeśli to ci umknie, nigdy nie pojmiesz istoty strachu. On jest
jak ciemność. Ciemność nie istnieje, tylko wydaje się, że jest. Właściwie jest
jednak po prostu brakiem światła. To światło istnieje; usuń je, a w tym miejscu
pojawi się ciemność.
Ciemność nie istnieje, nie możesz jej usunąć, nie możesz jej przenieść, wyrzucić.
Jeśli chcesz coś na nią poradzić, musisz skorzystać ze światła, ponieważ masz
kontakt jedynie z tym, co istnieje. Zgaś światło, pojawi się ciemność; zapal je,
ciemności nie będzie. Robisz coś ze światłem, nie z ciemnością.
Strach to ciemność, brak miłości. Nie możesz z nim nic zrobić, a im bardziej
będziesz próbował, tym większy on się stanie, ponieważ będzie się to okazywać
coraz bardziej niemożliwe. Problem tylko się pogłębia. Jeśli podejmiesz walkę z
ciemnością, przegrasz. Możesz dobyć miecza i próbować ją zgładzić, ale to ty
padniesz wyczerpany. A w końcu umysł podpowie ci: „Ciemność jest zbyt potężna,
dlatego nie mogę jej pokonać".

Tu właśnie pojawia się błąd. Z pozoru brzmi to logicznie -skoro zmagałeś się z
ciemnością i nie byłeś w stanie jej pokonać, zatem dochodzisz do wniosku, że
ciemność jest potężna, a ty w jej obliczu - bezsilny. Ale prawda jest inna. Nie
jesteś bezsilny, ciemność jest bezsilna. W istocie ciemności w ogóle nie ma -
dlatego nie mogłeś z nią wygrać. Jak możesz pokonać coś, czego nie ma?

Nie walcz więc ze strachem; inaczej zaczniesz się coraz bardziej bać i zrodzi się w
tobie nowy strach. Będzie to strach przed potęgą strachu; bardzo niebezpieczny.
Po pierwsze, strach jest brakiem, po drugie, strach przed strachem jest obawą
przed brakiem braku. Czujesz, jakbyś popadał w obłęd!
Strach to nic innego jak brak miłości. Działaj miłością, zapomnij o strachu. Jeśli
prawdziwie kochasz, strach zniknie. Jeśli kochasz głęboko, nie ma strachu.
Kiedy byłeś w kimś zakochany, nawet przez krótki czas, czy odczuwałeś strach?
Na próżno szukać go w związkach, w których ludzie choć przez moment głęboko
się kochają i są razem, w których zwracają się ku sobie - w takich chwilach strachu
nie ma. Tak jak w przypadku światła: kiedy jest włączone, nie ma ciemności.
Sekretem, który pomoże ci pozbyć się strachu, jest bardziej kochać.
Jeśli odczuwasz w sobie strach, kochaj bardziej. Bądź odważny w miłości,
zdobądź się na odwagę. Bądź śmiały w miłości; kochaj bardziej, kochaj
bezwarunkowo. Im bardziej będziesz kochać, tym mniejszy będzie strach.
A gdy mówię „kochaj", mam na myśli wszystkie cztery warstwy miłości - od seksu
do samadhi.
Kochaj głęboko. Jeśli głęboko kochasz w związku seksualnym, to z twojego ciała
zniknie większość lęków. Jeśli twoje ciało drży ze strachu, jest to strach przed
seksem; nie byłeś
w głębokim związku seksualnym. Twoje ciało drży, twoje ciało nie czuje się
swobodnie, nie czuje się jak w domu.
Kochaj głęboko - orgazm rozwieje wszelkie obawy z twojego ciała. Kiedy mówię,
że rozwieje obawy, nie mam na myśli, że staniesz się „śmiałkiem", ponieważ
śmiałkowie to tylko jak tchórze odwróceni do góry nogami. Gdy mówię, że cała
obawa zniknie, mam na myśli brak zarówno tchórzostwa, jak i brawury. Są to dwa
oblicza strachu.
Spójrz na tych śmiałków: zobaczysz, że gdzieś głęboko w sobie się boją. Dokoła
siebie utworzyli zbroję. Brawura to nie brak strachu, to strach dobrze chroniony,
zabezpieczony, uzbrojony. Dopiero gdy znika, stajesz się nieustraszony. Nie
wzbudzasz strachu w innych i nie pozwalasz innym wzbudzać strachu w sobie.
Głęboki orgazm seksualny daje ciału poczucie bycia sobą. Ciało czuje się zdrowe,
ponieważ czuje się całością.
Wtedy kolejnym krokiem jest miłość. Kochaj ludzi bez warunków wstępnych.
Jeśli masz w zanadrzu jakiekolwiek warunki, to nigdy nie będziesz w stanie
pokochać; warunki staną się barierami. Ponieważ miłość jest dla ciebie
błogosławieństwem, po co przejmować się warunkami? Jest tak korzystna, jest tak
głęboka i wspaniała - kochaj bezinteresownie, nie proś o nic w zamian. Jeśli
zrozumiesz, że jedynie kochając ludzi, dorośniesz wolny od strachu, będziesz
kochać dla czystej przyjemności kochania!
Ludzie kochają zazwyczaj wtedy, gdy spełnione zostają wyznaczone przez nich
warunki. Mówią: masz być taki a taki, tylko wtedy cię pokocham. Matka mówi do
dziecka: Jeśli będziesz się dobrze zachowywać, to będę cię kochać". Żona mówi

do męża: „Musisz być taki, tylko wtedy będę cię kochać". Każdy dyktuje warunki, a
miłość znika.
Miłość to bezmiar nieba! Nie możesz jej ograniczać przez wyznaczanie
przestrzeni, stawianie warunków, określanie limitów. Jeśli wpuścisz do domu
świeże powietrze i zamkniesz je - zamkniesz wszystkie okna, zanikniesz wszystkie
drzwi - wkrótce stanie się ono nieświeże. Miłość zawsze jest związana z wolno-
ścią; jeśli zanikniesz ją jak świeże powietrze w swoim domu, wszystko stanie się
nieświeże i brudne.
Od niepamiętnych czasów stanowi to ogromny problem dla ludzkości. Gdy się
zakochujesz, wszystko wydaje się być piękne, ponieważ w tych chwilach nie
ustalasz warunków. Dwie osoby zbliżają się do siebie bezinteresownie. Gdy
związek się ustabilizuje, zaczynają traktować się nawzajem jak coś oczywistego.
Wtedy zostają narzucone warunki: „Powinieneś być taki, powinnaś zachowywać
się tak - tylko wtedy będę cię kochać". Jakby miłość była umową komercyjną.
Kiedy nie kochasz całym swoim sercem, jesteś handlarzem. Próbujesz zmusić
drugą osobę do zrobienia czegoś; tylko wtedy będziesz ją kochać. Traktujesz
miłość jak nagrodę lub środek nacisku, ale wcale nie kochasz. Próbujesz
powstrzymać swoją miłość albo dajesz ją, ale w obu przypadkach miłość jest
etapem przejściowym. Celem jest coś innego.
Przynosisz żonie prezenty - jest zadowolona, przytula się do ciebie, całuje cię. Ale
gdy niczego nie przynosisz do domu, pojawia się dystans. Już nie lgnie do ciebie,
nie zbliża się. Jeśli tak postępujesz, zapominasz, że na twojej miłości zyskują nie
tylko inni, ale również ty. Miłość w pierwszej kolejności pomaga tym, którzy
kochają. Następnie pomaga tym, którzy są kochani.
Jakże często ludzie przychodzą do mnie i mówią: „Mój partner mnie nie kocha".
Nikt nie mówi: „Nie kocham swojego partnera". Miłość stała się żądaniem: „Partner
mnie nie kocha". Zapomnij o nim! Miłość to tak piękny stan; jeśli ty kochasz, to i
tak będziesz szczęśliwa.

Im bardziej kochasz, tym bardziej kochają ciebie. Im mniej kochasz, a sam
wymagasz jak najwięcej miłości od innych, tym mniej cię kochają, stajesz się coraz
bardziej zamknięty, ograniczony przez swoje ego. I stajesz się drażliwy - nawet
gdy ktoś zbliża się do ciebie, aby cię pokochać, ty zaczynasz się bać, ponieważ w
przypadku każdej miłości jest ryzyko, że kiedyś zostaniesz porzucony, odsunięty.
Nikt cię nie kocha - ta myśl zakorzeniła się w tobie. Dlaczego ten człowiek próbuje
zmienić twoje zdanie na ten temat? Próbuje pokochać ciebie! To musi być jakieś
oszustwo! Próbuje cię zwieść? Widocznie jest przebiegły, sprytny. Chronisz się.
Nie pozwalasz nikomu pokochać siebie i ty również nie kochasz innych. Wtedy
pojawia się strach. Wtedy jesteś na świecie sam, samotny, odcięty.
Czym w takim razie jest strach? Strach to poczucie odcięcia od egzystencji.
Niechaj to będzie definicja strachu: stan odcięcia od egzystencji. Zostałeś sam, jak
płaczące w domu dziecko. Rodzice wyszli do teatru. Dziecko szlocha w swoim

łóżeczku. Zostawione samo, bez kontaktu, bez opiekuna, bez kogoś, kto je
pocieszy, bez kochającej osoby; samotność, wszędzie ogromna samotność. To
jest stan strachu.
Dzieje się tak, ponieważ zostałeś wychowany w sposób, który nie dopuszcza
miłości. Cała ludzkość została wyszkolona do innych celów, nie do miłości.
Szkolono nas, abyśmy zabijali. Istnieją armie, trenowane latami w umiejętności
zabijania! Uczono nas liczenia; istnieją szkoły, uniwersytety uczące nas liczenia,
po to aby nikt nie mógł nas oszukać, a my byśmy mogli oszukiwać innych. Ale nie
ma miejsc, w których naucza się wolności kochania.
Właściwie nie tylko społeczeństwo powstrzymuje każdy wysiłek zmierzający w
kierunku miłości. Rodzice też nie lubią tego, gdy ich dzieci się zakochują. Żaden
ojciec tego nie lubi, żadna matka. Jakie by nie były ich pretensje, żaden ojciec i
żadna matka nie lubią tego, gdy ich dzieci się zakochują. Lubią planowane
małżeństwa.
Dlaczego? Ponieważ, gdy młodzieniec zakocha się w kobiecie czy dziewczynie,
odsuwa się od rodziny; tworzy nową, własną. Oczywiście buntuje się przeciw
starej rodzinie. Mówi: „Teraz odchodzę, stworzę własny dom". I wybiera swoją
kobietę; ojciec i matka nie mają z tym nic wspólnego, zdaje się, że zostali
wyeliminowani z życia syna.
A przecież chcieliby je zorganizować: „Ty tworzysz dom, ale pozwól nam
zorganizować ślub, abyśmy mogli się wtrącić. I nie zakochuj się - ponieważ gdy się
zakochasz, miłość stanie się całym twoim światem". Tymczasem małżeństwo
aranżowane jest po prostu pewnym układem społecznym. Nie jesteś zakochany,
twoja żona nie jest dla ciebie całym światem, twój mąż nie jest całym twoim
światem. Rodzina jest ważna tak długo, jak długo trwa małżeństwo. Gdy pojawia
się związek z miłości, rodzina się rozpada.
Na Zachodzie rodzina zanika. Aranżowane małżeństwa ma-ją za wszelką cenę
pomóc jej przetrwać. Nawet jeśli czujesz, że rodzina cię niszczy, że jest
pozbawiona miłości - nie ma to znaczenia, musisz się poświęcić. Jeśli małżeństwo
jest aranżowane, cała rodzina może współżyć ze sobą. W takiej rodzinie może żyć
nawet sto osób. Ale jeśli chłopak i dziewczyna zakochają się, stają się dla siebie
całym światem. Chcą poruszać się tylko we dwoje, chcą intymności. Nie chcą
wokół siebie stu wujków, wujków tych wujków, kuzynów i ich kuzynów. Nie chcą
całego tego bazaru; chcą mieć swój mały, prywatny świat. Wszystko zdaje się im
przeszkadzać.
Rodzina to wróg miłości. Pewnie słyszałeś, że jest źródłem miłości, ale ja ci
mówię: rodzina to wróg miłości. Rodzina przeżyła, uśmiercając miłość, nie
pozwoliła dziać się miłości.
Społeczeństwo nie dopuszcza miłości, ponieważ człowiekiem głęboko
zakochanym nie można manipulować. Nie wyślesz go na wojnę. Powiedziałby:
„Jestem szczęśliwy tu, gdzie jestem! Dokąd chcecie mnie wysyłać? Dlaczego

mam jechać i zabijać nieznajomych, którzy być może są szczęśliwi w swoich
domach? Nie ma między nami konfliktu, niezgodności interesów".
Jeśli młodsze pokolenia będą zagłębiać się w miłość, wojny znikną. Nie będzie
można znaleźć wystarczającej liczby szaleńców, którzy poszliby na wojnę. Jeśli
kochasz, zasmakowałeś czegoś z życia; nie zgodzisz się na śmierć i zabijanie
ludzi. Jeśli nie kochasz, nie zasmakowałeś życia; kochasz śmierć.

Strach zabija, chce zabijać. Strach jest energią destrukcyjną, miłość - twórczą.
Gdy kochasz, chcesz tworzyć - możesz chcieć śpiewać piosenki albo malować,
albo pisać wiersze, ale nie chwycisz bagnetu czy bomby atomowej i nie
pośpieszysz, by zabijać nieznanych ci ludzi, którzy niczego ci nie zrobili, którzy są
dla ciebie tak samo obcy jak ty dla nich.
Świat porzuci wojny tylko wtedy, gdy znów pojawi się w nim miłość. Politycy nie
chcą, abyś kochał, ani społeczeństwo tego nie chce. Rodzina nie pozwala ci
kochać. Wszyscy oni chcą kontrolować twoją miłosną energię, ponieważ to jedyna
prawdziwa energia. Dlatego w jej miejsce pojawia się strach.
Jeśli dobrze mnie rozumiesz, odrzuć strach i kochaj bardziej - kochaj
bezinteresownie. Nie myśl, że gdy kochasz, robisz coś dla tej drugiej osoby; robisz
coś dla siebie. Gdy kochasz, korzyści płyną do ciebie. Więc nie czekaj; nie mów,
że pokochasz, gdy inni to zrobią - to nie ma sensu.
Bądź samolubny. Miłość jest egoistyczna. Kochaj ludzi -dzięki temu poczujesz się
spełniony, dzięki temu doznasz błogosławieństwa.
A gdy miłość staje się głębsza, znika strach; miłość jest światłem, strach -
ciemnością.
Wówczas pojawia się trzeci etap miłości - modlitwa. Kościoły, religie, sekty uczą
cię, jak się modlić. Ale tak naprawdę utrudniają ci modlitwę, ponieważ modlitwa
jest spontaniczna. Nie można się jej nauczyć. Jeśli w dzieciństwie uczono cię
modlitw, zatrzymano wspaniałe doświadczenie, które mogło ci się przydarzyć.
Modlitwa jest zjawiskiem spontanicznym.

Chcę opowiedzieć wam pewną historię, którą uwielbiam. Lew Tołstoj napisał
krótką opowieść: W centralnej Rosji było jezioro, które stało się sławne dzięki
trzem świętym. Zainteresowali się nim ludzie z całego imperium. Tysiące ludzi
przyjeżdżało, żeby zobaczyć tych trzech świętych.
Wysokiej rangi duchowny zaczął się niepokoić: Co się dzieje? Nigdy nie słyszał o
takich trzech „świętych", nie byli oni kanonizowani przez kościół. Kto zrobił z nich
świętych? Chrześcijaństwo czyni jedną z najgłupszych rzeczy - wydają certyfikaty:
„Ten człowiek jest święty". Tak jakby można było zrobić z człowieka świętego
przez nadanie mu tytułu!
Ale ludzie oszaleli na ich punkcie i pojawiało się mnóstwo informacji o
zachodzących tam cudach, więc duchowny pojechał skontrolować sytuację na
miejscu. Popłynął łodzią na wyspę, na której mieszkali ci trzej biedacy. Byli po

prostu ubogimi, ale bardzo szczęśliwymi ludźmi. Istnieje bowiem tylko jeden rodzaj
ubóstwa: serce, które nie potrafi kochać. Byli oni więc ubodzy, ale jednocześnie
bogaci, bogatszych trudno byłoby znaleźć.
Zastał ich zadowolonych, siedzących pod drzewem i śmiejących się. Widząc go,
ukłonili się, a duchowny zapytał:
- Co tu robicie? Słyszałem plotki, że jesteście wielkimi świętymi. Czy umiecie się
modlić?
Widząc tych trzech mężczyzn, duchowny natychmiast wyczuł, że są
niewykształceni, troszeczkę głupawi; szczęśliwi, ale nierozumni.
Spojrzeli na siebie i powiedzieli:
- Przepraszamy, panie, nie znamy modlitw kościelnych, ponieważ jesteśmy
prostakami. Ale stworzyliśmy swoją własną modlitwę. Jeśli nie urazi cię to,
możemy ją powtórzyć.
- Dobrze, pokażcie, jak się modlicie - powiedział kapłan.
- Próbowaliśmy, myśleliśmy, zastanawialiśmy się, ale nie jesteśmy wielkimi
myślicielami, jesteśmy głupcami, prostymi ludźmi z wioski. Więc zdecydowaliśmy
się na prostą modlitwę. W chrześcijaństwie mówi się, że Bóg jest Trójcą: Bogiem
Ojcem, Synem i Duchem Świętym. A nas jest również trzech. Więc
zdecydowaliśmy się na taką modlitwę: „Ty jesteś Trójcą, nas również jest trzech,
zmiłuj się nad nami". Oto cała nasza modlitwa: „Ty jesteś Trójcą, nas również jest
trzech, zmiłuj się nad nami".
Pop bardzo się rozgniewał, prawie wpadł w furię. Powiedział:
- Cóż za nonsens! Nigdy nie słyszałem takiej modlitwy. Przestańcie! Nie możecie
być świętymi w taki sposób. Jesteście po prostu głupcami!
Padli mu więc do stóp i błagali:
- Naucz nas prawdziwej, dobrej modlitwy.
Pop powiedział im modlitwę akceptowaną przez rosyjski Kościół prawosławny.
Była długa, skomplikowana; wzniosłe, pom-patyczne słowa. Trzej mężczyźni
popatrzyli na siebie z trwogą. Brama nieba była dla nich zamknięta. Powiedzieli:
- Prosimy, powtórz nam jeszcze raz, ponieważ modlitwa jest długa, a my jesteśmy
niewykształceni.
Duchowny powtórzył. Oni znów powiedzieli:
- Jeszcze raz, panie, bo zapomnimy słów i coś pójdzie nie tak.
Kapłan znów powtórzył. Gorąco mu podziękowali, a on poczuł satysfakcję, że
wykonał dobry uczynek i nawrócił trzech głupców.
Odpłynął w swojej łodzi. Gdy był na środku jeziora, nie mógł uwierzyć własnym
oczom - ci trzej, ci głupcy biegli do niego po powierzchni wody, krzycząc:
- Zaczekaj... Powtórz modlitwę jeszcze raz... Zapomnieliśmy! Trudno było w to
uwierzyć! Kapłan padł im do stóp i powiedział:
- Wybaczcie mi. I módlcie się swoją modlitwą.

Trzecią energią miłości jest modlitwa. Religie, zorganizowane kościoły zniszczyły
ją. Dostałeś „gotowce". Modlitwa to spontaniczne uczucie. Przypomnij sobie tę
opowieść, gdy będziesz się modlić. Pozwól swojej modlitwie na spontaniczność.
Jeśli nawet twoja modlitwa nie może być spontaniczna, co to oznacza? Jeśli nawet
przed Bogiem musisz być przygotowany, to czy będziesz kiedykolwiek
autentyczny, prawdziwy, naturalny?
Mów to, co chcesz powiedzieć. Rozmawiaj z Bogiem tak, jakby był twoim mądrym
przyjacielem. Ale nie wprowadzaj atmosfery formalności. Formalna znajomość z
kimś w ogóle nie jest znajomością. Jeśli zachowujesz się w sposób formalny
również wobec Boga, tracisz całą spontaniczność.
Wprowadź do modlitwy miłość. Wtedy możesz mówić! To piękna rzecz, dialog z
wszechświatem.
Tylko czy zaobserwowałeś, że jeśli jesteś naprawdę spontaniczny, ludzie uznają
cię za szaleńca? Jeśli podejdziesz do drzewa i zaczniesz z nim rozmawiać albo
będziesz rozmawiać z kwiatem, z różą - ludzie uznają cię za wariata. Jeśli
pójdziesz do kościoła i będziesz mówił do krzyża czy do obrazu, nikt nie uzna cię
za szaleńca; ludzie pomyślą, że jesteś religijny. Rozmawiasz z kamieniem w
świątyni i wszyscy myślą, że jesteś religijny, ponieważ to jest zaakceptowana
forma.
Mówisz do róży, a jest ona przecież bardziej żywa niż kamienny posąg, bardziej
boska niż jakikolwiek wizerunek... mówisz do drzewa, a jest ono bardziej
zakorzenione w Bogu niż jakikolwiek krzyż, ponieważ krzyż nie ma korzeni, jest
martwy. Drzewo żyje, z korzeniami zapuszczonymi głęboko w ziemię, z gałęziami
wysoko przy niebie, złączone z całością, z promieniami słońca, z gwiazdami.
Rozmawiaj z drzewami! To może być punktem styczności z boskością.
Ale jeśli będziesz tak rozmawiał, ludzie uznają, że jesteś szalony. Spontaniczność
mylona jest z szaleństwem. Spełnianie form uznawane jest za świętość. Zupełnie
odwrotnie niż nakazywałaby to rzeczywistość. Kiedy idziesz do świątyni i
odklepujesz wyuczone modlitwy, jesteś zwykłym głupcem. Rozmawiaj sercem przy
sercu! Modlitwa jest piękna, dzięki niej zaczniesz rozkwitać.
Bycie zakochanym to też rodzaj modlitwy; zakochanym całkowicie. Czasem
złościsz się na wszystko i nie rozmawiasz; to cudowne! Powtarzasz sobie: „Nie
będę mówić, już wystarczy, wcale mnie nie słuchasz!" Piękna postawa, żywa.
Czasem całkowicie porzucasz modlitwę, ponieważ ty się modlisz, a Bóg nie chce
cię wysłuchać. Jest to gorący związek, złościsz się. Czasem czujesz się
doskonale, jesteś wdzięczny, a czasem czujesz się odrzucony. Ale pozwól, żeby
był to żywy związek. Wtedy modlitwa jest szczera. Jeśli zachowujesz się jak
gramofon i powtarzasz codziennie to samo, nie jest to wcale modlitwa.
Słyszałem o prawniku, który wszystko sobie kalkulował. Każdej nocy, gdy kładł się
do łóżka, patrzył w niebo i mówił: „To samo, co wczoraj" i zasypiał. Tylko raz się
pomodlił - pierwszy raz w swoim życiu - a później powtarzał: „To samo". To było

całkiem logiczne; po co miał codziennie powtarzać tę samą modlitwę? Nie ważne,
czy powiesz „To samo", czy powtórzysz całą modlitwę. Na jedno wychodzi.
Modlitwa powinna być pełnym życia doświadczeniem, dialogiem serc. A wkrótce,
jeśli jest szczera, poczujesz, że nie tylko ty mówisz, ale pojawia się też odpowiedź.
Wtedy modlitwa staje się czymś dojrzałym, samodzielnym. Gdy czujesz odpo-
wiedź - modlitwa przeradza się w dialog. Nie tylko mówisz, ale również słuchasz.
I uwierz mi: Istnienie jest gotowe ci odpowiedzieć. Gdy twoje serce będzie otwarte,
zawsze dostaniesz odpowiedź.
Nie ma drugiej tak pięknej rzeczy jak modlitwa. Seks nie może być tak cudowny
jak miłość, a miłość nie może być tak piękna jak modlitwa.
A później następuje czwarty etap. Nazywam go medytacją. Wtedy nawet dialog
ustaje, a właściwie prowadzisz go w ciszy. Słowa ustają, ponieważ gdy serce jest
całkowicie pełne, nie możesz mówić. Gdy serce jest przepełnione, możesz tylko
trwać w ciszy. Wtedy nie ma drugiej strony. Ty i wszechświat to jedność. Niczego
nie mówisz ani nie słuchasz. Jesteś jednością z wszechświatem, z
Wszechmogącym. Jedność - to medytacja.
Takie są cztery etapy miłości i na każdym z nich strach będzie malał. Kiedy seks
stanie się wspaniały, zniknie strach ciała. Ciało nie będzie neurotyczne.
Obserwowałem tysiące ciał -zwykle są neurotyczne, doprowadzone do
szaleństwa, niespełnione, spięte.
Kiedy pojawi się miłość, strach zniknie z umysłu. Będziesz żył wolny, spokojny.
Nie nadejdzie strach, nie pojawią się koszmary.
Kiedy pojawi się modlitwa, strach zniknie całkowicie, ponieważ dzięki modlitwie
staniesz się jednością - odczujesz głęboki związek z Wszechmogącym. Strach
zniknie z duszy. Gdy się modlisz, ginie strach przed śmiercią.
A gdy medytujesz, znika wszystko. Znika strach, znika brak strachu. Nic nie
pozostaje. Czy raczej pozostaje tylko nic. Nieograniczona czystość, cnota,
niewinność.

Nie związek, lecz stan bytu

Miłość nie jest związkiem z kimś. Miłość to stan istnienia; nie ma ona nic
wspólnego z żadnym innym człowiekiem. Nie jesteś zakochany, jesteś miłością.
Oczywiście, gdy człowiek jest miłością, staje się zakochany - ale jest to tylko
rezultat, produkt uboczny, a nie źródło. Źródłem jest to, że człowiek jest miłością.
Kto może być miłością? Jeśli nie wiesz, kim jesteś, to nie możesz być miłością.
Będziesz strachem. Strach to całkowite przeciwieństwo miłości. Pamiętaj,
przeciwieństwem miłości nie jest nienawiść, jak wydaje się wielu ludziom.
Nienawiść to miłość na wspak, nie przeciwieństwo miłości. Prawdziwym
przeciwieństwem miłości jest strach. W miłości człowiek się rozwija, w strachu
-kurczy. W strachu człowiek zamyka się, w miłości - otwiera. W strachu człowiek
wątpi, w miłości - ufa. W strachu człowiek zostawiony jest sam sobie, w miłości -

rozpływa się, nie rozmyśla o samotności. Gdy nie ma człowieka, nie może czuć się
samotny. Wtedy te drzewa i ptaki, chmury, słońce i gwiazdy są w tobie. Miłość jest
wtedy, gdy poznasz swoje wewnętrzne niebo.
Małe dziecko pozbawione jest strachu; dzieci rodzą się bez strachu. Gdyby
społeczeństwo pomagało im i wspierało je, aby pozostały bez strachu, zachęcało,
by wspinać się na drzewa i góry, pływać w oceanach i rzekach, gdyby pomagało
stać się poszukiwaczem nieznanego, gdyby tworzyło nowe pytania zamiast
udzielać martwych odpowiedzi - wtedy dzieci głęboko umiłowałyby życie. I to
byłaby prawdziwa religia. Nie ma głębszej religii niż miłość.
Medytuj, tańcz, śpiewaj i coraz bardziej zagłębiaj się w siebie. Uważniej słuchaj
ptaków. Patrz na kwiaty z szacunkiem, podziwem. Nie staraj się zdobywać wiedzy,
nie szufladkuj. Rozległa wiedza jest jedynie umiejętnością przyklejania metek, kla-
syfikowania. Spotykaj ludzi, łącz się z nimi, z jak największą liczbą osób, ponieważ
każda osoba wyraża inny aspekt Boga. Ucz się od ludzi. Nie bój się. Istnienie nie
jest twoim wrogiem, opiekuje się tobą, gotowe jest wspierać cię w każdy możliwy
sposób. Ufaj, a zaczniesz odczuwać w sobie przypływ energii. Energia ta to
miłość. Chce ona opromieniać całą egzystencję; z nią człowiek czuje się
błogosławiony. A kiedy sam czujesz się błogosławiony, jakże nie miałbyś
błogosławić Istnienia?
Miłość wzbudza pragnienie, by dobrze życzyć wszystkiemu, co istnieje.

To ciastko jest pyszne!

Miłość nie zdarza się często. Aby poznać wnętrze innej osoby, potrzeba
gruntownych zmian, ponieważ będziesz musiał wpuścić tę osobę do wnętrza
siebie. Będziesz musiał stać się bezbronny, bezgranicznie czuły, otwarty.
Jest to ryzykowne. Dopuszczenie kogoś do swojego wnętrza jest ryzykowne,
niebezpieczne. Nie wiesz, co ta osoba ci zrobi. Nie wiesz, co uczyni, gdy odsłonisz
wszystkie swoje sekrety, gdy to, co ukrywałeś, wyjdzie na jaw, gdy całkowicie się
ujawnisz. Dlatego nigdy się nie otwieramy.
Zwykła znajomość - a my mylimy ją z miłością. Spotykają się nasze obrzeża, a
nam się wydaje, że to my się spotkaliśmy. Obrzeże jest ogrodzeniem wokół ciebie.
Nie jest tobą! Obrzeże to miejsce, w którym ty się kończysz, a zaczyna się świat.
Bywa, że nawet mąż i żona, żyjący ze sobą od wielu lat, są zaledwie znajomymi.
Mogą prawie się nie znać. A im dłużej z kimś mieszkasz, tym bardziej zapominasz,
że jego wnętrze nadal zostało nie odkryte.
Więc pierwszą rzeczą, którą trzeba zrozumieć, jest to, że nie należy mylić
znajomości z miłością. Możecie uprawiać miłość, może łączyć was relacja
seksualna, ale seks może również pochodzić z obrzeża. Jeśli nie spotkają się dwa
wnętrza, seks jest zwykłym spotkaniem dwóch ciał. A spotkanie dwóch ciał nie jest
twoim spotkaniem. Seks także pozostaje znajomością - fizyczną, cielesną, ale

ciągle tylko znajomością. Możesz dopuścić do siebie drugą osobę tylko wtedy, gdy
się nie boisz, gdy nie przepełnia cię lęk.
Są dwa sposoby na życie: jeden skupiony na strachu, drugi - na miłości. Życie
skupione na strachu nigdy nie doprowadzi cię do głębokiego związku.
Pozostaniesz przerażony i nie dopuścisz do siebie innych, nie pozwolisz, aby
odkryli twoje wnętrze. Dopuszczasz drugą osobę do pewnego stopnia, a potem
pojawia się mur i wszystko ustaje.

Osoba nastawiona na miłość to ktoś, kto nie boi się przyszłości, ktoś, kto nie boi
się rezultatów i konsekwencji, kto żyje tu i teraz. Nie przejmuj się rezultatami; tak
robi umysł nastawiony na strach. Nie zastanawiaj się, co z tego wszystkiego
wyniknie. Po prostu bądź tu i żyj pełnią. Nie kalkuluj. Człowiek skupiony na strachu
zawsze kalkuluje, planuje, organizuje, zabezpiecza. W ten sposób traci życie.
Słyszałem pewną opowieść o starym mnichu zeń. Leżał na łożu śmierci. Nadszedł
jego ostatni dzień. On też potwierdził, że tego popołudnia już go nie będzie.
Zebrali się jego zwolen- ' nicy, uczniowie, przyjaciele. Wielu ludzi go kochało,
wszyscy zaczęli się zjeżdżać, nawet z bardzo daleka.
Jeden z jego dawnych uczniów, gdy tylko usłyszał, że mistrz umiera, pobiegł na
targ. Ktoś spytał go:
- Twój Mistrz umiera w swojej chacie! Dlaczego idziesz na targ?
- Wiem, że mistrz uwielbia pewne ciastko - odparł. - Zamierzam mu je kupić.
Było bardzo trudno znaleźć to ciastko, ale koło południa jakoś mu się udało.
Pobiegł więc czym prędzej do mistrza.
Tymczasem wszyscy się niepokoili; zdawało im się, że mistrz na kogoś czeka.
Otwierał oczy, rozglądał się i znów je zamykał. Gdy przyszedł uczeń, mistrz
powiedział:
- Jesteś w końcu. Masz ciastko?
Uczeń wyjął je i podał. Był bardzo szczęśliwy, że mistrz o nie poprosił.
Umierając, mistrz wziął to ciastko w dłonie, a mimo że był bardzo stary, jego ręce
nie drżały. Ktoś zapytał więc:
- Jesteś bardzo stary, na pograniczu życia i śmierci. Niedługo uleci z ciebie
ostatnie tchnienie, a twoja dłoń nawet nie zadrży?
Mistrz odpowiedział:
- Nigdy nie drżę, ponieważ nie czuję strachu. Moje ciało zestarzało się, ale ja
pozostałem młody i zostanę taki, nawet gdy moje ciało zniknie.
Potem ugryzł ciastko i zaczął żuć. Ktoś zapytał:
- Jakie jest twoje ostatnie przesłanie, mistrzu? Wkrótce nas opuścisz. Co chcesz,
abyśmy zapamiętali?
Mistrz uśmiechnął się i powiedział:
- Hm, to ciastko jest przepyszne.

Oto człowiek, który żyje tu i teraz. To ciastko jest przepyszne. Nawet śmierć nie
ma znaczenia. Następny moment się nie liczy. Ten moment i to ciastko są pyszne.
Jeśli potrafisz żyć obecną chwilą, teraźniejszością, być w niej całą pełnią, tylko
wtedy potrafisz kochać.
Miłość to rzadki kwiat. Wyrasta tylko czasami. Miliony ludzi żyją w błędnym
przekonaniu, że go posiedli. Wierzą, że kochają, ale jest to tylko ich przekonanie.
Miłość jest unikalnym kwiatem. Zdarza się tylko niekiedy. Jest unikalna, ponieważ
przytrafia się tylko wtedy, gdy nie ma strachu, nigdy wcześniej. Oznacza to, że
miłość może przydarzyć się tylko osobie głęboko uduchowionej, religijnej. Seks
jest możliwy dla wszystkich. Znajomość jest możliwa dla wszystkich. Miłość nie.
Kiedy się nie boisz, nie masz niczego do ukrycia, wtedy możesz być otwarty,
możesz usunąć wszystkie granice. A potem zaproś drugą osobę, aby poznała
twoje wnętrze.
I pamiętaj: jeśli otworzysz się przed kimś, ta druga osoba także to zrobi, ponieważ
gdy pozwalasz, aby ktoś odkrył twoje wnętrze, wyzwalasz zaufanie. Gdy ty się nie
boisz, druga osoba też przestaje się bać.
W twojej miłości strach jest zawsze obecny. Maż obawia się żony, żona boi się
męża. Kochankowie są pełni lęku. Właściwie to wcale nie jest miłość. To jedynie
układ dwóch osób, przepełnionych strachem, zależnych od siebie, walczących,
wykorzystujących się nawzajem, manipulujących, kontrolujących, dominujących,
pragnących zawładnąć -jest to wszystko, tylko nie miłość.

Jeśli umiesz otworzyć się na miłość, nie potrzebujesz modlitw, nie potrzebujesz
medytacji, nie potrzebujesz kościoła czy świątyni. Jeśli potrafisz kochać, możesz
całkowicie zapomnieć o Bogu, ponieważ dzięki miłości i tak doświadczysz tego
wszystkiego: medytacji, modlitwy, Boga; doświadczysz wszystkiego. To właśnie
ma na myśli Jezus mówiąc, że Bóg jest miłością.
Miłość jest skomplikowana. Trzeba się wyzbyć lęków. A najdziwniejsze jest to, że
boisz się tak bardzo, mimo że nie masz niczego do stracenia.
Mistyk Kabir powiedział kiedyś: „Zaglądam w głąb ludzi (...) tak bardzo się boją,
ale nie umiem zrozumieć dlaczego - przecież nie mają niczego do stracenia". I
mówił dalej: „To tak jakby ktoś, kto jest nagi, nie chciał wykąpać się w rzece,
ponieważ bałby się, że nie będzie miał gdzie wysuszyć ubrania". Jesteś w takiej
właśnie sytuacji - nie masz ubrania, ale stale się o nie martwisz.
Co masz do stracenia? Nic. Ciało zostanie zabrane przez śmierć. Zanim to
nastąpi, oddaj je miłości. Wszystko, co masz, zostanie zabrane; zanim zostanie
zabrane, dlaczego się tym nie podzielić? Jest to jedyna metoda, aby je posiąść.
Jeśli umiesz dzielić się, rozdawać, jesteś mistrzem. To i tak przecież zostanie
odebrane - niczego nie możesz zachować na zawsze. Śmierć zniszczy wszystko.
Więc, jeśli słuchasz uważnie, widzisz, że walka toczy się pomiędzy śmiercią i
miłością. Jeśli potrafisz obdarowywać, śmierć nie nastąpi. Zanim wszystko
zostanie ci odebrane - ty sam to oddasz, podarujesz. Wtedy nie może być śmierci.

Dla tego, kto kocha, śmierci nie ma. Dla człowieka nie-kochającego każda chwila
jest śmiercią, w każdej sekundzie coś jest mu wyrywane. Ciało zanika, a on traci
każdy moment. A kiedy nadejdzie śmierć, wszystko to i tak zostanie zniszczone.
Czym jest ten strach? Dlaczego tak bardzo się boisz? Nawet jeśli wszystko o tobie
wiadomo i jesteś jak otwarta księga, czego tu się bać? W jaki sposób może ci to
zaszkodzić? To, że musisz się ukrywać, chronić, być stale gotowy do walki, to, że
każdy jest wrogiem, każdy jest przeciw tobie - wszystko to jest tylko jednym
wielkim kłamstwem, narzuconym przez społeczeństwo.
Nikt nie jest ci przeciwny. Nawet jeśli tak czujesz, to ta osoba nie jest przeciw tobie
- ponieważ każdy zajmuje się sobą, nie tobą. Nie ma czego się bać. Zanim
stworzysz prawdziwy związek, powinieneś zdać sobie z tego sprawę. Nie ma
czego się bać.
Medytuj na ten temat. A później pozwól drugiej osobie zagłębić się w ciebie,
zaproś ją do swojego wnętrza. Nie twórz barier; stań się przejściem otwartym na
oścież, bez zamków, bez drzwi, które mógłbyś zamknąć.
Wtedy miłość będzie możliwa.

Miłość jest wtedy, gdy spotykają się dwa wnętrza. Ma w sobie coś z alchemii; to
tak jak spotkanie wodoru i tlenu, którego rezultatem jest nowa substancja, woda.
Możesz mieć i wodór, i tlen, ale kiedy będziesz spragniony, osobne będą całkiem
bezużyteczne. Choćbyś miał nieograniczone ilości obu pierwiastków - pragnienie
nie ustąpi.
Gdy spotykają się dwa wnętrza, powstaje nowa jakość: miłość. I jest ona jak woda;
zaspokaja pragnienie wielu, wielu wcieleń. Nagle czujesz się zadowolony. Jest to
widzialna oznaka miłości; jesteś zadowolony tak, jakbyś osiągnął wszystko. Nie
masz już nic więcej do osiągnięcia; doszedłeś do celu, następnego nie ma,
przeznaczenie się wypełniło. Nasienie stało się kwiatem, rozkwitło w pełni.
Kiedy jesteś zakochany, przepełnia cię szczęście, które widać na pierwszy rzut
oka. Miłości nie można zobaczyć, ale łatwo dostrzec zadowolenie, ogromną
satysfakcję... Każdy oddech, każdy ruch, cała twoja istota jest w stanie ciągłego
zachwytu.
Być może zdziwi cię, gdy powiem, że miłość sprawia, iż przestajesz pożądać.
Pożądanie wiąże się właśnie z brakiem zadowolenia. Pożądasz, ponieważ czegoś
ci brakuje. Pożądasz, ponieważ wydaje ci się, że zdobycie tego da ci szczęście.
Pożądanie wypływa z niezadowolenia.
W przypadku miłości spotykają się dwa wnętrza, rozpływają się, łączą ze sobą i
powstaje nowa alchemiczna jakość, pojawia się zadowolenie. To tak jakby cała
egzystencja zastygła w bezruchu. Wtedy jedynym, co istnieje, jest chwila obecna. I
wtedy możesz powiedzieć: „To ciastko jest przepyszne". Dla zakochanego
człowieka nawet śmierć jest bez znaczenia.

Świat bez granic

Miłość to wejście do świata bez granic, do świata, który się nie kończy. Miłość ma
początek, ale nie ma końca.
Pamiętaj o jednym: umysł zwykle wtrąca się i odbiera miłości jej nieskończoność i
przestrzeń. Jeśli naprawdę kochasz, dajesz drugiej osobie nieskończoną
przestrzeń. Jesteś dla niej przestrzenią, w której i z którą może wzrastać. Umysł
wtrąca się i stara się zawładnąć człowiekiem, a to niszczy miłość. Umysł jest
bardzo zachłanny - umysł to chciwość. Umysł jest trujący. Jeśli człowiek chce
przenieść się do świata miłości, musi odrzucić umysł, żyć bez jego ingerencji.
Rozum jest dobry, gdy pozostaje na swoim miejscu. Jest potrzebny na targu; nie
jest potrzebny w miłości. Jest potrzebny przy zarządzaniu budżetem, ale nie jest
potrzebny, gdy zagłębiasz się w przestrzeń wewnętrzną. Potrzebny jest do
matematyki; niepotrzebny do medytacji. Rozum jest użyteczny, ale tylko dla świata
zewnętrznego. Dla świata wewnętrznego nie ma znaczenia. Kochaj więc
bardziej... kochaj bezinteresownie. Stań się miłością. Stań się otwarty, kochający.
Ptaki i drzewa, ziemia i gwiazdy, czarne i białe, mężczyzna i kobieta - każdy
rozumie. Istnieje tylko jeden język, wspólny dla całego wszechświata - to język
miłości. Więc stań się nią. A gdy będziesz miłością, otworzy się przed tobą całkiem
nowy świat, świat bez granic.
Zawsze pamiętaj, że umysł sprawia, iż ludzie zamykają się w sobie. Rozum boi się
otwartości, ponieważ istnieje głównie dzięki strachowi. Im bardziej nieustraszony
jest człowiek, tym mniej odwołuje się do rozumu.
Być może zauważyłeś, że gdy się boisz, gdy pojawia się niepokój, gdy coś cię
martwi, umysł bardzo się koncentruje. Gdy jesteś zaniepokojony, umysł pracuje na
przyspieszonych obrotach. Gdy niepokój ustępuje, umysł przestaje pracować tak
intensywnie.

Kiedy wszystko dobrze się układa, kiedy nie ma strachu, rozum wlecze się z tyłu.
Gdy coś się zepsuje, gdy wystąpi jakieś zagrożenie, umysł wysuwa się na czoło,
staje się przywódcą. Adolf Hitler w swojej książce Mein Kampf napisał, że jeśli
człowiek chce pozostać przywódcą kraju, musi utrzymywać go w ciągłym strachu,
w przekonaniu, że sąsiad szykuje się do ataku, że inne państwa wzięły go na cel,
że szykują się do uderzenia. Rozpowszechniaj pogłoski. Nie pozwól ludziom czuć
się swobodnie, bo przestaną ich obchodzić politycy. Gdy ludzie mają za wiele
swobody, politycy tracą na znaczeniu. Utrzymuj w ludziach strach, a wtedy władza
pozostanie w rękach polityków.
Każda wojna przyczynia się do wzrostu popularności polityków. Churchill czy
Hitler, Stalin czy Mao - wszyscy są wytworami wojny. Gdyby nie było II wojny
światowej, to nie byłoby Winstona Churchilla ani Hitlera, ani Stalina. Wojna
stwarza sprzyjające sytuacje, daje ludziom szansę dominacji i zostania liderem.
laka sama jest polityka rozumu.

Medytacja to tworzenie sytuacji, w których rozum ma coraz mniej do roboty. Jesteś
nieustraszony, kochający, spokojny-jesteś tak zadowolony z tego, co ci się
przydarza, że rozum nie ma niczego do roboty. I pozostaje gdzieś w tyle, coraz
dalej i dalej; dystans miedzy wami rośnie.
Pewnego dnia rozum odłącza się od ciebie -wtedy stajesz się wszechświatem. Nie
jesteś już ograniczony swoim ciałem, nie jesteś niczym ograniczony -jesteś czystą
przestrzenią. Oto czym jest Bóg. Bóg to czysta przestrzeń.
Miłość jest drogą do tej przestrzeni. Bóg - celem; miłość - sposobem dotarcia do
Niego.

Ludzie, którzy się boją, to ci sami ludzie, którzy są zdolni do ogromnej miłości.
Strach to jej negatywna postać. Jeśli człowiek nie pozwala płynąć miłości,
zamienia się ona w strach. Jeśli miłość może płynąć swobodnie, strach znika.
Dlatego strach zanika jedynie w chwilach wypełnionych miłością. Jeśli kogoś ko-
chasz, obawy nagle pierzchną. Zakochani są jedynymi ludźmi nieodczuwającymi
lęków; nawet śmierć nie jest dla nich problemem. Tylko oni mogą umrzeć w
całkowitej ciszy i bez trwogi.
Ale w praktyce zawsze jakoś tak się dzieje, że im bardziej kochasz, tym większy
czujesz strach. Kobiety odczuwają go silniej niż mężczyźni, gdyż są bardziej
skłonne do miłości. Na tym świecie jest niewiele możliwości, aby spełnić swoją
miłość. Pozostaje wiec ona jakby w zawieszeniu, zamienia się w swą własną
karykaturę. Może przerodzić się w zazdrość, co również jest wyrazem strachu.
Może nawet przerodzić się w nienawiść - to też jest aspektem strachu. Dlatego
kochaj najbardziej, jak tylko możesz. Kochaj bezwarunkowo i na wszelkie możliwe
sposoby. Jeden człowiek może kochać na miliony sposobów.
Można kochać nieznajomego przechodzącego przez ulicę, poczuć do niego miłość
i pójść dalej w swoją stronę. Nie ma nawet potrzeby rozmawiać. Nie trzeba tego
komunikować. Wystarczy tylko to poczuć i iść dalej swoją drogą. Można kochać
kamień albo drzewa, można kochać niebo, gwiazdy. Można kochać przyjaciela,
męża, dzieci, ojca, matkę. Jedna osoba może kochać na miliony sposobów.
Pamiętaj: być odważnym nie znaczy nie odczuwać lęku. Jeśli ktoś nie czuje lęku,
nie możesz nazwać go odważnym. Nie nazywamy maszyny odważną, choć nie
wie ona, co to lęk. Odwaga istnieje tylko w oceanie strachu, jest jak wyspa.
Występuje strach, ale pomimo to człowiek ryzykuje; tym jest odwaga. Człowiek
drży, boi się ciemności, a i tak w nią idzie. Idzie na przekór sobie; tym jest bycie
odważnym. Nie oznacza ono bycia nieustraszonym. Oznacza odczuwanie strachu,
ale niepozwala-nie, aby zwyciężał.
Najtrudniejszy problem powstaje, gdy pojawia się miłość. Wtedy strach chwyta cię
za duszę, ponieważ kochać znaczy umrzeć, umrzeć w drugiej osobie. Jest to
śmierć dużo głębsza niż zwykła śmierć. W zwyczajnej
śmierci umiera tylko ciało; w śmierci z miłości umiera ego.

Aby kochać, trzeba mieć w sobie śmiałość. Wymaga ona od człowieka, by zagłębił
się w nią pomimo lęków.
Im większe ryzyko, tym większa szansa, aby dojrzeć - więc nic nie pomaga
człowiekowi w rozwoju bardziej niż miłość. Ludzie bojący się kochać pozostają
dziecinni, nierozwinięci, niedojrzali. Jedynie ogień miłości daje dojrzałość.

Ani łatwa, ani trudna, naturalna

Miłość jest naturalnym stanem świadomości. Nie jest ani łatwa, ani trudna, żadne z
tych określeń do niej nie pasuje. Nie wymaga wysiłku; dlatego nie może być ani
łatwa, ani trudna. Jest jak oddychanie, jak bicie serca, jak krążenie krwi w ciele.
Miłość jest sednem twojej istoty (...) ale jako taka stała się prawie niemożliwa do
osiągnięcia. Społeczeństwo nie pozwala na nią. Społeczeństwo wyznacza ci takie
reguły gry, które wykluczają miłość, a dopuszczają jedynie nienawiść. Nienawiść
jest łatwa, a miłość nie tylko trudna, lecz wręcz niemożliwa. Człowiek został po-
wykrzywiany. Nie można zrobić z kogoś niewolnika, jeśli się go wcześniej nie
zniekształci. Od wieków politycy i kapłani prowadzą tę cichą działalność.
Przekształcają ludzkość w tłum niewolników. Niszczą w ludziach każdy przejaw
buntu - a miłość jest buntem, ponieważ słucha jedynie serca i nie dba o nic innego.
Miłość jest niebezpieczna, ponieważ sprawia, że stajesz się indywidualnością. A
państwo i kościoły nie chcą jednostek. Nie chcą ludzi, chcą mieć stado baranów.
Chcą istot, które tylko wyglądają jak ludzie, ale których dusze zostały całkowicie
roztrzaskane, tak głęboko zniszczone, że nie nadają się do naprawy.
Najlepszym zaś sposobem na zniszczenie człowieka jest zniszczenie jego
miłosnej spontaniczności. Jeśli człowieka wypełnia miłość, nie istnieją nacje; one
opierają się na nienawiści. Hindusi nienawidzą Pakistańczyków, Pakistańczycy
nienawidzą Hindusów - tylko dzięki temu mogą istnieć rozdzielne państwa. Jeśli
pojawi się miłość, znikną granice. Jeśli znikną granice, kto będzie chrześcijaninem,
a kto żydem? Jeśli pojawi się miłość, zniknie religia.
Jeśli pojawi się miłość, kto będzie chodził do świątyni? Po co? Szukamy Boga,
ponieważ brakuje nam miłości. Bóg jest substytutem brakującej miłości. Nie jesteś
szczęśliwy, nie jesteś spokojny, nie żyjesz w ekstazie, stąd twoje poszukiwania
Boga - w innym wypadku któż by się tym przejmował? Kogo to obchodzi? Jeśli
twoje życie to taniec, Bóg już w nim jest. Kochające serce jest wypełnione Bogiem.
Nie ma potrzeby szukać, nie ma potrzeby modlić się ani chodzić do świątyni czy
do kapłana.
Dlatego kapłan i polityk oboje są wrogami ludzkości. Są w zmowie, ponieważ
polityk chce zawładnąć twoim ciałem, a kapłan - twoją duszą.

Klucz jest ten sam: zniszczyć miłość. Wtedy człowiek jest tylko pustką, próżnią,
bezsensowną egzystencją. Wtedy można z ludźmi robić wszystko; nikt nie będzie
się buntował, nikt nie będzie miał wystarczająco dużo odwagi.

Miłość daje odwagę, odbiera cały strach. Prześladowcy polegają na twoim strachu.
Tworzą go w tobie, tworzą tysiące rodzajów strachu. Jesteś otoczony strachem,
wypełnia on twoją psychikę. W głębi siebie cały się trzęsiesz. Tylko na zewnątrz
starasz się utrzymać pozory, wewnątrz przepełniony jesteś strachem, warstwa po
warstwie.

Człowiek wypełniony strachem może tylko nienawidzić - nienawiść wynika w
naturalny sposób ze strachu. Człowiek pełen strachu jest również pełen gniewu i
jest przeciwnikiem życia, a nie jego zwolennikiem. Dla człowieka przepełnionego
strachem śmierć oznacza ulgę. Jest on samobójcą, jest negatywnie nastawiony do
życia. Życie wydaje mu się niebezpieczne, ponieważ aby żyć, trzeba kochać.
Jakże można tak egzystować? Ciało, aby żyć, potrzebuje oddechu, a dusza
potrzebuje miłości. Lecz przecież miłość jest całkowicie zatruta.
Przez zatrucie twojej miłosnej energii wywołano w tobie rozłam; sprawiono, że
jesteś wrogiem samego siebie. Podzielono cię na dwoje. Rozpętano w tobie
wewnętrzną wojnę, jesteś w ciągłym konflikcie. Przez konflikt tracisz energię; stąd
brak w twoim życiu werwy, wesołości. Nie jest wypełnione energią; jest nudne,
płaskie, ograniczone.
Miłość wyostrza inteligencję, strach ją przytępia. Komu zależy na twojej
inteligencji? Nie tym, którzy rządzą. Jak mogliby chcieć, żebyś był inteligentny?
Przecież zaraz przejrzałbyś całą ich strategię, ich gierki. Chcą, żebyś był głupi i
przeciętny. Na pewno zależy im na tym, abyś był wydajny jako pracownik, ale nie
inteligentny. Dlatego ludzkość wykorzystuje zaledwie minimum swojego
potencjału.

Naukowe badania mówią, że w ciągu życia przeciętny człowiek wykorzystuje tylko
pięć procent swojej inteligencji. Jeśli zwyczajny człowiek tylko pięć procent, to co z
tymi nadzwyczajnymi? Co z Einsteinem, Mozartem, Beethovenem? Badacze
mówią, że nawet ludzie obdarzeni wielkim talentem nie wykorzystują więcej niż
dziesięć procent. A ci, których nazywamy geniuszami, wykorzystują zaledwie
piętnaście procent.
Wyobraź sobie świat, w którym każdy wykorzystuje sto procent swojego
potencjału... Wtedy bogowie byliby zazdrośni o Ziemię, wtedy chcieliby rodzić się
tutaj. Ziemia byłaby rajem, cudownym miejscem. W tej chwili jest piekłem.
Jeśli człowiek nie zostanie zatruty, jeśli pozwoli się mu żyć w spokoju, wtedy
miłość okaże się bardzo prosta. Nie ma żadnych problemów. Będzie ona jak
woda, która naturalnie spływa w dół, albo para wodna, unosząca się w górę, albo
jak kwitnące kwiaty, jak śpiew ptaków. Będzie naturalna i spontaniczna!

Ale człowieka nie zostawia się samemu sobie. Gdy tylko rodzi się dziecko,
dręczyciele gotowi są, aby się nim zająć, zniszczyć jego energię, wykrzywić je tak
głęboko, żeby nie było w stanie uświadomić sobie tego, że żyje w fałszywym

świecie, że żyje na niby. Lepiej, żeby nie żył takim życiem, do jakiego się narodził.
Lepiej, żeby nie wiedział, że żyje w czymś sztucznym, plastikowym, że jego dusza
wcale tak nie wygląda. Właśnie dlatego miliony ludzi żyją tak marnie: gdzieś w
głębi odczuwają, że zostali podzieleni, że nie są sobą, że coś poszło nie tak...

Miłość jest prosta, jeśli dziecku pomaga się i pozwala rozwijać naturalnie. Jeśli
pomaga mu się żyć w zgodzie z naturą, w harmonii z samym sobą, jeśli wspiera
się je, podbudowuje, dodaje odwagi do bycia naturalnym, do bycia sobą, do bycia
światłem. Wtedy miłość jest prosta. Człowiek będzie po prostu kochał!
Nienawiść stanie się w zasadzie niemożliwa, ponieważ aby nienawidzić kogoś,
najpierw musisz wytworzyć truciznę w sobie. Możesz dawać coś innym tylko
wtedy, gdy sam to masz. Możesz nienawidzić tylko wtedy, gdy sam jesteś pełen
nienawiści. A bycie przepełnionym nienawiścią jest jak piekło, jak życie w palącym
ogniu. Bycie pełnym nienawiści oznacza zadawanie ran, w pierwszej kolejności
samemu sobie. Zanim zranisz kogoś, musisz zranić siebie.
Druga osoba może nie dać się zranić, to zależy od niej. Ale jedna rzecz jest
pewna: zanim zaczniesz nienawidzić, musisz przebyć długą drogę cierpienia i
smutku. Druga osoba może nie akceptować twojej nienawiści, może ją odrzucić.
Druga osoba może być buddą - może się z tego śmiać. Może ci wybaczyć, może
cię odrzucić. Możesz nie być w stanie jej zranić, jeśli nie ma zamiaru reagować.
Jeśli nie uda ci się wyprowadzić jej z równowagi, to co zrobisz? Będziesz czuł się
wobec niej bezsilny.
Niekoniecznie więc uda ci się kogoś skrzywdzić. Ale jedno jest pewne, jeśli kogoś
nienawidzisz, w pierwszej kolejności ranisz, na wiele sposobów, swoją własną
duszę. Żeby zatruwać innych, sam musisz być wypełniony trucizną.

Nienawiść jest nienaturalna. Oznaką zdrowia jest miłość; nienawiść to oznaka
choroby. Jest nienaturalna tak samo jak choroba. Powstaje wtedy, gdy zgubisz
ścieżkę natury, gdy przestajesz być w harmonii z własnym życiem, z sobą, ze
swoim wnętrzem. Wtedy chorujesz - choruje psychika, dusza. Nienawiść to tylko
objaw choroby, a miłość to jedna z oznak zdrowia, spełnienia i świętości.
Miłość powinna być czymś najbardziej naturalnym. Ale nie jest. Wręcz przeciwnie,
stała się czymś najtrudniejszym, prawie niemożliwym. Nienawiść stała się łatwa;
jesteś w niej wyćwiczony, jesteś na nią przygotowany. Być hinduistą to
nienawidzić muzułmanów, chrześcijan, żydów; być chrześcijaninem to czuć wstręt
do innych religii. Być nacjonalistą oznacza nienawidzić innych narodów.
Znasz tylko jeden sposób kochania: kochać, nienawidząc wszystkich pozostałych.
Możesz okazać miłość do swojego kraju, jedynie nienawidząc inne, a miłość do
swojego kościoła jedynie przez nienawiść do innych kościołów. Znalazłeś się w sa-
mym środku wielkiego rozgardiaszu.
Wszystkie te tak zwane „religie" ciągle rozprawiają o miłości, a same
rozprzestrzeniają po świecie coraz większą nienawiść. Chrześcijanie mówią o

miłości, a rozpętują wojny, prowadzą krucjaty. Muzułmanie mówią o miłości, a
toczą dżihad - święte wojny. Hinduiści mówią o miłości, lecz w ich świętych
pismach pełno jest nienawiści, nienawiści do innych religii. A my to wszystko
akceptujemy! Akceptujemy bez sprzeciwu, ponieważ tak nas wyszkolono,
nauczono, że tak powinno być. Przez to negujemy swoją własna naturę.

Miłość została zatruta, ale nie zniszczona. Trucizny można się pozbyć z
organizmu - możesz się oczyścić. Możesz zwymiotować to, co społeczeństwo
wmusiło w ciebie. Możesz porzucić wszystkie nabyte przekonania i
uwarunkowania - możesz stać się wolny. Społeczeństwo nie może uczynić z
ciebie niewolnika, jeśli ty zdecydujesz się być wolny.
Już czas odrzucić stare wzorce i zacząć nową drogę życia, drogę naturalną, nie
represyjną, nie drogę wyrzeczeń, lecz radości. Nienawiść będzie stawać się coraz
mniej możliwa. Nienawiść to przeciwstawny biegun miłości, podobnie jak choroba
to drugi biegun zdrowia. Nie musisz decydować się na chorobę.
Choroba ma kilka zalet, których nie oferuje stan pełnego zdrowia, ale nie
przywiązuj się do nich. Nienawiść również ma zalety, których nie ma miłość.
Musisz być ostrożny. Choremu człowiekowi wszyscy współczują, nikt go nie
krzywdzi, każdy uważa na to, co do niego mówi, bo w końcu jest on tak bardzo
chory. Na nim skupia się cała uwaga rodziny i przyjaciół, staje w centrum
zainteresowania, zostaje kimś ważnym. Jeśli jednak za bardzo przywiąże się do
tego bycia ważnym, do tego sposobu zaspokajania ego, nigdy nie będzie chciał
wyzdrowieć. Będzie kurczowo trzymać się choroby. Psycholodzy mówią, że wielu
ludzi trzyma się choroby ze względu na te właśnie korzyści. Tak wiele
zainwestowali w swoją chorobę, że zapomnieli już, jak kurczowo się jej trzymają.
Boją się, że jeśli wyzdrowieją, znów będą nikim.
Ty również tego uczysz. Gdy małe dziecko zachoruje, cała rodzina skupia na nim
swoją uwagę. Jest to postępowanie całkowicie nienaukowe. Gdy dziecko choruje,
dbaj o jego ciało, ale nie przesadzaj z wynagradzaniem go. To niebezpieczne,
ponieważ choroba i twoja wyjątkowa troska zaczną być ze sobą kojarzone... A tak
się stanie, jeśli będzie się to powtarzać. Kiedy dziecko zachoruje, staje się osobą
numer jeden w całej rodzinie: tatuś przy-
chodzi, siada koło niego i wypytuje o samopoczucie, przychodzi lekarz, zaczynają
przychodzić sąsiedzi, koledzy, ludzie przynoszą prezenty... Dziecko może się za
bardzo do tego przyzwyczaić; może to tak dowartościowywać jego ego, że nie
będzie chciało się wyleczyć. A jeśli tak się stanie, to wyzdrowienie staje się
niemożliwe. Nie pomogą żadne leki. Ta osoba trwale przywiąże się do choroby. To
stało się z większością ludzi.
Gdy nienawidzisz, twoje ego się dowartościowuje. Ego może istnieć tylko wtedy,
gdy nienawidzisz, ponieważ nienawidząc, czujesz się lepszy, stajesz się odrębny,
wyraźny. Nienawidząc, przybierasz konkretną tożsamość. W miłości ego musi

zniknąć. Kochając, przestajesz być odrębny - miłość pomaga ci roztopić się w
innych. Jest spotkaniem i złączeniem.
Jeśli za bardzo przywiążesz się do ego, nienawiść stanie się czymś łatwym, a
miłość - bardzo trudnym. Bądź czujny, uważny: nienawiść jest cieniem ego. Miłość
wymaga olbrzymiej odwagi. Wymaga jej, ponieważ wiąże się z poświęceniem ego.
Jedynie ci, którzy gotowi są stać się nikim, będą w stanie pokochać. Tylko ci,
którzy są gotowi stać się niczym, całkowicie pozbawieni siebie, są w stanie przyjąć
podarunek miłości z zewnątrz.

Ego jest tchórzostwem. Tchórzostwo nie jest zaledwie jakąś częścią ego, lecz
wypełnia je całkowicie. I nic się tu nie da zmienić, ponieważ ego żyje w wiecznym
strachu przed odsłonięciem: jest wewnątrz puste, nie egzystencjalne; jest
mirażem, nie rzeczywistością. A gdy coś jest tylko mirażem, fatamorganą, będzie
zawsze wypełnione strachem.
Na pustyni miraż widać z daleka. Wygląda tak realnie, że widzisz nawet, jak
rosnące tam drzewa odbijają się w wodzie, która przecież nie istnieje. Widzisz
drzewa, widzisz ich odbicie, widzisz fale na wodzie i odblaski światła na falach -
ale to wszystko z daleka. Gdy się zbliżasz, miraż zaczyna znikać. Nigdy niczego
tam nie było; to tylko efekt optyczny, spowodowany odbijaniem się promieni
słonecznych od rozgrzanego piasku pustyni. W tym odbiciu i powracających
promieniach słońca powstaje obraz oazy. Ale widać go tylko, kiedy jesteś daleko;
obraz nie istnieje, gdy podchodzisz bliżej. Wtedy widzisz jedynie gorący piasek i
bijące promienie słońca.
W innym kontekście łatwiej będzie to zrozumieć. Widzisz Księżyc, widzisz jego
piękno, widzisz jego chłodne światło. Pierwsi astronauci byli zaskoczeni, ponieważ
gdy zbliżyli się do Księżyca, nie było tam żadnego światła. Księżyc był płaskim,
jałowym kawałkiem materii - żadnej zieleni, żadnych oznak życia; martwa skała.
Gdy już stali na Księżycu, z zaskoczeniem patrzyli na Ziemię: promieniowała
pięknym światłem.
W porównaniu z tym światłem, piękno Księżyca było niczym, ponieważ Ziemia jest
od niego osiem razy większa; jej światło jest osiem razy intensywniejsze, srebrne.
Astronauci wiedzieli, że światło było nieprawdziwe, ale widzieli je. Nie ma go... a
co dziwniejsze: gdy byli na Ziemi, widzieli piękne srebrne światło wokół Księżyca.
Teraz byli na Księżycu, a on wyglądał jak martwa skała, natomiast Ziemia
promieniała pięknem. Znali Ziemię, mieszkali na niej przez całe życie; nigdy nie wi-
dzieli czegoś takiego. Żeby dostrzec odbicie promieni słonecznych, potrzebny jest
dystans.
Ziemia również odbija światło: gdy pojawiają się promienie słoneczne, część z nich
zostaje wchłonięta przez Ziemię, ale większość odbija się. To odbite światło
widzialne jest jedynie, gdy znajdujesz się daleko od Ziemi; z bliska go nie widzisz.

Ego jest zjawiskiem nieegzystencjalnym - ludzie oddaleni od ciebie mogą je
poczuć, zobaczyć, mogą zostać przez nie skrzywdzeni. Twoją jedyną troską jest
nie dopuścić ich bliżej.
Wszyscy trzymają innych na dystans, ponieważ dopuszczenie kogoś zbyt blisko
siebie oznacza odkrycie przed nim swojej wewnętrznej pustki.
Ego nie istnieje. Choć tak bardzo się z nim utożsamiasz, że jego śmierć, jego
zniknięcie traktujesz jak swoje własne, tak nie jest. Wręcz przeciwnie: gdy ego
umrze, poznasz rzeczywistość, poznasz istotę siebie.
Egoista pozostanie tchórzem. Nie będzie w stanie pozwolić nikomu na żaden
rodzaj bliskości - na przyjaźń, miłość, nawet na koleżeństwo. Adolf Hitler nigdy nie
pozwalał, by ktoś spał w jego pokoju. Zawsze spał sam, zamykając drzwi od
środka. Nigdy się nie ożenił. Gdyby to zrobił, musiałby wpuścić do swojego pokoju
kobietę; a nie tylko do pokoju - również do łóżka. To zbyt bliskie, zbyt ryzykowne.
Nie miał przyjaciół. Zawsze trzymał ludzi na dystans od siebie; przez całe życie
nikt nigdy nie położył mu ręki na ramieniu - nie mógł pozwolić nawet na taką
bliskość.
Czego się bał? Dlaczego się bał? Bał się, że z chwilą gdy dopuści kogoś tak blisko
siebie, jego wielkość - „wielki Adolf Hitler" - zniknie, a ukaże się malutka,
niepozorna istota. Nie pozostanie nawet ślad tej wielkości, sławionej na portretach,
a która była jedynie produktem ogromnej machiny propagandowej.
Im większy egoista, tym większa jest jego samotność. Bycie samotnym jest
przygnębiające, ale trzeba zapłacić tę cenę. Aby nieistniejące ego wydało się
prawdziwe, musisz płacić smutkiem, bólem, udręczeniem. Jednak, nawet jeśli uda
ci się nikogo do siebie nie dopuścić, sam będziesz doskonale wiedzieć, że to tylko
mydlana bańka - jedno ukłucie szpilką i zniknie.

Napoleon Bonaparte był jednym z największych egoistów w całej historii egoizmu,
lecz został pokonany. Warto rozważyć powód jego przegranej.
Gdy był małym dzieckiem - miał sześć miesięcy - niańka, która się nim
opiekowała, zostawiła go w ogrodzie i poszła po coś do domu. W tym czasie na
dziecko wskoczył bezpański kot. W oczach sześciomiesięcznego dziecka kot
musiał wyglądać jak ogromny lew! Wszystko jest zawsze względne i
proporcjonalne - dla tego małego dziecka był to ogromny lew. Kot chciał się tylko
pobawić, ale dziecko doznało szoku. Wstrząs ten bardzo głęboko wniknął w jego
psychikę. Mimo iż jako dorosły Napoleon stoczył wiele wojen, był znakomitym
żołnierzem, potrafił zmierzyć się z „lwem" - nadal bał się kotów. Gdy widział kota,
tracił całą odwagę; nagle stawał się sześciomiesięcznym dzieckiem.
Angielski admirał Nelson wiedział o tym; inaczej nie śmiałby się równać z
Napoleonem Bonaparte. I była to jedyna bitwa, w której Napoleon zrezygnował z
dowodzenia. Nelson umieścił przed pierwszą linią wojsk siedemdziesiąt kotów.
Gdy Napoleon je zobaczył - a jeden kot wystarczyłby dla tego biedaka - załamał

się. Po prostu powiedział zastępcy: „Przejmij dowodzenie. Nie jestem w dobrej
formie do walki ani do myślenia. Te koty mnie zabiły". I został pokonany.
Historycy, którzy mówią, że został pokonany przez Nelsona, są w błędzie. Został
pokonany przez zagrywkę psychologiczną. Został pokonany przez koty, przez
swoje dzieciństwo, przez strach, nad którym nie miał kontroli.
Kiedy został zesłany na małą wysepkę Świętej Heleny, pierwszego dnia poszedł
na spacer. Nie musiał chodzić w kajdankach, ponieważ wyspa była mała i nie było
można z niej uciec. Ze względu na załamanie nerwowe i przegraną do opieki
przydzielono mu lekarza. Przechadzał się razem z nim. Gdy szli wąską ścieżką, z
naprzeciwka nadeszła kobieta, niosąca wielki kopiec siana. Ścieżka była bardzo
wąska; ktoś musiał ustąpić. Pomimo iż lekarz był Anglikiem, krzyknął na kobietę:
„Ustąp z drogi! Nie zdajesz sobie sprawy, kogo masz przed sobą? Nie ważne, że
przegrał, ale to przecież sam Napoleon Bonaparte".
Ale kobieta była niewykształcona, nigdy nie słyszała tego nazwiska. Więc
powiedziała: „Co z tego? Niech on zejdzie na bok! A ty powinieneś się wstydzić.
Jestem kobietą, dźwigam wielki ciężar i mam wam ustąpić?"
Napoleon chwycił lekarza za rękę, odciągnął go na bok i powiedział: „Czasy, gdy
góry ustępowały drogi Napoleonowi Bonaparte, odeszły; nie ma już bańki
mydlanej. Trzeba ustąpić z drogi tej kobiecie, dźwigającej siano".
Po przegranej zauważył, co się stało: przez całe życie tłumił strach. Trzymał go w
tajemnicy, ale teraz sekret wyszedł na jaw, został zdemaskowany. Napoleon
Bonaparte był nikim.
Taki jest los wielkich egoistów.

Nie myśl, że tchórzostwo stanowi tylko część egoizmu;
jest jego całością. Ego to tchórzostwo. Życie bez ego oznacza życie bez lęku,
ponieważ wtedy nie można ci niczego odebrać; nawet śmierć nie może niczego w
tobie zniszczyć. Jedyną rzeczą, którą ktoś mógł w tobie zniszczyć, było ego.
Ego jest tak kruche, oscyluje tak blisko krawędzi śmierci, że ludzie, którzy
kurczowo się go trzymają, zawsze w głębi siebie trzęsą się ze strachu.
Porzucenie ego to najwspanialszy wyczyn, jakiego człowiek może dokonać.
Dowodzi twojej siły, pokazuje, że jesteś kimś więcej, niż widzialną postacią, że
masz w sobie coś, co jest nieśmiertelne, niezniszczalne, wieczne.
Ego zamienia cię w tchórza. Brak ego czyni z ciebie nieulękłego pielgrzyma po
ścieżkach wiecznej tajemnicy życia.

Rozdział czwarty

Wydostań się z tłumu

Medytacja to po prostu odwaga, by być cichym i samym. Powoli, bardzo powoli
zaczynasz odczuwać w sobie nową wartość, nową żywotność, nowe piękno, nową
inteligencje, które nie są od nikogo zapożyczone, które rosną wraz z tobą. Są
zakorzenione w twojej egzystencji, l - jeśli nie jesteś tchórzem - rozwiną się w
owoce, w kwiaty.
Nikt nie jest tym, kim miał być. Społeczeństwo, kultura, religia, edukacja spiskują
przeciw bezbronnym dzieciom. Mają nad nimi władzę. Dziecko jest bezsilne i
zależne, więc dorośli ukształtują je tak, jak tego chcą. Nie pozwolą żadnemu
dziecku dorastać zgodnie z jego naturalnym przeznaczeniem. Zrobią wszystko, by
zamienić ludzką istotę w coś użytecznego. Kto wie - może jeśli dziecko pozostawi
się samemu sobie, aby dorastało, nie będzie z niego żadnego pożytku?
Społeczeństwo nie jest gotowe zaryzykować. Przechwytuje dziecko i zaczyna for-
mować je według swoich potrzeb. W pewnym sensie zabija duszę dziecka, dając
mu fałszywą tożsamość, tak aby nigdy nie tęskniło za własną duszą, za swoją
istotą. Fałszywa tożsamość jest substytutem. Ale ten substytut jest użyteczny tylko
w grupie, która ci go wpoiła. Gdy jesteś sam, to, co fałszywe, zaczyna się roz-
padać; zaczyna wyłaniać się tłumiona prawda. Stąd strach przed samotnością.
Nikt nie chce być samotny. Każdy chce należeć do jakiejś grupy - i to nie do
jednej, do wielu. Można należeć jednocześnie do zgromadzenia religijnego, partii
politycznej, klubu rotarian... Istnieje całe mnóstwo grup, do których można
należeć. Człowiek chce mieć oparcie przez dwadzieścia cztery godziny na dobę,
ponieważ bez niego nie może znieść fałszu. Gdy jest sam, zaczyna doznawać
swoistego szaleństwa. Przez tyle lat wierzył, że jest kimś, a nagle, w samotności,
zaczyna odczuwać, że jest kimś zupełnie innym. To powoduje strach: więc kim
jestem?
Te całe lata tłumienia... Upłynie trochę czasu, zanim prawda zdoła się przebić.
Przerwa pomiędzy tymi dwoma stanami została nazwana przez mistyków „ciemną
nocą duszy" - bardzo trafne określenie. Nie jesteś już fałszywy, ale jeszcze nie
jesteś prawdziwy. Tkwisz w stanie zawieszenia, nie wiesz, kim jesteś.
Problem ten jest najbardziej bolesny w krajach Zachodu, ponieważ nie rozwinięto
tam metody możliwie szybkiego odkrywania prawdy, aby skrócić czas „ciemnej
nocy duszy". Zachód niczego nie wie o medytacji. A medytacja jest jedynie nazwą
bycia samemu, w ciszy, czekania na pojawienie się tego, co prawdziwe. To nie-
działanie, to ciche odprężenie - ponieważ jeśli cokolwiek zrobisz, będzie to
pochodzić z twojej fałszywej osobowości (...) wszystko, co robiłeś przez tyle lat,
wypływało z niej. To stary nawyk.

Przyzwyczajenia nie chcą umierać. Masz za sobą tyle lat życia z fałszywą
osobowością, narzuconą ci przez ludzi, których kochasz, których szanujesz. Nie
chcieli wyrządzić ci krzywdy. Mieli dobre intencje, lecz, niestety, ich świadomość
była zerowa. Nie byli ludźmi świadomymi - twoi rodzice, nauczyciele, duchowni,

politycy - sami żyli w nieświadomości. A nawet dobre intencje w rękach
nieświadomej osoby zamieniają się w truciznę.
Więc zawsze gdy jesteś sam, pojawia się głęboki strach - bo nagle fałsz zaczyna
znikać. Trochę to potrwa, zanim zjawi się prawda; straciłeś ją tak wiele lat temu.
Nad tą wieloletnią przerwą musi zostać zbudowany most.
Wydaje ci się, że oszalejesz od tego strachu. Powoduje on, że tracisz zmysły,
zdrowie psychiczne, rozum, wszystko - ponieważ „ja", nadane ci przez innych,
składa się z wszystkich tych rzeczy. Natychmiast zaczynasz robić coś, co odwróci
twoją uwagę. Jeśli nie ma towarzystwa innych ludzi, jest przynajmniej jakieś
działanie, tak że zaangażowany w nie fałsz nie znika.
Dlatego ludziom najtrudniej jest, gdy mają wolne. Pracują przez pięć dni, licząc na
to, że w weekend się zrelaksują. Ale weekend to najgorszy okres - w weekendy
zdarza się więcej wypadków, więcej ludzi popełnia samobójstwa, jest więcej
morderstw, kradzieży i gwałtów. Dziwne... Ludzie byli przez pięć dni w coś
zaangażowani i nie było problemu. Ale nagle weekend daje im do wyboru: albo
zaangażować się w coś, albo się zrelaksować. I okazuje się, że odpoczynek jest
przerażający; fałszywa osobowość znika. Rozpoczyna się wtedy picie alkoholu lub
narkotyzowanie się różnymi wypełniaczami czasu. W myśl zasady; angażuj się,
rób coś – cokolwiek, choćby coś głupiego. Ludzie jeżdżą na plażę, zderzak przy
zderzaku, w kilometrowych korkach. Jeśli spytasz ich, dokąd jadą, okaże się, że
chcą być „gdzieś z dala od tłumu". Ale cały tłum jedzie razem z nimi! Wszyscy jadą
razem znaleźć odludne, ciche miejsce!
Gdyby zostali w domu, mieliby samotność i ciszę - ponieważ wszyscy idioci udali
się w poszukiwaniu spokojnego miejsca. Śpieszą się jak szaleni, ponieważ dwa
dni szybko się skończą; muszą dojechać - nie ważne dokąd!.
Plaże są tak zaludnione! Nawet na targach nie ma tylu ludzi. A co najdziwniejsze -
ludzie czują się zadowoleni, wystawiwszy ciało na słońce. Dziesięć tysięcy ludzi na
maleńkiej plaży opala się i „relaksuje". Ta sama osoba na tej samej plaży nie
potrafiłaby relaksować się w pojedynkę. Ale wie, że tak należy robić, skoro tysiące
ludzi dookoła tak właśnie się relaksuje. Ci sami ludzie byli w biurach, na ulicach,
na targach, teraz - są na plaży.

Tłum jest niezbędny, aby istniała fałszywa osobowość.
W chwili gdy jesteś sam, wariujesz. W tym miejscu należałoby zrozumieć
nieco medytację.
Nie martw się, ponieważ wszystko, co może zniknąć, jest warte zniknięcia.
Przywieranie do tego jest bezsensowne - to nie twoje, to nie ty.

Jesteś sobą, gdy znika fałsz i na jego miejscu pojawia się świeża, niewinna,
niezanieczyszczona istota. Nikt za ciebie nie udzieli odpowiedzi na pytanie „Kim
jestem?" - sam będziesz to wiedział.

Wszelkie techniki medytacyjne mają pomóc w zniszczeniu fałszu. Nie dają ci
prawdy - prawdy nie można dać. Coś, co może być dane, nie może być prawdą.
Prawdę już masz; trzeba tylko usunąć fałsz.
Można to powiedzieć jeszcze w taki sposób: Mistrz odbiera ci rzeczy, których tak
naprawdę wcale nie posiadasz, a daje te, które już masz od dawna.
Medytacja to po prostu odwaga, by być cichym i samym. Powoli, bardzo powoli
zaczynasz odczuwać w sobie nową wartość, nową żywotność, nowe piękno, nową
inteligencję, które nie są od nikogo zapożyczone, które rosną wraz z tobą. Są
zakorzenione w twojej egzystencji. I -jeśli nie jesteś tchórzem - rozwiną się w
owoce, w kwiaty.
Tylko ludzie dzielni, odważni, śmiali mogą być religijni. Nie stali bywalcy kościoła -
oni są tchórzami. Nie hinduiści, muzułmanie, chrześcijanie - Oni są przeciwni
poszukiwaniom. Wszyscy oni stanowią ten sam tłum, starający się wzmocnić
swoją fałszywą osobowość.
Urodziłeś się, przyszedłeś na świat z życiem, świadomością, z ogromną
wrażliwością. Spójrz na małe dziecko - spójrz w jego oczy, dostrzeż tę świeżość.
Wszystko to zostało w tobie zakryte przez fałszywą osobowość.
Nie ma potrzeby się bać. Możesz stracić tylko to, co powinno być stracone. A
byłoby dobrze pozbyć się tego jak najszybciej - ponieważ im dłużej to masz, tym
silniejsze się staje.
Człowiek nic nie wie na temat jutra. Nie umieraj, dopóki nie odkryjesz swojej
autentycznej osobowości. Tylko ta garstka ludzi, która żyła i umarła z autentyczną
tożsamością, ma szczęście. Oni wiedzą, że życie jest wieczne, a śmierć to fikcja.

Dyktat liczb

Społeczeństwo spodziewa się, że będziesz zachowywał się dokładnie tak jak inni.
W momencie gdy zachowasz się odrobinę inaczej, stajesz się obcym, a ludzie
lękają się obcych.
Właśnie dlatego, jeśli dwie osoby siedzą w autobusie, w pociągu czy na
przystanku - zwykle nie potrafią siedzieć w ciszy. Oboje są wobec siebie
nieznajomymi. Toteż natychmiast zaczynają się sobie przedstawiać: „Dokąd pan
jedzie? Czym się pan zajmuje?" Kilka informacji... i uspokajają się; jesteś kolejną
ludzką istotą podobną do nich.
Ludzie ciągle chcą przebywać w tłumie, do którego pasują. W chwili gdy
zachowasz się inaczej, tłum staje się podejrzliwy, coś jest nie tak. Znają cię i
dostrzegają zmianę. Znali cię, gdy nie akceptowałeś siebie, a teraz nagle widza,
że zacząłeś siebie akceptować (...) W naszym społeczeństwie nikt nie akceptuje
siebie. Każdy siebie potępia. Taki jest styl bycia: potępiać siebie. Jeśli się nie
potępiasz, jeśli akceptujesz siebie, odciąłeś się od społeczeństwa. A
społeczeństwo nie toleruje nikogo, kto odchodzi od gromady, ponieważ ono żyje
liczbami; jest to dyktat liczb. Gdy liczba jest duża, ludzie czują się dobrze.

Ogromne liczby pozwalają ludziom łudzić się, że postępują słusznie - nie mogą się
mylić, skoro miliony są razem z nimi.
Gdy zostaną sami, pojawiają się wątpliwości: „Nikogo przy mnie nie ma. Jaka jest
gwarancja, że mam rację?" Dlatego właśnie mówię, że bycie indywidualnością w
tym świecie to ogromna odwaga.
Aby być indywidualnością, potrzebny jest grunt pozbawiony strachu: „Nie ważne,
że cały świat jest przeciwko mnie. Ważne jest to, że mam swoje własne
doświadczenie. Nie zwracam uwagi na liczby, na to, ile osób mnie popiera. Patrzę
na zasadność mojego doświadczenia - czy powtarzam jak papuga cudze słowa,
czy też źródłem moich twierdzeń są moje własne przeżycia. Jeśli źródło jest w
moim doświadczeniu, jeśli jest częścią mojej krwi, kości i szpiku, wtedy cały świat
może być po przeciwnej stronie; ja mam rację, a oni się mylą. To nie ma zna-
czenia, nie potrzebuję, ich głosów, aby wiedzieć, że mam rację. Tylko ludzie,
którzy posługują się opiniami innych, potrzebują ich wsparcia.
Ale – jak do tej pory - tak właśnie funkcjonuje społeczeństwo. W ten sposób
trzymają cię w stadzie. Jeśli są smutni, ty również masz być smutny; jeśli są
nieszczęśliwi, i ty musisz być nieszczęśliwy. Musisz być taki sam jak oni. Inności
się nie akceptuje, ponieważ zawsze prowadzi ona do indywidualności,
wyjątkowości - a społeczeństwo bardzo się tego boi. To oznacza uniezależnienie
się od grupy, taka osoba nie dba ani trochę o tłum. Bogowie, świątynie, kapłani,
święte księgi - wszystko to traci dla niej znaczenie.
Taka osoba odzyskuje siebie i podąża własną drogą. Ma swój sposób na to, jak
żyć, jak umrzeć, jak świętować, jak śpiewać i tańczyć. Doszła do domu. Nikt nie
wraca do domu razem z tłumem. Każdy dochodzi tam sam.

Słuchaj swojego zmysłu wewnętrznego

Pewien chłopiec ciągle drapał się po głowie. Jego ojciec spojrzał na niego
pewnego dnia i spytał:
- Synu, dlaczego stale drapiesz się w głowę?
- Hm - odpowiedział chłopak - chyba dlatego, że jestem jedyną osobą, która wie,
że ona mnie swędzi.
To właśnie zmysł wewnętrzny! Tylko ty wiesz. Nikt inny. Nie można tego
zaobserwować z zewnątrz. Gdy boli cię głowa, tylko ty o tym wiesz; nie możesz
tego nikomu udowodnić. Kiedy jesteś szczęśliwy, tylko ty to odczuwasz, nikt inny.
Nie możesz tego położyć na stole, aby zostało zbadane, pokrojone, zanalizowane
przez wszystkich.
W istocie sam zmysł wewnętrzny jest do tego stopnia wewnętrzny, że nie możesz
udowodnić jego istnienia. Dlatego nauka neguje jego istnienie, choć negacja ta
jest sprzeczna z naturą ludzką. Nawet naukowiec wie, że gdy czuje miłość, jest to
zjawisko wewnętrzne. Coś tam jest! Nie jest to rzecz ani przedmiot i nie jest
możliwe pokazanie tego innym - a mimo to istnieje.

Zmysł wewnętrzny ma swój własny sposób postrzegania. Ale przez akademicką
edukację ludzie zatracili zaufanie do takiej oceny. Do tego stopnia polegają na
zdaniu innych, że jeśli ktoś powie: „Wyglądasz na szczęśliwego", zaczynają czuć
się szczęśliwi. Podobnie jeśli dwadzieścia osób postanowi cię unieszczęśliwić, uda
im się to. Wystarczy, że będą powtarzać przez cały dzień - gdy tylko się na ciebie
natkną: „Wyglądasz na nieszczęśliwego, na bardzo smutnego. Co się stało? Ktoś
umarł?" Zaczniesz podejrzewać, że skoro tylu ludzi mówi, że jesteś nieszczęśliwy,
to pewnie mają rację.
Polegasz na opiniach innych - od tak dawna, że zgubiłeś wszystkie ślady
wewnętrznego zmysłu. Musisz go na nowo odkryć, ponieważ wszystko, co jest
piękne, wszystko, co jest dobre, wszystko, co jest boskie, można poczuć jedynie
dzięki niemu.
Przestań pozostawać pod wpływem opinii innych ludzi. Zacznij raczej patrzeć w
głąb siebie. Pozwól wewnętrznemu zmysłowi przemawiać do ciebie. Ufaj mu. Jeśli
mu zaufasz, będzie rósł. Jeśli mu zaufasz, odżywisz go i stanie się silniejszy.

Wiwekananda poszedł do Ramakryszny i powiedział:
- Boga nie ma! Mogę to udowodnić! Boga nie ma.
Był niezwykle logicznie myślącym, sceptycznym, dobrze wykształconym
człowiekiem, biegłym w zachodniej filozofii. Ramakryszna zaś był analfabetą.
- Dobrze, udowodnij więc! - poprosił Ramakryszna. Wiwekanada mówił dużo,
przedstawił wszystkie dowody, które zgromadził. Ramakryszna słuchał cierpliwie,
a potem powiedział:
- Jednak mój zmysł wewnętrzny, który jest dla mnie najwyższym autorytetem,
mówi mi, że Bóg istnieje. I jest to ostateczny dowód. Wszystko, o czym mówisz, to
argumenty. A co mówi ci twój wewnętrzny zmysł?
Wiwekananda nawet o tym nie pomyślał. Wzruszył ramionami. Czytał książki,
zbierał argumenty i dowody za i przeciw, na ich podstawie starał się rozstrzygnąć
kwestię istnienia Boga. Ale nie zajrzał w głąb siebie. Nie spytał swojego zmysłu
wewnętrznego. To głupie, ale sceptyczny umysł jest głupi, logiczny umysł jest
głupi.
Ramakryszna powiedział: „Twoje argumenty są wspaniałe, podobały mi się. Ale
cóż mogę zrobić? Mój zmysł wewnętrzny mówi mi, że Bóg istnieje. Podobnie mówi
mi, czy jestem szczęśliwy, chory, smutny, czy boli mnie brzuch, czy dzisiaj czuję
się dobrze. To nie temat do dyskusji. Nie mogę ci udowodnić, ale jeśli chcesz, mo-
gę ci Go pokazać".
Nikt wcześniej nie powiedział Wiwekanandzie, że Boga można pokazać. Zanim
zdołał cokolwiek odpowiedzieć, Ramakryszna skoczył - był nieokrzesanym
człowiekiem - i oparł stopę na klatce piersiowej Wiwekanandy! Coś się nagle stało,
podskoczyła jakaś energia i Wiwekananda na trzy godziny zapadł w trans. Gdy
otworzył oczy, był całkowicie odmienionym człowiekiem. Ramakryszna zapytał go:

- Co teraz myślisz? Jest Bóg czy Go nie ma? Co mówi ci twój wewnętrzny zmysł?
Wiwekananda był pogrążony w ciszy, w spokoju, jakiego do tej pory nie znał.
Wewnątrz siebie czuł triumf, czuł się doskonale, był przepełniony dobrym
samopoczuciem... Musiał uklęknąć, dotknąć stóp Ramakryszny i powiedzieć:
- Tak, Bóg istnieje.

Bóg nie jest osobą, lecz poczuciem najwyższego błogostanu, najpełniejszym
poczuciem bycia „u siebie", najwyższą świadomością, że należysz do tego świata,
a świat należy do ciebie. Nie jesteś tu obcy, jesteś stąd. Jest On najpełniejszym
przekonaniem - w sensie egzystencjalnym - że wszystko, co istnieje, nie jest od-
dzielone od ciebie, taka świadomość jest Bogiem. Ale możesz ją osiągnąć jedynie
wtedy, gdy pozwolisz działać swojemu zmysłowi wewnętrznemu.

Zacznij go dopuszczać do głosu! Dawaj mu jak najwięcej okazji. Nie szukaj jedynie
zewnętrznych autorytetów, nie szukaj zewnętrznych opinii. Staraj się zachować
większą niezależność. Więcej odczuwaj, mniej myśl.
Wyjdź, przyjrzyj się kwiatu róży i nie powtarzaj jak papuga: „Jest piękny". To
opinia, którą być może jedynie zapożyczyłeś od innych; od dzieciństwa słyszałeś:
„Róże są piękne, zachwycające", więc gdy widzisz różę, powtarzasz jak automat:
„Jest piękna". Czy naprawdę to czujesz? Czy jest to twoje wewnętrzne odczucie?
Jeśli nie, nie mów tego.
Patrząc na Księżyc, nie mów, że jest piękny - chyba, że tak podpowiada twój
wewnętrzny zmysł. Będziesz zaskoczony, że dziewięćdziesiąt dziewięć procent
rzeczy, które dźwigasz w swoim umyśle, jest zapożyczonych. A w tych
dziewięćdziesięciu dziewięciu procentach różności, bezużytecznych śmieci, za-
gubiony jest, tonie, jeden procent wewnętrznego zmysłu. Porzuć ten pęd ku
„wiedzy". Obudź swój wewnętrzny zmysł.

Bóg jest poznawalny tylko dzięki wewnętrznemu zmysłowi.
Zmysłów jest sześć, w tym pięć zewnętrznych - te informują cię o świecie. Oczy
mówią o świetle; bez nich nie znałbyś go. Uszy mówią o dźwięku; bez nich nic byś
o nim nie wiedział. Ale jest też szósty zmysł, zmysł wewnętrzny. Mówi ci o tobie i o
tym, co się dzieje wokół ciebie. Zmysł ten musi zostać odkryty. Odkrywaniem
szóstego zmysłu jest właśnie medytacja.
Największy strach budzą w nas opinie innych ludzi. Z chwilą gdy przestaniesz bać
się tłumu, przestajesz być owieczką, stajesz się lwem. W twoim sercu budzi się
ryk, ryk wolności.
Budda nazwał go „rykiem lwa". Gdy człowiek osiąga stan absolutnej ciszy, ryczy
jak lew. Po raz pierwszy wie, czym jest wolność, ponieważ teraz nie boi się zdania
innych. To, co mówią ludzie, nie ma znaczenia. To, czy nazywają cię świętym, czy
grzesznikiem, jest nieistotne; twoim absolutnym i jedynym sędzią jest Bóg. Bóg to
nie osoba, Bóg to cały wszechświat.

Nie jest to więc kwestia stawania przed obliczem jakiejś osoby; musisz zmierzyć
się z drzewami, rzekami, górami, gwiazdami - z całym wszechświatem. A jest to
nasz wszechświat, jesteśmy jego częścią. Nie ma potrzeby się go bać, nie ma
potrzeby czegokolwiek przed nim ukrywać. Właściwie nawet jeśli spróbujesz, nie
uda ci się to. On już wie, wie o tobie więcej niż ty sam.
Jest jeszcze jedna sprawa, nawet ważniejsza od doświadczania Boga. Otóż
musimy zdać sobie sprawę z tego, że Bóg już osądził. Nie jest to coś, co zdarzy
się w przyszłości, to już się stało: już osądził. Dlatego znika nawet strach przed
sądem. Nie jest to kwestia dnia Sądu Ostatecznego. Nie musisz drżeć; pierwszy
dzień był dniem sądu; osądził cię, gdy cię stworzył. Zna cię, jesteś jego dziełem.
Jeśli stanie się z tobą coś złego, to On odpowiada, nie ty. Jeśli zbłądzisz, On za to
odpowiada, nie ty. Jak ty mógłbyś być odpowiedzialny? Nie stworzyłeś samego
siebie. Jeśli malujesz i coś się nie uda, nie możesz powiedzieć, że zawinił obraz -
przyczyna leży w dłoni malarza.
Więc nie ma potrzeby obawiać się tłumu czy wyimaginowanego Boga, pytającego
cię w dniu Sądu Ostatecznego, co zrobiłeś i czego nie zrobiłeś. On już osądził - to
bardzo ważne -już się to stało, więc jesteś wolny. A w chwili, gdy człowiek wie, że
ma swobodę być sobą, życie nabiera dynamizmu.
Strach nakłada kajdany. Wolność dodaje skrzydeł.

Wolność dodaje skrzydeł

Przez całe życie byłem „nieprzystosowany" - w ramach rodziny, religii, standardów
mojego kraju. Cieszyło mnie to, ponieważ bycie nieprzystosowanym oznacza
bycie indywidualnością.
Pasować do ustalonego porządku to stracić swoją indywidualność. I taki jest twój
cały świat. Z chwilą gdy idziesz na kompromis i zatracasz indywidualizm, tracisz
wszystko. Popełniasz samobójstwo. Ludzie, którzy pasują do świata, są ludźmi,
którzy zniszczyli sami siebie.
Naturalnie, bycie indywidualistą wymaga odwagi, ogromnej potrzeby wolności;
inaczej nie staniesz sam przeciw całemu światu. Ale sprzeciwienie się światu jest
początkiem tak ogromnej radości, zachwytu, błogosławieństwa, że ci, którzy nigdy
nie byli odrzuceni, nie zdołają tego zrozumieć.
Wszyscy wielcy ludzie w historii ludzkości byli wyrzutkami w swoich
społeczeństwach. Wszyscy, którzy mieli wkład w rozwój szczęścia ludzkości i w
piękno Ziemi, byli niedopasowani. Bycie niedopasowanym jest bardzo cenną
cechą.
Nie chodź na kompromis. Kompromis to początek twojego unicestwienia.
Nie chodzi mi o to, że masz być uparty; jeśli widzisz, że coś jest słuszne, zgódź się
na to. Ale gdy zdasz sobie sprawę, że coś jest błędne, wtedy, nawet gdyby cały
świat uważał inaczej, jest

to błędne. Trzymaj się swojego stanowiska - to doda ci wytrzymałości, siły,
integralności.
Bycie niedopasowanym nie ma nic wspólnego z byciem egoistą. Jeśli jesteś
egoistą, prędzej czy później pójdziesz na kompromis. Gdy tylko znajdziesz grupę,
społeczność, kraj, który pomoże ci być jeszcze większym egoistą, natychmiast
dopasujesz się do nich. Prawdziwa osoba nieprzystosowana jest skromna, nikt nie
może nią zawładnąć. Jest wolna, ponieważ uwolniła się od ego.
W moim przekonaniu, tylko ludzie o wielkiej inteligencji, indywidualiści zostają
odrzuceni. Ludzie posłuszni, nie-indywidualiści, bez swobody ekspresji, tacy,
którzy nigdy nie odmawiają i zawsze są gotowi na coś się zgodzić, nawet jeśli jest
to wbrew ich woli - są ludźmi, których świat szanuje. Zostają prezydentami,
premierami, są honorowani w każdy możliwy sposób z tej prostej przyczyny, że
popełnili samobójstwo. Nie żyją, skamienieli. Jak można dopasować żyjącego
człowieka do określonego szablonu? Każda indywidualność jest wyjątkowa -
dlaczego ma się dopasować do obrazu innej osoby?
Niedolę świata można bardzo łatwo wyjaśnić: każdy człowiek został przycięty,
uformowany, zaplanowany przez innych, których nie obchodziło, jaka jest jego
natura. Nie dają życiu szansy. Od chwili narodzin psują dziecko - oczywiście mają
dobre intencje. Żaden rodzic nie ma świadomości tego, co naprawdę robi, sam był
bowiem wychowany w ten sam sposób. Powtarza ten schemat ze swoim
dzieckiem; nie zna innego sposobu.
Nieposłuszne dziecko jest stale potępiane. Z drugiej strony dziecko posłuszne jest
ciągle chwalone. Ale czy słyszałeś kiedyś o tym, żeby posłuszne dziecko stało się
sławne w jakiejkolwiek dziedzinie wymagającej kreatywności? Czy słyszałeś
kiedyś o jakimś posłusznym dziecku, które w życiu dorosłym otrzymało nagrodę
Nobla - literacką, pokojową, naukową? Posłuszne dzieci stają się częścią tłumu.
Zawsze byłem osobą niedopasowaną i podobało mi się to, w każdym calu, w
każdej kropli. Bycie po prostu sobą to wspaniała rzecz.

Wolność od, wolność dla

Nie myśl kategoriami wolności od czegoś; zawsze myśl o wolności dla czegoś. A
różnica jest ogromna. Nie myśl od - myśl dla. Bądź wolny dla Boga, bądź wolny
dla prawdy. Nie myśl, że chcesz być wolny od tłumu, wolny od kościoła, wolny od
tego, wolny od tamtego. Pewnego dnia mógłbyś odejść od tego wszystkiego,
nawet bardzo daleko, ale nigdy nie byłbyś wolny. To jedynie pewien rodzaj
uspokajania samego siebie.
Dlaczego tak bardzo boisz się tłumu? (...) Twój strach pokazuje, co cię w nim
pociąga. Dokądkolwiek pójdziesz, zostaniesz zdominowany przez tłum.
Chodzi mi o to, że proste fakty pokazują, iż nie ma potrzeby myśleć kategoriami
tłumu. Myśl po swojemu. Zacznij w tej właśnie chwili. Nie można być wolnym,

kiedy człowiek walczy. Możesz odrzucić sposób myślenia tłumu, ponieważ walka
nie ma sensu.
Tłum nie jest problemem - problemem jesteś ty. To nie tłum cię wciąga, lecz ty
dążysz do niego, bo tak jesteś nieświadomie ukształtowany. Pamiętaj, żeby nigdy
nie zrzucać odpowiedzialności na innych. Wcale nie pomoże ci się to od niej
uwolnić. Gdzieś głęboko pozostanie twoją odpowiedzialnością. Dlaczego człowiek
miałby być wrogiem tłumu? Biedny tłum! Dlaczego miałbyś być mu przeciwny?
Dlaczego dźwigasz na sobie taki ciężar?
Tłum nie może ci niczego zrobić, dopóki z nim nie współpracujesz. Cały problem
tkwi w twojej gotowości do współpracy. Współpracę z tłumem możesz przerwać,
teraz, tak po prostu. Jeśli wydaje ci się, że to wymaga wysiłku - masz problem.
Zrób to natychmiast. To kwestia chwili, spontanicznego zrozumienia. Przekonasz
się, że próbując walczyć, toczysz z góry przegraną bitwę. Walcząc, nadajesz
tłumowi coraz większe znaczenie.
To właśnie przytrafiło się milionom ludzi. Ktoś chce uciec od kobiet - w Indiach
robiono tak przez wieki. Staje się on coraz bardziej pochłonięty ich pragnieniem.
Chce zrezygnować z seksu, ale jego umysł skupia się właśnie na seksie; myśli
tylko o tym i o niczym innym. Pości, nie kładzie się spać, ćwiczy pranajamę i jogę,
zajmuje się tysiącem innych rzeczy - wszystko to nonsens. Im bardziej walczy z
seksem, tym bardziej go sobie narzuca, tym bardziej się na nim koncentruje.
Nabiera on dla niego ogromnego znaczenia, staje się nieproporcjonalnie wielkim
problemem.
To się stało w chrześcijańskich zakonach. Narzucono surowe reguły, zaczęto się
bać. To samo może stać się z tobą, jeśli za bardzo będziesz bał się tłumu. Tłum
nie może niczego zrobić, dopóki nie zaczniesz z nim współpracować. Zachowaj
czujność. Nie współpracuj!
Zaobserwowałem, że cokolwiek się nam przydarza, sami jesteśmy za to
odpowiedzialni. Nikt inny niczego nam nie robi. Chciałeś, żeby coś się stało, więc
się to stało. Ktoś cię wykorzystuje, ponieważ chciałeś być wykorzystany. Ktoś
zamknął cię w więzieniu, ponieważ chciałeś być uwięziony. Musiałeś do tego
dążyć. Może nazywasz to poczuciem bezpieczeństwa. Może nadałeś inną nazwę,
inną etykietkę, ale pragnąłeś być uwięziony, ponieważ w więzieniu człowiek jest
bezpieczny, nie ma tam niepewności.
Nie walcz jednak ze ścianami więzienia. Patrz w głąb. Odnajęli tę potrzebę
bezpieczeństwa, przemyśl, dlaczego tłum może tobą manipulować. Zapewne o
coś prosiłeś: o uznanie, honory, szacunek, poważanie. Jeśli poprosisz, będziesz
musiał zapłacić. Potem tłum powie: „Dobrze, damy ci szacunek, a ty oddaj nam
swoją wolność". To prosta wymiana. Ale tak naprawdę tłum nigdy ci niczego nie
zrobił - przecież tłum to także ty. Więc znajdź swój własny sposób, aby się z niego
wydostać!

Odnajdź swoją pierwotną twarz

Po prostu bądź, kim jesteś, i przestań martwić się o cały świat. Odczujesz wtedy w
swoim sercu wspaniałe odprężenie i głęboki spokój. Jest to coś, co wyznawcy zeń
nazywają „pierwotną twarzą" - zrelaksowaną, bez napięć, bez pretensji, bez
hipokryzji, bez tak zwanych znamion dobrego wychowania.
I pamiętaj: „pierwotna twarz" to tylko poetyckie określenie; nie znaczy to, że twoja
twarz zacznie wyglądać inaczej. Ta sama twarz straci całe napięcie, ta sama twarz
złagodnieje, ta sama twarz przestanie osądzać, ta sama twarz przestanie myśleć o
innych jako o gorszych. Ta sama twarz, kiedy przyjmie te nowe wartości, stanie się
twoją prawdziwą twarzą.
Jest dawne przysłowie: bohaterowie to ludzie, którym zabrakło odwagi, aby
stchórzyć. Jeśli jesteś tchórzem, co w tym złego? Jesteś tchórzem -wspaniale.
Tchórze też są potrzebni, w innym wypadku skąd by się brali bohaterowie? Są oni
absolutnie niezbędni, aby stworzyć tło dla bohaterów. Po prostu bądź sobą,
cokolwiek to znaczy.
Problem polega na tym, że wcześniej nikt nie mówił ci, żebyś był sobą. Każdy się
wtrąca i mówi, że masz być taki albo inny - nawet w banalnych sprawach.
W szkole... Byłem jeszcze chłopcem, ale już nie znosiłem, gdy mówiono mi, jak
mam postępować. Nauczyciele próbowali mnie przekupić: „Jeśli będziesz
grzeczny, staniesz się geniuszem". Odpowiadałem: „Do diabła z geniuszami - po
prostu chcę być sobą". Zwykłem siadać z nogami założonymi na ławkę, co draż-
niło nauczycieli. Mówili: „Cóż to za zachowanie?"
Odpowiadałem: „Ławka nic do mnie nie mówi. To sprawa między mną i ławką,
dlaczego pan się denerwuje? Nie zakładam nóg na pana głowę! Niech pan też
odpręży się jak ja. W takiej pozie łatwiej mi zrozumieć te bzdury, które wkłada mi
pan do głowy".
Po jednej stronie klasy było piękne okno, za nim - drzewa, ptaki; kukułki. Przez
większość czasu wyglądałem przez okno, a nauczyciel podchodził do mnie i pytał:
„Po co właściwie przychodzisz do szkoły?" Odpowiadałem: „Ponieważ w moim do-
mu nie ma okna, przez które roztacza się widok na całe niebo. I wokół mojego
domu nie ma kukułek, nie ma ptaków. Dom stoi w mieście, otoczony innymi bu-
dynkami. Jest tam taki tłok, że ptaki się nie pojawiają. Kukułki uważają, że ci ludzie
nie zasłużyli na to, aby im śpiewać. Nie przyszedłem tu, aby słuchać tego, co pan
mówi! Płacę za siebie, a pan jest tylko usługodawcą i proszę o tym nie zapominać.
Jeśli obleję, nie przyjdę do pana na skargę; nie będę miał pretensji. Ale jeśli przez
cały rok udawałbym, że pana słucham, a naprawdę słuchałbym kukułek za oknem,
zacząłbym zachowywać się jak hipokryta. Nie chcę być hipokrytą".
Nauczyciele, profesorowie, chcieli wszystko robić w określony sposób. W tamtych
czasach, a być może jest tak do dziś, w mojej szkole konieczne było noszenie
przepisowych czapek. Nie mam nic przeciwko czapkom; gdy opuściłem
uniwersytet sam zacząłem nosić czapki, ale nigdy wcześniej. Pierwszy wykła-
dowca, który zaczął się tym martwić, zapytał: „Naruszasz dyscyplinę szkoły. Gdzie

jest twoja czapka?" Odpowiedziałem: „Niech pan przyniesie kodeks. Czy jest tam
mowa o tym, że każdy chłopak musi nosić czapkę? Jeśli nie, to narzuca pan coś
wbrew kodeksowi szkolnemu". Wziął mnie do dyrektora, a ja powiedziałem mu:
„Jestem gotów, pokażcie mi tylko, gdzie jest napisane, że czapki są obowiązkowe.
Jeśli są, mogę nawet odejść ze szkoły, ale najpierw pokażcie mi, gdzie to jest
napisane".
Nie było takiego przepisu, więc powiedziałem: „Możecie podać mi jakieś
uzasadnione argumenty na rzecz noszenia czapki? Czy to zwiększy moją
inteligencję? Czy polepszy moje życie? Czy doda mi zdrowia? Sprawi, że będę
więcej rozumiał? O ile wiem, Bengal to jedyny region Indii, gdzie nie nosi się
czapek, i jest to najmądrzejsza część kraju. Pandżab jest przeciwieństwem Ben-
galu, Tam zamiast czapek ludzie noszą turbany - ogromne turbany, tak jakby
chcieli zatrzymać w nich swoją pierzchającą inteligencję. I jest to najmniej
inteligentna część kraju".
Dyrektor powiedział: „To, co mówisz, ma jakiś sens, ale noszenie czapki należy do
studenckiej dyscypliny. Jeśli przestaniesz nosić czapkę, inni też tak zrobią".
Odpowiedziałem: „Więc czego się bać? Po prostu odrzućcie tę zasadę".

Nawet w banalnych sprawach nikt nie chce pozwolić ci, abyś był sobą. W
dzieciństwie miałem długie włosy. Często kręciłem się po sklepie mojego ojca,
ponieważ był połączony z domem.
Dom był za sklepem i aby do niego dostrzec, trzeba było przejść przez sklep.
Ludzie pytali: „Czyja to córka?" - ponieważ miałem długie włosy, nikt nie potrafił
wyobrazić sobie, że jestem chłopakiem. Mój ojciec czuł ogromne zakłopotanie,
odpowiadając: „To chłopiec". Nie ustępowali: „To czemu ma takie długie włosy?"
Pewnego dnia ojciec zrobił coś całkowicie sprzecznego ze swoją naturą -
przyszedł do mnie, bardzo zawstydzony i zły, i własnoręcznie obciął mi włosy.
Wziął nożyczki, których używał w sklepie do rozcinania materiału, i obciął mi
włosy. Nic nie powiedziałem - był zaskoczony. Spytał: „Nie masz nic do po-
wiedzenia?" Odparłem: „Powiem to po swojemu".
Poszedłem do fryzjera - opiumisty - który miał zakład naprzeciwko. Był jedynym
człowiekiem, którego szanowałem. Wszędzie pełno było fryzjerów, ale ja
uwielbiałem tego staruszka. Był niepowtarzalny i też mnie kochał; rozmawialiśmy
godzinami. Wszystko, co mówił, było bezsensowne! Pewnego dnia powiedział:
„Jeśli wszyscy uzależnieni od opium utworzą partię, przejmiemy władzę w tym
kraju". Odpowiedziałem: „To dobry pomysł..." Fryzjer zadumał się i rzekł: „Ale
ponieważ wszyscy jesteśmy uzależnieni od opium, zapomnę, o co mi chodziło".
Pocieszyłem go: „Nie martw się. Masz mnie; ja będę pamiętał. Powiedz mi tylko,
jakich zmian chcesz w państwie, jakie masz poglądy polityczne, i ja się tym
zajmę".
Poszedłem więc do niego i powiedziałem: „Ogól mi głowę". W Indiach goli się
głowę tylko wtedy, gdy straci się ojca. Na chwilę nawet ten opiumista oprzytomniał

i spytał: „Co się stało? Czy umarł twój ojciec?" Powiedziałem „Niech cię to nie
interesuje. Zrób, o co proszę; nie martw się! Po prostu zetnij mi włosy, ogól
głowę".
Powiedział: „Załatwione! To najprostsza praca. Wiele razy wpadałem w tarapaty,
bo ludzie chcieli, żebym ogolił im brodę, a ja zapominałem się i goliłem głowę".
Zwykłem długo przesiadywać w jego zakładzie, ponieważ zawsze zdarzały się tam
jakieś niedorzeczne sytuacje. Ogolił komuś pół wąsów i nagle mówił: „Proszę
zaczekać, przypomniałem sobie o czymś pilnym". A mężczyzna odpowiadał: „Ale
jestem uwięziony na tym krześle i nie mam połowy wąsów. Nie mogę stąd wyjść!"
A on odpowiadał: „Zaraz wracam". Mijały godziny, a klient wciąż tam siedział... To
był naprawdę szalony fryzjer.
Raz musiałem pomóc mężczyźnie i dokończyć golenie. Powiedziałem: „Teraz jest
pan wolny. Niech pan tu nigdy więcej nie przychodzi. On nie miał zamiaru zrobić
panu na złość. Po prostu zapomina".
Więc fryzjer powiedział: „Racja. To nie moja sprawa. Umarł, to umarł". Ogolił mi
głowę, a ja poszedłem do domu. Przeszedłem przez sklep. Mój ojciec i jego klienci
spojrzeli na mnie. Zapytali: „Co się stało? Czyj to syn? Jego ojciec umarł". Ojciec
odpowiedział: „To mój syn, a ja żyję! Ale wiedziałem, że coś zrobi. Dobrze mi
odpowiedział".
Dokąd tylko poszedłem, wszyscy pytali: „Co się stało? Przecież twój ojciec cieszył
się doskonałym zdrowiem". Odpowiadałem: „Ludzie umierają w każdym wieku.
Dlaczego martwicie się o niego, nie o moje włosy?"
Była to ostatnia rzecz, którą mój ojciec mi zrobił, ponieważ bał się, że kolejna
odpowiedź może być dużo bardziej zdecydowana! Przeciwnie, przyniósł specjalny
olejek na porost włosów. To bardzo cenny olejek, pochodzi z Bengalu. Wytwarza
się go z kwiatów javakusum. Jest drogi, rzadki, używany tylko przez najbogatszych
- i nie przez mężczyzn, tylko przez kobiety - aby utrzymać jak najdłuższe włosy. W
Bengalu widziałem pewną kobietę, której włosy dotykały ziemi - ponad półtora
metra długości. Ten olejek działa wręcz magicznie na porost włosów.
Powiedziałem: „Teraz rozumiesz". Odpowiedział: „Zrozumiałem. Szybko, użyj tego
olejku; za parę miesięcy włosy ci odrosną". Dodałem jeszcze: „Ty wywołałeś to
całe zamieszanie. Czego się wstydziłeś? Mogłeś powiedzieć: «To moja córka».
Nie miałbym nic przeciwko temu. Ale nie powinieneś interweniować w ten sposób.
Było to okrutne i barbarzyńskie, Zamiast porozmawiać ze mną po prostu zacząłeś
obcinać mi włosy".
Nikt nie pozwala drugiemu być sobą. Wpojono ci te wszystkie idee tak głęboko, iż
wydaje ci się, że są twoje. Zrelaksuj się. Zapomnij o wszystkich uwarunkowaniach,
odrzuć je, jak drzewo zrzuca suche liście. Lepiej być nagim drzewem, pozba-
wionym liści, niż mieć plastikowe liście i kwiaty; to paskudne.
Pierwotna twarz oznacza po prostu, że nie jesteś zdominowany przez żadną
moralność, religię, społeczeństwo, przez rodziców, nauczycieli, kapłanów, przez

nikogo. Jeżeli żyjesz po swojemu, zgodnie ze swoim zmysłem wewnętrznym,
jeżeli jesteś wrażliwy, to będziesz miał prawdziwą twarz.

Rozdział piąty

Radość niebezpiecznego życia

Odważni pędzą na złamanie karku. Poszukują niebezpieczeństwa. Ich życiowa
filozofia nie ma nic wspólnego z podejściem firm ubezpieczeniowych. To filozofia
himalaistów, lotników, surferów. A surfują nie tylko w morzach zewnętrznych, ale
także po oceanach ukrytych we wnętrzu nich samych. Nie wspinają się jedynie w
Alpach czy Himalajach; zdobywają najwyższe szczyty w sobie.

Niebezpieczne życie sprawia, że czujesz się w pełni żywym człowiekiem. Jeśli nie
podejmujesz ryzyka, nie żyjesz wcale. Życie kwitnie tylko, gdy jest niebezpiecznie,
niepewnie; w bezpieczeństwie nie rozkwita nigdy.
Jeśli dążysz do bezpieczeństwa, stajesz się spokojnym stawem. Twoja energia
przestaje się poruszać. Zaczynasz się bać... ponieważ nie umiesz wyprawić się w
nieznane. Po co ryzykować? Znane jest bardziej bezpieczne. Wpadasz w obsesję
tego, co znane. Czujesz się nim zmęczony, jesteś znudzony, czujesz się smutny,
ale nadal pozostajesz w tym, co znasz, w tym, co zdaje się być wygodne. Niezna-
ne sprawia, że drżysz. Na samą myśl o nim masz zawroty głowy.
Na świecie są tylko dwa typy ludzi: jedni, dążący do wygody, poszukujący śmierci,
zmierzający do komfortowego grobu, i drudzy, którzy chcą żyć. Ci ostatni
wybierają ryzyko, ponieważ tylko dzięki niemu życie kwitnie.
Czy wspinałeś się kiedyś? Im wyżej wejdziesz, tym młodszy, świeższy się czujesz.
Im większe ryzyko spadku, im głębsza przepaść za plecami, tym więcej życia
czujesz w sobie (...)• Właśnie wtedy - na granicy życia i śmierci, gdy wisisz
pomiędzy życiem i śmiercią - wtedy nie ma nudy, nie ma kurzu przeszłości, nie ma
pragnienia przyszłości. Wtedy wyostrza się teraźniejszość jak płomień. To
wystarczy - żyjesz tu i teraz.
Podobnie w przypadku surflngu, narciarstwa, szybownictwa - tam, gdzie pojawia
się ryzyko utraty życia, jest też ogromna radość, bo czujesz, jak wielką wartość ma
twoje życie. Stąd przywiązanie ludzi do sportów ekstremalnych.
Ludzie wspinają się na szczyty górskie (...). Ktoś spytał Edmunda Hillarego:
„Dlaczego chciałeś wejść na Mount Everest? Po co?" A Hillary odpowiedział:
„Ponieważ jest. Stanowi nieustające wyzwanie". Było to ryzykowne, wielu
poprzedników zginęło. Przez sześćdziesiąt, siedemdziesiąt lat ludzie się tam wspi-
nali całymi grupami. Mimo że to była prawie pewna śmierć, chętnych nie
brakowało. Co ich pociągało?

Sięgając wyżej, udając się daleko od terenów zamieszkałych, od rutyny życia,
ponownie stajesz się dziki, ponownie stajesz się częścią świata zwierząt. Znów
żyjesz jak tygrys czy lew, jak rzeka. Znów wzbijasz się w niebo jak ptak, coraz
wyżej i wyżej. Chwila po chwili bezpieczeństwo, konto w banku, żona, mąż, ro-
dzina, społeczeństwo, kościół, szacunek bledną, stają się coraz odleglejsze.
Zostajesz sam.
Właśnie dlatego ludzi tak bardzo ciągnie do sportu. Nie jest to prawdziwe
zagrożenie, ponieważ możesz się przygotować. Możesz się nauczyć, przejść
trening. Ryzyko jest skalkulowane -jeśli mogę użyć takiego określenia.
Wspinaczkę możesz trenować i podjąć wszelkie środki ostrożności. Albo w
przypadku szybkiej jazdy samochodem - możesz jechać sto osiemdziesiąt
kilometrów na godzinę i będzie to niebezpieczne, emocjonujące. Ale możesz się w
tym tak wprawić, że dla ciebie przestanie to być niebezpieczne; będzie się takie
wydawało tylko z zewnątrz. Nawet jeśli jest ryzyko, to jest ono niewielkie. Z
czasem staje się zaś tylko cielesne, dotyczy tylko ciała.
Gdy mówię, żebyś żył ryzykownie, nie mam na myśli po prostu ryzyka fizycznego,
ale psychiczne, a w końcu - duchowe. Religijność jest duchowym ryzykiem.
Dociera ona do tak wysokich pułapów, że być może nie ma już z nich powrotu.
Takie jest znaczenie określenia Buddy: anagamin - „ten, który nigdy nie wróci".
Dochodzi do pułapu, do punktu, z którego nie ma powrotu... a potem po prostu
znika. Już nigdy nie wraca.
Gdy mówię, byś żył niebezpiecznie, chodzi mi o to, żebyś nie wiódł życia
szacownego obywatela - burmistrza miasta czy członka zarządu korporacji. To nie
jest życie. Jeśli zostaniesz ministrem albo będziesz miał jakiś inny dobry zawód,
każdego dnia będą ci na konto napływać nowe pieniądze i wszystko będzie
wspaniale. Ale kiedy wszystko tak wspaniale się układa - przyjrzyj się: umierasz,
nic się nie dzieje. Być może ludzie cię szanują, a gdy umrzesz, podąży za tobą
długa procesja. Pięknie! Ale na tym koniec. W gazetach pokażą twoje zdjęcie i
wydrukują artykuły, a potem ludzie o tobie zapomną. Ty zaś całe swoje życie
oddałeś tym rzeczom.
Człowiek może zmarnować swoje życie dla zwykłych, doczesnych spraw. Bycie
uduchowionym oznacza zrozumienie, że te malutkie rzeczy nie mają większego
znaczenia. Nie mówię, że zupełnie nie mają znaczenia. Mają pewien sens, pewne
znaczenie, ale nie tak duże, jak ci się wydaje.
Pieniądze są potrzebne. Są potrzebą. Ale nie są i nie mogą być celem. Dom jest
potrzebny, oczywiście. Jest konieczny. Nie jestem ascetą i nie namawiam,
żebyście zburzyli swoje domy i uciekli w Himalaje. Dom jest potrzebny - ale ma
służyć tobie. Nie zrozum tego źle. Gdy obserwuje ludzi, widzę, że wszystko
przewróciło się do góry nogami. Żyją tak, jakby to dom ich potrzebował. Pracują na
potrzeby domu. Żyją tak, jakby zaspokajali potrzeby swoich kont w banku - po
prostu zbierają pieniądze, a potem umierają. Zresztą nigdy nie zaczęli życia. Ani

przez chwilę nie doświadczyli pulsowania, mocy życia. Byli uwięzieni w
bezpieczeństwie, w rutynie, w szacunku.
To naturalne, że tacy ludzie odczuwają nudę. Przychodzą do mnie i mówią, że są
znudzeni. Mówią, że są zmęczeni, że utknęli, i nie wiedzą, co mogą z tym zrobić.
Wydaje im się, że dzięki powtarzaniu jakiejś mantry znów ożyją. A to nie takie
proste. Będą musieli zmienić cały wzorzec swojego życia.
Kochaj, ale niech ci się nie wydaje, że jutro kobieta nadal będzie twoja. Nie licz na
nic. Nie ograniczaj kobiety do bycia żoną. Wtedy będziesz żył niebezpiecznie. Nie
ograniczaj mężczyzny do bycia mężem, ponieważ „mąż" to paskudne określenie.
Pozwól mężczyźnie być twoim mężczyzną, a kobiecie - twoją kobietą. Niech twoje
jutro będzie nieprzewidywalne. Niczego nie oczekuj i na wszystko bądź gotów. To
właśnie mam na myśli, mówiąc, byś żył niebezpiecznie.
Co zwykle robimy? Zakochujemy się w kobiecie i natychmiast idziemy do urzędu
stanu cywilnego czy do kościoła, aby wziąć ślub. Nie mówię, żeby nie brać ślubu.
To formalność. Dobrze, usatysfakcjonuj społeczeństwo, ale głęboko w swoim
umyśle nigdy nie staraj się zawłaszczyć tej
kobiety. Nigdy, nawet przez chwilę, nie mów: „Należysz do mnie". Jak druga
osoba mogłaby do ciebie należeć? Gdy zaczniesz przywłaszczać sobie kobietę,
ona zacznie przywłaszczać
sobie ciebie. Wtedy oboje przestaniecie się kochać. Wtedy niszczycie się i
zabijacie nawzajem, paraliżujecie. Kochaj, ale nie pozwól twojej miłości zdegrado-
wać się jedynie do małżeństwa.
Pracuj - praca jest potrzebna - ale nie pozwól, by stała się twoim jedynym życiem.
W centrum twojego życia powinna tętnić zabawa. Praca powinna być tylko
środkiem do realizacji tej zabawy. Pracuj w biurze, pracuj w fabryce, pracuj w
sklepie, ale znajduj czas i okazje do zabawy. Nie pozwól, aby twoje życie było
jedynie rutyną pracy - ponieważ celem życia jest zabawa!
Zabawa to robienie czegoś, co sprawia ci radość. Im więcej rzeczy cię cieszy, tym
więcej jest w tobie życia. Oczywiście, twoje życie zawsze będzie zagrożone, w
niebezpieczeństwie. Ale takie właśnie powinno być. Ryzyko stanowi część życia.
Właściwie ryzyko jest jego najlepszą częścią, najpiękniejszą. Każda chwila jest
ryzykiem. Wdychasz i wydychasz powietrze -jest ryzyko. Kto wie, czy oddech się
nie zatrzyma? To nie jest pewne, nie ma gwarancji.
Ale są ludzie, dla których bezpieczeństwo stało się jak religia. Nawet jeśli
rozmawiają o Bogu, mówią o Nim jako o najwyższym bezpieczeństwie. Jeśli myślą
o Bogu, robią to jedynie dlatego, że się boją. Jeśli modlą się i medytują, robią to
tylko po to, aby dobrze zapisać się w Boskich kartotekach: „Jeśli Bóg istnieje,
będzie wiedział, że regularnie chodziłem do kościoła, że sumiennie Go czciłem.
Oto zaświadczenie". Nawet ich modlitwa jest tylko środkiem do celu.

Żyć niebezpiecznie oznacza żyć tak, jakby każdy moment był ostatni.

Każda chwila ma swoją nieodłączną wartość, a ty się nie boisz. Wiesz, że jest tam
śmierć, i akceptujesz to, nie ukrywasz się przed nią, spotykasz się z nią. Takie
spotkania podobają ci się - fizycznie, psychicznie i duchowo. Radowanie się z tych
momentów bezpośredniego kontaktu ze śmiercią - gdy staje się ona prawie
rzeczywista - to właśnie niebezpieczne życie.
Odważni pędzą na złamanie karku. Poszukują niebezpieczeństwa. Ich życiowa
filozofia nie ma nic wspólnego z podejściem firm ubezpieczeniowych. To filozofia
himalaistów, lotników, surferów. A surfują nie tylko w morzach zewnętrznych, ale
także po oceanach ukrytych we wnętrzu nich samych. Nie wspinają się jedynie w
Alpach czy Himalajach; zdobywają najwyższe szczyty w sobie.
Ważne, byś nigdy nie zapomniał sztuki ryzykowania. Zawsze bądź w stanie
ryzykować. Nie trać okazji do ryzyka, a nigdy nie będziesz przegranym. Ryzyko to
jedyna gwarancja, by być naprawdę żywy.
Czegokolwiek byś nie uczynił, życie pozostanie tajemnicą
Rozum nie może pogodzić się z tym, że nie wszystko da się wyjaśnić. Ma
szaleńczą potrzebę wytłumaczenia wszystkiego, a jeśli nie pełnego
wytłumaczenia, to przynajmniej opisania. Wszystko, co jest zagadką, paradoksem,
niepokoi go.
Historia filozofii, religii, nauki, matematyki ma wspólne korzenie, ten sam umysł i...
to samo swędzenie. Ty możesz podrapać się tak, a ktoś inny zupełnie inaczej. Ale
jedno jest wspólne - potrzeba dowiedzenia się, dlaczego coś cię swędzi. Usiłujesz
dowieść samemu sobie, że egzystencja nie jest tajemnicą. Umysł tylko wtedy
poczuje się dobrze, kiedy uda mu się rozwikłać sekrety egzystencji.
Religia chrześcijańska dokonała tego przez stworzenie koncepcji Boga, Ducha
Świętego, Syna Bożego; inne religie wytworzyły inne pojęcia. To jest ich sposób
na przykrywanie dziury niemożliwej do przykrycia; cokolwiek zrobisz, ona nadal
tam jest. Im bardziej starasz sieją przykryć, tym bardziej zdajesz sobie sprawę, że
istnieje. Twój ogromny wysiłek, aby ją zakryć, pokazuje, jak wielki jest twój strach
przed tym, że ktoś ją zobaczy.
W dzieciństwie wiele razy spadałem z drzew. Uwielbiałem się na nie wspinać, a im
wyżej wchodziłem, tym większą odczuwałem radość. I oczywiście wiele razy
spadałem. Wciąż mam na łydkach, na kolanach, wszędzie - blizny po zranieniach.
Ponieważ stale wspinałem się i spadałem, każdego dnia rozrywałem ubranie. Moja
mama mówiła: „Nie wychodź w tych podziurawionych spodniach. Daj mi, zaceruję
je". Ja odpowiadałem: „Nie, nie chcę".
A ona upierała się: „Ale co ludzie pomyślą... Jesteś synem najlepszego
sprzedawcy ubrań w mieście, a zawsze włóczysz się w podartych spodniach,
jakby nikt o ciebie nie dbał". Odpowiadałem: „Jeśli zaszyjesz, będzie to brzydko
wyglądać. Teraz każdy widzi, że jest to świeżo podarte. Nie wyszedłbym przecież
z domu z taką dziurą. Jest świeża, właśnie spadłem z drzewa. A jeśli zaszyjesz -
będzie wyglądać jak coś starego, coś, co usiłuję ukryć. Jeśli zaszyjesz, będę
wyglądał na biedaka. A teraz rozdarta koszula sprawia, że wydaję się odważny.

Nie martw się. Każdego, kto wspomni coś na ten temat, mogę wyzwać na
pojedynek. Powiem mu: «Możesz wejść ze mną na to drzewo. Jeśli z niego nie
spadniesz, będziesz miał prawo mówić o mnie, co chcesz»".
W Indiach drzewa są bardzo miękkie, łatwo się łamią, np. dżamun. Dżamun to
bardzo słodki owoc, ale drzewo rośnie wysokie i jest bardzo delikatne; jego gałęzie
mogą się w każdej chwili złamać. Jeśli jednak nie wejdziesz wysoko, nie
zdobędziesz najlepszych owoców, ponieważ te dojrzewające nisko zostały już
zerwane przez tchórzy - przez tych, którzy nie odważyli się wspiąć wyżej niż dwa
metry.
Jeśli masz odwagę wspiąć się na wysokość sześciu metrów, wtedy zdobędziesz
naprawdę soczyste dżamuny. Są zarezerwowane dla tych, którzy mają odwagę - z
tej wysokości upadek jest prawie pewny. Nic na to nie poradzisz, to wykracza poza
ludzkie możliwości. Wystarczy mocniejszy wiatr... Nie dasz rady szybko zejść; całe
gałęzie odłamują się od pnia i zanim zdążysz cokolwiek zrobić, leżysz już na
ziemi.
Mama nigdy nie potrafiła zrozumieć mojego toku rozumowania. Próbowałem jej
wyjaśnić: „To bardzo proste. Jeśli nie zaszyjesz mojej koszuli, oznacza to, że
rozdarcie jest świeże; doszło do niego przed chwilą. Zaszyte - pokazuje, że nie
jest nowe;
że wyszedłem z łatą z domu. To dowodzi, że jestem biedny, a ja nie chcę za
takiego uchodzić". Odpowiadała: „Nie rozumiem twojego sposobu myślenia, po-
nieważ każdy w tym domu, gdy rozedrze mu się koszula albo brakuje guzików,
przychodzi i prosi, abym zacerowała mu ubranie. A ty jesteś jedyną osobą, do
której ja muszę przychodzić i nawet wtedy nie pozwalasz zacerować dziur".
Powiedziałem: „Nie. Jeśli chcesz dać mi nową bluzę, w porządku. Ale zacerowanej
nie będę nosił. Podartą mogę nosić przez cały rok; nie ma problemu, ponieważ
jest zawsze jakby świeżo podarta. Zawsze mogę powiedzieć, że przed chwilą
spadłem z drzewa".
Cała historia rozumu w różnych dziedzinach wiedzy to właśnie łatanie - głównie
matematyka, ponieważ matematyka to gra
czysto rozumowa. Są matematycy, którym wydaje się, że to nie prawda, tak jak są
teolodzy, którzy myślą, że Bóg jest rzeczywisty. Ale Bóg to tylko koncepcja. Jeśli
konie miałyby swoją wiarę, ich Bóg byłby koniem. Możesz być pewien, że nie
byłby człowiekiem, ponieważ ludzie byli dla koni tak okrutni, że mogą być
utożsamiani jedynie z szatanem, nie z Bogiem. Ale wtedy każde zwierze miałoby
swoją własną koncepcję Boga, tak jak każda ludzka rasa ma swoją.

Koncepcje to substytuty wypełniające dziury w miejscach, w których życie jest
tajemnicą, a których nie może wypełnić rzeczywistość. Zapychasz te dziury
koncepcjami i dzięki temu odczuwasz satysfakcję, że znów pojmujesz życie.
Czy zastanawiałeś się kiedyś nad słowem „pojmować"? Oznacza ono, że czymś
zawładnąłeś. To dziwne, że słowo to nabrało znaczenia, które jest tak dalekie od

oryginalnej treści: wszystko, co możesz zagarnąć, co znajduje się na wyciągnięcie
ręki, w zasięgu twojej władzy, pod butem. Wszystko, czego jesteś panem.
Ludzie starają się interpretować życie w ten sam sposób. Chcą mieć możliwość
włożenia go pod pantofel i stwierdzenia: „Jesteśmy panami. Nie ma nic, czego
byśmy nie rozumieli".
Ale to niemożliwe. Czegokolwiek byś nie zrobił, życie jest tajemnicą i nią
pozostanie.
Zawsze jest coś dalej, coś poza. Jesteśmy przez to otoczeni. Tym czymś jest Bóg;
to coś, trzeba zgłębić. Jest wewnątrz i na zewnątrz; jest zawsze. Ale zapominamy
o tym (...). Często dlatego, że spoglądanie w to, jest niewygodne, kłopotliwe. To
tak, jak z patrzeniem w przepaść - człowiek zaczyna drżeć, zaczyna mu się kręcić
w głowie. Wystarczy świadomość przepaści i zaczynasz się trząść. Nikt nie patrzy
w przepaść; odwracamy głowę w innym kierunku, unikamy rzeczywistości. Ale
rzeczywistość jest jak przepaść, ponieważ to ogromna pustka. To niezmierzone
niebo bez granic. Budda mówi: durangama - „otwórz się na to, co jest poza". Nigdy
nie zamykaj się w granicach, przekraczaj je. Twórz granice, jeśli są ci potrzebne,
ale zawsze pamiętaj, żeby je przekraczać. Nie czyń sam siebie więźniem.
Budujemy wiele więzień: relacje z ludźmi, przekonania, religie - to wszystko są
więzienia. Jest tam wygodnie, ponieważ nie wieją silne wiatry. Czujemy się
chronieni - aczkolwiek ochrona jest złudna, ponieważ w końcu przyjdzie śmierć i
zabierze cię poza.
Zanim to się stanie, pójdź tam sam.
Oto pewna opowieść: umierał mnich zen. Był bardzo stary, miał dziewięćdziesiąt
lat. Nagle otworzył oczy i spytał: „Gdzie moje buty?"
Uczeń odpowiedział: „Dokąd się wybierasz? Pomieszało ci się w głowie?
Umierasz, a lekarz powiedział, że już nic się nie da zrobić; zostało ci kilka minut".
Ten rzekł: „Właśnie dlatego chcę moje buty. Pójdę na cmentarz sam, nie chcę
zostać tam zaciągnięty. Sam tam pójdę i sam spotkam się ze śmiercią. Nie chcę
być zaniesiony. Znasz mnie - nigdy na nikim nie polegałem. To byłoby okropne
być zaniesionym tam przez cztery osoby. Nie". Poszedł na cmentarz. I nie tylko to
- sam wykopał swój grób, położył się w nim i umarł. Cóż za odwaga przyjmowania
tego, co nieznane, cóż za odwaga bycia samodzielnym i przywitania tego, co jest
poza! Śmierć zostaje przemieniona, nie jest już śmiercią.
Tak odważny człowiek nigdy nie umiera; to śmierć zostaje pokonana. Tak
odważny człowiek wychodzi poza śmierć. Dla kogoś, kto sam wychodzi poza, to,
co tam jest, przestaje być śmiercią. Staje się mile widziane. Jeśli się przywitasz, to
coś przywita też ciebie; ono jest jak twoje echo.

Życie zawsze jest nieprzewidywalne

Ego otacza cię jak mur. Wmawia ci, że będzie cię chronić. To jego sposób
uwodzenia. Powtarza: Jeśli mnie zabraknie, będziesz bezbronny, podatny na
ciosy, ryzyko jest zbyt wielkie. Pozwól mi cię bronić, pozwól się otoczyć".
Owszem, ego daje pewną ochronę, ale ten mur jednocześnie cię więzi. Gdyby nie
ta odrobina poczucia bezpieczeństwa, nikt nie zgodziłby się na cierpienia
związane z istnieniem ego. Jakąś ochronę więc daje i możesz się dzięki temu
obronić przez wrogiem, lecz z czasem zaczynasz bronić się również przed przy-
jaciółmi.
To dokładnie tak, jakbyś zamykał drzwi domu, chowając się w obawie przed
wrogiem. Później przychodzi przyjaciel, ale drzwi są zamknięte i on też nie może
wejść. Jeśli zbyt mocno boisz się wrogów, nie dopuścisz również przyjaciół. A jeśli
otworzysz drzwi przyjacielowi, istnieje ryzyko, że wejdzie przez nie również wróg.
Człowiek musi się nad tym głęboko zastanowić; to jeden z poważniejszych
dylematów w życiu. Bardzo niewielu ludzi ma odwagę, by podejść do niego
właściwie, reszta staje się tchórzami, ukrywa się, marnuje.
Życie jest ryzykowne, w śmierci nie ma ryzyka. Umrzyj, a pozbędziesz się
problemu - nikt cię nie zabije, ponieważ już jesteś martwy. Wejdź do grobu, a
zakończysz wszystko! Nie ma chorób, nie ma gniewu, nie ma kłopotów - jesteś
wolny od wszelkich problemów.
To wtedy, kiedy żyjesz, jest mnóstwo kłopotów. Im pełniej człowiek żyje, tym
więcej pojawia się problemów. Ale nie ma w tym nic złego, ponieważ zmagając się
z problemami, walcząc z wyzwaniami, człowiek dojrzewa.

Ego to niedostrzegalny mur dokoła ciebie. Nie pozwala się nikomu zbliżyć.
Czujesz się chroniony, czujesz się bezpiecznie, ale ochrona ta jest podobna do
śmierci. To jak roślina, która chowa się wewnątrz nasienia, boi się wykiełkować, bo
kto wie, co ją czeka? Świat to loteria, a roślinka będzie delikatna, krucha... Za ścia-
ną nasienia ukrywa się jak w celi; wszystko jest zabezpieczone.
Albo pomyśl o małym dziecku w łonie matki. Ma tam wszystko, każda jego
potrzeba jest natychmiast spełniana. Nie ma złości, walki, nie ma przyszłości.
Dziecko po prostu żyje błogo. Każda potrzeba spełniana jest przez matkę.
Ale czy chciałbyś na zawsze pozostać w łonie matki? Jest to tak bezpieczne. Jeśli
mógłbyś wybrać - czy zostałbyś w łonie matki? To bardzo wygodne. Jakiż większy
komfort można sobie wyobrazić? Naukowcy mówią, że nie jesteśmy w stanie
stworzyć niczego wygodniejszego. Zdaje się, że łono to ostateczny, największy
komfort. Taka wygoda! Nie ma agresji, nie ma problemów, nie ma przymusu
pracy. Czysta egzystencja. Wszystko dostarczane jest automatycznie - zwiększa
się potrzeba i natychmiast zostaje zaspokojona. Nie ma nawet problemu z
oddychaniem - matka oddycha za dziecko. Nie ma problemu z pokarmem - matka
je za dziecko. Ale czy chciałbyś pozostać w łonie matki? Jest to wygodne, ale to
nie życie. Życie jest zawsze nieprzewidywalne. Życie jest gdzieś indziej, na
zewnątrz.

Słowo „ekstaza" jest bardzo wymowne, z łaciny oznacza „wyjść ponad". Ekstaza
oznacza wydostanie się z wszystkich skorup i zabezpieczeń, z ego, z wszelkich
wygód, spoza wszystkich murów podobnych do śmierci. Być ekstatycznym ozna-
cza być wolnym, poruszać się, być procesem, być podatnym, tak iż ulega się
nawet najlżejszym podmuchom wiatru.
Gdy nasionko pęka i pojawia się ukryte w nim światło, gdy rodzi się dziecko i
opuszcza łono, zostawia wygodę i udogodnienia, przenosi się do nieznanego
świata - to jest ekstaza. Gdy pisklę przełamuje skorupkę jajka i wzlatuje do nieba,
to właśnie ekstaza.
Ego jest jak skorupka jajka; będziesz musiał się z niego wydostać. Bądź
ekstatyczny! Wydostań się z zabezpieczeń, ze skorup, z pewności. Wtedy
dosięgniesz rozległego świata, niezmierzonego, nieskończonego. Tylko wtedy
będziesz żył w obfitości.
Ale strach cię paraliżuje. Dziecko, zanim przyjdzie na świat, zapewne nie może się
zdecydować, czy tego chce czy nie. Być albo nie być? Pewnie robi krok naprzód i
krok wstecz. Może dlatego matki tak bardzo cierpią. Dziecko się waha, nie jest
całkowicie gotowe na ekstazę. Przeszłość ściąga je z powrotem, przyszłość każe
wyjść i dziecko jest w rozterce.
Jest to mur niezdecydowania, czepianie się przeszłości, uczepienie się ego.
Czasami, bardzo rzadko, gdy jesteś naprawdę żywy i czujny, będziesz w stanie go
zobaczyć. Zwykle jednak, pomimo tego, że jest to bardzo widoczny mur, nie
będziesz mógł go dostrzec. Człowiek może przeżyć całe życie bez uświadomienia
sobie, że żyje w celi, zamknięty z wszystkich stron, bez okien, w czymś co Leibnitz
nazywał „monadą". Bez drzwi, bez okien, po prostu uwięziony wewnątrz - za
przeźroczystą, szklaną ścianą.
Ego trzeba odrzucić. Człowiek musi zebrać odwagę i roztrzaskać je o podłogę.
Ludzie zwykle dokarmiają je, nie wiedząc, że karmią swoje własne piekło.

Pani Cochrane stała obok trumny swego zmarłego męża. Obok stał ich syn.
Żałobnicy, jeden po drugim, podchodzili z kondolencjami.
- Teraz nie czuje już bólu - powiedziała pani Croy. - Na co umarł?
- Biedak - odpowiedziała pani Cochrane. - Zmarł na rze-żączkę!
Inna kobieta spojrzała na ciało.
- Odszedł w pokoju - powiedziała. - Jego twarz wyraża spokój. Na co umarł?
- Umarł na rzeżączkę! - odpowiedziała wdowa. Nagle syn odciągnął matkę na bok.
- Mamo - powiedział. - To straszne, co mówisz o ojcu. Przecież on nie zmarł na
rzeżączkę, tylko na biegunkę!
- Wiem! - powiedziała pani Cochrane. - Ale wolę, żeby myśleli, że ten dupek umarł
jak playboy, a nie jak gówniarz.
Grali do samego końca.

Ego nie pozwala ci być prawdziwym, zmusza cię, abyś udawał. Ego jest
kłamstwem, ale decyzja leży w twoich rękach. Podjęcie jej wymaga ogromnej
odwagi, ponieważ wszystko, co w sobie pielęgnowałeś do tej pory, zostanie
zniszczone. Cała twoje przeszłość zostanie roztrzaskana. Ty zostaniesz
zniszczony. Będziesz istniał, ale nie będziesz tą samą osobą. Pojawi się w tobie
nowy byt - świeży, nieskażony przeszłością. Wtedy mur zniknie, a ty będziesz
widział nieograniczoną nieskończoność.
Staruszek, wchodząc do swego ulubionego baru, zauważył, że pracuje w nim
nowa barmanka. W pierwszej chwili nie był zachwycony, ale w końcu powiedział,
że jest najładniejszą dziewczyną, jaką widzi już od dłuższego czasu.
Barmanka, zarozumiała istotka, odwróciła głowę i rzuciła cierpko: „Przykro mi, ale
nie mogę się odwzajemnić podobnym komplementem".
A staruszek odpowiedział spokojnie: „Skarbeczku, nie mogłaś postąpić tak jak ja?
Nie mogłaś skłamać?"
Wszystkie nasze poprawne formy towarzyskie to nic innego jak wsparcie ego
innych ludzi. To kłamstwa. Mówisz coś komuś, a on także odpowiada
komplementem. Żadne z was nie mówi prawdy. Trwa gra: etykieta, formy,
eleganckie pozy i maski.
Będziesz musiał zmierzyć się z murem. Z czasem staje się on tak gruby, że nic
przez niego nie widać. Każdego dnia grubieje - więc nie zwlekaj. Jeśli poczujesz
wokół siebie mur, reaguj natychmiast! Skacz przez niego! To wymaga jedynie
podjęcia decyzji, niczego więcej. Przestań go wzmacniać. Jeśli tylko zobaczysz,
że zaczynasz go pielęgnować, przestań. W przeciągu kilku dni zginie, ponieważ
potrzebuje twojego nieustannego wsparcia, potrzebuje karmienia piersią.

Najwyższa odwaga: bez początku, bez końca

Jest wiele strachów, ale generalnie to tylko różne odmiany jednego strachu,
gałęzie tego samego drzewa. Drzewem tym jest śmierć. Możesz nie być
świadomy, że twój lęk ma związek ze śmiercią, ale każdy strach ma z nią związek.
Strach jest tylko cieniem. Może nie być to dla ciebie oczywiste, kiedy boisz się
zbankrutować, ale ty naprawdę boisz się żyć bez pieniędzy, boisz się być bardziej
podatnym na śmierć. Ludzie trzymają pieniądze jako zabezpieczenie, chociaż
doskonale wiedzą, że nic nie jest w stanie ochronić ich przed śmiercią. Ale muszą
coś robić. Przynajmniej są czymś zajęci; narzucanie sobie zajęć to pewien rodzaj
ucieczki od świadomości, rodzaj narkotyku.
Toteż obok alkoholików funkcjonują pracoholicy. Muszą być stale zajęci, nie mogą
odłożyć pracy. Wakacje budzą w nich strach. Nie są w stanie siedzieć w spokoju.
Mogą jednego ranka kilka razy czytać tę samą gazetę. Chcą być czymś zajęci, po-
nieważ w ten sposób tworzą zasłonę między sobą a śmiercią. Ale jeśli dotrzemy
do samego rdzenia tego problemu, okazuje się, że jedyny rodzaj strachu, jaki
istnieje, to strach przed śmiercią. Bardzo ważne jest uświadomienie sobie, że

wszystkie, najprzeróżniejsze lęki, to tylko odgałęzienia, więc jeśli znasz korzenie -
możesz coś zrobić. Skoro śmierć jest podstawowym, fundamentalnym lękiem,
wtedy jedynie jedna rzecz może uczynić cię nieustraszonym: wewnętrzne
doświadczenie nieśmiertelnej świadomości. Nic innego! Nie pieniądze, nie władza,
nie
prestiż - nic nie może być zabezpieczeniem przed śmiercią poza głęboką
medytacją, która wyjawia ci, że umrze twoje ciało i umysł, ale ty jesteś czymś
ponad to. Twoja dusza, twoje wewnętrzne źródło życia istniało przed tobą i będzie
istnieć po tobie. Zmienia się, ewoluuje, ale nigdy nie zniknie. Od samego począt-
ku, jeśli był jakiś początek, do samego końca, jeśli jest jakiś koniec, nigdy nie
zniknie.
Egzystencja nie ma ani początku, ani końca. Zawsze była, tak samo jak ty. Mogły
się zmieniać formy; zmieniały się nawet w tym życiu. Pierwszego dnia, gdy
pojawiłeś się w łonie swojej matki, nie byłeś większy niż kropka pod znakiem
zapytania. Gdyby pokazano ci fotografię, nie rozpoznałbyś siebie. A właściwie
istniałeś nawet wcześniej...
Dwoje ludzi spierało się, jak daleko są w stanie sięgnąć pamięcią, jak dużo są w
stanie sobie przypomnieć. Jeden z nich
pamiętał swoje dzieciństwo około trzeciego roku życia. Drugi powiedział: „To nic
nadzwyczajnego. Ja pamiętani dzień, w którym mój ojciec i matka wybrali się na
piknik. Gdy tam szliśmy, byłem w ojcu. Gdy wracaliśmy, byłem w matce!"
Czy rozpoznałbyś siebie z czasów, gdy byłeś w swoim ojcu? Można by pokazać ci
zdjęcie; można by je powiększyć, ale nie rozpoznałbyś siebie. A przecież to ta
sama forma życia, to samo źródło życia, które w tej chwili pulsuje w tobie.
Każdego dnia się zmieniasz: gdy dopiero co się urodziłeś, gdy miałeś dzień... - nie
byłbyś w stanie rozpoznać siebie z tamtego okresu. Powiedziałbyś: „Mój Boże, to
ja?" Wszystko się zmieni; zestarzejesz się, twoja młodość zniknie. Dzieciństwo
minęło dawno temu, nadejdzie śmierć. Ale dotknie ona jedynie formy, nie esencji.
A forma to to, co zmieniało się w tobie przez całe życie.
Twoja forma zmienia się w każdej chwili. A śmierć to nic więcej jak zmiana,
decydująca zmiana, odrobinę poważniejsza zmiana, szybsza zmiana; od
dzieciństwa do młodości - nie wiesz, kiedy odeszło dzieciństwo i przyszła młodość;
od młodości do starości - wszystko dzieje się stopniowo. Nie zauważasz, kiedy,
którego dnia, w którym roku opuściła cię młodość. Zmiany następują stopniowo,
powoli.
Śmierć jest kwantowym skokiem z jednego ciała, z jednej formy w kolejną. Ale nie
jest twoim końcem. Nigdy się nie narodziłeś i nigdy nie umrzesz. Zawsze tu jesteś.
Formy pojawiają się i znikają, a rzeka życia płynie nadal. Dopóki tego nie doświad-
czysz, strach przed śmiercią cię nie opuści. Jedynie medytacja, tylko medytacja
może ci pomóc.
Mogę próbować was przekonywać, możecie czytać o tym w świętych pismach, ale
to nie pomoże pokonać wątpliwości. Będziecie myśleć: „Kto wie, oni mogą kłamać,

mogli sami dać się oszukać. Mogła ich zwieść literatura, mogli ich zwieść nauczy-
ciele". A dopóki pozostanie wątpliwość, pozostanie również strach.
To medytacja stawia cię twarzą w twarz z rzeczywistością. Gdy raz przekonasz się
sam, czym jest życie, nigdy już nie będziesz przejmował się śmiercią.
Jesteś w stanie wychodzić poza... Leży to w twojej mocy i masz do tego prawo.
Lecz będziesz musiał wykonać drobny wysiłek przeniesienia się z umysłu do nie-
umysłu.
Gdy rodzi się dziecko, myślimy, że jest to początek nowego życia. To nieprawda.
Gdy umiera staruszek, myślisz, że to koniec jego życia. Nie. Życie to coś więcej
niż narodziny i śmierć. Narodziny i śmierć nie są dwoma biegunami życia. Wiele
przełomowych chwil przydarza się w trakcie jego trwania, ale samo życie nie
zaczyna się ani nie kończy; życie i wieczność są sobie równe. Jednak niełatwo jest
zrozumieć, jak życie zmienia się w śmierć; jest bardzo trudno to sobie choćby
wyobrazić.
Jest na świecie kilka rzeczy niewyobrażalnych. Należy do nich pojęcie tego, jak
życie zmienia się w śmierć. Kiedy przestaje być ono życiem, a staje się śmiercią?
Gdzie przebiega granica? Nie da się wykreślić granicy dla narodzenia, dla począt-
ku życia: czy jest ono wtedy, gdy dziecko się rodzi, czy wtedy, gdy zostaje
poczęte? Ale nawet przed tym jajeczko mamy, sperma taty były żywe; nie były
martwe, bo z dwóch martwych rzeczy nie powstanie życie. Kiedy więc powstaje
dziecko? Nauka nie jest w stanie zdecydować jednoznacznie. Nie ma takiego mo-
mentu, ponieważ nawet jajeczka, które matka nosi w swoim łonie, są w niej od jej
urodzenia...
Trzeba się pogodzić z tym: pół twojej istoty żyje w twojej matce, zanim zostaniesz
poczęty. Druga połowa jest w twoim ojcu - ona również musi być dostarczona
żywa. Plemniki, opuszczające ciało twojego ojca, są żywe. Ich życie nie trwa
długo, tylko około dwóch godzin. W tym czasie muszą odnaleźć jajeczko matki.
Jeśli nie spotkają się w ciągu tych dwóch godzin, jeśli będą włóczyć się to tu, to
tam...
To całkowicie pewne, że każdy plemnik ma charakterystyczną dla siebie
osobowość. Kilka jest leniwych; gdy reszta gna w stronę jajeczka, one
przechadzają się z wolna. W ten sposób nigdy nie dojdą do celu, ale co mogą na
to poradzić? Ich cechy pojawiają się wraz z narodzinami: nie potrafią biec, już
raczej umrą; nie są nawet świadome tego, co się stanie.
Ale kilka z nich to olimpijczycy, natychmiast zaczynają sprint. Trwa ogromna
rywalizacja, setki pędzących do jajeczka plemników... Łono matki mieści
ograniczoną liczbę komórek i każdego miesiąca uwalnia jedną. Właśnie dlatego
kobieta ma menstruację; każdego miesiąca uwalniane jest jedno jajeczko. Więc
tylko jednemu z grupy miliona uda się osiągnąć cel... To naprawdę poważny
problem filozoficzny! O wszystkim decyduje biologia. To ona sprawia, że z tak
wielu milionów ludzi, tylko jeden może się narodzić. Kim byli ci, którzy nie dostali

się do jajeczka matki? Był to jeden z argumentów hinduskich mędrców, panditów,
szankaraczarja, przeciw regulacji narodzin.
Indie są sprytne, jeśli chodzi o argumentację. Papież ciągle wypowiada się przeciw
regulacji narodzin, a nie ma żadnych argumentów. Jego hinduski odpowiednik
wymyślił przynajmniej kilka sensownych. Jeden z nich jest taki, że zaprzestanie
płodzenia dzieci nie ma sensu. Jaka różnica - dwójka czy trójka? Rabindranath
Tagore był trzynastym dzieckiem w rodzinie; nie byłoby go, gdyby praktykowano
antykoncepcję.
Argument wydaje się być przekonujący, ponieważ kontrola narodzin oznacza
zatrzymanie się na dwójce, maksymalnie trójce dzieci: nie ryzykuj, jedno może
umrzeć lub coś innego złego może się przydarzyć. Możesz spłodzić dwójkę dzieci,
które mają zastąpić ciebie i twoją żonę, więc nie ma przyrostu naturalnego; ale
Rabindranath był trzynastym dzieckiem swoich rodziców -jeśli poprzestaliby na
dwanaściorgu, wtedy i tak przegapiłby pociąg. A ilu takich Rabindranathów
przegapia swój pociąg?
Rozmawiałem z jednym z szankaraczarjów. Powiedziałem „Słusznie. Zgadzam się
z tym argumentem: żal byłoby Rabindranatha Tagore. Ale ja wolałbym to. Jeśli
cały kraj może dzięki kontroli narodzin żyć w pokoju, może mieć wystarczająco du-
żo pożywienia, wystarczająco dużo ubrań, może zaspokoić swoje podstawowe
potrzeby, wtedy myślę, że warto. Jestem gotów stracić jednego Rabindranatha
Tagore, to nic wielkiego. Musisz dostrzec proporcje: miliony ludzi umierających i
głodujących po to, aby narodził się jeden Tagore? Czy każde małżeństwo powinno
dojść do trzynastki? A co z czternastym dzieckiem? Co z piętnastym?"
Mamy do czynienia z ogromnymi liczbami. W każdym akcie seksualnym
mężczyzna uwalnia miliony plemników. Nie za każdym razem, gdy człowiek
uprawia miłość, zostaje poczęte dziecko - miliony ludzi po prostu znikają. Nigdy się
nie dowiemy, ilu wśród nich było laureatów nagrody Nobla, ilu prezydentów,
premierów... Musieli tam być różni ludzie.
Oto moje obliczenia: od czternastego do czterdziestego drugiego roku życia
przeciętny mężczyzna uwalnia tyle plemników, ile liczy ludzka populacja na Ziemi.
Jeden mężczyzna może zaludnić całą planetę, przeludnić ją! Zresztą już jest
przeludniona. Wszyscy ci ludzie byliby wyjątkowymi indywidualnościami, nie ma-
jącymi ze sobą nic wspólnego poza człowieczeństwem.

Nie, życie nie zaczyna się tam. Ono zaczyna się dużo wcześniej. Dla ciebie jest to
jedynie przypuszczenie, dla mnie zaś to doświadczenie. Życie zaczyna się w
momencie śmierci w poprzednim życiu. Gdy umrzesz, jeden rozdział twojego życia
- chociaż ludzie myślą, że było to całe twoje życie - zostaje zamknięty. Był to tylko
rozdział w książce z nieskończoną ilością rozdziałów. Zamyka się jeden rozdział,
ale nie zamyka się książka. Po prostu przewróć kartkę, a zacznie się kolejny.
Umierając, człowiek zaczyna wyobrażać sobie kolejne życie. To coś, o czym
wiemy, ponieważ dzieje się tak, zanim rozdział całkowicie się zamknie. Raz na

jakiś czas jakiś człowiek powraca z ostatecznego punktu. Na przykład tonie i w
jakiś sposób zostaje odratowany. Prawie zapada w śpiączkę; trzeba wypompować
z niego wodę, zrobić sztuczne oddychanie i w jakiś sposób człowiek zostaje
odratowany. Był na krawędzi zamknięcia rozdziału. Tacy ludzie mówią później
bardzo ciekawe rzeczy.
Jedną jest to, że w ostatniej chwili, gdy czuli, że umierają, że wszystko jest
skończone, całe ich życie w jednym momencie przelatywało im przed oczami - od
chwili urodzin do chwili śmierci. W ułamku sekundy widzieli wszystko, co im się
przydarzyło, wszystko, co zapamiętali, i to, czego nie mogli sobie wcześniej
przypomnieć; wiele rzeczy, z których nawet nie zdawali sobie sprawy, których nie
byli świadomi. Cały obraz z pamięci przesuwa się szybko, w mgnieniu oka; musi to
trwać ułamek sekundy, ponieważ człowiek umiera, nie ma czasu na oglądanie
pełnometrażowego filmu.
Zresztą nawet jeśli obejrzysz cały pełnometrażowy film, nie będziesz w stanie
opowiedzieć historii życia człowieka z najdrobniejszymi, mało istotnymi
szczegółami. A w takiej chwili wszystko przesuwa się przed oczami. Zanim
zaniknie się jego rozdział, człowiek odzyskuje wszystkie swoje doświadczenia,
niespełnione pragnienia, oczekiwania, rozczarowania, frustracje, cierpienia,
radości - wszystko.
Budda nazywa to tanha. Dosłownie oznacza to pożądanie, ale metaforycznie
chodzi o całe życie związane z pożądaniem. Wszystko to - frustracje, spełnienia,
rozczarowania, sukcesy, porażki - dotyczy obszaru, który można nazwać
pożądaniem.
Umierający człowiek, zanim uda się dalej, musi zobaczyć to wszystko, aby sobie
to przypomnieć, ponieważ ciało odchodzi - ten umysł i mózg nie będą już dłużej do
niego należeć - ale pragnienia jego umysłu przylgną do jego duszy i zadecydują o
przyszłym życiu. Cokolwiek pozostało niespełnione, stanie się celem, do którego
będzie zmierzał.
Twoje życie zaczyna się na długo przed tym, zanim się urodzisz, zanim twoja
matka zajdzie w ciążę - pod koniec twojego poprzedniego życia. Ten koniec jest
początkiem tego życia. Jeden rozdział się zamyka, drugi otwiera. To, jakie będzie
twoje nowe życie, zależy w dziewięćdziesięciu dziewięciu procentach od
ostatniego momentu śmierci. Wszystko zależy od tego, co zabrałeś, od tego, co
przyniesiesz ze sobą jako nasienie. Staniesz się drzewem, będziesz dawać
owoce, kwiaty, czy czeka cię inny los. W nasionku nie da się tego dostrzec, ale
ono ma już plan.
Możliwe, że pewnego dnia nauka będzie w stanie odczytać, co przynosi ze sobą to
nasionko: jakie gałęzie będzie mieć drzewo, jak długo będzie żyło, co się z nim
stanie. Plan istnieje, tylko my jeszcze nie znamy jego języka. Wszystko, co się
wydarzy, jest już potencjalnie obecne.
To, co robisz w chwili śmierci, warunkuje, jakie będą twoje narodziny. Większość
ludzi umiera w kurczowym napięciu. Nie chcą umrzeć, można zrozumieć dlaczego.

Z tym że w chwili śmierci zdają sobie sprawę, że wcale nie żyli. Życie zwyczajnie
przeminęło jak sen i nadeszła śmierć. Teraz nie ma już więcej czasu, by żyć -
śmierć puka do drzwi. Gdy był czas, ty robiłeś tysiąc głupich rzeczy, raczej
marnując go niż żyjąc.
Pytałem często ludzi, zajętych grą w karty, w szachy: „Czemu to robicie?"
Odpowiadali: „Zabijamy czas". Od dzieciństwa byłem przeciwnikiem wyrażenia
„zabijać czas". Mój dziadek świetnie grał w szachy, a ja pytałem go: „Starzejesz
się i wciąż zabijasz czas. Nie widzisz, że tak naprawdę to on zabija ciebie?
Powtarzasz ciągle, że to ty zabijasz czas. Nie wiesz nawet, gdzie on jest. Chwyć
go i pokaż mi".
Wszystkie te wyrażenia, że czas jest „ulotny", „krótki", „przemijający", są tylko
formą pocieszenia. Tak naprawdę to ty znikasz - w każdej chwili spływasz w dół.
Wydaje ci się, że to czas upływa, tak jakbyś ty miał zostać, a czas odejść! Czas
jest na swoim miejscu; nie mija. Zegarki i zegary to wymysł człowieka. Mierzą
upływ czasu, choć on wcale nie upływa.
W Indiach, w Pandżabie, gdybyś tam pojechał, nigdy nikogo nie pytaj: „Która jest
godzina?" Gdyby akurat była dwunasta, zostaniesz tak pobity, że będzie to cud,
jeśli przeżyjesz. Wszystko to ma swój filozoficzny powód - ale gdy filozofia dostaje
się w ręce głupca, takie właśnie są skutki.
Nanak, założyciel sikhizmu, mówił, że moment samadhi, oświecenia, jest jak
spotkanie dwóch wskazówek zegara na godzinie dwunastej; przestają być dwiema
wskazówkami. Dał po prostu przykład tego, że w chwili samadhi dwoistość twojej
istoty znika i stajesz się jednością. To samo dzieje się w chwili śmierci: dwie
oddzielnie poruszające się wskazówki zatrzymują się, stają się jedną. Stajesz się
jednością z egzystencją.
W Pandżabie godzina dwunasta stała się symbolem śmierci. Jeśli spytasz
jakiegoś sardardżi:*

* Tytułem tym sikhowie określają szczególnie szanowanych wyznawców swojej
religii; sardar znaczy lider, przewodnik; końcówka -dżi oznacza wyróżnienie i
można ją porównać do tytułu „wielmożny" (przyp. tłum.).

„Która jest godzina?", a będzie dwunasta, on zwyczajnie zacznie cię bić, bo
pomyśli, że drażnisz go i przeklinasz śmiercią. O kimś, kto ma zmęczoną twarz,
wygląda na smutnego, udręczonego, w Pandżabie mówi się: „Na jego twarzy jest
godzina dwunasta". Widziałem sarda-rów zmieniających godzinę: gdy zbliżała się
dwunasta, szybko przesuwali wskazówki o pięć minut do przodu. Nie tolerują ich
na dwunastej; własny zegarek ich oszukuje. Dwunasta przypomina im o smutku,
przygnębieniu, śmierci; całkowicie zapomnieli o tym rozumieniu samadhi, które
przedstawił im Nanak.
Gdy człowiek umiera, gdy wybija jego godzina dwunasta, usiłuje chwytać się życia.
Przez całe życie myślał, że czas upływa; teraz czuje, że to on odchodzi, że to on

uleciał. Żadne kurczowe trzymanie nie może pomóc. Staje się nieszczęśliwy, smu-
tek robi się nie do zniesienia. Większość ludzi przed śmiercią zapada w stan
nieświadomości, w śpiączkę. Tracą możliwość przypomnienia sobie swojego
życia.
Jeśli w chwili śmierci nie usiłujesz za wszelką cenę przytrzymać się życia, jeśli
nawet przez moment nie pożądasz gorączkowo, by pozostać żywym, umrzesz
świadomie, ponieważ natura nie ma potrzeby wprowadzać cię w stan
nieświadomości, w śpiączkę. Umrzesz czujny, przypomnisz sobie całą swoją
przeszłość. Dostrzeżesz, że to, co robiłeś, było po prostu głupie.

Jeśli potrzeby zostały spełnione - co zyskałeś? Jeśli potrzeby nie zostały
zaspokojone i cierpiałeś -pytasz, co zyskałbyś, gdybyś je zaspokoił. To gra, w
której zawsze przegrywasz. To, czy zwyciężysz, czy nie, jest bez znaczenia.
Twoje przyjemności były niczym, były jak znaki pisane na wodzie, a twój ból został
wykuty w granicie. Znosiłeś tyle bólu dla tych znaków na wodzie. Przez całe życie
cierpiałeś dla tych małych radości, które z tej perspektywy, z tego pułapu, z
którego widzisz całą dolinę swojego życia, zdają się nie większe niż zabawki.
Sukcesy okazały się porażkami. Porażki, oczywiście, także były porażkami.
Pragnienie doznawania przyjemności okazało się niczym innym jak tylko nagrodą
za ból.
Twoja euforia była jedynie wytworem wyobraźni. Masz puste ręce. Życie było
błędnym kołem: wciąż się w nim poruszałeś w koło i w koło, i w koło. Donikąd nie
dojechałeś, ponieważ poruszając się w kółko, nie można donikąd dotrzeć. Środek
zawsze pozostaje w tej samej odległości, w którymkolwiek punkcie na okręgu się
znajdujesz.
Przychodziły sukcesy, następowały porażki; zdarzały się przyjemność i ból; był
smutek i radość. Ale wszystko toczyło się na obwodzie okręgu, a centrum zawsze
pozostawało jednakowo dalekie. Gdy trwałeś w tym, trudno było to zobaczyć -
byłeś zbyt zaangażowany, zbyt mocno uczestniczyłeś. A teraz wszystko nagle
wyśliznęło się rąk - pozostałeś pusty.
Kahlil Gibran bardzo trafnie opisał to w swoim wspaniałym utworze Prorok.
Almustafa, prorok, przybiegł do ludzi pracujących na farmie, aby się pożegnać,
gdyż przypłynął jego statek. Nadszedł czas rozstania... Poszedł, aby
powspominać, co się wydarzyło w czasie jego pobytu wśród nich. Almustafa mówi,
że jest niczym rzeka, która w końcu musi wpaść do oceanu. Zanim to się stanie,
spojrzy wstecz, na miejsca, które mijała po drodze - na dżunglę, na góry, na ludzi.
Była to długa podróż, tysiąc mil, a teraz, w jednej chwili, rzeka rozpłynie się w
oceanie.
Jednak to spojrzenie wstecz możliwe jest tylko wtedy, gdy nie trzymasz się
przeszłości. Jeżeli bardzo boisz się ją utracić, wtedy nie masz czasu obserwować,
patrzeć. A ten czas to tylko ułamek sekundy. Jeśli człowiek umiera w pełni
świadomy, widząc wszystko, co napotykał po drodze, widząc własną głupotę - au-

tomatycznie rodzi się z umiejętnością oceny, z inteligencją, z odwagą. Nie jest to
coś, co musiałby dopiero zdobywać.
Ludzie mówią mi: „Byłeś bystry, odważny, inteligentny już jako dziecko; ja nigdy
nie miałem takiej śmiałości, nawet teraz..." Powodem jest to, że w poprzednim
życiu umarłem inaczej niż ty. To ogromna różnica, ponieważ w jaki sposób
umrzesz, w taki sam się narodzisz. Jedną stroną monety jest twoja śmierć, a
drugą - narodziny. Jeśli po jednej stronie monety były niepewność, smutek,
udręczenie, pożądanie, to po jej drugiej stronie nie możesz się spodziewać
bystrości, inteligencji, odwagi, jasności, świadomości.
Choć jest to proste, trudno to wytłumaczyć, bo nie zrobiłem w tym życiu nic, aby
być odważnym, bystrym czy inteligentnym. I nigdy nie postrzegałem siebie w
takich kategoriach. Dopiero z czasem powoli uświadamiałem sobie, jak niemądrzy
są ludzie. Była to późniejsza refleksja; na początku nie zdawałem sobie sprawy z
tego, że jestem odważny. Wydawało mi się, że wszyscy są tacy.
Gdy zacząłem dorastać, uświadomiłem sobie, jakie było moje poprzednie życie i
śmierć, i przypomniałem sobie, z jaką łatwością umarłem - nie tylko łatwo, ale i bez
lęku. Bardziej interesowało mnie to, co nieznane przede mną, niż znane, które już
widziałem. Nigdy nie patrzyłem wstecz. Szedłem przez życie, nie oglądając się do
tyłu. Nie miałoby to sensu. Nie można zawrócić, więc po co tracić czas? Zawsze
patrzę w przód. Nawet w chwili śmierci patrzyłem w przód - i to uświadomiło mi,
dlaczego nie miałem hamulców, które powstrzymywały innych ludzi od pewnych
działań.
Hamulce te są efektem strachu przed nieznanym. Trzymasz się przeszłości i boisz
się iść w nieznane. Trzymasz się znanego, tego, co oswojone. Może być to
bolesne i brzydkie, ale przynajmniej to znasz. Łączy was specyficzny rodzaj
symbiozy.
Będziesz zaskoczony, ale widziałem to u tysięcy ludzi: trzymają się kurczowo
swojego smutku z bardzo prostego powodu - łączy ich ze smutkiem pewien rodzaj
symbiozy. Żyli w niej tak długo, że przerwanie jej byłoby prawie jak rozwód.
Taka sama sytuacja jest z małżeństwem i rozwodem. Mężczyzna przynajmniej
dwanaście razy na dobę myśli o rozwodzie; kobieta również - ale oboje dają sobie
jakoś radę, żyją ze sobą z tej prostej przyczyny, że oboje boją się nieznanego. Ten
mężczyzna jest zły; to prawda, ale jak byłoby z innym? Może się okazać jeszcze
gorszy. Już się przyzwyczaiłaś do niegodziwości tego mężczyzny, do braku
miłości i jesteś w stanie to tolerować. Robisz to od dawna, uodporniłaś się. Nie
wiesz, jak byłoby z nowym facetem; musiałabyś zacząć od samego początku...
Więc ludzie trzymają się tego, co znają.
Patrz na ludzi w chwili śmierci. Ich cierpienie nie jest spowodowane śmiercią.
Śmierć nie ma w sobie bólu, jest bezbolesna. Jest przyjemna jak głęboki sen. Czy
uważasz, że głęboki sen to coś bolesnego? Ale oni nie martwią się śmiercią,
snem, przyjemnością; boją się, bo znane wymyka im się z rąk. Strach oznacza
tylko jedno: utratę znanego i wkroczenie w nieznane.

Odwaga to przeciwieństwo strachu. Zawsze bądź gotów porzucić znane - to więcej
niż tylko chcieć porzucić - nie czekaj, aż dojrzeje. Po prostu zmień to na nowe...
Jego nowość, świeżość są tak nęcące. Tak przejawia się odwaga.
Strach przed śmiercią to zdecydowanie największy strach i działa najbardziej
destrukcyjnie na twoją odwagę. Jest na to jednak rada. Nie możesz, co prawda,
wrócić do swojej poprzedniej śmierci, ale możesz zacząć robić coś innego: bądź
zawsze i we wszystkim gotów wyzbyć się znanego na rzecz nieznanego. Jest
lepsze, nawet jeśli prowadzi do czegoś gorszego niż znane - to nie ma znaczenia.
Liczy się zamiana znanego na nieznane, twoja gotowość do tej zmiany. Jest to
bardzo cenne. Staraj się postępować tak jak najczęściej. To przygotuje cię do
śmierci. Kiedy przychodzi śmierć, nie zdołasz nagle zdecydować: „Wybieram ją, a
porzucam życie". Takich decyzji nie podejmuje się znienacka.
Musisz się posuwać krok za krokiem, przygotowywać stopniowo. A gdy oswoisz
się z pięknem nieznanego, wówczas zaczniesz tworzyć w sobie nową jakość. Ona
jest już w tobie, tylko nigdy nie była aktywna. Zanim nadejdzie śmierć, przechodź
ze znanego w nieznane. Zawsze pamiętaj, że nowe jest lepsze niż stare.
Mówi się: all that isoldis not gold - nie wszystko, co stare, jest złotem. Ja mówię,
nawet gdyby było, zapomnij o nim. Wybieraj nowe - złote czy nie złote, to nie ma
znaczenia. To, co się liczy, to twój wybór: żeby się uczyć, doświadczać, wchodzić
w ciemność. Powoli twoja odwaga zacznie funkcjonować.
Ze strachem wiąże się tchórzliwość, nijakość i tępota umysłu. Wszystko to
występuje razem i wspiera się nawzajem. Z odwagą przychodzi przenikliwość,
inteligencja, otwartość, bezstronny umysł, zdolność do nauki. Wszystko to jest
także ze sobą połączone.
Zacznij od prostego ćwiczenia: zawsze pamiętaj, by - gdy tylko masz możliwość
-wybierać nieznane, ryzykowne, niebezpieczne, niepewne, a nigdy nie stracisz.
Tylko wtedy śmierć może stać się odkrywczym doświadczeniem i dać ci wgląd w
twoje nowe narodziny; a nie tylko wgląd, ale także wybór. Świadomie możesz
wybrać sobie matkę i ojca. Zwykle jest to nieświadome, przypadkowe. Ale
człowiek świadomie umierający, rodzi się świadomy.
Po moich narodzinach przez trzy dni nie ssałem mleka. Wszyscy się martwili.
Lekarze się niepokoili, czy w ogóle przeżyję, skoro odmawiam picia pokarmu. Nie
mieli pojęcia o moich trudnościach, o problemach, jakie dla mnie stwarzali.
Próbowali mnie zmusić i nie było możliwości, żebym ja coś im wytłumaczył albo
żeby sami zrozumieli. W poprzednim życiu, zanim umarłem, pościłem. Chciałem
dokończyć dwudziestojednodniowy post, ale trzy dni przed ukończeniem go
zostałem zamordowany. Te trzy dni pozostały w mojej świadomości nawet po
ponownym urodzeniu. Musiałem dokończyć post. Jestem bardzo uparty! Zwykle
ludzie nie przenoszą spraw z jednego życia do drugiego; gdy rozdział zostaje
zamknięty, sprawy się urywają. Przez trzy dni nikt nie był w stanie włożyć nic w
moje usta; po prostu odrzucałem to, ale po trzech dniach wszystko wróciło do

normy i cała rodzina była bardzo zdziwiona. Dopytywali się lekarza: „Dlaczego
odmawiał jedzenia przez trzy dni? Nie był przecież chory. I dlaczego po trzech
dniach wszystko się uregulowało?" Pozostało to dla nich tajemnicą.
Nie chcę zbyt wiele o tym opowiadać, ponieważ dla was są to czyste hipotezy, a ja
nie jestem w stanie udowodnić ich naukowo. Nie chce zaś budować w was
żadnych przekonań, wierzeń. Odrzucajcie wszystko, co mogłoby stworzyć taki
system w waszych umysłach. Kochacie mnie, ufacie mi, więc cokolwiek powiem,
uwierzycie w to. Ale nalegam po raz kolejny, żebyście wszystko to, co nie opiera
się na waszym doświadczeniu, akceptowali tylko hipotetycznie. Nie przyjmujcie
tego za własne opinie.
Jeśli czasem daję taki przykład, wynika to z czystej konieczności, ponieważ ludzie
pytają: „Jak ci się udało być tak odważnym i zdecydowanym w dzieciństwie?" Nic
nie zrobiłem. Po prostu kontynuowałem to, co zacząłem w poprzednim życiu.
Odwaga pojawi się. Zacznij od prostej zasady: nigdy nie przegap nieznanego.
Zawsze wybieraj to, co nieznane, i idź do przodu. Nawet jeśli cierpisz, warto -
zawsze w końcu obróci się to na dobre. Dzięki temu stajesz się dojrzalszy,
doroślejszy, inteligentniejszy.

Rozdział szósty

W poszukiwaniu odwagi

Techniki medytacyjne oraz odpowiedzi na pytania

Każdy odczuwa lęk - i powinien odczuwać. Życie jest takie, że powinien. Ludzie,
którzy pokonali swoje lęki, nie osiągnęli tego przez stanie się śmiałkami - śmiałek
jedynie blokuje strach; nie znaczy to, że go nie odczuwa. Przestać odczuwać
strach znaczy zaakceptować swoje lęki. Nie jest to kwestia brawury. To po prostu
umiejętność spojrzenia na realia życia i dostrzeżenia, że lęki te są naturalne.
Trzeba się na nie zgodzić.

Czy poczucie strachu i poczucie winy są tym samym?

Strach i wina nie są tym samym. Jeśli zaakceptujesz swoje lęki, poczujesz się
wolny. Natomiast strach zduszony, odrzucony, przeklęty przez ciebie, wywołuje
poczucie winy. Jeżeli zrozumiesz, że strach jest elementem każdej sytuacji... Jest
on częściowo obecny w każdej sytuacji. Człowiek jest częścią, maleńką,
drobniutką cząsteczką, a cała reszta to ogromny ocean. Sama myśl o tym
wywołuje drżenie: „Mogę się zagubić, zatrze się moja indywidualność". To strach
przed śmiercią. Wszystkie lęki, tak naprawdę, dotyczą śmierci. Strach przed
śmiercią jest strachem przed unicestwieniem.

To naturalne, że człowiek drży, boi się. Jeżeli zgodzisz się na to, jeśli pojmiesz, że
życie jest właśnie takie, jeśli całkowicie to zaakceptujesz, drżenie natychmiast
ustąpi. A strach? Energia, która zamieniała się w strach, rozpręży się i zamieni w
wolność. Wtedy pojmiesz, że nawet jeśli kropla zniknie w oceanie, to przecież
będzie tam nadal; stanie się oceanem. Wtedy także śmierć staje się nirwaną i już
nie boisz się unicestwienia. Dzięki temu zaczynasz pojmować słowa Jezusa: „Kto
by się starał życie swe zachować, utraci je. A kto je zatraci, uchowa je".
Jedyną drogą, by wznieść się ponad śmierć, jest akceptacja śmierci. Wtedy ona
znika. Jedyną drogą, by nie czuć strachu, jest akceptacja strachu. Wtedy energia
znajduje ujście i staje się wolnością. Ale jeśli ją potępisz, zagłuszysz, jeśli ukryjesz
fakt, że się boisz -jeśli uzbroisz się, chronisz siebie, jesteś nastawiony
defensywnie - pojawia się poczucie winy.
Wszystko to, co usiłujesz zagłuszyć, co jest zabronione, co nie pozostaje w
zgodzie z naturą, rodzi w tobie poczucie winy. Wyrzucasz sobie, że okłamujesz
innych i samego siebie. Ten brak prawdziwości rodzi poczucie winy.
Pytasz, czy odczuwanie lęku jest tym samym, co poczucie winy. Nie. Lęk może
nim być, ale nie musi. To zależy, co zrobisz z lękiem. Jeśli postąpisz niewłaściwie,
przejdzie w poczucie winy. Jeśli jednak zaakceptujesz fakt, że się boisz, i nie
będziesz
starać się niczego z tym robić dalej - to nie będzie miał innej możliwości: stanie się
wolnością, stanie się odwagą!
Nie mów sobie, że jesteś okropny, zły, grzeszny. Nie potępiaj siebie. Jesteś tym,
kim jesteś. Nie myśl, że jesteś winien, nie czuj się za to winnym. Jeżeli coś jest
źle, nie znaczy, że TY jesteś zły. Może źle postąpiłeś, ale to nie znaczy, że jesteś
z tego powodu złym człowiekiem. Pewne czyny mogą być złe, ale istota człowieka
jest zawsze dobra.

Zauważyłem, że wciąż usiłuję udowadniać innym, że jestem ważny i mam
władzę. Zastanawiałem się nad przyczyną tego i wydaje mi się, że powoduje
mną strach.

Ego jest zawsze dzieckiem strachu. Osoba nie odczuwająca strachu nie ma ego.
Jest on bowiem tarczą obronną, zbroją. Boisz się i z tego powodu sprawiasz
wrażenie, że jesteś tym lub tamtym, jesteś taki albo inny. Nikt więc się nie
ośmieli... obawiają się. To jest ogólnie rzecz biorąc strach. - Świetnie! Przyjrzałeś
się temu dogłębnie i wnikliwie. I kiedy dostrzegłeś podstawową tego przyczynę,
wszystko nagle stało się jasne. Inni usiłują zwalczać ego. Rzecz w tym, iż ego nie
jest rzeczywistym problemem. Walczą z symptomem, nie z chorobą. Prawdziwą
Chorobą jest strach. Możesz usiłować zwalczyć ego, ale nie osiągniesz celu. Ego
nie jest jakimś rzeczywistym wrogiem, jest fikcją. Nawet jeżeli wygrasz, to przecież
nie wygrasz niczego. Nie możesz wygrać, bo pokonać można tylko rzeczywistego

wroga. Wróg fikcyjny nie istnieje, jest jedynie fasadą. To tak, jakbyś miał paskudną
ranę i przykrył ją jakąś ozdobą.
Pewnego razu przebywałem w domu gwiazdora filmowego. Zaprosił on wiele osób
na spotkanie ze mną. Jednym z gości była pewna aktorka, która miała na ręku
piękny zegarek z szeroką bransoletą. Jakiś mężczyzna siedzący obok niej zaczął
go podziwiać, co wywołało u niej zakłopotanie. Obserwowałem całą scenkę z
pewnego oddalenia. Mężczyzna zaczął nalegać, żeby zdjęła zegarek, ona nie
chciała. Ten jednak nie ustępował, w końcu więc uległa. I wtedy zobaczyłem, o co
jej chodziło. Na przegubie miała duży biały ślad, bliznę po trądzie. Ukrywała ją pod
bransoletą. A teraz nagle wszystko się wydało - oblał ją pot, ogarnęło
zdenerwowanie...
Takie właśnie jest ego. Tkwi w tobie strach, ale go nie okazujesz, bo jeśli
pokażesz, że się boisz, wiele osób będzie chciało to wykorzystać. Kiedy dowiedzą
się, że jesteś przerażony, przyłożą ci jeszcze mocniej. Będzie ich cieszyć, że cię
upokarzają, że ktoś jest słabszy od nich. Ludzie lubią korzystać z okazji, żeby
kogoś takiego kopnąć...
Każdy więc, kto boi się czegoś, w głębi siebie wytwarza wokół tego lęku wielkie
ego i coraz bardziej nadyma ten balon, czyniąc go coraz większym. Adolf Hitler
czy Idi Amin* z Ugandy

* Były bokser wagi ciężkiej, samozwańczy dyktator Ugandy, twórca represyjnego
systemu władzy w latach 70., odpowiedzialny za śmierć - wg różnych szacunków -
od 150 do 600 tyś. osób. Po obaleniu go w 1979 roku i ucieczce z kraju przebywał
w Arabii Saudyjskiej, gdzie zmarł w 2003 roku (przyp. wyd. pol.)

- takie osobowości stają się ogromnie nadęte. A następnie wywołują strach u
innych. Każdy, kto usiłuje przestraszyć innych, doskonale wie, że sam odczuwa
wielki lęk, bo jeśli nie -to po co to wszystko? Jaki miałoby to sens? Kto zawracałby
sobie głowę tym, żeby cię straszyć, jeśli sam nie miałby własnych lęków?
Ludzie przepełnieni strachem robią wszystko, by inni też się bali, bo wtedy czują
się bezpieczniej. Wiedzą, że nie będziesz starał się ich dotknąć, przekroczyć
granic, które wyznaczyli.
Przyjrzałeś się temu - znasz przyczynę. Nie próbuj zwalczać ego. Raczej obserwuj
swoje lęki i staraj sieje zaakceptować. Są naturalne, należą do życia. Nie ma
powodu tego ukrywać, nie ma powodu ich negować. Wszystkich ludzi przepełnia
strach. Stanowi on element człowieczeństwa. Zgódź się na to, a w tej samej chwili
zniknie twoje ego. Nie będzie ci już potrzebne.
Zwalczanie ego nie pomoże; akceptacja lęku - poskutkuje natychmiast.
Zrozumiesz, że skoro jesteśmy tak maleńcy w tak ogromnym wszechświecie, to
nasz lęk jest czymś oczywistym. W każdej chwili możemy zniknąć, coś pójdzie źle
- i znikniemy. Jakże można się tego nie bać? Kiedy to zaakceptujesz, strach bę-

dzie stopniowo ustępował, bo nie będzie miał żadnego sensu. Pogodziłeś się z
tym - a w pakiecie promocyjnym dostałeś odwagę; tak to właśnie działa!
Nie twórz więc struktury, za którą się schowasz. Jeśli nie będziesz usiłował tego
uniknąć, przejdzie to po prostu samo. Nie znaczy to, że nie będziesz odczuwać
lęku. Mówię jedynie, że nie będziesz się go obawiał. Lęk się pojawi, ale ty nie
będziesz się go obawiał. Rozumiesz? Obawiać się znaczy być przeciwko swoim
lękom - nie chcieć, żeby się pojawiały. A one cię nachodzą...
Kiedy je zaakceptujesz... Drzewa są zielone, ludzie są pełni lęków. I co z tym
zrobić? Drzewa niczego nie udają. Wszyscy jesteśmy śmiertelni. Strach jest
cieniem śmierci. Pogódź się z tym!

Kiedy przebywam sam, czuję, że byłbym w stanie rozluźnić się, polubić
ludzi, ale gdy tylko znajduję się w towarzystwie, natychmiast znów się
zamykam.

Trudno kochać rzeczywistych ludzi, bo nie spełniają naszych oczekiwań.
Prawdziwy człowiek nie ma takiego zamiaru. Nie po to żyje, żeby spełniać czyjeś
oczekiwania. Ma własne życie do spełnienia. I zawsze, gdy wykona jakiś ruch,
który jest ci nie na rękę, albo nie współodczuwa z tobą emocji, twojego jestestwa -
sprawy się komplikują.
Łatwo myśleć o miłości, dużo trudniej jest kochać. Łatwo kochać cały świat.
Najtrudniej jest pokochać człowieka. Bardzo łatwo kochać Boga czy ludzkość.
Prawdziwy problem pojawia się w chwili, gdy spotykasz i poznajesz rzeczywistego
człowieka. A poznać go znaczy podjąć wielkie wyzwanie.
On nie ma zamiaru być twoim niewolnikiem. Ani ty -jego. Tu właśnie pojawia się
problem. Gdyby jedno z was chciało zostać niewolnikiem, problem by się
rozwiązał. Ale on pozostaje, ponieważ nikt nie żyje po to, żeby odgrywać rolę
niewolnika, nikt nie jest w stanie stać się niewolnikiem. Każdy jest sobie panem,
istota życia polega na wolności. Człowiek jest wolnością.
Pamiętaj więc, że jest to prawdziwy problem. Nie dotyczy on jedynie ciebie, ma
związek z samym zjawiskiem nazywanym miłością. Nie rób z tego swojego
osobistego problemu, bo utrudnisz sobie życie. W mniejszym lub większym
stopniu każdy musi się zmierzyć z tym problemem. Nie spotkałem nigdy
człowieka, który nie przeżywał trudnych chwil w miłości.
Bliskie związki zwykle przynoszą jakieś sytuacje konfliktowe i dobrze jest przez nie
przejść. Ludzie na Wschodzie uciekli od tego, uważając, że to za trudne. Zaczęli
zapierać się swojej miłości, odrzucać ją. Niekochani i niekochający - nazwali to
unikaniem więzów. Z czasem stali się jakby częściowo martwi. Miłość prawie
całkiem zniknęła na Wschodzie; została zastąpiona medytacją.
Medytacja oznacza, że czujesz się dobrze w swojej samotności, że pozostajesz w
związku jedynie z samym sobą. Twój świat jest kompletny i nie masz potrzeby
wychodzenia na zewnątrz. To rozwiązuje dziewięćdziesiąt dziewięć procent twoich

problemów, ale za jaką ogromną cenę. Będziesz mniej nerwowy - człowiek
Wschodu jest mniej zatroskany, mniej spięty... jakby żył w stworzonej przez siebie
jaskini, bezpieczny, z zamkniętymi oczami. Nie pozwala swojej energii rozchodzić
się. Tworzy zamknięty obieg, przepływ energii wewnątrz siebie i czuje się
szczęśliwy. Tyle że to szczęście jest trochę martwe. Nie jest świętowaniem, nie
jest radosne.
Jedno na pewno można stwierdzić - nie jest nieszczęśliwy. Ale to tak samo, jak
gdybyśmy twierdzili, że ktoś jest w pełni zdrowy, bo nie ma żadnej choroby. Brak
chorób nie przesądza o zdrowiu. Znaczenie pojęcia „zdrowie" ma zabarwienie
pozytywne, promieniuje blaskiem; to nie po prostu „brak choroby". Gdyby uważać
inaczej, to nawet martwe ciało byłoby zdrowe - przecież nie ma chorób.
Spróbowaliśmy na Wschodzie żyć bez miłości, wyrzec się świata, czyli odrzucić
miłość. Wyrzec się kobiety, mężczyzny i wszystkich tych możliwości, które
mogłyby doprowadzić do rozkwitu miłości. Mnisi dżainizmu, mnisi hinduizmu, mnisi
buddyzmu nie mają prawa rozmawiać z kobietami sam na sam, nie wolno im
dotykać kobiet, nawet nie powinni patrzeć im w twarz. Kiedy kobieta chce ich o coś
zapytać, muszą mieć spuszczony wzrok, patrzeć na czubek własnego nosa, tak
aby nawet przypadkowo nie ujrzeć kobiety. Kto wie, coś przecież mogłoby w nich
drgnąć, a w rękach miłości wszyscy jesteśmy bezradni...
Nie mieszkają w domach i nie pozostają długo w jednym miejscu, bo mogliby
poczuć przywiązanie, miłość. Kontynuują więc przemieszczanie się, włóczęgę i
unikanie wszelkich związków. Wypracowali w sobie pewien rodzaj dystansu. Są
ludźmi spokojnymi, świat nie ma na nich wpływu, nie odczuwają szczęścia,
świętowania.
Na Zachodzie jest odwrotnie. Ludzie próbowali znaleźć szczęście przez miłość i
wyniknęło z tego mnóstwo problemów. Zatracili kontakt z samymi sobą, oddalili się
od samych siebie tak bardzo, że nie potrafią teraz wrócić. Nie widzą ścieżki, nie
wiedzą, gdzie jest ich dom. Czują swoją bezużyteczność, bezdomność i dlatego
pragną coraz więcej miłosnych doznań z tą kobietą, z tamtym mężczyzną -
heteroseksualnych, homoseksualnych, autoseksualnych. Próbują na przeróżne
sposoby, ale nadal czują pustkę, bo sama miłość dostarcza poczucia szczęścia,
ale nie ma w nim ciszy. A szczęście bez ciszy jest niepełne.
Kiedy czujesz się szczęśliwy, ale nie ma w tym ciszy, twoje szczęście będzie jak
gorączka, podniecenie... wiele hałasu o nic. Taki stan gorączki wytworzy w tobie
wielkie napięcie, ale nic z tego nie wyniknie oprócz zwykłej bieganiny, polowania.
A pewnego dnia okazuje się, że cały wysiłek na nic, bo usiłowałeś znaleźć kogoś,
a przecież jeszcze nawet nie odnalazłeś sam siebie.
Obie drogi okazały się błędne. Wschód odniósł porażkę, praktykując medytację
bez miłości. Zachód odniósł porażkę, praktykując miłość bez medytacji. Cały mój
wysiłek zmierza do tego, by przekazać ci syntezę, całość - medytację plus miłość.
Człowiek powinien czuć się dobrze zarówno z ludźmi, jak i sam ze sobą. Powinien
znaleźć szczęście wewnątrz siebie, a także w związkach z innymi, powinien umieć

urządzić piękny dom w sobie i w miejscu, które zamieszkuje. Powinien mieć
piękny ogród dookoła domu, ale także piękną sypialnię. Ogród nie kłóci się z
sypialnią, sypialnia nie kłóci się z ogrodem.
Medytacja powinna być schronieniem wewnątrz ciebie, świątynią twojego
jestestwa. Ilekroć poczujesz, że masz dosyć świata, możesz ukryć się w świątyni.
Możesz wziąć kąpiel wewnątrz swojego jestestwa. Odświeżyć się, poczuć się jak
nowonarodzony, znów pełen życia, świeży, młody, odnowiony... by żyć, by trwać.
Jednak powinieneś także umieć kochać ludzi i nie unikać problemów, taka bowiem
cisza, która nie ma w sobie siły, aby zmierzyć się z problemami, nie jest wiele
warta. Jedynie taka cisza, która mimo napotkanych problemów nadal pozostaje
ciszą, jest tą upragnioną.
Chciałbym więc przekazać ci te dwie rady: po pierwsze zacznij medytować, gdyż
zawsze lepiej jest zacząć od swojego wnętrza, czyli od medytacji. Ale nie
poprzestawaj na tym. Medytacja powinna być dynamiczna, rozkwitać, otworzyć się
i stać się miłością. I niczym się nie przejmuj, nie stwarzaj problemu tam, gdzie go
nie ma. To ludzkie, naturalne, że wszyscy się boimy. Tak musi być i ma to związek
z życiem. A ludzie, którzy się nie boją, nie pozbyli się lęku dlatego, że nagle stali
się odważni. Śmiałek po prostu dusi swój strach, ale wcale się go nie pozbył.
Człowiek przestaje się bać jedynie wtedy, gdy zaakceptuje swoje lęki. To nie jest
kwestia brawury. To wniknięcie w prawdę o życiu i przekonanie się, że strach jest
zjawiskiem naturalnym. Wystarczy to zaakceptować!
Problem pojawia się dlatego, że chcesz pozbyć się lęków. Wpojono ci egoistyczne
hasła w rodzaju: „Bądź dzielny". Cóż to za bzdura! Głupota. Jak człowiek
inteligentny mógłby uniknąć lęków? Tylko głupi niczego się nie boi. Kierowca
autobusu trąbi, a ty, nieulękniony, stoisz na środku jezdni! Albo byk biegnie prosto
na ciebie, a ty stoisz, nieustraszony, w miejscu! Jesteś wtedy głupkiem. Człowiek
mądry czym prędzej usunie się na bok.
Jeżeli popadniesz w skrajność i będziesz nieustannie sprawdzał, czy w trawie nie
kryje się jakiś wąż, masz problem. Jeśli nie ma nikogo na drodze, a ty czujesz
strach i zaczynasz ucieka, masz problem. Ale w sytuacjach faktycznego
zagrożenia strach jest naturalny.
Kiedy więc mówię, że pozbędziesz się lęków, nie mam na myśli tego, że przestaną
się one pojawiać w twoim życiu. Zrozumiesz po prostu, że dziewięćdziesiąt
procent twoich lęków to sprawa twojej wyobraźni. Dziesięć procent jest
prawdziwych, a więc trzeba je zaakceptować.
Nie czynię ludzi odważnymi. Pomagam im stać się bardziej odpowiedzialnymi,
wrażliwymi, uważnymi - i to wystarcza. Zauważają, że mogą wykorzystać swoje
obawy jak szczeble w drabinie. Dlatego już więcej się nie martw, zgoda?

Z czego składa się strach? Zawsze czai się za rogiem, ale gdy próbuję się z
nim zmierzyć, staje się cieniem. Jeżeli jest niesubstancjonalny, to jak udaje
mu się zdobyć nade mną taką wiedzę?

Strach jest tak samo niesubstancjonalny jak twój cień, ale przecież istnieje. Cień
także istnieje - bezcielesny, jak negatyw, ale nie pozbawiony egzystencji, czasami
wywierający wręcz ogromny wpływ na ciebie. Kiedy znajdziesz się w dżungli o
zmroku, możesz się wystraszyć własnego cienia. Na pustkowiu, idąc ścieżką,
możesz nagle zacząć uciekać, bo wystraszy cię twój cień. Bieg będzie realny,
ucieczka będzie odbywać się naprawdę, tyle że powód był nierzeczywisty. Możesz
uciec przed kawałkiem sznurka, myśląc, że to wąż. Kiedy wrócisz na to miejsce i
zobaczysz, co cię tak przeraziło, wybuchniesz tylko śmiechem.
Ludzie unikają miejsc, których się boją. Bardziej obawiają się strachu niż
czegokolwiek innego, bo już sama obecność strachu bardzo głęboko tobą
wstrząsa. A takie wstrząsy są bardzo autentyczne, pamiętaj o tym. Lęk jest jak zły
sen, jak koszmar - kiedy się budzisz, jego efekty są nadal widoczne. Twój oddech
się zmienił, jesteś spocony, drżysz, jest ci gorąco. Już wiesz, że to był tylko nocny
koszmar, sen, nic takiego, ale musi minąć pewien czas, zanim wiedza ta dotrze do
wnętrza twojej jaźni. Przez ten czas efekty wywołane niesubstancjonalnym snem
nadal trwają. Strach jest jak nocny koszmar.
Pytasz, z czego się on składa. Z ignorowania swej własnej istoty. Istnieje tylko
jeden strach; objawia się na różne sposoby, ma tysiące rodzajów, ale zasadniczo
rzecz ujmując jest jeden: „Być może w samym środku mojej istoty wcale mnie nie
ma". I w pewnym sensie ten lęk jest słuszny.
Jest Bóg, a ciebie nie ma. Nie ma gospodarza, jest tylko Gość. I ze względu na te
podejrzenia, zresztą nie bezpodstawne, nie zaglądasz tam. Udajesz, że jesteś;
wiesz, że gdybyś sprawdził, okazałoby się, że cię nie ma. Jest to głęboko ukryte,
nieme zrozumienie. Nie intelektualne, ale egzystencjalne. Poczucie, że być może
cię nie ma, tkwi w samym jądrze twojej istoty.
Myślisz: „Lepiej tam nie zaglądać, lepiej patrzeć na zewnątrz". To przynajmniej
zapewnia ci złudzenie, pozwala trwać iluzji, że jednak jesteś. Ale ponieważ to
poczucie istnienia jest fałszywe, rodzi lęk; łatwo je rozbić, każdy głębszy kontakt
może je skruszyć. Może zostać zniszczone przez miłość lub kiedy spotkasz
swojego mistrza, lub jeśli zachorujesz na bardzo poważną chorobę albo gdy
widzisz, jak ktoś umiera. Jest delikatne, łatwo można je potłuc. Starasz się jednak
jakoś sobie poradzić, byle nie patrzeć w głąb.
Mułła Nasreddin jechał pociągiem. Nadszedł konduktor i poprosił o okazanie
biletu. Nasreddin sprawdził we wszystkich kieszeniach, torbach, ale biletu nie
znalazł. Zaczął się pocić, stawał się coraz bardziej przerażony. Kontroler
powiedział:
- Jest jeszcze jedna kieszeń, do której pan nie zajrzał. Proszę sprawdzić, może
bilet jest właśnie tam.
Mułła odpowiedział:
- Proszę nie wspominać o tej kieszeni. Nie mam zamiaru do niej zaglądać. To
moja jedyna nadzieja. Jeżeli zajrzę do tej kieszeni, a biletu tam nie będzie, stracę

całą nadzieję. Nie mogę tego zrobić. Jeśli pan pozwoli, przeszukani wszystkie
miejsca jeszcze raz; ale ta kieszeń jest jak ostatnia szansa. Nie mam zamiaru jej
dotknąć, bez względu na to, czy znajdę bilet, czy nie.
Sytuacja ta dotyczy także ego. Nie zaglądasz tam i dzięki temu wciąż masz
nadzieję: „Kto wie, być może tam jest?" Ale jednocześnie coś ci szepce, że tam
niczego nie ma. Właśnie to fałszywe ego - które powstało, dlatego że nie patrzyłeś
w głąb siebie, a jedynie na zewnątrz - jest podstawową przyczyną lęku. Będziesz
bał się wszystkich tych zakamarków, w które powinieneś zajrzeć. Będziesz bał się
piękna, bo ono prowadzi do wewnątrz. Piękny zachód słońca, chmury rozświetlone
kolorami, a ty będziesz bał się na to patrzeć, bo to wciąga cię do twojego
własnego wnętrza. Takie cudowne zjawiska powodują, że przestajesz myśleć -
umysł jest przez chwilę w stanie takiego zachwytu, że zapomina myśleć, zapomina
o wszystkich tych sprawach, którymi zajmuje cię na co dzień. Cichnie twoje ciągłe
rozgadanie i nagle znajdujesz się wewnątrz siebie.
Ludzie boją się wspaniałej muzyki, pięknej poezji, zbliżenia do drugiego człowieka.
Związki z innymi opierają się na zasadzie „zaliczaj i znikaj". Nie usiłują poznawać
się bliżej, bo wiedzą, że drugi człowiek jak lustro ukaże im ich własne oblicze. A co
stanie się, jeżeli takie lustro nie pokaże niczego?
Ludzie boją się miłości. Udają, rozgrywają gierki. Boją się także medytacji. Zmienią
swój sposób myślenia i od razu nazywają to medytacją. Tak właśnie robi Maharishi
Mahesh Yogi -jego medytacja transcendentalna nie jest ani transcendentalna, ani
nie jest nawet medytacją. To proste powtarzanie mantry, czyli proces myślowy,
skoncentrowane myślenie. Jest to kolejne narzędzie używane zamiast medytacji,
Ludzie powtarzają modlitwy - chrześcijańskie, muzułmańskie, hinduskie - wszystko
po to, aby uniknąć medytacji. Pamiętaj: one nie są medytacją. Umysł jest bardzo
sprytny, stworzył wiele zjawisk, nadając im fałszywą nazwę medytacji.
Medytacja zachodzi wtedy, kiedy nic nie robisz, kiedy umysł nie funkcjonuje. Takie
niefunkcjonowanie mózgu jest medytacją - nie żadne śpiewy, mantry, obrazy,
koncentracja. Podczas medytacji człowiek po prostu jest. W tym byciu znika ego, a
wraz z nim - jego cień. Tym cieniem jest strach.
Strach to jeden z największych problemów. Każda istota ludzka musi przez niego
przejść i osiągnąć pewien poziom zrozumienia go. Ego powoduje lęk, że pewnego
dnia może będziesz musiał umrzeć. Usiłujesz przekonać samego siebie, że śmierć
zdarza się tylko innym ludziom. W pewnym sensie masz rację: zmarł sąsiad,
znajomy, przyjaciel, żona, matka - to zawsze zdarza się komuś innemu, tobie
nigdy. Chwytasz się tego spostrzeżenia, bo być może jesteś wyjątkiem, być może
ty nie umrzesz. W taki właśnie sposób twoje ego usiłuje cię chronić.
Za każdym razem, kiedy ktoś umiera, coś drży w tobie. Każda śmierć jest jakby
maleńką śmiercią ciebie. Nie pytaj komu bije dzwon, zawsze bije on tobie. Każda
śmierć jest twoją śmiercią, nawet wtedy, gdy z drzewa spada suchy liść. Toteż
usiłujemy jakoś się obronić. Ktoś umiera, a my mówimy o nieśmiertelności duszy.

Spada liść z drzewa, a my mówimy: „Nie ma się czym martwić. Niedługo wróci
wiosna i drzewo będzie miało nowe liście. To jest po prostu jak zmiana ubrania".
Ludzie wierzą w nieśmiertelność duszy nie dlatego, że coś na ten temat wiedzą,
ale dlatego, że powoduje nimi lęk. Im większym tchórzem jest człowiek, tym
większe prawdopodobieństwo, że będzie wierzył w nieśmiertelność duszy. Nie dla-
tego, że jest religijny. Jest po prostu tchórzem. Wiara w nieśmiertelność duszy nie
ma nic wspólnego z religią. Człowiek religijny myśli: „Mnie nie ma", a wszystko
pozostałe jest nieśmiertelne. Ale to nie ma nic wspólnego z „ja". Moje „ja" nie jest
nieśmiertelne - przemija, zostało stworzone przez nas samych.
Strach jest cieniem „ja". Natomiast „ja" jest głęboko przekonane, że będzie
musiało zniknąć wraz ze śmiercią. Rdzeniem całego strachu jest śmierć; wszystkie
lęki są jego pochodną. A całe piękno polega na tym, że śmierć jest tak samo
nierzeczywista jak ego. Strach jest jak most między ego i śmiercią.
Strach jest bezsilny, sam w sobie nie ma żadnej mocy. Pytasz: „Jeśli nie jest
rzeczywisty, jak udaje mu się zdobyć nade mną taką kontrolę?" Chciałbyś wierzyć,
że to za sprawą siły, którą ma strach. Nie jesteś gotowy na to, żeby zagłębić się w
siebie i zmierzyć z własną pustką. A to z niej bierze się moc strachu. Gdyby nie
ona, twoje lęki byłyby słabe, bezsilne. Nic nie rodzi się w wyniku poczucia strachu.
Miłość daje życie, miłość jest twórcza; strach jest jałowy.
Państwo Smith przyszli na rozprawę sądową.
- Chciałabym rozwieść się z tym typkiem - powiedziała pani Smith.
- Ja też chcę się pozbyć tego babsztyla - zawołał pan Smith. Sędzia zapytał: - Ile
państwo mają dzieci?
- Troje - powiedziała żona.
- Może zostańcie razem jeszcze rok, postarajcie się o jeszcze jedno dziecko.
Wtedy będziecie mieli czworo. Każde z was weźmie dwoje i będziecie oboje
zadowoleni.
- A co się stanie, jeżeli urodzą się nam bliźnięta? - zapytał mąż. Na to pani Smith
zawołała: - Ha! Patrzcie na tego marzyciela. Gdybym liczyła na niego, to tej trójki
też by nie było!
Strach jest całkowicie bezpłodny. Nigdy niczego nie stworzył. Ale może zniszczyć
całe twoje życie, może otoczyć cię jak ciemność, jak czarna chmura, może wyssać
twoją energię. Nie pozwoli ci wniknąć w głębokie doznania piękna, poezji, miłości,
radości, świętowania, medytacji. Nie, będzie cię trzymał na powierzchni, bo on
sam tylko tu może funkcjonować. Jest jak zmarszczka na tafli wody.
Wniknij wewnątrz siebie, popatrz. Jeżeli znajdziesz tam jedynie pustkę, to co?
Taka jest twoja natura, tacy jesteśmy. Dlaczego miałbyś się tym tak bardzo
przejmować? Pustka może być piękna jak niebo. Twoja istota wewnętrzna jest
piękna jak niebo, jest twoim niebem. Niebo jest puste, ale może pomieścić
wszystko, cały stworzony świat, Słońce, Księżyc, gwiazdy, Ziemię, inne planety.
Twoje niebo oznacza przestrzeń, w której to wszystko może się pomieścić. Jest

pustym niebem, ponieważ stanowi tło dla wszystkiego, co istnieje. Zdarzenia
przepływają jak chmury, niebo pozostaje niewzruszone.
Masz swoje wewnętrzne niebo; jest puste. Chmury pojawiają się i znikają, planety
tworzą się i rozpadają, gwiazdy rozbłyskują i gasną, a wewnętrzne niebo pozostaje
takie samo, nietknięte, czyste, spokojne. Nazywamy je sakszin -świadkiem.
Stanowi on cel wszystkich medytacji.
Wejdź do środka, zachwyć się wewnętrznym niebem. Pamiętaj, że cokolwiek tam
zobaczysz, nie jest tobą. Możesz dostrzec myśli, ale ty nie jesteś myślą; możesz
zobaczyć swoje uczucia, ale nie jesteś uczuciem; będą tam twoje marzenia,
pragnienia, wspomnienia, wyobrażenia, plany - ale to nie ty. Postaraj się odsunąć
na bok wszystko, co zobaczysz. Pewnego dnia nadejdzie ta wspaniała chwila,
najważniejsza chwila w twoim życiu, kiedy nie zostanie nic, czego musiałbyś się
pozbyć. Wszystko widzialne zniknie, zostanie tylko widz. Ten widz to właśnie pu-
ste niebo.
Wiedzieć oznacza być bez lęku. Wiedzieć oznacza być przepełnionym miłością.
Wiedzieć to być Bogiem, być nieśmiertelnym.

Dlaczego jestem tak przerażony na myśl, że miałbym się przed kimś
otworzyć?

A kto nie jest? Otwieranie się napawa wielkim strachem. To naturalne, bo przecież
oznacza to ukazywanie wszystkich głupot, które masz w swojej głowie, tego
śmietnika, który gromadził się przez całe wieki, przez wiele kolejnych wcieleń.
Otworzyć się to przecież pokazać wszystkie swoje słabości, ograniczenia, błędy.
Oznacza także, że stajesz się bezbronny. Śmierć... Otworzyć się to pokazać swoją
pustkę.
Za tym całym śmietnikiem umysłu i hałasem, jaki umysł wytwarza, znajduje się
wymiar głębokiej pustki. Człowiek czuje się nieważny bez Boga, jest bez Niego
pusty i nie ma wartości. Człowiek chce ukryć tę nagość, pustkę, ohydę. Zakrywa to
pięknymi kwiatami, przyozdabia, jak tylko umie najlepiej. Usiłuje udawać, że jest
kimś ważnym. Nie jest to wyłącznie twoja cecha; to dotyczy wszystkich. Nikt nie
chce być jak otwarta księga. Powstrzymuje nas strach: „Co inni sobie pomyślą?"
Od dzieciństwa nauczono cię nosić maski, piękne maski. Nie musisz mieć pięknej
twarzy, wystarczy piękna maska, a na dodatek - jest przecież niedroga. Zmienić
swoją twarz - to wielki wysiłek. Przemalować twarz jest bardzo łatwo.
Kiedy nagle masz odsłonić swoją prawdziwą twarz, przeszywa cię głęboki dreszcz.
Rozdygotany, myślisz gorączkowo: „Czy spodobam się innym? Czy ludzie nadal
będą mnie akceptować, kochać, szanować?" Któż to może wiedzieć? Podobały im
się twoje maski, odczuwali przed tobą respekt, zachwycali się tym, jak się
ubierasz. A teraz pojawiły się obawy, czy zobaczywszy cię bez ubrania nadal będą
cię kochać, szanować, doceniać, czy też wszyscy się od ciebie odwrócą. Mogą
przecież odejść, możesz zostać sam.

Toteż ludzie wciąż udają. Powodem jest strach. Z niego rodzi się fałsz i udawanie.
Aby nie czuć lęku, trzeba być autentycznym.
Jedna z najważniejszych prawd życiowych mówi: cokolwiek ukrywasz, to się
rozrasta; cokolwiek zaś wyciągasz na światło dzienne, jeśli jest złe, znika,
wyparowuje w słońcu, a jeśli jest dobre - rozkwita. Ale kiedy coś ukrywasz, dzieje
się odwrotnie. Dobre początki usychają, bo nie są odżywiane; potrzebują one
przecież wiatru i deszczu, i słońca, kontaktu z naturą. Mogą rosnąć jedynie na
glebie prawdy, bo ona dostarcza właściwych składników. Kiedy przestaniesz ich
dostarczać - to, co było dobrym początkiem, staje się coraz słabsze. Ludzie głodzą
swoją rzeczywistość, a przekarmiają złudzenia.
Twoje nieprawdziwe twarze karmią się kłamstwem. Musisz więc dostarczać go
coraz więcej. Aby potwierdzić jedno kłamstwo, potrzebujesz stu innych, bo
kłamstwo może być podtrzymane tylko przez jeszcze większe kłamstwo. Kiedy
więc chowasz się za jakąś fasadą, twoja rzeczywistość zamiera, a
nierzeczywistość potężnieje.
Jeśli się odsłonisz, nierzeczywistość zniknie; skazana jest na zniknięcie, bo nie
jest w stanie funkcjonować otwarcie. Musi pozostawać w ciemności, w tajemnicy,
w tunelach twojej podświadomości. Jeśli skonfrontujesz ją ze świadomością,
zacznie znikać.
Na rym właśnie polega cały sukces psychoanalizy. Jest bardzo prosty.
Psychoanalityk pomaga przenieść wszystko, co zalega w twojej podświadomości,
w ciemnych zakamarkach twojej istoty, do poziomu świadomości. Wydobywa
wszystko na powierzchnię, tak byś mógł to zobaczyć i żeby inni także mogli to
zobaczyć. Wtedy zdarzają się cuda: ilekroć to ujrzysz, zaczynasz to w sobie
zwalczać. Jeżeli możesz więc ukazać to jednej osobie -a właśnie taki jest cel
psychoanalityka, żeby to w tobie wydobyć -stanowi to doskonały początek do
przeprowadzenia wielkich zmian w sobie. Odsłonięcie się przed psychoanalitykiem
jest w pewnym stopniu ograniczone: to zaledwie jedna osoba w zaciszu gabinetu,
osoba, która nikomu nie wyjawi twoich tajemnic, to należy do etyki zawodowej.
Takie otwarcie się, mimo że stanowi dużą pomoc, jest więc niecałkowite. Dlatego
właśnie proces ten trwa całymi latami; to, czego można dokonać w ciągu kilku dni,
zajmuje w psychoanalizie kilka lat. Nigdy zresztą nie zostaje całkowicie
ukończone. Nie istnieje na całym świecie ani jeden przypadek zakończenia
psychoanalizy, zamknięcia procesu, podsumowania. Nie, jeszcze się tak nie
zdarzyło. Nawet twój psychoanalityk nie został całkowicie „spsychoanalizowany",
odsłonięcie siebie jest tu bowiem niecałkowite i następuje na pewnych ustalonych
zasadach. Psychoanalityk słucha, ale jakby nie słyszał, bo przecież nie powie tego
nikomu innemu. Niemniej pomaga to, bardzo pomaga wyprostować wiele spraw.
Gdybyś umiał otworzyć się w sposób religijny - nie w zaciszu gabinetu, ale w
każdym miejscu i o każdej porze - udałoby ci się to, co robią sannjasini. Oni
dokonują nieustannej auto-psychoanalizy - przez dwadzieścia cztery godziny na
dobę, codziennie.

Psychoanaliza dotyczy wszelkich sytuacji z życia: kontaktów z żoną, z
przyjacielem, z rodziną, z wrogiem, z nieznajomym, z szefem, ze służącym.
Pozostajesz przecież w najróżniejszych relacjach przez całą dobę.
Jeżeli będziesz otwarty... Na początku będzie to cię przerażać, ale wkrótce
zaczniesz nabierać siły, ponieważ prawda ukazana w świetle dziennym wzmacnia
się, natomiast nieprawda — ginie. I wraz z umacnianiem się prawdy poczujesz, że
ukorzeniasz się, masz lepszą koncentrację. Zaczynasz stawać się jednostką;
zanika osobowość, pojawia się indywidualność.
Osobowość jest fikcją, znaczenie ma indywidualność. Osobowość to fasada, twoją
prawdą jest indywidualność. Osobowość jest narzucona z zewnątrz; to persona.*

* Łac. persona - rola, osobo, maska (przyp. tłum.)

Indywidualność to rzeczywistość - takim stworzył cię Bóg. Osobowość to
społeczne wyrafinowanie, połysk. Indywidualność jest surowa, dzika, silna, ma
wielką moc.
Strach będzie ci towarzyszył jedynie na początku. Dlatego pojawia się potrzeba
mistrza, by na początku ktoś potrzymał cię za rękę, udzielił ci wsparcia, byś z jego
pomocą wykonał kilka pierwszych kroków. Mistrz nie jest jedynie
psychoanalitykiem, jest kimś znacznie więcej. Psychoanalityk to profesja, mistrz
-nie. Pomaganie ludziom nie jest jego pracą, lecz powołaniem. Zawiera się w tym
jego miłość, jego współodczuwanie. I ze względu na tę umiejętność
współodczuwania prowadzi cię tylko tak długo, jak to jest tobie potrzebne. Kiedy
czuje, że zaczynasz radzić sobie sam, powoli wysuwa swoją dłoń z twojej.
Choćbyś próbował się go kurczowo trzymać, on ci na to nie pozwoli.
Kiedy już jesteś gotowy, ośmielony, nie znający lęku, kiedy zasmakowałeś
wolności, jaką daje prawda, otwartość - dalej możesz iść o własnych siłach,
świecić swoim własnym światłem. Twój lęk jest zrozumiały, bo przecież od
wczesnego dzieciństwa uczono cię obłudy; tak się z nią identyfikujesz, że odrzu-
cenie tego całego fałszu wydaje się samobójstwem. Boisz się, ponieważ
rozumiesz, że czeka cię kryzys tożsamości.
Przez pięćdziesiąt, sześćdziesiąt lat byłeś jakimś typem człowieka. Teraz, w
końcowej fazie życia, rzucić wszystko i zaczynać od zera? To wydaje się straszne.
Zbliża się śmierć - czy to pora na takie zmiany? Kto wie, czy będziesz w stanie ich
dokonać? Co, jeśli stracisz swoją osobowość, a zabraknie ci czasu, energii,
odwagi, aby osiągnąć swoją indywidualność? Miałbyś umrzeć bez
indywidualności? Miałbyś bez niej spędzić ostatnie lata życia? To byłoby jakieś
szaleństwo! Serce schodzi do żołądka, kurczy się coraz bardziej. Człowiek myśli:
„Poczekam jeszcze parę dni. Lepiej żyć po staremu, wygodnie, bezpiecznie".
Doszedłeś do wprawy w takim myśleniu - nic dziwnego, zainwestowałeś w nie
sześćdziesiąt lat życia. Zawsze jakoś sobie radziłeś, udało ci się stworzyć wizję
tego, kim jesteś, a teraz mówią, żebyś ją porzucił, bo jest nieprawdziwa!

Oczywiście, że będziesz się bał. Nie potępiaj tego, nie czuj, że to coś złego. Lęk
jest po prostu częścią wychowania, adaptacji do społeczeństwa. Musimy go
zaakceptować, aby wznieść się ponad niego.
Otwieraj się powoli, powoli... - nie ma powodu dokonywać wyczynów, nad którymi
nie będziesz w stanie zapanować. Poruszaj się spokojnie, krok za krokiem.
Wkrótce poznasz jednak smak prawdy i ze zdziwieniem stwierdzisz, że tych
sześćdziesiąt lat było całkowitym marnotrawstwem. Twoja stara osobowość
przepadnie, staniesz się jakby kimś nowym. Nie będzie to gotowa, nowa osoba,
lecz sposób patrzenia, inna perspektywa. Kiedy wypowiesz słowo „ja", nie będzie
się za nim nic kryło. Użyjesz go, bo będzie w danej chwili potrzebne. Nie będzie w
nim poprzednich znaczeń, ciężkości, naleciałości egzystencjalnych. Znajdziesz w
tym słowie przestrzeń, ocean, nieskończoność, boskość.
Nigdy już nie narzucisz sobie żadnej innej osobowości; stara zniknie, a ty po raz
pierwszy poczujesz się, jakbyś był falą w boskim oceanie. To nie osobowość, bo
ciebie nie ma w środku. Zniknąłeś, roztopiłeś się w Bogu.
Jeżeli podejmujesz ryzyko kłamstwa, możesz także podjąć się dotarcia do prawdy.
Ma to wielką wartość, zwłaszcza, że ryzykujesz tylko wtedy, gdy kłamiesz. W
przypadku prawdy niczym nie ryzykujesz - możesz tylko wygrać.

Właśnie do mnie dotarło, że jestem sobą znudzony, popadłem w stagnację.
Powiedziałeś, żeby akceptować siebie takimi, jakimi jesteśmy. Ja nie umiem
zaakceptować swojego życia, wiedząc, że nie ma we mnie już żadnej
radości. Co mam robić?

Słyszałem o nowym środku przeciwdepresyjnym, który nie odpręża, lecz utrzymuje
w napięciu. Spróbuj go! Raz, drugi, trzeci - bądź dobrym Amerykaninem. I na tym
dosyć. Spróbuj trzy razy i przestań, bo nie ma sensu nadal robić z siebie głupca.
Mówisz mi: „Dotarło do mnie, że jestem sobą znudzony"... To wspaniałe odkrycie.
Naprawdę! Niewielu ludzi zdaje sobie sprawę z tego, że są sobą całkowicie
znudzeni. Wszyscy wokół to widzą, tylko nie oni. Jeśli zdasz sobie z tego sprawę,
jest to wspaniały początek. Z tego zrozumienia wynika kilka dalszych spraw.
Człowiek jest jedynym zwierzęciem, które umie się nudzić. To wielki przywilej, to
część ludzkiej godności. Czy widziałeś kiedyś znudzonego byka albo osła? One
się nie nudzą. Nuda oznacza po prostu, że wybrałeś błędny sposób na życie.
Skoro więc to do ciebie dotarło, to wspaniale - zrozumiałeś, że potrzebne będą
pewne zmiany.
Nie myśl więc, że odczuwanie znudzenia samym sobą jest złym znakiem. To
może być dobry początek czegoś nowego. Ale nie poprzestawaj na tym.
Czemu czujemy się znudzeni sobą? Dlatego, że wpasowaliśmy się w sztywne
normy, narzucone nam przez innych. Odrzućmy je, zacznijmy żyć po swojemu.
Jedynie osoba autentyczna nie odczuwa nudy. Osoby fałszywe są na nią skazane.
Chrześcijanin czy dżainista, parias czy komunista - wszyscy będą odczuwać

znudzenie, bo dzielą swoje życie na części. To, co prawdziwe w nich, zostaje
odsunięte na bok, a prowadzą życie, które nie jest prawdziwe. To właśnie ono
powoduje nudę. Gdybyś robił to, co naprawdę chcesz robić, nie odczuwałbyś
znudzenia. Kiedy przyjęto mnie na uniwersytet, moi rodzice, ojciec, cała rodzina,
wszyscy chcieli, żebym został naukowcem, bo to zawód z przyszłością, albo
lekarzem, albo chociaż inżynierem. Zdecydowanie odmówiłem. Powiedziałem:
„Będę robić to, co chcę, bo nie zamierzam nudzić się przez resztę życia. Jako
naukowiec mogę odnieść sukces, mogę zdobyć uznanie, pieniądze, prestiż, ale w
głębi siebie będę znudzony, bo będę robił nie to, co chciałbym". Byli zadziwieni, bo
nie mogli dopatrzyć się żadnych korzyści ze studiowania filozofii. Dla nich był to po
prostu najgorszy kierunek na uniwersytecie. Zgodzili się więc na to niechętnie, w
przekonaniu, że marnuję sobie przyszłość. W końcu dotarto do nich jednak, że się
mylili.
Nie jest to sprawa pieniędzy, władzy czy prestiżu. Chodzi o to, co naprawdę
chciałbyś robić. Rób to bez względu na to, jakie osiągasz rezultaty, a twoje
znudzenie zniknie. Jeśli musisz robić to, czego wymagają od ciebie inni, musisz
wykonywać coś dokładnie w taki sposób, jak ci nakazano, są to kamienie węgielne
nudy.
Cała ludzkość nudzi się, bo ten, kto chciał być mistykiem, został matematykiem,
ten, kto chciał być matematykiem, jest politykiem, a urodzony poeta został
biznesmenem. Każdy jest nie tam, gdzie chciał być, każdy zajmuje miejsce kogoś
innego. Zaryzykuj. Nuda zniknie w mgnieniu oka.
Mówisz: „Dotarto do mnie to, że jestem sobą znudzony..." A wiesz, dlaczego? Po
prostu nie jesteś autentyczny, nie jesteś prawdziwy, nie szanujesz samego siebie.
I dodajesz: „Nie ma we mnie radości". A jak możesz ją poczuć? Ona przelewałaby
się w tobie jak ożywczy sok, gdybyś robił to, co pragniesz robić.
Vincent van Gogh odczuwał całkowite zadowolenie z samego faktu, że maluje. Nie
kupowano jego obrazów, nikt go nie doceniał, często bywał niedożywiony,
przymierał głodem. Brat dawał mu od czasu do czasu trochę pieniędzy, tak aby
mógł jakoś przeżyć. W ciągu tygodnia przez trzy dni coś jadał, a cztery dni pościł.
Za pieniądze, które zaoszczędził najedzeniu, musiał przecież kupować płótno, pę-
dzle i farby. Mimo to odczuwał radość, krążyła ona nim jak ożywcze soki. Kiedy
miał trzydzieści trzy lata, popełnił samobójstwo, ale czy to coś gorszego niż twoje
tak zwane życie? On skończył z sobą, kiedy namalował wszystko, co chciał
namalować. W dniu gdy zakończył malowanie zachodu słońca, co było jego
największym pragnieniem, napisał pożegnalny list: „Moja praca zakończona, czuję
się spełniony. Opuszczam ten świat całkowicie zadowolony". Odebrał sobie życie,
ale właściwie nie nazwałbym tego samobójstwem. Żył pełnią, sumiennie wypalił
świecę aż do końca i to z dwóch stron.
Choćbyś żył sto lat, twoje życie może być suche jak kość, jak ogromny ciężar.
Mówisz: „Nie umiem zaakceptować swojego życia, wiedząc, że nie ma we mnie
już żadnej radości". Kiedy mówię, żebyście akceptowali samych siebie, nie mam

na myśli tego, że macie podążać utartą ścieżką życia. Proszę, żebyście dobrze
mnie zrozumieli. Akceptować siebie to znaczy odrzucić wszystko inne -a pozostać
sobą. Obawiam się, że pojmujesz to w jakiś sobie właściwy sposób i stąd
nieporozumienia...
Marsjanin wylądował w samym centrum Manhattanu. Natychmiast podszedł do
niego żebrak, prosząc o jakąś drobną monetę. Marsjanin zapytał:
- A cóż to jest moneta?
Po chwili zastanowienia żebrak odparł:
- Ma pan rację. Czy może mi pan dać jakiś banknot?
Nie powiedziałem tego, co ty zrozumiałeś. Powinieneś odrzucić wszystko, co ci
narzucono. Zaakceptuj najbardziej wewnętrzny rdzeń swojej istoty, który
przyniosłeś ze sobą na ten świat, a nie będziesz miał poczucia, że coś cię omija.
W tej samej chwili, kiedy bezwarunkowo zaakceptujesz samego siebie, pojawi się
nagła fala radości. Zaczną w tobie krążyć ożywcze soki, życie stanie się ekstazą.
Pewien młody człowiek zapadł w śpiączkę. Kiedy zaczął się obawiać, że mogą go
chcieć pochować, zaczął dawać znów oznaki życia. Zapytano go: „Jak to jest,
kiedy się umrze?"
Wykrzyknął: „Jak to - umrze?! Ani przez chwilę nie byłem umarły, przez cały czas
wiedziałem, co się tu dzieje, a poza tym byłem głodny i zmarzły mi stopy".
Jednak jeden z ciekawskich nie ustępował:„A dlaczego myślisz, że te fakty
świadczą, że nadal żyjesz?"
Pacjent odpowiedział: „Hm, gdyby to było niebo - nie czułbym głodu, a gdyby to
było piekło - nie zmarzłyby mi stopy."
Otóż to, skoro tylko jest ci zimno w stopy i jesteś głodny, to znaczy, że jeszcze
żyjesz. Wstawaj i przebiegnij się!
Pewien biedny chłopak, który nie otrzymał starannego wykształcenia ani nie umiał
zachowywać się w towarzystwie, zakochał się w córce milionera. Ta zaprosiła go
do rezydencji swoich rodziców na kolację, aby go przedstawić. Młodzieniec czuł
się spięty i onieśmielony, widząc drogie meble, służbę i wszystkie inne przejawy
luksusu, ale jakoś udało mu się to przez pewien czas ukrywać. Dopiero kiedy
został posadzony do kolacji przy wielkim, pięknym stole i kiedy napił się wina, jego
zdenerwowanie ustąpiło i... głośno puścił bąka.
Ojciec dziewczyny spojrzał na niego, a potem na swojego psa, który leżał u stóp
młodzieńca, i groźnym głosem zawołał: „Rover!" Młodzieniec poczuł ogromną ul-
gę, gdyż pomyślał, że cała wina spadła na psa. Toteż kilka minut później znowu
puścił bąka. Gospodarz znów zawołał na psa. Kiedy jednak sytuacja powtórzyła
się po raz trzeci, zdenerwowany ojciec dziewczyny zawołał: „Rover, rusz się
wreszcie, zanim ten facet na ciebie nasra!"
Wciąż jeszcze jest czas na to, by się uwolnić. Potrzeba ci jedynie odrobinę odwagi
gracza. Na dodatek niczego nie możesz przegrać. Jedyne, co stracisz, to swoje
kajdany-nudę, ciągłe poczucie, że coś w życiu przegapiasz. Co jeszcze mógłbyś
stracić? Wyrwij się z rutyny i zgódź się na samego siebie wbrew Mojżeszowi,

Jezusowi, Mahawirze, Krysznie - zaakceptuj siebie. Nie musisz odczuwać
odpowiedzialności wobec Buddy czy Zaratu-stry, Kabira czy Nanaka. Twoja
odpowiedzialność dotyczy tylko i wyłącznie ciebie. Bądź odpowiedzialny, a kiedy
używam tego słowa, miej pewność, że rozumiesz, o co mi chodzi. Nie mówię o
obowiązkach; używani tego słowa w sensie dosłownym: odpowiadaj
rzeczywistości, bądź odpowiedzialny, udzielaj odpowiedzi.
Zapewne prowadziłeś nieodpowiedzialne życie, wypełniając wszystkie obowiązki
wynikające z twoich powinności, robiąc to, co inni spodziewali się, że będziesz
robił. Co masz do stracenia? Jesteś znudzony - to świetny punkt wyjścia. Nie
odczuwasz radości - czego więcej potrzeba, by podjąć próbę wyjścia z więzienia?
Wyskakuj i nie oglądaj się za siebie! Niektórzy doradzają: „Zanim skoczysz,
pomyśl dwa razy". Ja mówię: „Skacz, a potem myśl sobie, ile tylko chcesz!"

Mam takie wrażenie, jakbym wyładowała na Księżycu... Mam wrażenie, że
gdybym umiała lepiej sprecyzować ten lęk, zniknąłby on. To poczucie, że
wszystko, ale naprawdę wszystko... może się zdarzyć!

Pojawia się czasem lęk, którego nie można określić. Nie ma żadnej przyczyny, nie
wiemy, co go powoduje. Być może właśnie to, że nie wiemy, jest przyczyną. Kiedy
wiemy, dlaczego coś się dzieje, możemy znaleźć wytłumaczenie, przeanalizować
sytuację, mamy punkt zaczepienia. Istnieje jednak taki rodzaj strachu, który zdarza
się raz na jakiś czas, i nie wiemy, skąd się wziął. Egzystencjaliści nazywają go
angst - udręka, ból istnienia. Nie jest to lęk przed tym czy tamtym, jest to lęk
spowodowany egzystencją. Istnienie jest bowiem otoczone nieistnieniem, byt za-
nurzony jest w niebycie. Istnienie jest niemal jak wyspa na oceanie nieistnienia, jak
kruszynka. Nieistnienie jest ogromne. Cała przestrzeń wypełniona jest niebytem, a
w nim gdzieniegdzie pojawia się byt. Nie potrzeba lepszego powodu do strachu.
Ten jest wystarczający, by zabrać ci grunt spod stóp. Człowiek zaczyna spadać w
otchłań, ponieważ nie jest w stanie tego lęku sprecyzować, powiedzieć: „Boję się
tego i tamtego". Jego cierpienie narasta, bo nie ma czym go wytłumaczyć.
Ludzie chodzą do psychoanalityków nie po to, żeby poddać się terapii, ale po to,
żeby doszukać się przyczyny swojego cierpienia. I psychoanaliza właśnie takich
wyjaśnień dostarcza. Tb powoduje, że człowiek zaczyna czuć się lepiej. Nie
poddano go jakiemuś leczeniu, tylko udzielono wyjaśnień. A kiedy myślimy, że
znamy powody, zaczynamy czuć się lepiej. Sprawy stają się jakby prostsze.
Można o tym mówić, zrozumieć to.
Co jakiś czas każdy przechodzi przez lęk tego rodzaju. Trzeba przez niego jakoś
przejść, nie usiłować go zagłuszać. Jeśli będziesz usiłowała go uniknąć, stracisz
okazję. Jeżeli przez niego przejdziesz, początkowo będziesz czuć się załamana, w
ogromnym niebezpieczeństwie, jakby cała przeszłość zniknęła, jakbyś umierała.
Ale po jakimś czasie poczujesz się bezpieczna pomimo otaczającego cię

niebezpieczeństwa. Rozluźnisz się w nieistnieniu i lęk odejdzie. To, co wyglądało
jak załamanie, w końcu okaże się przełamaniem strachu.
Po prostu przejdź przez to i nie doszukuj się niczego na siłę. Umysł będzie
próbował znaleźć powody, będzie mówił: „Moje obawy spowodowane są tym i
tym". Ale nie ma potrzeby szukać. Po prostu poddaj się temu co wieczór, przez
czterdzieści, pięćdziesiąt, sześćdziesiąt minut. Siedź w milczeniu i pozwól, żeby
nieistnienie przenikało twoje istnienie. Niech wyspa bytu rozpłynie się w oceanie
niebytu. Stań się nicością. Zgódź się na ten lęk i wytrwaj w nim. Wyjdziesz z tego
odświeżona, ożywiona i nieulękła.
Aby pokonać strach, trzeba przez niego przejść - przez ten właśnie rodzaj strachu,
nie żaden inny. Obawiasz się, że twój chłopak cię zostawi? Jest to rodzaj lęku, ale
jakże jest zwyczajny - możesz mieć wielu innych chłopaków; właściwie to bardzo
maleńki lęk. Boisz się, że możesz nie mieć wystarczająco dużo pieniędzy na
utrzymanie, ale przecież możesz coś na to poradzić. Taki rodzaj strachu jest
trywialny, nie ma wiele wspólnego z bólem istnienia. Większość ludzi żyje w
swoich małych, zwyczajnych lękach i dlatego nie stają się odważniejsi. Lęk
egzystencjalny można pokonać tylko wtedy, gdy przez niego przejdziesz.
Nie usiłuj więc znajdować wyjaśnienia; nie ma go. Przejdź przez to; wejdź tak
głęboko, jak tylko możesz, i obserwuj. Będziesz miała stracha, ale idź. Wbrew
wszystkim obawom. Wyniknie z tego coś naprawdę pięknego; jakby pąk róży.
Twoje istnienie stanie się mocniejsze. Jeśli nie odrzucisz wyzwania, które rzuca ci
nieistnienie, twoje istnienie wzmocni się. Nie ma czego się bać. Po prostu zmierz
się ze strachem.

Medytacja na strach przed pustką

Każdej nocy, zanim zaśniesz, zamknij oczy i na dwadzieścia minut wejdź w swoją
pustkę. Zaakceptuj ją, niech sobie będzie tam, gdzie jest. Masz poczucie strachu -
też pozwól mu tam być. Choćbyś drżała -wytrzymaj, nie odrzucaj tego obszaru w
sobie. Za dwa, trzy tygodnie poczujesz jego piękno, błogosławieństwo. Lęk zniknie
sam z siebie. Nie tobie z nim walczyć.
Usiądź wygodnie na kolanach na podłodze. Jeśli głowa naturalnie pochyla się do
przodu - to dobrze, pochyl ją. Będziesz nieomal w pozycji embrionalnej, tak jak
dziecko pozostające w łonie matki. Głowa dotknie kolan albo podłogi. Tb dobrze.
Wniknij w swoje własne łono i tam pozostań. Żadnej techniki, żadnej mantry, bez
jakiegokolwiek wysiłku. Po prostu bądź. Poczuj, co się z tobą dzieje. Jest to coś,
czego wcześniej nie doświadczałaś. Twój umysł jest zaniepokojony, bo dzieje się
coś, co pochodzi z całkiem innego, nieznanego wymiaru. Umysł sobie z tym nie
radzi, jest skonsternowany, bo nie zna niczego takiego, a chciałby to nazwać,
przykleić etykietkę.

To, co znamy, to umysł. Nieznane - to Bóg. To, co nieznane, nigdy nie stanie się
częścią znanego. To, co poznajemy, nie jest już nieznanym Bogiem. Nieznane
pozostaje niepoznawalne.
Nawet jeśli coś o tym wiesz, to i tak tego nie poznasz. Tajemnica nie podlega
rozwiązaniu; jest nierozwiązywalna.
Toteż każdego wieczoru wchodź w tę przestrzeń. Będzie tam lęk, drżenie, ale to
dobrze. Powoli zniknie, ustąpi miejsca radości. Po trzech tygodniach pewnego
dnia poczujesz taką błogość, taki zastrzyk energii, wzbogacenie twojego jestestwa
poczuciem radości -jakby skończyła się noc i słońce pojawiło się na horyzoncie.

Medytacja, by pozbyć się utrwalonych zachowań lękowych

Zauważyłem, że wciąż powtarzam pewien wzorzec zachowania, który
przyjąłem jeszcze w dzieciństwie. Zawsze gdy dostawałem burę od rodziców
albo gdy mnie krytykowali, po prostu zamykałem się, uciekałem, pocieszając
się myślą, że ludzie nie są mi do niczego potrzebni i poradzę sobie bez nich.
Teraz widzę, że podobnie reaguję na przyjaciół.

To jedynie przyzwyczajenie, które mocno się w tobie utrwaliło. Spróbuj
postępować odwrotnie. Kiedy chcesz się zaniknąć - otwieraj się. Jeśli chcesz
odejść - nie idź; jeśli nie chcesz o czymś rozmawiać - mów. Jeśli wolałbyś uniknąć
awantury -nie unikaj jej, rozpętaj istną burzę.
W sytuacjach zagrożenia zawsze mamy alternatywę: walczyć albo uciekać.
Dziecku - zwłaszcza w krajach przywiązanych do tradycji - nie wolno walczyć. W
Ameryce dziecko stawia się tak zaciekle, że to rodzice czasem muszą uciekać. Ale
w krajach bazujących na starych tradycjach, gdzie hołduje się od wieków tym
samym wartościom, dziecko nie może się buntować. Jedyny sposób to zaniknąć
się w sobie, owinąć się wokół swojego jestestwa, aby je zabezpieczyć. Nauczyłeś
się więc uciekać.
Jedyne, co możesz teraz zrobić, to w chwilach, kiedy masz ochotę uciekać, nie
ruszaj się, zostań i stocz walkę. Popróbuj tego przez miesiąc - zobaczymy, co
dalej. Kiedy już nauczysz się reagować odwrotnie - powiem ci, jak odrzucić obie
reakcje. Bo obie są złe i obu musisz się pozbyć. Tylko w ten sposób przestaniesz
odczuwać zagrożenie. Ponieważ jeden rodzaj reakcji zakorzenił się w tobie,
musimy go zrównoważyć drugim - przeciwnym.
Bądź więc przez miesiąc prawdziwym wojownikiem; o wszystko. To będzie
świetne doświadczenie, co? Kiedy zmuszeni jesteśmy uciekać - czujemy swoją
niższość, upokorzenie. Zamykanie się w sobie - to tchórzowski sposób na życie.
Ale stać się odważnym!... A później odrzucimy oba te sposoby, bo u podstaw
takiej odwagi także leży tchórzostwo. Dopiero gdy uda ci się pozbyć i odwagi, i
tchórzostwa, staniesz się człowiekiem bez lęku. Spróbuj.

Medytacja, by zaufać

Jeżeli jest ci trudno zaufać, musisz się cofnąć, zagłębić się w swoją przeszłość.
Musisz wejść głęboko w swoje wspomnienia, wyczyścić umysł z minionych
odczuć. Masz tam zapewne wielki śmietnik; wyczyść go.
Oto sposób, w jaki trzeba to zrobić: cofnij się, ale nie z nastawieniem, żeby sobie
przypominać, lecz po to, żeby poczuć ulgę. Uczyń z tego medytację. Każdego dnia
wieczorem przez godzinę cofaj się w czasie. Spróbuj odtworzyć zdarzenia z
dzieciństwa. Im głębiej wnikasz, tym lepiej, bo chowamy w sobie wiele zdarzeń i
niechętnie pozwalamy im wracać do pamięci. Pozwól im na to. Codziennie
będziesz mógł wejść nieco głębiej. Najpierw przypomną ci się zdarzenia z okresu,
kiedy miałeś cztery, pięć lat i nie będziesz mógł wniknąć dalej. Poczujesz, że
wyrósł przed tobą Mur Chiński. Ale nadal próbuj, powolutku: co się działo, gdy
miałeś trzy latka, dwa latka? Ludzie dochodzą nawet do momentu swoich
narodzin. Są i tacy, którzy przypomnieli sobie okres płodowy, a nawet tacy, którzy
sięgnęli do swojego innego życia przed śmiercią w poprzednim wcieleniu. Jeżeli
dojdziesz do momentu swoich narodzin i spróbujesz odczuć ulgę, będziesz musiał
zmierzyć się z bólem, z przejmującym cierpieniem. To prawie tak, jakbyś znów się
rodził. Może zaczniesz krzyczeć jak nowonarodzone dziecko - przez kilka sekund
dusiło się, nie mogło oddychać i dzięki temu krzykowi zaczerpnęło pierwszego
oddechu. Jego drogi oddechowe otworzyły się, płuca zaczęły funkcjonować. Może
będziesz musiał dotrzeć aż do tego punktu. Potem wracaj. Następnego wieczoru
znów tam wniknij; i tak przez kilka wieczorów. To może zabrać ci od trzech do
dziewięciu miesięcy. Będziesz stopniowo odczuwał coraz większą ulgę, a wraz z
nią pojawi się coraz większe zaufanie. Kiedy wyczyścisz swoją przeszłość i
będziesz świadomy wszystkiego, co się wydarzyło - uwolnisz się od niej. Oto klucz
do rozwiązania tego problemu: stając się świadomym tego, co zalega w twojej pa-
mięci, uwalniasz się od tego. Wtedy możesz zaufać. Świadomość wyzwala,
nieświadomość tworzy więzy.

Medytacja, by przemienić lęk w miłość

Możesz siedzieć na krześle czy gdziekolwiek indziej, ale tak, byś czuł się
naprawdę wygodnie. Złóż dłonie na podołku, prawa pod
spodem, lewa na wierzchu - tak, pozycja jest ważna, ponieważ prawa ręka jest
połączona z lewą półkulą mózgu, skąd przychodzi poczucie strachu. Lewa ręka
połączona jest z prawą półkulą mózgu, skąd przychodzi odwaga.
Lewa półkula to siedziba rozsądku, a rozsądek jest tchórzem. Dlatego nie
znajdziesz człowieka jednocześnie odważnego i rozsądnego. Człowiek odważny
będzie irracjonalny, przyzwyczajony do irracjonalnych zachowań. Prawa półkula
mózgu jest intuicyjna - toteż w znaczeniu symbolicznym, i nie tylko, dostarcza
energii określonym postawom, związkom.

Prawa dłoń leży pod lewą, oba kciuki są połączone. Odpręż się, zamknij oczy,
pozwól, by twoja żuchwa lekko się rozluźniła... bardzo delikatnie, tak byś mógł
zacząć oddychać ustami; to doskonale relaksuje. Kiedy przestajesz oddychać
przez nos, stare wzorce mózgu przestają funkcjonować. Dzięki temu łatwiej będzie
ukształtować nowy wzorzec. Poza tym jeśli nie oddychasz przez nos, nie
stymulujesz mózgu - powietrze płynie bezpośrednio do klatki piersiowej. Oddech
przez nos to ciągła stymulacja, masaż mózgu. Kiedy oddychasz, powietrze z
jednej dziurki w nosie masuje jedną półkulę mózgu, potem powietrze z drugiej
dziurki - masuje drugą. Co czterdzieści minut następuje zmiana.
Siedź więc w tej pozycji, oddychaj przez usta. Nos jest dualistyczny, usta - nie.
Kiedy oddychasz przez usta, nie następuje zmiana. Możesz oddychać przez całą
godzinę z takim samym skutkiem - pozostaniesz w takim samym stanie. Kiedy
oddychasz przez nos, ten stan się zmienia, niezauważenie dla ciebie.
Pozostaniesz w bardzo cichym, niepodzielonym, nowym stanie odprężenia, a
twoje energie zaczną przepływać w inny sposób. Po prostu codziennie siedź w
ciszy, nie robiąc niczego przez co najmniej czterdzieści minut. Zacznij od
czterdziestu minut, dochodząc stopniowo do sześćdziesięciu.
Jednocześnie nie przegapiaj nadarzających się okazji; łap je. Zawsze wybieraj
życie i działanie. Nigdy się nie wycofuj, nigdy nie uciekaj. Ciesz się, kiedy pojawia
się szansa, żeby coś zrobić, by być kreatywnym.

l pytanie ostatnie: Strach przed Bogiem

Czy wizja osobowego Boga, który o nas dba - nawet czysto hipotetycznie -
nie jest jednak w pewien sposób użyteczna ? Kiedy pomyślę o porzuceniu
wizji Boga, odczuwam strach.

Dlaczego boisz się odrzucić wizję Boga? To proste - ona w pewien sposób chroni
cię przed poczuciem lęku. Kiedy ją odrzucisz, pojawi się strach. Jest to rodzaj
psychicznego zabezpieczenia.
Dziecko jest skazane na strach. W łonie matki - nie, bo wtedy nie musi nawet
myśleć o chodzeniu do synagogi albo kościoła, o czytaniu Biblii, Koranu czy Gity
ani o tym, czy Bóg istnieje. Nie wyobrażam sobie, żeby dziecko w łonie matki było
w najmniejszym nawet stopniu zainteresowane Bogiem, diabłem, niebem, piekłem.
Po co? Właśnie przebywa w raju. Nie ma nic lepszego. Znajduje się w
bezpiecznym, ciepłym, przytulnym domu, pływa w wodach, które je odżywiają. Po
dziewięciu miesiącach odbędzie wielką podróż - od bycia prawie niczym do stania
się istotą. Przez dziewięć miesięcy przejdzie przez doświadczenie milionów lat
ewolucji - od pierwszej istoty aż do teraz, przez wszystkie fazy.
Dziecko ma poczucie pełnego bezpieczeństwa: nie musi pracować, nie zginie z
głodu, ma wszystko, czego potrzebuje. Takie życie przez dziewięć miesięcy w
łonie matki jest powodem, z którego stworzono tak zwane religie.

Kiedy dziecko się urodzi, pierwszym, co odczuwa, jest strach. To naturalne.
Straciło dom, poczucie bezpieczeństwa, ciepełko. Wszystko, co było jego światem,
przepadło, a ono znalazło się w jakimś innym świecie, zupełnie obcym. Musi
zacząć samodzielnie oddychać. Właśnie z tego dziecko zdaje sobie sprawę
najpierw - teraz będzie musiało samodzielnie oddychać, bez pomocy mamy. Na
dodatek lekarz obraca je do góry nogami i daje klapsa, żeby je przywołać do
rzeczywistości. Niezły początek! Co za powitanie!
Z tego wrażenia zaczyna samodzielnie oddychać. Czy zauważyłeś, że zawsze gdy
odczuwasz przerażenie, zmienia się twój oddech? Jeśli nie zwróciłeś na to uwagi,
zrób to przy najbliższej okazji. Kiedy się boisz, zmienia się twój oddech. A kiedy
jesteś na luzie, masz poczucie bezpieczeństwa, zauważ, jak harmonijny staje się
twój oddech, w głębokiej zgodzie, coraz bardziej cichy. Czasami, w stanie
głębokiej medytacji, masz poczucie, jakby twój oddech zupełnie się zatrzymał. Nie
zatrzymuje się, ale faktycznie bardzo spowalnia.
Początki dziecka na tym świecie kojarzą mu się przed wszystkim ze strachem.
Przez dziewięć miesięcy przebywało w ciemności, a teraz w nowoczesnym
szpitalu lampy świecą oślepiającym blaskiem. Dla jego oczu, dla siatkówki, która
przecież nie widziała światełka nawet tak delikatnego jak płomyk świecy, taki blask
to stanowczo za wiele! To szok dla maleńkich oczu.
A lekarz nie czeka ani chwili - odcina pępowinę, która łączy je z matką, pozbawia
je ostatniej nadziei na powrót do bezpiecznego świata. A to przecież takie
maleństwo. Wszyscy wiemy, że ludzkie niemowlę jest najbardziej nieporadne
spośród wszystkich ssaków. Dlatego konie nie wymyśliły sobie Boga, ani słonie.
Nie mają takiej potrzeby. Dziecko słonia natychmiast po urodzeniu staje na nogi i
zaczyna poznawać świat. Nie jest tak zależne jak ludzkie dziecko. Może cię to
zaskoczy, ale na tej zależności dziecka bazuje cała ogromna infrastruktura: twoja
rodzina, społeczeństwo, kultura, religia, filozofia.
U zwierząt zjawisko rodziny nie istnieje z prostego powodu - dzieci zwierząt nie
potrzebują rodziców. Człowiek zdecydował, że stworzy pewien system. Ojciec i
matka muszą pozostawać razem, po to żeby opiekować się dzieckiem. Jest ono
wynikiem ich miłości, jest ich dziełem. Jeżeli ludzkie niemowlę zostawić same
sobie, jak robi to większość zwierząt, to oczywiście nie ma ono szansy na
przetrwanie. Jak znajdzie jedzenie? Kogo zapyta? O co pytać? Może urodziło się
za wcześnie? Kilku biologów twierdzi, że dzieci ludzkie rodzą się przedwcześnie,
że dziewięć miesięcy to za mało i dlatego przychodzą na świat tak bezbronne. Ale
ciało ludzkie jest właśnie takie i matka nie może nosić dziecka dłużej, bo umrze, a
ono wraz z nią. Obliczono, że jeśli płód pozostawałby w łonie matki przez co
najmniej trzy lata, to być może nie istniałaby potrzeba ojca, matki, rodziny,
społeczeństwa, kultury, Boga i kapłana. Ale trzy lata - to całkiem niemożliwe.
Ta wyjątkowa sytuacja biologiczna ma wpływ na całe ludzkie zachowanie, sposób
myślenia, strukturę rodziny, społeczeństwa. To ona właśnie jest przyczyną lęków.
Pierwsze doświadczenie noworodka to lęk i ostatnie doświadczenie człowieka to

także lęk. Narodziny są rodzajem śmierci, jeśli popatrzysz na nie z punktu
widzenia noworodka. Żył w doskonałym świecie, był bardzo szczęśliwy. Nie
potrzebował, a nawet nie życzył sobie żadnych zmian. Korzystał z życia, rósł i był
zadowolony, a tu nagle - eksmisja. Dla niego to jakby doświadczenie śmierci jego
dotychczasowego świata, bezpieczeństwa, przytulnego domku.
Wymyśliliśmy wodne materace i gorące kąpiele w wannie, abyśmy leżąc mogli
wracać do doświadczania tamtego utraconego świata. Ci, którzy umieją korzystać
z gorących kąpieli, dodają do nich soli - bo płyny w łonie matki również były słone.
Ale jak długo można wytrzymać w wannie?
Zygmunt Freud nie był człowiekiem oświeconym. Więcej - był trochę szurnięty, ale
przecież i tacy ludzie mają coś do powiedzenia. Czasem tworzą wiekopomne idee.
Uważał on na przykład, że powodem, z którego mężczyzna kocha się z kobietą,
jest chęć powrotu do łona. Mam wrażenie, że jest w tym jakieś ziarenko prawdy:
poszukiwanie łona, drogi, którą przyszedł na ten świat. Ale nie udało mu się nigdy
osiągnąć celu, toteż zaczął wymyślać jaskinie, domy, samoloty. Pomyśl o wnętrzu
samolotu - wcale się nie zdziwię, jeśli któregoś dnia ludzie zaczną latać
samolotami, usadowieni w wannach z gorącą wodą. Słoną. Podobna sytuacja,
choć na pewno nie w pełni satysfakcjonująca.
Taki właśnie był cały świat dziecka. My staramy się, by było nam równie przytulnie:
naciśnij guzik, a natychmiast pojawia się stewardesa. Robimy wszystko, aby
osiągnąć maksimum wygody, ale nadal daleko nam do komfortu, który mieliśmy w
łonie matki. Dostawałeś pokarm, zanim zdążyłeś poczuć, że jesteś głodny. Zanim
zdążyłeś poczuć, że potrzebujesz powietrza, już było ci dostarczone. Żadnych
obowiązków.
Jeżeli dziecko, wychodzące z łona matki, coś czuje, to zapewne ma wrażenie, że
umiera. Na pewno nie czuje, jakby właśnie się rodziło. To my tak to określamy -
stoimy na zewnątrz i nazywamy to narodzinami.
A pewnego dnia po raz drugi, mimo całego wysiłku włożonego w to życie, mimo
urządzenia się w nim - dom, rodzina, grono przyjaciół, odrobina ciepła, swoje małe
miejsce na świecie, gdzie można odpocząć - nagle okazuje się, że znowu jesteś
wyrzucony. To trudne; przez całe życie o coś zabiegasz, by na końcu dowiedzieć
się, że znów nadszedł ten dzień.
Znów pojawia się lekarz - ten sam, który dał ci klapsa, kiedy się rodziłeś. Wtedy
pomógł ci złapać pierwszy oddech, tym razem...
Wszyscy jesteśmy po jednej stronie, nie wiemy, co jest po drugiej. Możemy się
jedynie domyślać; stąd piekło i niebo, i wszystkie inne wytwory nieposkromionej
wyobraźni.
Jesteśmy po jednej stronie, ale ten człowiek umiera. Naszym zdaniem, jest to
śmierć, ale może to są kolejne narodziny. Tylko on to wie, lecz nie może wrócić i
powiedzieć: „Nie martwcie się; nie umarłem, nadal jestem żywy". Podobnie jak nie
mógł wrócić do łona matki, żeby po raz ostatni rzucić okiem na wszystko i
pożegnać się, tak i teraz - nie może wrócić i powiedzieć, że nadal żyje.

Hinduistyczna koncepcja odrodzenia opiera się po prostu na zjawisku narodzin. Z
punktu widzenia łona -jeżeli ono myśli -dziecko umiera. Również dla dziecka - jeśli
myśli - narodziny są śmiercią. Ale przecież nie umarło, urodziło się. To samo do-
tyczy śmierci: z naszej strony wygląda na śmierć, ale jak to jest z drugiej strony?
Niestety, ta „druga strona" to jedynie nasze domysły. Może-

m

y J

e

J przypisać, co

nam się żywnie podoba. Każda religia opisuje ją inaczej, bo każda społeczność,
każda kultura zależy od położenia geograficznego, ma inną historię. Na przykład
Tybetańczyk uważa, że po drugiej stronie nie ma chłodu; chłód - nie mówiąc już o
mrozie - przeraża go. Tybetańczyk uważa więc, że zmarłemu jest ciepło, że
przebywa w świecie, w którym zawsze panuje ciepło. Z kolei Hindus nie wyobraża
sobie, że po drugiej
stronie miałoby być zawsze ciepło. Cztery miesiące upałów w Indiach stanowczo
wystarcza. Tym bardziej jest to nie do zaakceptowania na drugim świecie. Być
może Hindusi nie znają się zanadto na klimatyzacji, ale opisują swój raj jako
miejsce, gdzie zawsze jest chłodnawo - nie za zimno i nie za ciepło. Panuje tam
zawsze wiosna, taka jak w Indiach - kwitną wszystkie kwiaty, wiatr przynosi upojne
zapachy, ptaki śpiewają, wszystko tętni życiem. Żadnych upałów, tylko lekki
chłodek.
Pomysły te są wytworem ludzkiego mózgu (...). W innym wypadku raj byłby taki
sam dla Tybetańczyków, Hindusów czy muzułmanów. Muzułmanin nie mógłby
wyobrazić sobie, że ten inny świat to pustynia. Tyle przez pustynię wycierpiał.
Drugi świat musi być oazą - ogromną, niekończącą się oazą. Nie maleńką, którą
napotykasz po przebyciu dziesiątek kilometrów -kilka drzew, małe źródełko wody.
Nie - raj to jedna wielka oaza i żadnej pustyni.
Wymyślamy sobie różności, ale dla osoby umierającej jest to ponowne przejście
przez proces, którego już raz doświadczyła. To znany fakt, że jeśli umieramy, a nie
tracimy przytomności, nie wpadamy w śpiączkę, wtedy przypominamy sobie
wszystkie zdarzenia, które miały miejsce w naszym życiu od samego momentu
narodzin. Wygląda na to, że takie ostatnie spojrzenie ma dużą wagę. W ciągu kilku
sekund przewijają się wszystkie daty w kalendarzu, zupełnie jak w filmie.
Kalendarz biegnie w błyskawicznym tempie. W dwugodzinnym filmie często
ukazanych jest wiele lat... gdyby zachować zwykłe tempo, siedziałbyś w sali
kinowej dwa lata; kto ma na to czas? Twój kalendarz przewija się, daty przelatują
przed oczami; w chwili śmierci następuje to bardzo szybko. W parę chwil życie
cofa się aż do momentu narodzin. Znów nastąpił ten sam proces - życie zatoczyło
pełne koło.
Dlaczego chciałbym, żebyś to pamiętał? Dlatego, że twój Bóg nie jest niczym
innym tylko lękiem, który ogarnął cię w momencie narodzin i narastał aż do teraz,
stając się coraz większy. Z tego właśnie powodu młody człowiek może być ateistą,
może sobie na to pozwolić. Z wiekiem jednak staje się to coraz trudniejsze. Kiedy
zbliża się chwila jego śmierci i zapytasz go, czy nadal jest ateistą, odpowie

zapewne coś w rodzaju: „Nie jestem już tego taki pewien". To strach przed rym, co
się ma zdarzyć. Cały jego świat zniknie.
Mój dziadek nie był człowiekiem religijnym. Miał charakter podobny do Greka
Zorby: zjeść, napić się i cieszyć - przecież innego świata nie ma, te wszystkie
opowieści to nonsens. Z kolei mój ojciec był bardzo religijny - zapewne była to
reakcja na styl życia dziadka; nazywamy to konfliktem pokoleń. W mojej rodzinie
wszystko było postawione na głowie: dziadek ateista, a z tego powodu ojciec -
teista. Zawsze gdy ojciec wychodził do świątyni, dziadek wyśmiewał go i mówił:
„Idź! Marnuj swoje życie wśród tych głupich posągów!"
Uwielbiam Zorbę z wielu powodów; jednym z nich jest fakt, że odnalazłem w nim
swojego dziadka. Pamiętam, że dziadek lubił dobrze zjeść, a posiłki
przygotowywał zawsze samodzielnie; nie wierzył, że ktoś inny zrobiłby to tak
dobrze jak on. W ciągu wielu lat swojego życia gościłem w tysiącach domów w
Indiach, ale nigdy nie jadłem nic tak smacznego jak potrawy dziadka. A on tak
kochał gotowanie, że co tydzień zapraszał przyjaciół i robił im ucztę, cały dzień dla
nich gotując. Moja mama, ciotka, służąca i kucharz - wszyscy byli wyrzucani z
kuchni. Kiedy dziadek gotował, nikt nie miał prawa przeszkadzać. Ale dla mnie był
wyjątkowo łaskawy. Pozwalał mi patrzeć. Kiedyś powiedział: „Ucz się, żebyś nie
był zależny od innych. Tylko ty sam znasz swój smak. Jak ktoś inny mógłby znać
go lepiej?"
Odpowiedziałem: „To jest dla mnie za trudne; jestem zbyt leniwy. Mogę popatrzeć,
ale gotować przez cały dzień?! Nie, to niemożliwe". Niczego więc się nie
nauczyłem, ale samo obserwowanie go było ciekawe. Kiedy dziadek gotował,
stawał się artystą -jak rzeźbiarz, muzyk czy malarz. To nie było gotowanie. Dla
niego to była sztuka. A jeśli coś było choćby odrobinę nie tak, jak powinno -
wyrzucał natychmiast i gotował od początku. Mówiłem: „Przecież to bardzo dobre".
Odpowiadał: „Nie, to jest po prostu dobre. A ja jestem perfekcjonistą i dopóki nie
osiągnę swojego poziomu perfekcji, nie poczęstuję tym nikogo. Kocham to, co
gotuję".
Umiał przyrządzać wiele koktajli (...). A cokolwiek robił, cała rodzina zaraz
zwracała się przeciwko niemu; nazywali go utrapieńcem. Nie wpuszczał nikogo do
kuchni, a pod wieczór zwoływał wszystkich ateistów z miasta. Z kolacją czekał, aż
zajdzie słońce, po to tylko, żeby postąpić na przekór dżainistom. Jadł po
zachodzie, dlatego że dżainizm nakazuje jeść ostatni posiłek, zanim zajdzie
słońce. Zwykle wysyłał mnie przed dom, żebym sprawdził, czy słońce już zaszło.
Drażnił tym całą rodzinę, ale nie mogli się na niego złościć, gdyż był głową domu,
seniorem rodu. W zastępstwie złościli się więc na mnie; było im łatwiej. Pytali:
„Czemu się kręcisz w tę i z powrotem, sprawdzając zachód słońca? Ten starzec
zgubi także ciebie".
Żałuję, że natknąłem się na powieść Grek Zorba, dopiero gdy dziadek już umierał.
Podczas ceremonii pogrzebowej myślałem tylko o jednym -jak bardzo byłby
szczęśliwy, gdybym ją dla niego przetłumaczył i mu ją czytał. Przeczytałem mu

wiele książek. On sam nie zdobył wykształcenia. Umiał się jedynie podpisać. Nie
nauczył się pisać ani czytać - ale był z tego dumny. Zwykł mawiać: „To dobrze, że
ojciec nie zmuszał mnie do szkoły. Zepsułby mnie. Te książki psują ludzi".
Ostrzegał mnie: „Pamiętaj - twój ojciec jest zepsuty, tak samo twoi wujkowie; wciąż
czytają te religijne księgi pełne bzdur. A kiedy oni tracą czas na czytanie - ja żyję.
Najlepiej jest uczyć się życia - żyjąc. Wyślą cię na uniwersytet wbrew mojej woli.
Nie mogę sprzeciwić się obojgu - twojej matce i ojcu. Ale pilnuj się, żebyś się nie
zagubił w tych wszystkich książkach".
Cieszył się z tysiąca drobiazgów. Zapytałem go kiedyś: „Każdy wierzy w Boga.
Dlaczego ty nie wierzysz, Babal" (Nazywałem go Baba, co znaczy po hindusku
„dziadek".)
Odpowiedział: „Bo się nie boję". Bardzo prosta odpowiedź: „Czego się bać? Nie
ma takiej potrzeby. Nie zrobiłem niczego złego, nikogo nie skrzywdziłem. Żyję
pogodnie i radośnie. Jeśli jakiś Bóg istnieje i kiedyś Go spotkam, nie będzie na
mnie zły. To raczej ja będę zły na Niego, że stworzył ten świat. Ale ja się nie boję".
Kiedy umierał, zapytałem go znowu. Lekarze powiedzieli, że zostało mu tylko kilka
minut. Jego puls słabł, serce spowalniało, ale nadal był przytomny. Powiedziałem:
,Baba, mam jedno pytanie..." Otworzył oczy i, uprzedzając je, rzekł: „Chcesz zapy-
tać, dlaczego nie wierzę w Boga. Wiedziałem, że zadasz mi to pytanie na łożu
śmierci. Czy sądzisz, że śmierć mnie przeraża? Żyłem tak radośnie i taką pełnią,
że umieram bez żalu. Co nowego mógłbym zrobić jutro? Wszystkiego już
zaznałem, nie ma nic więcej. Mój puls słabnie, moje serce słabnie; myślę, że
wszystko będzie w jak najlepszym porządku, bo czuję się pogodzony, spokojny,
cichy. Czy umrę całkowicie, czy też będę nadal żył - tego nie wiem. Ale chcę,
żebyś pamiętał jedno: nie czuję lęku".
Powiedziałeś: „Kiedy pomyślę o porzuceniu wizji Boga, odczuwam strach". To
pokazuje, że głazem koncepcji Boga
przygniatasz strach. Kiedy ten głaz odrzucisz, strach się pojawi.
Kiedy ogarnie cię strach, musisz się z nim zmierzyć. Nie pomoże ci zasłanianie go
wiarą w Boga. Zwątpiłeś i już nie wierzysz. Nie możesz mieć wiary w Boga, bo
zwątpienie jest czymś rzeczywistym, a wiara - fikcyjnym. A żadna fikcja nie ma
szans w obliczu faktów. Bóg stanie się dla ciebie tworem czysto hipotetycznym,
twoje modlitwy zatracą sens.
Jeśli raz usłyszysz prawdę, nie zdołasz jej zapomnieć. To jedna z cech prawdy -
nie musisz starać się ją zapamiętać. Kłamstwo wymaga ciągłego pamiętania.
Mógłbyś łatwo coś pomylić. Ten, kto często kłamie, musi mieć lepszą pamięć niż
człowiek prawdomówny. Jeśli bowiem zawsze mówisz prawdę - nie musisz
niczego zapamiętywać.
Ktoś, kto kłamie, musi pamiętać nie tylko swoje kłamstwa, ale także którego z nich
użył w stosunku do której osoby. Jedno kłamstwo powoduje łańcuszek kolejnych.
Rodzą się jedne za drugimi, zupełnie wymykają się spod kontroli.

Natomiast prawda jest jak celibat - nie posiada dzieci; nie ma męża. Jeśli raz
pojmiesz to, że Bóg nie jest niczym innym jak tylko hipotezą, stworzoną przed
kapłanów, polityków, elity władzy, pedagogów, i że oni wszyscy chcą trzymać cię
w psychicznej niewoli, że mają w tym swój interes... cóż - przestaniesz się
obawiać. A oni chcą, żebyś się bał, bo kiedy się nie boisz -jesteś niebezpieczny.
Masz wybór: możesz być człowiekiem tchórzliwym, pełnym obaw, zniewolonym,
bez jakiejkolwiek godności, bez szacunku dla samego siebie - albo możesz
odrzucić lęk.
Ale wtedy będziesz buntownikiem, nie unikniesz tego. Albo będziesz wierzącym,
albo będziesz miał duszę buntownika. Ci wszyscy, dla których jako rebeliant
mógłbyś być niewygodny, usiłują zalepić umysły ludzi papką chrześcijaństwa,
judaizmu, islamu czy hinduizmu. Mają siłę przekonywania, bo wszyscy, którzy
pragną władzy, wiedzą, iż idea Boga pomaga w jej zdobyciu.
Jeżeli boisz się Boga - a jest to przecież jedna z podstawowych zasad wiary -
musisz podporządkować się Jego nakazom i wyrokom, świętym księgom,
mesjaszom, kolejnym wcieleniom - słuchać Go i jego przedstawicieli. Bardziej
zresztą Jego przedstawicieli, bo Bóg się z tobą nie komunikuje. Ogromnie dziwny
układ. Religia to najdziwniejszy biznes, jaki stworzono. Nie ma szefa, ale jest
mnóstwo pośredników: kapłani, biskupi, kardynałowie, papież - cała hierarchia. A
na samej górze - nie ma nikogo.
Chciałeś, żeby wymyślono Boga, bo nie mogłeś znieść samotności. Nie potrafiłeś
zmierzyć się z życiem, z jego pięknem, radością, cierpieniem, troską. Bałeś się
tego doświadczać, nie mając kogoś, kto nad tobą czuwa i chroni cię jak parasol.
Poprosiłeś o Boga ze strachu. I oczywiście wszędzie pełno jest sztukmistrzów.
Prosisz - i masz.
Będziesz musiał porzucić tę wizję Boga, która pomaga ci ukoić strach. Trzeba
będzie przejść przez te wszystkie lęki i zaakceptować fakt, że są częścią ludzkiej
rzeczywistości. Nie ma potrzeby uciekać.
Trzeba będzie się w to zagłębić, a im głębiej wnikniesz w strach, tym mniej go
znajdziesz. Kiedy dotkniesz kamiennego dna lęku, po prostu zaczniesz się z tego
śmiać - nie było czego się obawiać. A kiedy zniknie lęk, pojawia się niewinność,
która jest summum bonum, najczystszą esencją człowieka religijnego.
Ta niewinność jest siłą. Ta niewinność, to jedyny prawdziwy cud.
Niewinność jest początkiem wszystkiego, ale nie uczyni cię ona chrześcijaninem
ani muzułmaninem. Niewinność sprawi, że będziesz po prostu zwykłym
człowiekiem, całkowicie akceptującym swoją zwyczajność, żyjącym radośnie,
wdzięcznym wszystkiemu, co istnieje - nie koncepcji Boga, ponieważ ona jest
wytworem, narzuconym ci przez innych.
Istnienie nie jest jakąś ideą. Po prostu jest - w tobie, poza tobą. Kiedy odzyskujesz
swoją niewinność, pojawia się w tobie głębokie poczucie wdzięczności. Nie nazwę
tego modlitwą, bo kiedy się modlisz, zwykle o coś prosisz. A ty nie prosisz tu, lecz
dziękujesz za wszystko, co do tej pory otrzymałeś.

Otrzymałeś bardzo wiele. Czy zasłużyłeś na to? Czy zapracowałeś na to? Istnienie
obsypuje cię tak hojnie, że prosić o więcej byłoby niewdzięcznością. Ciesz się z
tego, co otrzymałeś. Najpiękniejsze jest to, że kiedy jesteś zadowolony, istnienie
obdarza cię coraz hojniej. Im większą odczuwasz wdzięczność, tym więcej
otrzymujesz. To nieprzerwany proces.
Pamiętaj jedno: wizja Boga musi być odrzucona. Już w chwili, kiedy nazwałeś to
wizją, cała koncepcja Boga legła w gruzach. Czy ci się to podoba, czy nie - nie
zmienisz tego; to nieodwracalne.
Jedyna droga, jaka ci pozostała, prowadzi do samego sedna lęku. Wejdź tam
cicho, tak żebyś poczuł jego głębię.
Czasami zdarza się, że wcale nie jest tam głęboko.
Pewien człowiek, idąc po ciemku, ześliznął się ze skały. Ponieważ obawiał się, że
może spaść kilkaset metrów, trzymał się gałęzi, która wyrastała ze ściany urwiska.
To, co mógł dostrzec w dole, wyglądało jak bezdenna przepaść. Zaczął krzyczeć,
ale odpowiadało mu tylko echo; nikogo nie było w pobliżu. Możesz sobie
wyobrazić tę ciągnącą się przez całą noc torturę. Oko w oko ze śmiercią, dłonie
zgrabiałe z zimna, ledwie wytrzymujące ciężar ciała... A kiedy wzeszło słońce,
spojrzał w dół i zaśmiał się: nie było przepaści. Jakieś dwadzieścia centymetrów
poniżej była skalna półka. Mógł na niej bezpiecznie przespać całą noc, zamiast
tkwić w tym koszmarze.
Mogę ci powiedzieć, że wiem z własnego doświadczenia: strach nie ma więcej niż
dwadzieścia centymetrów głębokości. Od ciebie zależy, czy chcesz tkwić
uczepiony tej gałęzi i zamienić swoje życie w koszmar, czy raczej puścisz gałąź i
staniesz na własnych nogach. Nie ma czego się bać.

OSHO International Foundation - o autorze

Nauki Osho nie poddają się kategoryzacji. Dotyczą wszystkich aspektów życia
począwszy od indywidualnych poszukiwań sensu ludzkiej egzystencji aż po
najważniejsze wydarzenia społeczne i polityczne. Osho nie pisał książek. Jednak
przez ponad 35 lat rozmawiał z ludźmi i wygłaszał wykłady na wielu
międzynarodowych spotkaniach, pozostawiając po sobie tysiące godzin nagrań na
kasetach audio i video. Książki są rezultatem ich transkrypcji.
Osho został uznany przez londyński „Sunday Times" za jedną z 1000 osób, które
wywarły największy wpływ na XX wiek. Amerykański pisarz Tom Robbins uznał go
za „najbardziej niebezpiecznego człowieka od czasów Jezusa Chrystusa".
Za cel swej działalności Osho uznał stworzenie warunków dla narodzin nowego
typu człowieka - „Buddy Zorby" - który łączyłby w sobie wyciszoną duchowość
Gautamy Buddy z umiejętnością korzystania ze wszelkich uciech życia na wzór
Greka Zorby. Przez wszystkie jego prace przewija się wątek połączenia
odwiecznej mądrości Wschodu z najwyższym potencjałem nauki i technologii
stworzonym przez Zachód.