1
SYNTETYCZNE LEKI
CHEMIOTERAPEUTYCZNE
Grupy
1. Sulfonamidy przeciwbakteryjne
2. Kotrimoksazol (trimetoprim +
sulfametoksazol)
3. Pochodne nitrofuranu
4. Pochodne nitroimidazolu
5. Chinolony
6. Fluorochinolony
1. Sulfonamidy przeciwbakteryjne
Mechanizm działania
DHPtS – syntaza dihydropteronianu
DHF – kwas dihydrofoliowy
DZIAŁANIE BAKTERIOSTATYCZNE
Sulfonamidy
Spektrum działania: bakterie G(-) i G(+)
Zastosowanie:
Leki z wyboru:
– nokardioza,
- wrzód mi
ę
kki
infekcje układu oddechowego – razem z trimetoprimem w
leczeniu zapalenia płuc wywołanego Pneumocystis carini
(AIDS)
Inne wskazania do stosowania (rzadko):
-
zaka
Ŝ
enia dolnego odcinka dróg moczowych, stercza
- zaka
Ŝ
enia przewodu pokarmowego
- Choroba Le
ś
niewskiego-Crohna
2
Sulfonamidy
oporno
ść
(narasta łatwo)
• produkcja PABA w ilo
ś
ci wystarczaj
ą
cej do
uniezale
Ŝ
nienia bakterii od dost
ę
pno
ś
ci tego
zwi
ą
zku z zewn
ą
trz (gronkowce, Neisseria
gonorrhoeae)
• zmiana struktury syntetazy kwasu foliowego
prowadz
ą
ca do utraty powinowactwa do
sulfonamidów (E. coli)
• utrudnienie lub zablokowanie transportu
sulfonamidu do wn
ę
trza komórki
(Enterobacteriaceae)
Przykłady preparatów +
zastosowanie
• Sulfakarbamid – zaka
Ŝ
enia dróg moczowych
(rzadko)
• Sulfasalazyna – wrzodziej
ą
ce zapalenie jelita
grubego (lek z wyboru); choroba Le
ś
niowskiego i
Crohna; reumatoidalne zapalenie stawów, które nie
reaguje na NLPZ
• Sulfacetamid – miejscowo, zaka
Ŝ
enia w obr
ę
bie gałki
ocznej
• Sulfadiazyna (sól srebrowa) – oparzenia
• Sulfadoksyna (+pirymetamina) – lek drugiego wyboru
w leczeniu malarii
DZIAŁANIA NIEPOśĄDANE
•
zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego
•
uszkodzenia nerek - sk
ą
pomocz, krwiomocz, białkomocz
•
objawy uczuleniowe – wypryski skórne, fotodermatozy, obrz
ę
k błon
ś
luzowych,
stawów, w
ę
złów chłonnych, choroba posurowicza, zespół Stevensa-Johnsona
(
ś
miertelno
ść
20%)
•
niedokrwisto
ść
hemolityczna
PRZECIWWSKAZANIA
•
nadwra
Ŝ
liwo
ść
(cz
ę
sto)
•
niewydolno
ść
w
ą
troby, nerek
•
ci
ąŜą
•
niemowl
ę
ta
•
laktacja
•
leczenie NLPZ
•
alkohol
•
cukrzyca
•
choroba zakrzepowa
INTERAKCJE
–prokaina
–wypieranie z poł
ą
cze
ń
z białkami
–NLPZ
–alkohol
–leki zoboj
ę
tniaj
ą
ce
3
Trimetoprim
+
Sulfametoksazol
=
Ko-trimoksazol
2. Kotrimoksazol
spektrum aktywności
•
Czynniki etiologiczne zakaŜeń układu oddechowego
–
Streptococcus pneumoniae
–
Haemophilus influenzae
–
Moraxella catarrhalis
–
Pneumocystic carinii
•
Czynniki etiologiczne zakaŜeń układu moczowego
–
Escherichia coli
–
Morganella morganii
–
Proteus mirabilis
–
Klebsiella pneumoniae
–
Enterobacter
•
Czynniki etiologiczne zakaŜeń przewodu pokarmowego
–
Enterotoksyczne szczepy E. coli
–
Salmonella typhi (i inne gatunki)
–
Shigella
–
Vibrio cholerae
–
Yersinia enterocolitica
–
Isospora belli
–
Cyclospora
•
Inne drobnoustroje chorobotwórcze
–
Listeria monocytogenes
–
Nocardia
–
Mycobacterium marinum
Kotrimoksazol
zastosowanie
• zaka
Ŝ
enia dróg moczowych, oddechowych (równie
Ŝ
sam
trimetoprim)
• zapalenie płuc u chorych na AIDS – zaka
Ŝ
enie
Pneumocystis carinii
• zaka
Ŝ
enia układu pokarmowego, płciowego
• leczenie durów i paradurów
• zapalenie gruczołu krokowego
działania niepo
Ŝą
dane (rzadkie)
• zaburzenia ze strony p. pokarmowego
• reakcje nadwra
Ŝ
liwo
ś
ci
3. POCHODNE NITROFURANU
•
nitrofurantoina, furazydyna (Furagin),
nifuroksazyd
•
MD: redukcja wewn
ą
trz komórki
bakteryjnej, w wyniku której powstaj
ą
metabolity uszkadzaj
ą
ce ni
ć
DNA
•
WSK: zaka
Ŝ
enia dróg moczowych,
przewodu pokarmowego i zewn
ę
trznie
•
DN: nudno
ś
ci i wymioty
4
4. POCHODNE NITROIMIDAZOLU
metronidazol
działanie bakteriobójcze
•
MD: jak poch. nitrofuranu
•
OPORNO
ŚĆ
: rzadko, u Bacteroides –
wyj
ą
tkowo, coraz łatwiej nabywa oporno
ść
Helicobacter pylori
•
FK: dobrze wchłania si
ę
z przewodu
pokarmowego (biodost
ę
pno
ść
100%) ,
maksymalne st
ęŜ
enie w osoczu – po 1-2 h;
doskonała penetracja do tkanek; przenika
do mleka – zalecane przerwanie karmienia
piersi
ą
POCHODNE NITROIMIDAZOLU
metronidazol - wskazania
• zak. bakteriami beztlenowymi (lek wyboru -
rzekomobłoniaste zapalenie jelita grubego)
• zak. pierwotniakowe wywoływane przez
Trichomonas vaginalis, Giardia lamblia,
Entamoeba histolytica
• składnik wielu schematów skojarzonego
leczenia przeciwbakteryjnego Helicobacter pylori
• zaka
Ŝ
enia w stomatologii
• zaka
Ŝ
enia w obr
ę
bie jamy brzusznej, miednicy
mniejszej
POCHODNE NITROIMIDAZOLU
metronidazol – działania niepoŜądane
• metaliczny smak w ustach, zapalenie
błony
ś
luzowej jamy ustnej, krtani
• nudno
ś
ci, biegunki
• rzadziej: wysypki, parestezje, ataksja;
• dolegliwo
ś
ci ze strony dróg moczowych
(pieczenie w cewce, parcie na mocz),
ciemnobr
ą
zowe zabarwienie moczu
• długotrwałe leczenie, du
Ŝ
e dawki –
zaburzenia ze strony OUN
POCHODNE NITROIMIDAZOLU
metronidazol
• PWSK: powa
Ŝ
ne i czynne choroby OUN,
choroby układu krwiotwórczego, I trymestr
ci
ąŜ
y, na okres leczenia nale
Ŝ
y przerwa
ć
karmienie piersi
ą
• IA: reakcja disulfiramowa – chorego
nale
Ŝ
y pouczy
ć
, by unikał spo
Ŝ
ywania
alkoholu podczas leczenia, synergizm z
beta-laktamami i aminoglikozydami
5
Metronidazol
zastosowanie w stomatologii
• uwa
Ŝ
any za bardzo skuteczny w
zaka
Ŝ
eniach flor
ą
beztlenow
ą
• najcz
ęś
ciej w skojarzeniu z innymi lekami
przeciwdrobnoustrojowymi w leczeniu
zaka
Ŝ
e
ń
mieszanych oraz ropni i ropowic
okołoszcz
ę
kowych w dawce do 2 g/dob
ę
,
doustnie
Postacie farmaceutyczne
metronidazolu:
• Ampułki 0,1g/20 ml
• Czopki 0,5-1 g
• Flakon 100 ml; 0,5% roztwór do wlewu
do
Ŝ
ylnego 0,005g/ml
• Tabletki 0,25mg
• Tabletki dopochwowe 0,5g
• Tubki 15 g – 1% krem lub
Ŝ
el, 5g – 10%
ma
ść
stomatologiczna
Reakcja disulfiramowa
5. CHINOLONY
•
działaj
ą
bakteriobójczo
•
MECHANIZM DZIAŁANIA: blokowanie
syntezy bakteryjnego DNA – hamowanie
gyrazy (enzymu wprowadzaj
ą
cego
ujemny superhelikalny skr
ę
t do nici DNA)
i topoizomerazy DNA (enzym
umo
Ŝ
liwiaj
ą
cy rozdzielenie
chromosomów)
6
I generacja („klasyczne”
chinolony) (brak atomu fluoru w
cząsteczce)
• !przestarzałe!
• PREPARATY:
• Kwas nalidyksowy
• Kwas oksolinowy
• Kwas pipemidynowy
(Palin, Urolin)
Niska cena!!!
Cz
ę
ste (!!!) dzia
ł
ania
niepo
Ŝą
dane
(pokarmowe i
neurologiczne)
Aktywno
ść
p-w
Pseudomonas
aeruginosa
Oporno
ść
krzy
Ŝ
owa
Aktywno
ść
p-w
bakteriom G (-)
Szybki rozwój
oporno
ś
ci
du
Ŝ
e st
ęŜ
enie w moczu
☻
WADY
☻
☺
ZALETY
☺
•zastosowanie:
zaka
Ŝ
enia dróg moczowych wywołane drobnoustrojami G(-)
6. FLUOROCHINOLONY
(II-IV gen. chinolonów)
Spektrum aktywności
• Enterobacteriaceae
• Haemophilus
• Moraxella catarrhalis
• Streptococcus pneumoniae
• Pseudomonas aeruginosa
• Legionella
• Chlamydia
• Mycoplasma
• niektóre Mycobacteria
Fluorochinolony
• PREPARATY:
• ciprofloksacyna
• ofloksacyna
• norfloksacyna
• spektrum działania: bakterie G(-) i
niektóre G(+) + P. aeruginosa
GŁÓWNE ZASTOSOWANIA:
nawracaj
ą
ce zaka
Ŝ
enia układu moczowego
zapalenia gruczołu krokowego, cewki moczowej
zaka
Ŝ
enia dróg oddechowych, przewodu pokarmowego (Salmonella, Shigella) i
szpiku
zaka
Ŝ
enia skóry
infekcje wewn
ą
trzszpitalne
Fluorochinolony
działania niepoŜądane
• zaburzenia
Ŝ
oł
ą
dkowo – jelitowe
• objawy skórne: fototoksyczno
ść
• objawy reumatoidalne, bóle mi
ęś
ni,
sztywno
ść
stawów
• tendinopatie (gł. pefloksacyna)
• objawy ze strony oun pod postaci
ą
zaburze
ń
wzroku, halucynacji,
pobudzenia, euforii, schizofrenii, drgawek
IA: zmniejszone wchłanianie w obecno
ś
ci kationów
aluminium, magnezu, cynku,
Ŝ
elaza i wapnia (do
90%),
ś
rodków zoboj
ę
tniaj
ą
cych
7
Fluorochinolony
przeciwwskazania
• dzieci, osoby powy
Ŝ
ej 65 r.
Ŝ
.
• kobiety w ci
ąŜ
y, karmi
ą
ce piersi
ą
• padaczka
• niewydolno
ść
nerek
• arytmia
• choroba Parkinsona
• schizofrenia, psychozy
Mechanizm oporno
ś
ci na
fluorochinolony:
• zmiana budowy enzymu bakteryjnego (co
powoduje zmniejszenie lub utrat
ę
powinowactwa fluorochinolonu)
• obecno
ść
pompy czynnie usuwaj
ą
cej
zwi
ą
zek z komórki
!!!! Nale
Ŝ
y unika
ć
stosowania
fluorochinolonów jako leków I-ego
rzutu ze wzgl
ę
du na szybkie
narastanie oporno
ś
ci !!!!