1

EGZAMIN

ANTROPOLOGIA KULTUROWA

1. SŁOWO O ANTROPOLOGII KULTUROWEJ

Antropologia kulturowa jest to dyscyplina społeczna, która zajmuje się kulturą. Jest jedną z
nauk i zajmuje się różnicami. Antropologia zajmuje się małymi grupami. Ważne dla niej są
kontakty face to face.

2. KLASYCZNA ANTROPOLOGIA VS NOWOCZESNA ANTROPOLOGIA

Cechą charakterystyczną klasycznej antropologii społeczeństwami tradycyjnymi, które są
względnie niezmienne. Współczesna antropologia nie zajmuje się społeczeństwami
tradycyjnymi ponieważ jest ich coraz mniej.

3. PODEJŚCIE ANTROPOLOGICZNE

Jest to pewna specyficzna perspektywa badawcza, zainteresowanie osobiste badacza. Nie są
to badania powierzchni ale są to badania bardzo dogłębne i wieloaspektowe, trwają nawet
kilkanaście lat. Jest to podejście bardzo zaangażowane i badacz lubi swoich badanych.

4. SPECYFICZNE METODY ANTROPOLOGII

a) Obserwacja uczestnicząca
b) Pogłębiony wywiad antropologiczny (długotrwały a czasami nieformalny)

5. ANTROPOLOGIA KULTUROWA A INNE DYSCYPLINY

a) Antropologia filozoficzna  część filozofii. Zadaje szereg pytań natury filozoficznej na

które możemy odpowiedzieć w sposób refleksyjny. Nasza odpowiedź jest efektem
namysłu. Nie jest związana z empirią

b) Antropologia fizyczna  zajmuje się fizycznością związaną z różnicowaniem cech ludzi

(cech fizycznych) np. kolor oczu

c) Psychologia porównawcza  dziedzina, która zajmuje się różnicami psychicznymi

pomiędzy jednostkami np. temperament

d) Językoznawstwo porównawcze  badania porównawcze pomiędzy poszczególnymi

językami np. gramatyka, słownictwo

e) Archeologia  rozumiana jako badanie historii poszczególnych grup ludzi np.

wykopaliska. Badanie przeszłości kultur

f) Antropogeografia  uprawiana w krajach niemieckojęzycznych na przełomie XIX i XX

wieku – przestrzenny rozkład grup ludzi np. rozproszenie

g) Socjologia i kulturoznawstwo  bardzo często widać zazębienie pomiędzy tymi

dziedzinami a antropologią

6. SKĄD SIĘ WZIĘŁA ANTROPOLOGIA KULTUROWA ?

Wzięła się stąd że różnice kulturowe zawsze były dostrzegane. Zaczęła ona funkcjonować pod
koniec XIX wieku.

7. CZŁOWIEK KULTURALNY

To człowiek, który zachowuje się odpowiedni w określonych kontekstach. To przestrzeganie
kodów, reguł i zasad.

2

8. UCZESTNICTWO W KULTURZE

To szeroko rozumiane uczestnictwo i tworzenie kultury np. chodzenie na spotkania teatralne,
komponowanie muzyki itp.

9. ROZRYWKI KULTURALNE

To rozrywka, która jest adekwatna do norm społecznych np. spotkania towarzyskie ale bez
dewastowania otoczenia

10. KULTURA

a) Znaczenie potoczne

Kultura – zachowanie pewnych kodów kulturowych i uczestnictwo w kulturze wysokiej

b) Rozumienie antropologiczne

Kultura to przynależność do określonej grupy czyli ubieranie, myślenie, zachowanie dla
określonej grupy – tu chodzi o powszechność a nie o kulturę wysoką

[Mówimy i cechach kulturowych a nie kulturalnych. W języku antropologii każda grupa
ma swoją kulturę nawet najbardziej niekulturalna grupa]

11. HISTORIA KULTURY

Pojęcie wywodzi się ze starożytności:
a) „Cultura agri” – uprawa ziemi, rozumiana była jako przekształcenie bytu naturalnego w

byt, który ma dla nas znaczenie / wartość

b) „Cultura animi” – uprawa duszy, przekształcenie naturalnego bytu „człowieka zwierzęcia”

w byt który ma wartość „uczłowieczenie” (znaczenie metaforyczne, przenośnia) –
zaliczono do niej pismo, zwyczaje, rodzinę, organizację społeczności np. polis – od tego
czasu kulturę wiązano z doskonaleniem zawodowym

12. PRZEDSTAWICIELE

Samuel von Pufendorf (XVII wiek) I Johann Gottfriend von Herder (XVIII wiek) – zaczęli oni
zmieniać rozumienie znaczenia kultury. Pufenforf’a interesowały instytucje polityczne.
Herder stworzył interpretacje kultury, którą możemy potraktować jako pierwowzór
antropologii kulturowej, twierdził on, że każde społeczeństwo posiada kulturę rozumianą
jako wytwory społeczne – nie tylko kultury wysokie. Twierdził, że dzięki niej ludzie mogą się
przystosować do otaczającego świata. Człowiek dzięki kulturze dominuje i wykorzystuje
naturę by dominować. Człowiek potrafi tą naturę przekształcić.

13. DEFINICJA KULTURY

Kultura – złożona całość (jest rozumiana holistycznie) obejmująca wiedzę, wierzenia, sztukę,
prawo, obyczaje oraz wszystkie inne zdolności i nawyki nabyte (jest to coś co nie jest
wrodzone i genetyczne lecz nabyte i wyuczone) przez człowieka jako członka społeczeństwa
(są to cechy które nabywamy kiedy żyjemy wśród ludzi – kultura nie wytworzy się tam gdzie
nie ma ludzi. Kultura obejmuje rzeczy niematerialne)

14. NURTY W ANTRIPOLOGII

[podstawową rzeczą różnicującą nurty w antropologii jest zainteresowanie różnicą
kulturową]

3

a) Tradycja FRANCUSKA

Kultura to postęp i uniwersalne osiągnięcia ludzkości

Kultura rozwija się wbrew tradycji, przesądom i instytucjom (kultura jest
przełamywaniem tradycji, bardzo często jest przeciwstawiana biologii)

Cywilizacja i nauka to wyższy poziom nauki

Kultura Francuska to wizja:



Uniwersalistyczna



Kosmopolityczna



Racjonalistyczna



Świecka



Oświeceniowa

Autorzy (francuskojęzyczni) zasadniczo przeciwstawiają kulturę staremu
porządkowi (np. taki porządek jest oparty na strukturach kościelnych)

Porządek racjonalny opiera się na równych prawach

Ta kultura jest antyreligijna

b) Tradycja NIEMIECKA

 Duchowość (emocje zamiast suchego racjonalizmu)
 Tradycja narodowa (zamiast kosmopolityzmu)
 Rzemiosło i sztuka (zamiast technologii i nauki)
 Wartości lokalne (narodowe, wspólnotowe, indywidualne)
 Przeciwieństwo cywilizacji
 Powstała w kręgach protestanckich
 Stoi w opozycji do kultury francuskiej
 Ma romantyczny charakter
 Podkreśla wartości indywidualne
 Tradycja jest bardzo ważna
 Religia jest wartościom i ważnym elementem tożsamości (szczególnie tym

wierzeniom pierwotnym)

 Technologia nie jest wartościom

[romantyzm przede wszystkim rozwinął się w krajach niemieckojęzycznych]

c) TRADYCJA BRYTYJSKA

 Ogół najwyższych osiągnięć człowieka
 Wartości uniwersalne
 Cecha klasycznie wykształconych elit
 Intelektualizm
 Jest to kultura oparta na kulturze antycznej
 Wg tej tradycji człowiek który uczestniczy w kulturze to np. człowiek który czyta

Platona, Szekspira i zna teatr antyczny

 Człowiek rozumiany jest jako jednostka
 Kultura jest wspólna dla wszystkich (ale kultura jest rozumiana jako kultura

wykształconych ludzi – i tylko te osoby mogą w tej kulturze partycypować)

15. PODSUMOWANIE TRZECH KULTUR

W tych trzech tradycjach: tradycja brytyjska i francuska uważa, że jest jedna kultura i kiedy
myślimy o kulturze mamy na myśli demokracje a nie monarchie natomiast w kulturze
niemieckojęzycznej każda grupa ma swoją kulturę

4

16. ROZRÓŻNIENIE KULTURY

a) UNIWERSALISTYCZNE – kultura jest jedna i każdy uczestniczy w tej samej kulturze
b) PLURALISTYCZNE /partykularytywna/ - każdy ma swoją własną kulturę

17. TYPY DEFINICJI KULTURY

[teoretyczne aspekty pojęć
Alfred Kroeberg, Clyde Kluckhonn, 1952]

a) OPISOWO – WYZNACZAJĄCE np. klasyczna definicja kultury, przez opis i pokazanie

płaszczyzny elementów

b) HISTORYCZNE – kładzie się nacisk na tradycje jako dorobek pokoleń

c) NORMATYWNE – podkreśla się znaczenie norm, jest to zespół wartości

d) PSYCHOLOGICZNE – psychiczne aspekty kształtowania kultury. Podkreśla się

naśladownictwo, tworzenie nawyków, internalizację norm i wartości. Bada wpływ kultury
na jednostkowość (na jednostkę)

e) STRUKTURALNE – skupia się na relacjach pomiędzy poszczególnymi relacjami

f) GENETYCZNE – zajmuje się pochodzeniem kultury, odpowiada na pytanie kiedy kultura

wyłania się z natury

18. KULTURA W RÓŻNYM SENSIE

a) ATRYBUTYWNYM

 „kultura jest wytworem społeczeństwa” [rozumiana uniwersalnie]
 „dziecko uczy się kultury już w pierwszych miesiącach życia”
 „człowiek bez kultury staje się zwierzęciem”
 „kultura składa się z kilku zależnych od siebie segmentów”

[chodzi tu o to, że atrybutywna kultura to taka kultura która nie określa jakiejś
konkretnej rzeczywistości]

b) DYSTRYBUTYWNYM

 „kultura Polska posiada bogate tradycje demokratyczne”
 „kultura Górnego Śląska posiada silny etos pracy”
 „Juwenalia są charakterystyczną cechą kultury studenckiej”

[kultura w sensie dystrybutywnym to jakaś konkretna kultura, ta kultura ma
specyficzne cechy]

19. WYMIARY / DZIEDZINY KULTURY

a) Materialny
b) Behawioralny
c) Psychologiczny

20. CZTERY FUNDAMENTY ANTROPOLOGII KULTUROWEJ

 Kultura jest cechą ludzką
 Kultura ma charakter ponadjednostkowy
 Procesy kulturalne cechują się regularnością
 Kultura jest zbiorem zjawisk wyuczonych

5

21. EWOLUCJONIZM

Powstał w II połowie XIX wieku. Kluczowym hasłem jest Ewolucja. Ewolucjonizm daje
początek akademickiej (naukowej) antropologii. Antropologia staje się nurtem. Ewolucjonizm
to również sposób myślenia który dominował w naukach społecznych w II połowie XIX wieku.

22. DEFINICJA EWOLUCJI

Ewolucja z łac. Evolutio jest to rozwój dokonujący się etapami, które od początki zawarte są
w danej rzeczy [chodzi tu o taką zmianę, która jest zawarta w tym czymś co się zmienia od
samego początki a nie, że jest to zmiana czysto przypadkowa np. z żołędzia wyrośnie dąb i
jest to pewne]

23. EWOLUCJONIZM – ŹRÓDŁA IDEOWE

Początek miał w starożytności np. Arystoteles : koncepcja istoty rzeczy. Inspiracje czerpał z
XIX wiecznych nauk przyrodniczych (m.in. biologia Charlesa Banneta ) oraz z teorii społecznej
(August Comte, John Stuart Mill) oraz od Herberta Spencera (lata 50’ XIX wieku)

„Ewolucja to zmiana od nieokreślonej, chaotycznej jednorodności do określonej
uporządkowanej różnorodności”

24. EWOLUCJA W ANTROPOLGII

 Kierunkowość np. rozwój od form prostych do złożonych
 Stadialność (etapowość)
 Hierarchia

25. GŁÓWNE ZAŁOŻENIA EWOLUCJONIZMU

a) Antropologia jako nauka (po raz pierwszy p antropologii jako nauce powiedzieli

ewolucjoniści)

Naturalizm (człowiek jest częścią przyrody)

Pozytywizm (przekonanie, że to co badamy będzie rzeczą empiryczną
<poznawalne>. Musi zadawać pytania na które można odpowiedzieć za pomocą
metod naukowych)

Sprzeciw wobec kosmologii religijnej (odejście od wyjaśnień religijnych,
odrzucenie religii jaki sposobu rozumienia rzeczywistości)

b) Psychiczna jedność ludzkości towarzysząca zróżnicowaniu kulturowemu człowieka

/każda kultura nauczy się tego samego w pewnym czasie – ale różnimy się pod względem
rozwoju kulturowego ponieważ jesteśmy na różnych stadiach rozwoju/

c) Nacisk na zależności genetyczne – rekonstrukcja zjawisk poprzedzających współczesne

/ewolucjonizm – próbuje znaleźć historyczne przyczyny  zainteresowanie przeszłością/

d) Teoria przeżytków i metoda przeżytków (Tylor)

/każdy etap zawiera w sobie pozostałości z etapów przeszłych na ich podstawie możemy
określić jak było dawniej/

e) „Metoda porównawcza zaczerpnięta z przyrodoznawstwa (anatomii porównawczej) i

filologii
/porównanie od najprostszej np. Aborygeni do najbardziej złożonych np. „ich kultura” –
kultura konkretnych badaczy, którzy aktualnie badają daną sprawę/

f) Ewolucjonizm kontynuuje oświeceniową ideę postępu

6

26. REPREZENTANCI EWOLUCJONIZMU

a) Edward B. Tylor (1832 – 1917)

Badania w Meksyku (1856), przywiązanie do faktów, animizmu, przeżytku (survivals)
Teoria religii: religia jako pierwotne wyjaśnienie świata
Animizm: przekonanie, wiara w istnienie duchów, duszy w otaczającym świecie. Wiara w
to że zwierzęta, rośliny, siły przyrody i rzeczy itp. mają swoje dusze i są również
niematerialnym bytem
Religia pierwotna, istota religii w ogóle

b) Lewis H. Morgan (1818 – 1881)

„Liga Irokezów” – badania terenowe. Studia porównawcze nad pokrewieństwem.
Ewolucja technologiczna i społeczna
Struktura pokrewieństwa – to pewna struktura rodziny (szeroko rozumiane drzewo
genealogiczne)

/we współczesności struktura pokrewieństwa nie ma znaczenia jednakże w tradycyjnym
społeczeństwie miało to duże znaczenie/

Schemat ewolucji:
1) Dzikość (społeczne zbieractwo i łowiectwo, ogień, narzędzia)
2) Barbarzyństwo (rolnictwo, ceramika, udomowienie zwierząt, złożone narzędzia)
3) Cywilizacja (społeczeństwo miejskie, pismo)

Ewolucja rodziny:
1) Promiskuitywizm (nie ma reguł dobierania małżeństw)
2) Małżeństwa grupowe (połączenie grup ludzi)
3) Nietrwała monogamia
4) Patriarchalna poligamia (poligynia)
5) Monogamia (rodzina nuklearna)

c) James G. Frozer (1854 – 1941)

Napisał „Złota Gałąź”
Totemiz (forma zwierzeń w której zakłada się związek między określoną grupą ludzi a
określoną częścią przyrody – ma charakter mistyczny)

Schemat ewolucji (ewolucja form świadomości)
1) Magia (magia sympatyczna: homeopatyczna przenośna) – ludzie magiczni błędnie

odczytują porządek świata

2) Religia – wszystko zależy od istoty nadprzyrodzonej np. Boga, bóstwa
3) Nauka – racjonalne podejście do życia, właściwa identyfikacja związków i zależności

między elementami schematu

d) J.J Bachofen (hermetyzm – matriarchat – patriarchat)
e) K. Bucher, E. Hohn (gospodarka)
f) M. Maine (prawo)

27. INSPIRACJE DYFUZJONIZMU

a) Językoznawstwo porównawcze (XVIII / XIX wiek) – zestawienie języków i poszukiwanie

podobieństw i różnic. Wyciąganie wniosków na temat podobieństw języków np.
zamieszkiwanie obok siebie, bliskie kontakty handlowe itp.

b) Niemiecki historyzm – o tożsamości danej grupy decyduje przeszłość / doświadczenie

danej grupy jest unikalne

7

c) Dystrybutywne rozumienie kultury – w ramach dyfuzjonizmu mówi się o kulturach a nie o

kulturze w ogóle. I bada się relację pomiędzy tymi kulturami. Każdą kulturę określa się
jako unikalną

28. ZAŁOŻENIA DYFUZJONIZMU

a) Poszukiwanie genezy kultury
b) Idiografizm historycyzm
c) Nacisk na różnice kulturowe, pluralizm

Idiografizm – opis pojedynczych faktów
Pluralizm - badanie różnić

29. DYFUZJONIZM

Dyfuzja – przenikanie się kultur i kontaktów kulturowych

a) Dyfuzja jako główny czynnik zmiany kulturowej
b) Naśladownictwo
c) Zainteresowanie przestrzennym wymiarem kultury
d) Zasada konkurencyjności kultur – każde kultury ścierają się ze sobą. Są one pewnymi

całościami, w których mamy „pakiety” jak żyć, czyli chodzi tu o to, że podczas zależności
muszą się one jakoś nawzajem uzupełniać

e) Operowanie mniejszymi niż kultura jednostkami analizy
f) Kultura materialna

/Niektóre rzeczy świadomie lub nieświadomie przejmujemy jako swoje własne przez to,
że spotykamy się z innymi kulturami/

30. KONCEPCJE KRĘGÓW KULTUROWYCH

8

Domunuje krąg K i A

31. REPREZENTANCI DYFUZJONIZMU

a) Friedrich Ratzel: antropogeografia, dyfuzja kompleksów kulturowych (utworzył on

definicję dyfuzji)

b) Leo Froebenius: świadomościowe elementy kultury (volksgeist)
c) Fritz Graebner: „Metdoa Etnologii” (1911r), kręgi kulturowe (kulterkreis), kultury

zasadnicze (Azja), traktowanie podobieństw jako zapożyczeń (kryterium formy ilościowe)

32. FUNKCJONALIZM



Jest to nurt występujący w różnych naukach.



Początek datuje się na I połowę lat 20-30 XX wieku.



Wielka Brytania, nauki społeczne.



Krytyka ewolucjonizmu i dyfuzjonizmu.

33. FUNKCJONALIZM ZAŁOŻENIA TEORETYCZNE

a) Społeczeństwo jest całością
b) Kultura jest systemem
c) Kultura pozostaje w stanie równowagi
d) Zmiana ma charakter egzogenny (zmiana pochodzi z zewnątrz)
e) Poszczególne elementy są funkcjonalne wobec siebie nawzajem i wobec całości

34. PRZEDSTAWICIELE

a) B. Malinowski

Urodził się w 1884r w Krakowie a zmarł w 1942r. w New Haven
Studiował na Uniwersytecie Jagiellońskim („o zasadzie ekonomii myślenia”) następnie
studiował w London School of Economics. Prowadził on badania terenowe (1914 – 1920).
Badania te prowadził na Wyspach Trobriande (Kiriwina) – dziś Papua – Nowa Gwinea.
Propagował on nowe metody badawcze. Stworzył teorię kultury. Napisał kilka
monografów:

 „Argonauci zachodniego Pacyfiku” 1922r
 „Zwyczaje i zbrodnie w społeczeństwie dzikich” 1926r
 „Życie seksualne dzikich w północno- zachodniej Malezji” 1929r
 „Ogrody koralowe i ich magia” 1935r

Jest autorem klasycznej metody. Jest on uważany za założyciela współczesnej
antropologii. Był on Polakiem urodzonym w Krakowie, początkowo zajmował się naukami
ścisłymi a następnie zajmował się filozofią natomiast na samym końcu zwrócił się w
kierunku badań nad kulturą. Stworzył on pewien projekt badawczy badań terenowych.
Mieszkał on również w Londynie i tam zdobył pieniądze na finansowanie swoich badań
ponieważ UJ nie chciał mu ich sfinansować. Doktoryzował się on na UJ-cie. Stał się on
mistrzem dla następnych pokoleń antropologów. W 1939r wyjechał do USA i tam
pozostał aż do śmierci. Na zajmowanie się antropologią wpłynęła „Złota Gałąź”.

Malinowski zdefiniował powszechne instytucje kultury w sensie społecznym czyli
utrwalony sposób robienia czegoś. Są to takie instytucje jak:
- instytucje rodzinne
- instytucje prawne
- instytucje ekonomiczne
- instytucje religijne

9

W każdej z tych instytucji mamy 5 elementów. Takich jak:
- cel (karta instytucji)
- personel
- normy (reguły)
- określone działania (zachowanie)
- funkcje

Cechy metody intensywnych badań terenowych:
- czas (mają trwać długo)
- język (badacz musi się komunikować w zrozumiałym języku z tubylcami)
- bezpośredniość
- nieingerowanie a jednocześnie uczestniczenie
- porzucenie stereotypów
- profesjonalne przygotowanie antropologiczne
- prowadzenie dzienniczka etnografa (bieżący zapis)

Celem misji Malinowskiego oprócz wejścia w świat krajowca była zmiana obrazu
„dzikich” w oczach europejczyków. Chciał przekonać ludzi, że niektóre stereotypy są
zupełnie niesłuszne. W każdym społeczeństwie istnieją potrzeby które trzeba zaspokoić
poprzez redystrybucje środków.

Metoda Malinowskiego ma swoje wady jednakże dalej pozostaje kanonem badań
antropologicznych. A te wady to:
- subiektywizm
- nieweryfikowalność
- niepowtarzalność
- zbyt ambitne cele (to jest krytykowane)
- rozbieżność (kiedy wyszedł dziennik to się okazało że nie jest to takie różowe jak
opisywał Malinowski w swojej monografii która była przekoloryzowana i wyidealizowana)

b) Alfred Reginal Radcliffe – Brown

W latach 1906-1908 prowadził badania terenowe na wyspach Antypodach (okolice
półwyspu Indyjskiego). W książce „Wyspiarze z Andamanów” przedstawił podejście
funkcjonalistyczne czyli strukturalizm funkcjonalny.

Był on dużo bardziej zdyscyplinowany i pozytywistycznie nastawiony niż Malinowski. Jego
celem było stworzenie naukowej antropologii.

Początkowo kiedy jechał organizować te badania był nastawiony dyfuzjonistycznie ale
kiedy przybył na wyspę zmienił zdanie ponieważ uznał, że liczy się też wnętrze człowieka
a nie tylko relację zewnętrzne.

STRUKTURALIZM FUNKCJONALNY – był on przekonany że światem rządzą procesy i
systemy społeczne.
Procesy – faktyczne zależności między jednostkami pełniącymi określone role społeczne.

Był on skupiony bardziej na rolach społecznych niż na jednostce.

Kategorie którymi się posługiwał:
- struktura społeczna – suma wszystkich społecznych relacji między wszystkimi
jednostkami w danej chwili (jest to możliwe do zbadania w empiryczny sposób)

10

- forma strukturalna – typowy wzór stosunków wyłaniający się z rzeczywistości
społecznej

STRUKTURA

FORMA

ZACHOWANIA
- realność
- zmienna

WZORY, NORMY, ZASADY
- abstrakcyjność
- względnie stała (im bardziej spójne
zintegrowanie społeczne tym te formy są
bardziej stabilne)

Uważał że antropologia powinna być nauką empiryczną na podstawie której opracowuje
się dane. Zadaniem antropologa jest również określenie funkcji danego zjawiska.
Powinna się ona skupiać na roli jakie dane zjawisko odgrywa w całości struktury.

Znane są również badania nad systemem pokrewieństwa i właśnie w trakcie tych badań
stwierdził on, że pokrewieństwo wpływa na relację w obrębie społeczności. Rodzina jest
podstawą systemu pokrewieństwa (relacja rodzice – dzieci). System pokrewieństwa jest
przekazywany z pokolenia na pokolenie i przyczynia się do zmiany trwania kultury.

Totemizm – relacja między światem przyrody a światem człowieka. Jest to mechanizm
przez który ustanowiony zostaje system solidarności między człowiekiem a naturą.
Włączenie przyrody do części porządku społecznego.

Kładł on nacisk na zdefiniowanie języka. Chciał wyjść z języka potocznego i stworzyć język
naukowy w antropologii

35. KULTURA

Jest pewnym narzędziem zaspokajania ludzkich potrzeb pierwotnych (wrodzonych) i
wtórnych (stworzonych przez kulturę) – te wszystkie potrzeby są zaspokajanie przez kulturę
ponieważ wytworzą szereg instytucji

36. ANTROPOLOGIA FRANCUSKA

Początki nauki społecznej we Francji zapoczątkował DURKHEIM nie był on antropologiem lecz
prowadził badania wśród Aborygenów Australijskich. Był on inspiracją dla następnych
pokoleń. Uważał on że kultura dostarcza człowiekowi sztuki, myślenia logicznego itp.
człowiek bez społeczeństwa stałby się zwierzęciem. Porządek społeczny – socjologiczna
teoria poznania czyli możemy porównać nasze myśli do myśli myśliwego który poluje na
zwierzynę tak i my „polujemy” by przeżyć w świecie.

Największym francuskim klasykiem antropologii jest Marcel Monss był uczniem,
współpracownikiem i siostrzeńcem Durkheima. Był bardziej współczesnym antropologiem nie
próbował stworzyć ogólnej teorii społeczeństwa. Skupiał się na pewnych tematach, które
powierzchownie i fragmentarycznie analizował. Specjalizował się w szkicach (tzw. Esejach)
które dotykały pewnych problemów, które były potem rozwijane przez innych autorów. Były
dla niego inspiracją)

Ideą Monss-a jest idea całościowego faktu społecznego – w danym zachowaniu (wydarzeniu
społecznym) widać (odbija się) bardzo różne aspekty społeczeństwa. Na to samo zjawisko
można patrzeć z różnych perspektyw

11

Tematy esejów Monss-a:
a) „Szkic o darze” – w którym Monss przedstawia idee wymiany. Twierdzi, że wymiana jest

podstawą relacji społecznych. Dzięki wymianie ludzie nawiązują i utrzymują ze sobą
kontakty. Relacje społeczne są względnie trwałe. Mogą mieć charakter materialny i
niematerialny.

b) „Idea śmierci wpojona przez zbiorowość” – np. urok doprowadza do śmieci i np. banicja –

może doprowadzić do śmierci. Rozmaite przypadki kiedy czynniki społeczne mogą
wywoływać w konkretnej osobie śmierć – samospełniające się przepowiednie

c) „Sposoby posługiwania się ciałem” – są różne sposoby konkretne dla danej grupy ludzi

zachowań uwarunkowane przez kulturę np. siadanie, jedzenie itp.

d) „Szkice o sezonowych przemianach społeczeństw Eskimosów” - w sezonowej zmienności

społeczeństw większą rolę odgrywają symbole kulturowe niż zmiany pór roku

37. CLAUDE LEVI – STRAUSS (1908 – 2009)

Strukturalizm:
1) Analogia język – kultura
2) Zasada opozycji (słowa mogą istnieć gdy istnieją w parach np. dobry – zły, wysoki – niski.

Bez przeciwieństw by nie istniały)

3) „Trójkąt kulinarny”

Nieprzetworzone SUROWE










Przetworzone

ZEPSUTE WARZONE
(podlegające obróbce cieplnej)


Natura kultura


a) Surowe (nieprzetworzone, naturalne) – zepsute (przetworzone, kulturowa)
b) Zepsute (przetworzone, naturalne) – warzone (przetworzone, kulturowe)

4) Struktura uniwersalna i struktury partykularne

a) Uniwersalne – są to całości znaczeniowe które mają charakter uniwersalny
b) Partykularne – są charakterystyczne dla jakiejś szczególnej kultury, grupy ludzi np.

spódnica – sukienka

5) Badanie mitów (mito-logiki)

„Badania tropików”, „Myśl nieoswojona”

12

38. ANTROPOLOGIA AMERYKAŃSKA (USA)

Od ewolucjonizmu (L.H Morgan, John W. Powell, Frank H. Cushing, Edward Curtis) do „Szkoły
Boasowskiej” (Franz Boas, M. Mead, R. Benedict, B. L. Whorf, A. Kroeberg)

a) John Wesley Powell (1834-1902)

Geolog, podróżnik, badacz amerykańskiego zachodu.
1869r. – trzymiesięczna wyprawa rzekami Green i Kolorado, przejście po raz pierwszy
przez Wielki Kanion Kolorado.
Dyrektor biura Etnologii.

b) H. Cushing (1857 – 1900)

Badania Indian Zuni z Nowego Meksyku.
1879 – 1884 „Wnet native”

c) Edward Curtis (1868 – 1952)

Fotograf.
Od 1906r autor wielkiego projektu katalogowania Indian i ich życia

d) Franz Boas (1858 – 1942)

1887r. – emigracja (był Niemcem i emigrował do Stanów Zjednoczonych ponieważ był
Żydem)
1897r. – Jesup North Pacyfic Expedition (ludność północno-zachodniego wybrzeża USA –
weryfikacja tezy o ich syberyjskim pochodzeniu
Od 1896r. – wykładowca na Columbia University (NY)

Założenia F. Boas-a

 Krytyka ewolucjonizmu i dyfuzjonizmu uważał je za coś co jest nienaukowe
 Podział antropologii na cztery dziedziny:

- antropologie fizyczną (somatologie)
- językoznawstwo
- archeologia porównawcza
- etnologia

 Partykularyzm(czyli traktowanie kultur jako osobnych całości, każda kultura jest

inna, unikalna i niepowtarzalna), historyzm (przekonanie że przeszłość ma wpływ
na teraźniejszość każda kultura jest wynikiem swoich przeszłych doświadczeń),
idiografia (skupienie się na opisie a nie na przeszłości)

 Relatywizm kulturowy – każde zachowanie, zwyczaj itp. należy odnieść do

całości kulturowej kultury w której dany zwyczaj, zachowanie istnieje

 Studia nad rasą i rasizmem – zastanawiał się nad nimi

- czy takie „coś” istnieje – uważał on, że takie grupy nie istnieją lecz mówił że są
grupy w których statystycznie jest więcej ludzi o niebieskich oczach i kręconych
włosach
- to zainteresowanie było problemem bardzo żywym w XX wieku. Boas chciał
żeby ludzie to zrozumieli. Uważał on, że stereotypy które negują ludzi np. osoba
czarna jest leniwa, Indianin jest odważny itp. Cechy fizyczne są związane z
cechami moralnymi – próbował on dowodzić że takich związków nie ma

/to w jakiej kulturze dorastamy wpływa na to jak się zachowujemy a nie to jakie
cechy dziedziczymy. Prowadzi on badania na grupie emigrantów. Rasizm jest
nieuprawniony !. Nie ma tu związku między metafizycznością a morlanością/

13

e) Ruth Benedict

„Wzory kulturowe”: Kultura Indian Zuni (apolińska) i Kwakutlów („dionizyjska”)



Analogia kultura – osobowość (psychologizm)  są kultury w których
preferowane jest opanowanie, łagodność, niechęć do napadów szaleństwa, brak
agresji (Zuni) i kultury w których preferuje się indywidualny sukces, podejście,
społeczną hierarchie, wzorem do naśladowania jest wojownik (Kwakutlów) ale w
tych kulturach są również ludzie którzy nie pasują do wzorca osobowego



Partykularyzm



Relatywizm kulturowy

f) Margaret Mead

„Dojrzewanie na Samoa” 1928r.
Badania terenowe na Samoa (wyspy oceanii) 1925r.

1) Kulturowe uwarunkowania relacji społecznych, rodziny
2) Problem uniwersalności standardów etycznych
3) Wpływ na rewolucje obyczajową w USA w I połowie lat 60-tych
4) Krytyka Derka Freemana

Weryfikacja tezy: Dlaczego w społeczeństwie zachodnim okres dojrzewania jest taki
trudny?

Kiedyś bardzo powszechnym było przekonanie że jest to powodowane burzą
hormonów. Jej badania na Samoa zdyskwalifikowały tę tezę ponieważ na Samoa nie
ma takich reakcji a wręcz przeciwnie są one zharmonizowane wewnętrznie. Na
Samoa nie było żadnych nakazów i zakazów. Są one bardziej swobodne w okresie
dojrzewania. Jest to okres bardzo łatwy ponieważ nie ma żadnych sankcji związanych
z seksualnością.

1) Margaret Mead uważa że ma na to wpływ rodzina (relację międzyludzkie)
2) Niejednoznaczność słów
3) Były jednym z elementów które podważały etykę naszej społeczności która może

nie jest taka dobra jak nam się wydaje

4) Derek Freeman twierdził ze M. Mead zafałszowała wyniki ponieważ chciała swoje

wyniki podciągnąć pod tezę którą założyła

g) Benjamin Lee Whorf

Językoznawca, antropolog.
Zastanawiał się nad pytaniem: Jak język wpływa na myślenie i zachowanie?
- nieporównywalność słowników
- struktura języka
Wyznaczają sposób myślenia o świecie.

39. PODSTAWOWE OBSZARY BADAWCZE ANTROPOLOGII

a) Wymiana i gospodarka
b) Pokrewieństwo i rodzina
c) Władza i organizacja polityczna
d) Myślenie i świadomość

14

40. WYMIANA I GOSPODARKA (OBSZARY BADAWCZE ANTROPOLOGII)

A demografia
Gospodarka A środowisko
A technologia

„Gospodarka obejmuje te zjawiska, przedmioty i procesy, które bezpośrednio wiąże się z
wytworzeniem/ zdobywaniem, podziałem a w pewnym stopniu także z konsumpcją dóbr
materialnych stanowiących podstawę zaspokajania potrzeb biologicznych”

(E. Nowicka)

/ technologia jest pewną nakładką na środowisko im jest ona lepsza tym jesteśmy mniej
zależni od przyrody. Jest ona sposobem na uniezależnienie się od środowiska/

Gospodarka
Potrzeby elementarne: pożywienie, schronienie i bezpieczeństwo

Cztery aspekty kultury:
a) Behawioralny, psychologiczny i aksjonormatywna
b) Maszyny towary (wszystkie rzeczy materialne)
c) Mechanizmy psychiczne (np. chcemy mieć nowy telefon)
d) Wartości i normy

Główne typy gospodarki pierwotnej:
a) Gospodarka przyswajająca : nie wyspecjalizowane myślistwo, zbieractwo roślin,

mięczaków i rybołówstwo

b) Gospodarka produkcyjna : wyspecjalizowane myślistwo, pasterstwo, rolnictwo proste i

złożone, wyspecjalizowane zbieractwo

Dystrybucja dóbr – najważniejsze zagadnienie:
a) Kategoria własności – prawo dysponowania, kto dysponuje, czym dysponuje, w jaki

sposób, własności jako norma

b) Dziedziczenie – czyli od kogo dziedziczymy, po kim, kiedy, co możemy z tą rzeczą zrobić
c) Dar : Zasada wzajemności – uniwersalna zasada wzajemności czy też wymóg

odwzajemniania który wszędzie funkcjonuje

d) Handel : czysto materialny, wymiana pozbawiona stosunków osobistych, ograniczona w

czasie i przestrzeni – jako pewna forma wymiany/wzajemności bardzo specyficzna. Jest
czysto materialna. Pozbawiona stosunków osobistych nie ma roli więziotwórczej. Jest to
odsocjalizowana forma relacji. Jest skończona w czasie

41. POKREWIEŃSTWO I RODZINA ( OBSZARY BADAWCZE ANTROPOLOGII)

1) Rodzina nuklearna i rodziny rozszerzone – różne znaczenie w różnych

warunkach/kierunkach

2) Struktura rodziny może się zmieniać w ciągu roku

Małżeństwo
Instytucja małżeństwa jest uniwersalna. Powszechną funkcją małżeństwa jest utrzymanie i
wychowanie dzieci.

15

Małżeństwa klasyfikacje:
a) Monogamia (jeden mężczyzna i jedna kobieta)
b) Poligamia (wielożeństwo)



Poliandria (1 kobieta i wiele mężczyzn)



Poligynia (1 mężczyzna i wiele kobiet)

c) Patriarchalizm (miejsce pochodzenia mężczyzny, kobieta wchodzi w jego społeczność)
d) Matryarchalizm (miejsce pochodzenia kobiety, mężczyzna wchodzi w jej społeczność)
e) Neolokalizm (miejsce zamieszkania nie jest związane z pochodzeniem żadnej ze stron)
f) Patrylinearność (dziedziczenie po stronie ojca)
g) Matrylinearność (dziedziczenie po stronie matki)
h) Biolokalizm (zmiana kilka razy do roku miejsca zamieszkania)
i) Patriarchat (określenie władzy, władza należy do mężczyzny)
j) Matryarchat (określenie władzy, władza należy do kobiet)
k) Endogamie (poszukiwanie/zawieranie małżeństw wewnątrz swojej społeczności)
l) Egzogamie (poszukiwanie/zawieranie małżeństw poza swoją społecznością, zakaz

kazirodztwa)

Społeczny problem ojcostwa- ojcostwa trzeba się nauczyć ponieważ matka czuje się matką
bezwarunkowo. Ojcostwo nie jest naturalne

Małżeństwo normy:
Powszechne tabu kazirodztwa
Małżeństwo preferencyjne – pozytywne reguły zawierania małżeństw
Lewirat – wdowa poślubia brata zmarłego męża
Sororat – wdowiec poślubia siostrę zmarłej żony
Awunkulat – kiedy mamy dziedziczenie po matce, najbliższym krewnym dziecka w linii
męskiej jest brat matki

42. WŁADZA I ORGANIZACJA POLITYCZNA (OBSZARY BADAWCZE ANTROPOLOGII)

a) Władza – możliwość podejmowania decyzji w imieniu wspólnoty
b) Władza służy zachowaniu integracji społecznej, wyłanianiu przywództwa, obronie,

organizacji pracy i walki

c) Małe znaczenie aparatu przymusu (przymus moralny) – w małych społecznościach nie

występuje aparat przymusu np. policja ponieważ ludzie mają silne poczucie
odpowiedzialności i jeżeli cały czas się tak robi to dalej się tak będzie robić ponieważ jest
to dobre

d) Związek struktury władzy ze strukturą pokrewieństwa
e) Władza rozproszona

43. MYŚLENIE I ŚWIADOMOŚĆ (OBSZARY BADAWCZE ANTROPOLOGII)

1) Konserwatyzm
2) Mit – opowieść która nadaje sens rzeczywistości
3) Społeczne ramy myślenia o czasie i przestrzeni

Religie:
a) Animizm
b) Mana – siła która emanuje ze wszystkiego, bywa niematerialna i niewidoczna, posiada ją

każdy

c) Tabu – zakaz którego przekroczenie wiąże się z nieprzewidywalnym i nadprzyrodzonym

niebezpieczeństwem. Opiera się na grozie

d) Czarownictwo/ wróżbiarstwo/ sacrum/ kapłaństwo