Podziały   typów   czynów   zabronionych,   strukturalna   analiza   znamion   typu   czynu 
zabronionego, logiczny podział znamion typu czynu zabronionego i podział przestępstw 
według odmiany typu czynu zabronionego .

Typ czynu zabronionego jest wzorem dla kategorii zachowań wskazującym na szereg cech 

(znamion), którymi to zachowanie ma się charakteryzować, aby być zgodne ze wzorcem.. 

W stosunku do konkretnego zachowania czyn zabroniony jest daleko posuniętą generalizacją. 

Typ ten wskazuje tylko na te cechy, które są istotne dla charakterystyki  zachowania jako 

sprzecznego z normą sankcjonowaną i dla jego charakterystyki jako zachowania karalnego 

(cechy istotne dla karalności zachowania)

Rekonstrukcja typu czynu zabronionego następuje na podstawie przepisu części szczególnej 

jak i tych przepisów części ogólnej, które zawierają elementy typu zabronionego (np. art. 8, 

art. 9 § 3)

Funkcje typu: 

Odróżnianie   zachowania   karalnego   od   niekaralnego   (zewnętrzna   określoność 
czynu zabronionego)
Odróżniać   zachowania   karalne   od   siebie   (wewnętrzna   określoność   czynu 
zabronionego

Znamiona typu czynu zabronionego- elementy (składniki) wzorca karalnego zachowania, 
jakim jest typ czynu zabronionego, a więc cechy, które musi posiadać zachowanie, aby być 
zgodnym z typem czynu zabronionego.

I.

Podziały typów czynów zabronionych

Wśród typów czynów zabronionych można wyróżnić
a) podział na:

1) typy zasadnicze – opisują w sposób najbardziej typowy zachowania naruszające normę 

sankcjonowaną

2) typy   kwalifikowane  –   charakteryzuje   się   dodatkową   (w   stosunku   do   typu 

zasadniczego)   cechę,   która   wpływa   na   wzrost   bezprawia   danego   naruszenia   normy 
sankcjonowanej   w   porównaniu   z   zachowaniem   wyczerpującym   znamiona   typu 
zasadniczego, co uzasadnia surowszą sankcję karną
a) przestępstwo kwalifikowane przez okoliczności  (przez  znamiona statyczne)  – 

zwiększenie   bezprawia   wynika   z   istnienia   w   chwili   podjęcia   zachowania 
realizującego   znamiona   czynu   zabronionego   okoliczności,   wpływającej   na 
zwiększony stopień bezprawia (znamię to ma charakter statyczny, np. szczególna 
właściwość podmiotu, działanie w szczególny sposób, w szczególnym miejscu )

b) przestępstwo kwalifikowane przez następstwo (przez znamiona dynamiczne)  - 

zwiększenie   bezprawia   wynika   z   dalej   idącego   skutku   powstałego   w   wyniku 
zachowania sprawcy (znamię to ma charakter dynamiczny)

1

3) typy   uprzywilejowane  –   charakteryzuje   się   dodatkową   cechą,   która   wpływa   na 

zmniejszenie się bezprawia danego naruszenia normy sankcjonowanej w porównaniu z 
zachowaniem   wyczerpującym   znamiona   typu   zasadniczego,   co   uzasadnia   mniejszą 
sankcję karną-

Wszystkie   typy   stanowią   wzorce   zachowań   sprzecznych   z   tą   samą   normą 
sankcjonowaną (typ uprzywilejowany i zasadniczy są modyfikacją typu podstawowego) 
Nie oznacza to jednak, iż wszystkie typy czynów zabronionych opisujących zachowanie 
sprzeczne z tą samą normą sankcjonowaną pozostają do siebie w relacji: typ zasadniczy 
–   typ   zmodyfikowany.   Np.   umyślne   i   nieumyślne   spowodowanie   śmierci   stanowi 
naruszenie tej samej normy sankcjonowanej a oba typy są typami zasadniczymi.

b) podział na:

1) typy nazwowe – typy, w których zachowani karalne jest nazwane (np. art. 279§1 k.k.)
2) typy opisowe – typy, w których zachowani karalne jest opisane (np. art. 278§1 k.k.)
3) typy   nazwowo-opisowe  –   typy,   w   których   nazwa   zachowania   karalnego   jest 

umieszczona w kontekście opisu tego zachowania (np. 197§3 k.k.)

c) podział na:

1) typy   kazuistyczne  –   zawierają   rozbudowany   opis   znamion   wskazujących   sposób 

naruszenia normy sankcjonowanej, skupiają się na opisaniu sposobu naruszenia dobra 

2) typy   syntetyczne  –   zawierają   opis   znamion   skupiający   się   na   opisaniu   skutku 

przestępnego bez wskazania sposobu naruszenia dobra prawnego      
typy   niedookreślone  –   typy,   których   opis   znamion   jest   na   tyle   nieprecyzyjny,   że 
wymaga uzupełnienia przez ocenę stosującego przepis 
Podział na typy kazuistyczne i syntetyczne ma charakter stopniowalny.

d) podział na:

1) typy otwarte – opis czynu wymaga uzupełnienia przez cechy, które nie są opisane w 

ustawie karnej

2) typy zamknięte – opis czynu zabronionego nie wymaga odwołania się do cech, które 

nie są opisane w ustawie karnej

e) podział na:

1) typ zupełny – to typ, który w swojej treści nie odsyła do innych przepisów karnych lub 

należących do innych dziedzin prawa celem sprecyzowani znamion

2) typ niezupełny - to typ, który w swojej treści odsyła do innych przepisów karnych lub 

należących do innych dziedzin prawa celem sprecyzowani znamion (np. 152§1 k.k.)
typ blankietowy – to typ w którym przepis karny zawiera jedynie bardzo ogólny opis 
czynu sprzecznego z normą sankcjonowaną, odsyłając do innych przepisów w których 
opis ten jest do precyzowany

II.

Podział przestępstw według odmiany typu czynu zabronionego

Podziały przestępstw według:
a) kryterium wagi czynu:

1) zbrodnia - czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy 

od lat 3 albo karą surowszą.

2) występek - czyn zabroniony zagrożony grzywną powyżej 30 stawek dziennych, karą 

ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc.

Przestępstwa to zbrodnie i występki.

2

Wykroczenie  to czyn społecznie szkodliwy, zabroniony przez ustawę obowiązującą w 
czasie jego popełnienia pod groźbą kary aresztu, ograniczenia wolności, grzywny do 5000 
złotych lub nagany (art. 1§1 kw). 

b) kryterium podmiotu czynu zabronionego:

1) przestępstwo   powszechne  –   przestępstwo,   którego   sprawcą   może   być   każdy 

człowiek;   brak   jest   tuż   bliższego   sprecyzowania   cech   jakie   dla   poniesienia 
odpowiedzialności karnej musi posiadać podmiot czynu zabronionego

2) przestępstwo   indywidualne  –   przestępstwo,   w   którym   posiadanie   przez   sprawcę 

określonej cechy przewidzianej przez ustawę stanowi znamię typu czynu decydujące o 
karalności (lub surowszej

, względnie łagodniejszej

 karalności) danego zachowania

a) przestępstwo   indywidualne   właściwe  –   przestępstwo   typu   podstawowego,   za 

które karalność jest uzależniona od posiadania przez sprawcę cechy przewidzianej 
przez ustawę

b) przestępstwo indywidualne niewłaściwe – przestępstwo typu zmodyfikowanego 

(kwalifikowanego   albo   uprzywilejowanego),   przy   którym   wyższa  

(niższa) 

karalność jest uzależniona od posiadania przez sprawcę cechy przewidzianej przez 
ustawę

c)

intarneus – osoba, która posiada kwalifikacje, aby być sprawcą przestępstwa indywidualnego
ekstraneus – osoba, która takich kwalifikacji nie posiada

d) kryterium sposobu ataku dobra prawnego:

1) przestępstwo   naruszenia   dobra  prawnego  –   charakteryzuje   się   zlekceważeniem 

wartości,   którego   dobro   prawne   jest   nośnikiem   (przy   przestępstwach   formalnych 
będących przestępstwami naruszenia dobra prawnego naruszenie dobra nie musi się 
łączyć ze skutkiem rozumianym jako wystąpienie zmiany w świecie zewnętrznym, a 
ogranicza się jedynie do podjęcia przez sprawcę zakazanego zachowania lub do nie 
podjęcia zachowania nakazanego) 

2) przestępstwo  narażenia dobra prawnego na niebezpieczeństwo –  charakteryzuje 

się   co   najmniej   możliwością   wystąpienia   stanu   niebezpieczeństwa   dla   dobra 
prawnego, czyli odrywającego się czasowo i miejscowo od czynu układu sytuacyjnego 
charakteryzującego się znacznym prawdopodobieństwem przerodzenia się naruszenie 
dobra
Przestępstwa   narażenia   dobra   prawnego   na   niebezpieczeństwo   można   podzielić 
według:
a) kryterium odwołującego się do stopnia zagrożenia dla dobra prawnego

1) przestępstwo konkretnego narażenia na niebezpieczeństwo – dla realizacji 

znamion  danego typu  musi wystąpić  konkretna sytuacja  niebezpieczeństwa, 
charakteryzująca   się   tym,   że   do   wystąpienia   skutku   w   postaci   naruszenia 
dobra, który może ale nie musi wystąpić, nie jest już potrzebne zachowanie 
sprawcy, ale wystąpienie okoliczności zewnętrznych od niego niezależnych; 
przestępstwa   konkretnego   narażenia   na   niebezpieczeństwo   są   zawsze 
przestępstwami   skutkowymi,   skutkiem   jest   tu   wystąpienie   sytuacji 
konkretnego niebezpieczeństwa dla dobra prawem chronionego

2) przestępstwo  abstrakcyjnego   narażenia   na   niebezpieczeństwo  –   dla 

realizacji znamion danego typu wystarczy podjęcie określonego, jako znamię 
czynnościowe,   zachowania   sprawcy,   które   potencjalnie   pociąga   za   sobą 
niebezpieczeństwo   dla   dobra   prawnego;   przestępstwa   abstrakcyjnego 
narażenia na niebezpieczeństwo są zawsze przestępstwami formalnymi

3

b) kryterium ilościowe

1) przestępstwo indywidualnego narażenia na niebezpieczeństwo – stanowiące 

znamię   typu   niebezpieczeństwo   musi   mieć   charakter   niebezpieczeństwa   dla 
jednej lub kilku osób

2) przestępstwo  powszechnego   narażenia   na  niebezpieczeństwo  –   stanowiące 

znamię   typu   niebezpieczeństwo   musi   mieć   charakter   niebezpieczeństwa   dla 
znacznej liczby osób lub dla mienia o znacznych rozmiarach; w orzecznictwie 
przyjmuje  się,  że sprowadzenie  zagrożenia  dla  6 osób stanowi  sprowadzenie 
niebezpieczeństwa powszechnego

e) kryterium wystąpienia skutku:

1) przestępstwo materialne (skutkowe) – typ czynu zabronionego do którego realizacji 

znamion   konieczne   jest   zmiana   w   świecie   zewnętrznym,   oderwana   czasowo   i 
miejscowo od samego zachowania

2) przestępstwo   formalne   (bezskutkowe)  –   typ   czynu   zabronionego   do   którego 

realizacji   znamion   wystarczy   samo   zachowanie,   a   ewentualny   skutek,   które   to 
zachowanie za sobą pociąga nie jest z punktu widzenia realizacji znamion istotny

skutek:  zmiana   w   świecie   zewnętrznym   oderwana   czasowo   i   miejscowo   od   samego 
zachowania;   odróżnić   od   tzw.   zobiektywizowanego   czynu   (zeznanie   nie   jest   skutkiem 
zeznawania) 
tzw,   test   usiłowania:   czy   jeżeli   zakończono   czynność   można   jeszcze   uwolnić   się   od 
odpowiedzialności   poprzez   zapobieżenie   skutkowi,   czy   też   ma   już   miejsce   dokonanie 
przestępstwa

f) kryterium stosunku psychicznego sprawcy do czynu

1) przestępstwo   umyślne  -  sprawca   ma   zamiar   popełnienia   czynu,   to   jest   chce   go 

popełnić albo przewidując możliwość jego popełnienia, na to się godzi.

2) przestępstwo nieumyślne - sprawca nie mając zamiaru popełnienia czynu, popełnia 

go   jednak   na   skutek   niezachowania   ostrożności   wymaganej   w   danych 
okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu przewidywał albo mógł 
przewidzieć.

3) przestępstwo umyślno-nieumyślne  – sprawca popełnia umyślny czyn  zabroniony, 

którego następstwem jest skutek, który sprawca przewidywał albo mógł przewidzieć.

4) przestępstwo   nieumyślno-nieumyślne  -   sprawca   popełnia   nieumyślny   czyn 

zabroniony,   którego   następstwem   jest   skutek,   który  to   sprawca   przewidywał   albo 
mógł przewidzieć.

Przestępstwo   umyślno-nieumyślne   lub   przestępstwo   nieumyślno-nieumyślne   może 
wystąpić   z   uwagi   na   konstrukcję   typu   kwalifikowanego   przez   następstwo 
(kwalifikowanego   przez   znamiona   dynamiczne)   z   art.   9§3   k.k.   albo   ze   względu   na 
wystąpienie zbiegu przepisów ustawy.

g) kryterium formy czynności wykonawczej

zachowanie   człowieka   jest   zawsze   formą   aktywności,   aktywność   ta   charakteryzuje   się 
występowaniem pewnych cech (elementy pozytywne) jak i wielką liczbą elementów negatywnych tzn. 
takich które w danym zachowaniu nie występują, zarówno wskazanie na elementy pozytywne jak i na 
elementy   negatywne   stanowi   charakterystykę   zachowania,   z   punktu   widzenia   dobra   leżącego   u 
podstaw wprowadzenia normy sankcjonowanej może być ważne, że dane zachowanie posiada, lub nie 
jakieś cechy. W pierwszym przypadku ustawodawca nakazuje aby zachowanie posiadało daną cechę, 
w drugim aby jej nie posiadało. Przykład:

4

•

dla ochrony zdrowia i życia  konkretnej osoby,  ważne jest aby w sytuacji, w której było  ono 
zagrożone   inne   osoby   znajdujące   się   w   pobliżu   udzieliły   pomocy,   zachowanie   ma   się 
charakteryzować wystąpieniem pewnej cechy dodatniej, brak tej cechy może być penalizowany 
przez   ustawodawcę,   wtedy   dla   realizacji   znamion   typu   czynu   zabronionego,   przewidującego 
karalność   takiego   zachowania   konieczne   jest   aby   zachowanie   podlegające   ocenie 
charakteryzowało   się   brakiem   pewnej   cechy   ,   pewnego   elementu,   zaniechaniem   pewnego 
działania

•

dla ochrony życia i zdrowia osoby ważne jest aby w zachowaniu nie wystąpiły pewne cechy, tj. 
aby nie podejmowano zachowań mogących narazić na niebezpieczeństwo lub naruszyć to dobro 
chronione   prawem;   podjęcie   tych   zachowań   może   być   penalizowane   przez   ustawodawcę,   dla 
realizacji znamion tego czynu zabronionego konieczne może być wtedy stwierdzenie wystąpienia 
pewnych elementów, - mamy przestępstwo z działania 

o   tym   czy  mamy   do   czynienia   z   przestępstwem   z   działania   czy   z   zaniechania   decyduje   znamię 
czasownikowe

1) przestępstwo z działania – sprzeczność zachowania z normą sankcjonowaną wynika 

z wystąpienia cechy zakazanej przez tę normę, tj. podjęcia działania w sytuacji, gdy 
wymagane było powstrzymanie się od niego

2) przestępstwo   z   zaniechania  -   sprzeczność   zachowania   z   normą   sankcjonowaną 

wynika z nie wystąpienia cechy nakazanej przez tę normę, tj. nie podjęcia działania w 
sytuacji, gdy jego podjęcie było wymagane

3) przestępstwo z działania lub z zaniechania  – gdy realizacja znamion typu może 

mieć formę zarówno podjęcia zakazanego zachowania jak i nie podjęcia nakazanego 
zachowania

h) kryterium trybu ścigania przestępstwa, czyli sposobu zainicjowania postępowania karnego

1) przestępstwo ścigane oskarżenia publicznego (z urzędu)

a) przestępstwo ścigane bezwarunkowo
b) przestępstwo ścigane warunkowo:

-

na   wniosek  –   do   podjęcia   ścigania   konieczny   jest   wniosek 
pokrzywdzonego,   złożenie   wniosku   powoduje,   że   postępowanie 
toczy się następnie z urzędu (art. 12 k.p.k.)

-

po   uzyskaniu   zgody   właściwego   organu  (art.   13   k.p.k.)   (przede 
wszystkim przypadki uchylenia immunitetu)

2) przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego

III.

Strukturalna analiza znamion typu czynu zabronionego

Strukturalna   analiza   znamion  wskazuje,   jakie   elementy   muszą   a   jakie   elementy   mogą 
stanowić opis czynu zabronionego.
Struktura opisu czynu zabronionego pod groźbą kary składa się z:

a) znamion   konstytutywnych   dla   samego   naruszenia   normy   sankcjonowanej  – 

znamiona te nie muszą być zawsze wprost wyrażone w przepisie ustawy karnej

b) znamiona   będące   przesłanką   karalności   czynu   naruszającego   normę 

sankcjonowaną – zawsze muszą być określone w ustawie karnej

c) znamiona dające podstawę różnicowania karalności naruszenia tej samej normy 

sankcjonowanej - zawsze muszą być określone w ustawie karnej, jeśli zróżnicowana 
karalność tej samej normy sankcjonowanej

Znamiona obligatoryjne typu czynu zabronionego:

1) określenie podmiotu, który może być sprawcą czynu zabronionego, 
2) określenie   czynności   wykonawczej   (czyli   zachowania   sprawcy   albo   skutku 

przestępnego  

5

3) strony podmiotowej (czyli nastawienia psychicznego sprawcy do swojego zachowania 

lub wywołanego skutku

4) wskazanie dobra prawnego będącego przedmiotem ochrony oraz 
5) reguły postępowania z tym dobrem

Znamiona   z   punktów   4   i   5   to   znamiona   konstytutywne   dla   samego   naruszenia   normy 
sankcjonowanej, które nie muszą być wprost ujęte w przepisie ustawy karnej.
Znamiona fakultatywne typu czynu zabronionego:

1) określenie przedmiotu czynności wykonawczej 
2) okoliczności modalizujące czyn (miejsce, czas, sytuacja)
3) określenie sposobu dokonania czynu (np. przy użyciu broni), szczególny motyw (np. 

zasługujący na szczególne potępienie) 

IV.

Logiczny podział znamion typu czynu zabronionego

Logiczny podział znamion  opisuje znamiona typu z punktu widzenia sposobu opisu tych 
elementów.
a) podział na:

1) znamiona potoczne – znamiona wyrażone w ustawie w znaczeniu języka potocznego
2) znamiona   odsyłające  –   znamiona   wyrażone   w   ustawie   są   wyrażeniami 

specjalistycznymi  w znaczeniu nadanym im przez określoną dziedzinę wiedzy (np. 
ciężkie kalectwo); tutaj między innymi definicje ustawowe (wyrażenia otrzymujące w 
ustawie karnej definicje nadającą im znaczenie odbiegające od znaczenia nadanego im 
w   języku   potocznym   albo   wyrażeniom   nieostrym   języka   potocznego   nadające 
znaczenie ostre, definicje z art. 115 k.k.) i nazwy normatywne (swój sens czerpią w 
oparciu o określone ustalenia w przepisach prawnych np. „poseł”, „sejm”)

b) podział na:

1) znamiona pozytywne – wskazują cechę, którą zachowanie musi posiadać, aby zostać 

za uznane zgodnie z typem

2) znamiona negatywne  - wskazują cechę, którą zachowanie nie może posiadać, aby 

zostać za uznane zgodnie z typem (np. bez zezwolenia

c) podział na:

1) znamiona opisowe – wymagają prostej subsumcji pod przepis ustawy (np. „nieletni”)
2) znamiona ocenne (wartościujące)  – wymagają dla subsumcji pod przepis ustawy 

dokonania wartościowania danego znamienia (np. „pornografia”, „zniewaga”)

d) podział na:

1) znamiona ostre – znamiona, co do których zakresu desygnatów nie ma wątpliwości 

(np. nieletni)

2) znamiona nieostre – znamiona, których zakres desygnatów nie jest jednoznaczny, co 

może   powodować   zacieranie   granicy   pomiędzy   zachowaniami   zabronionymi   pod 
groźbą   kary   a   dozwolonymi   oraz   pomiędzy   poszczególnymi   typami   zachowań 
zabronionych (np. „uczynienie niezdatnym do użytku”)

e) podział na:

1) znamiona   przedmiotowe  –   znamiona   wskazujące   na   pewną   zaszłość   w   świecie 

zewnętrznym 

2) znamiona podmiotowe – znamiona wskazujące na stosunek psychiczny sprawcy do 

realizowanego czynu lub skutku

6

7