Jerzy Klemba

Kl. III LzA

Bitwa o Wielką Brytanię

W Historii II wojny światowej ogół intensywnych przygotowań

obronnych oraz bezpośrednich walk lotnictwa Brytyjskiego z
hitlerowską Luftwaffe w okresie od sierpnia do końca października
1940 roku, otrzymał nazwę „Bitwy o Anglię”.

Niezwykle zacięte zmagania powietrzne nad południowymi

terenami Anglii miały istotne strategiczne znaczenie dla losów wojny.
W wyniku bitwy o Wielką Brytanię niepokonany dotychczas agresor
został poraz pierwszy powstrzymany i odparty. W zmaganiach tych
liczący wkład w zwycięstwo wnieśli Polacy; dlatego też polski udział
w tej bitwie został szeroko opisany w wielu poblikacjach.

Sytuacja militarna Anglii po upadku Francji

Upadek Francji, na której obszarze walczył brytyjski korpus

ekspedycyjny i wiele jednostek lotniczych, wstrząsnął opinią
publiczną, ponieważ francuski potencjał militarny był powszechnie
uważany za jeden z napotężniejszych na świecie.

Sytuacja polityczno – militarna, jaka zaistniała w Europie po

klęsce Francji, spowodowała faktyczne osamotnienie Wielkiej
Brytanii. Anglia stała się jedynym państwem w Europie walczącym z
Niemcami. Oddalona była w prawdzie od wojsk niemieckich wodami
kanału La Manche, ale to jej nie gwarantowało bezpieczeństwa. Żaden
rozsądny Brytyjczyk nie mógł bowiem w tych letnich miesiącach
1940 roku mieć gwarancji, że hitlerowcy nie zaryzykują rozpoczęcia
inwazji. Toteż naród angielski przystąpił z determinacją do obrony
ojczyzny.

Należy podkreślić, że Wielka Brytania znalazła się w

niezmiernie trudnej sytuacji militarnej po Dunkierce (operacja
Dynamo). Wprawdzie ewakułowano 338 226 żołnierzy (w tym 26 175
Francuzów), ale cały sprzęt bojowy pozostał na francuskim brzegu i
znalazł się w rękach niemców. Podczas ofensywy niemieckiej we
Francji lotnictwo brytyjskie utraciło 959 samolotów, na ogólną liczbę
2691.

Straty wśród brytyjskich pilotów w walkach nad Francją, Belgią,

Holandią i kanałem La Manchewyniosły około 300 doświadczonych
pilotów, których, niełatwo było zastąpić nowymi kadrami.

Uszczerbek w sprzęcie lotniczym był jeszcze większy i stanowił

jedną trzecią całości lotnictwa myśliwskiego RAF.

Olbrzymie sukcesy odniesione przez Wermacht w pierwszym

okresie drugiej wojny światowej wpłynęły na zmianę stanowiska
Stanów Zjednoczonych. Rząd USA zaczął sobie zdawać sprawe z
niebezpieczeństwa grożącego ze strony Niemiec. Wypadki jakie
rozegrały się w Euromie latem 1940 roku spowodowały, że Stany
Zjednoczone podjęły się dostaw broni dla Wielkiej Brytanii w zamian
za bazy brytyjskie (porozumienie z 2 września 1940 r.) oraz
udostępniły jej informacje wojskowo – techniczne.

Mimo to Anglia po upadku Francji znalazła się w wyjątkowo

trudnej sytuacji. Została wypchnięta z kontynętu i poważnie osłabiona
z militarnego punktu widzenia. Pozostała w zasadzie bez sojuszników
– sam na sam z Niemcami, znajdującymi się u szczytu powodzenia.
Sytuację Anglii uważano za beznadziejną.

Bezpośrednia groźba jaka zawisła nad Wyspami Brytyjskimi

wpłynęła

niewątpliwie

na

umocnienie

decyzji

Churchilla

kontynułowania wojny i przyczyniła się do zespolenia sił narodu
angielskiego oraz szybszej mobilizacji posiadanych zasobów.

Siły i zadania Luftwaffe

Do wykonania samodzielnych zadań, a następnie wsparcia wojsk
inwazyjnych w operacji „Seelöwe” Luftwaffe wyznaczyła trzy floty
powietrzne. 2 flota powietrzna , pod dowództwem feldmarszałka
Alberta Kesselringa, została rozmieszczona na lotniskach w północno
– wschodniej Francji, w Belgii i Holandii. Miała ona działać przede
wszystkim nad południowo – zachodnim wybrzeżem Anglii, włącznie
z Londynem. 3 flota powietrzna dowodzona przez feldmarszałka
Hugona von Sperrlego, rozlokowana została w północno – zachodniej
Francji z zadaniem ataku powietrznego na południowo – zachodnią
Anglię (miasta Southampton, Plymouth i Bristol). Wreszie 5 flota,
na czele z generałem Hansem Stumpffem, rozlokowana w Danii i

Norwegii miała wspomagać akcje wyrzej wymienionych flot i
blokować bazę brytyjskiej marynarki wojennej w Scapa Flow,
rozpraszając wysiłki lotnictwa obrony wybrzeża.

Pozostałe dwie floty powietrzne (2 i 4) – strzegły wschodnich i

południowych granic Niemiec.

Co do liczebności lotnictwa skierowanego przeciwko Wielkiej

Brytanii dane są bardzo kontrowersyjne. Różne źródła podają
sprzeczne liczby samolotów, jakimi dysponowały te trzy floty. Na
podstawie sprawozdania Generalnego Kwatermistrza Luftwaffe na
dzień 1 lipca 1940 roku wyznaczone do działań floty dysponowały
łączną liczbą 1937 samolotów, w tym 186 było w składzie 5 floty. We
flotach tych znajdowało się ok. 1253 pilotów.

Piloci Luftwaffe mieli również większe doświadczenie które

zdobyli w walkach nad Europą, ponad to byli oni niemal ślepo
posłuszni nawet najbardziej kontrowersyjnym rozkazom Hitlera.

Luftwaffe przodowała w tym czasie nie tylko pod względem

liczby posiadanych samolotów bojowych, ale również pod względem
ich jakości. Osiągi i dane techniczne samolotów niemieckich użytych
nad Anglią przedstawia tabela Nr. 1.

Tabela nr.1
Dane techniczne samolotów myśliwskich Luftwaffe

Typ samolotu załoga

Prędkość

maks. (km/h)

Pułap Zasięg

(km)

Uzbrojenie

Udźwig

bomb

(kg)

Na wysokości

(m)

Km-y

działka

Me – 109 E

1

570

3750

10 450

660

4 X 7,9 mm

200

Me – 110 C

2

510

5000

10 000 1 300

5 X 7,9 mm

2 X 20

mm

1 000

He – 111 H – 3

5

430

5000

7 350

3 500

6 X 7,9 mm

2 000

Ju – 88 A – 4

4

472

6000

8 235

2 730

3 X 7,9 mm

1 X 13 mm

3 000

Do – 17 Z

4

410

5000

6 900

2 000

4 X 7,9 mm

1 000

Do – 215 B

4

485

9 000

2 450

3 X 7,9 mm

1 000

Ju – 87 B

2

320

7 000

1 000

3 X 7,9 mm

500

Skoncentrowane siły Luftwaffe miały w pierwszym etapie zniszczyć
lotnictwo brytyjski na lotniskach i w walkach powietrznych oraz

stworzyć dogodne warunki dka inwazji, zaś w drugim etapie – przez
bombardowanie najważniejszych obiektów przemysłowych – załamać
ekonomię przeciwnika.

31 lipca Reichsmarschall Hermann Göring ustalił ostatecznie, że

obie floty (2 i 3) mają najpierw wypadami silnych grup myśliwskich,
zwiększanych zależnie od rozwoju sytuacji, zwalczyć lotnictwo
brytyjskie oraz kierować swoje ataki w pierwszych dniach na Londyn
i jego okolice dla upozorowania wielkiej ofensywy powietrznej.
Göringowi chodziło o tom, aby „wyciągnąć” samoloty myśliwskie
przeciwnika nad kanał i tam je niszczyć. W tym wypadku straty byly
by efektywniejsze niż w walkach nad wyspą, gdzie piloci mieli duże
szanse uratowania się.

Naczelny dowódca Luftwaffe uważał też, że jednocześnie można

i należy udeżać na inne obiekty w Wielkiej Brytanii.

Organizacja obrony powietrznej Wielkiej Brytanii

Ogólny ststem obrony Wielkiej Brytanii opracowany już w

obliczu inwazji niemieckiej opierał się na połączeniu działań floty
wojennej, sił powietznych oraz sił lądowych broniących dostępu na
wyspę na umocnionych pozycjach obronnych. System ten
przewidywał, że kluczowe znaczenie w tej bitwie będzie miało
lotnictwo. Oceniano, że dopuki Niemcom nie uda się zniszczyć
lotnictwa myśliwskiego RAF, dopóty ich lądowanie od strony morza
ma nikłe ma nikłe szanse powodzenia. Dlatego należało oczekiwać
ze strony przeciwnika intensywnych działań lotniczych. Dlatego
najwiękrzą wagę w przygotowaniu obrony poświęcono lotnictwu
myśliwskiemu, którym dowodził marszałek Hugh Downing.

W systemie obronnym Anglii w lecie 1940 roku lotnictwo

myśliwskie miało 708 samolotów i 1434 pilotów. W toku bitwy liczba
samolotów została zwiękrzona do 960. Lotnictwo myśliwskie
Wielkiej Brytanii opierało się na samolotach dorównujących, a
niekiedy przewyższających osiągami samoloty Luftwaffe (np. Spitfire
MkI i Hawker Hurricane MkI). Były to maszyny doskonałe jak na
ówczesne warunki. Miały podobne prędkości z myśliwcami,

przewyrzszały ja jednak zwrotnością i uzbrojeniem i prędkością
wznoszenia.

Tabela nr.2
Dane techniczne samolotów myśliwskich RAF.

Typ samolotu

załoga

Prędkość

maks.

(km/h)

Pułap

Zasięg (km)

Uzbrojenie

Km-y

działka

Hawker

Hurricane MkI

1

530

11 000

760

8 X 7,69 mm

Supermarine

Spitfire MkI

1

580

10 360

925

8 X 7,69 mm

Bristol 142 M

Blenheim I

3

450

9 800

1 600

3 X 7,69 mm

Bristol

Beaufighter F

MkI

2

517

9 382

1 880

6 X 7,69 mm 4 X 20 mm

B.P. Defiant MkI

2

480

9 200

740

4 X 7,69 mm

Przemysł Wielkiej Brytanii potrafił również znacznie przyspieszyć
produkcję tych samolotów.

Tabela nr.3
Produkcja samolotów myśliwskich w Angli i Niemczech podczas trwania bitwy.

Miesiąc 1940 roku

Liczba wyprodukowanych samolotów

Wielka Brytania

Niemcy

lipiec

496

220

sierpień

476

173

wrzesień

467

218

październik

469

200

Razem

1 908

811

Środki wykrywania i naprowadzania były kluczem do zwycięstwa w
tej bitwie. Szczególne znaczenie dla służby obserwacyjno –
meldunkowej miała radiolokacja. Pozwalała ona wystarczająco
wcześnie wykryć zbliżające się samoloty niemieckie.

Zarys przebiegu bitwy

Hitler dał swoim armiom czas na przygotowania inwazyjne do 15
września 1940 roku. W tym okresie Luftwaffe miała stworzyć
dogodne warunki realizacji niemieckich planów. Rozpoczęła się
największa w historii bitwa powietrzna.

Zgodnie z podziałem przyjętym przez brytyjskie Ministerstwo

Lotnictwa bitwa o Anglię dzieli się na cztery fazy:
1) 8.8 – 18.8.1940 r. – atakowanie lotnisk, portów i stacji

radiolokacyjnych, walki o zdobycie panowania w powietrzu;

2) 19.8 – 5.9.1940 r. – atakowanie lotnisk i zakładów przemysłu

wojennego, atakowanie lotnictwa brytyjskiego w głębi wyspy;

3) 6.9 – 5.10.1940 r. – bombardowanie dużych miast, a przede

wszystkim Londynu i okolic;

4) 6.10 – 31.10.1940 r. – przejście lotnictwa bombowego do działań

nocnych, uderzenia bombowe na londyn i inne miasta. Natomiast
w dzień działają nad anglią samoloty myśliwskie niejednokrotnie
uzbrojone w bomby.

Właściwa bitwa o Wielką Brytanię rozpoczęła się 8 sierpnia 1940

roku atakiem niemieckiego lotnictwa na brytyjski konwój morski
oznaczony kryptonimem CW – 9. W rezultacie ataku 4 statki
angielskie zostały zatopione, a 6 poważnie uszkodzonych (na ogólną
liczbę 25). RAF stracił 19 samolotów unieszkodliwiając 31 maszyn
wroga, przeważnie Ju – 87. W ciągu następnych 10 dni Niemcy
dokonali następnych 25 nalotów na konwoje, porty i lotniska
nadbrzeżne.

W niektórych operacjach powietrznych uczestniczyło do 500

samolotów. Wszystki te uderzenia nie dały jednak pożądanych
wyników. Wbrew przekonaniom i zapewnieniom Göringa straty floty
brytyjskiej były niewielkie, a szkody w bazach morskich i stacjach
radiolokacyjnych dość szybko naprawiano. Luftwaffe w tym okresie
zdołała wyeliminować tylko jedną stację radiolokacyjną. Na dodatek,
mimo dużych zniszczeń Brytyjczykom udało się utrzymać więkrzość
lotnisk w stanie nadającym się do eksploatacji.

Dążenie do wództwa niemieckiego do zniszczenia możliwie jak

największej ilości angielskich samolotów wraz (z załogami) w
powietrzu także nie zostało zrealizowane. W początkowej fazie bitwy

lotnictwo niemieckie straciło aż 450 samolotów, podczas gdy
Brytyjczycy 153 myśliwce, przy czym znaczna część pilotów (60)
zdołała się uratować.

Takie straty musiały spowodować zmianę niemieckich planów.

Od 19 sierpnia do 5 września lotnictwo hitlerowskie dokonywała
uderzeń na lotniska angielskie i częściowo na niektóre obiekty
przemysłu wojennego. Głównym celem Luftwaffe stało się
zniszczenie lotnictwa nieprzyjaciela. W tym okresie bitwy bardzo
ucierpiały zakłady w Southampton, w których produkowane były
samoloty Spitfire i zakłady w Brookland.

25 sierpnia zdarzył się wypadek szczególny który miał potem

niebywałe skutki, jeden z bombowców mający zbombardować
zbiorniki paliwa nad Tamizą, utracił oriętację, po drodze zrzucił swoje
bomby na londyńskie City. W. Churchill polecił przeprowadzić
natychmiast uderzenie odwetowe: 81bombowców RAF – u
wystartowało jeszcze tej samej nocy nad Berlin.

Należyta organizacja obrony przeciwlotniczej i wysoka jakość

brytyjskich samolotów przyczyniła się w końcu do zadania Luftwaffe
tak olbrzymich strat, że Niemcy zrezygnowali ze zniszczenia
lotnictwa brytyjskiego. Nastąpiła kolejna korekta planu: hitlerowcy
przystąpili

do

bombardowania

ośrodków

przemysłowych,

politycznych, administracyjnych i portów morskich.

Od 6 września do 5 października 1940 roku główne uderzenie

lotnictwa niemieckiego kierowano na Londyn i jego okolicę. Celem
tych nalotów obok wywołania paniki wśród ludności, było było
osłabienie obrony powietrznej najważniejszych obiektów na wyspy.
Zakładano, że zmusi się tym brytyjskie dywizjony do przebywania w
powietrzu, gdzie zada się im niepowetowane straty.

7 września ponad 300 bombowców pod osłoną 600 myśliwców

w dzień bombardowało gęsto zaludnione dzielnice Londynu. Te same
obiekty były ponownie atakowane w nocy przez 250 bombowców.
Lotnictwo niemieckie, dążąc do rozstrzygnięcia, rzuciło na szalę
swoje wszystkie, poważnie już uszczuplone rezerwy. Od 7 września
do 5 października dokonało ono 30 nalotów, tracąc jednak w tym
czasie 863 samoloty.

Momentem przełomowym w bitwie o Wielką Brytanię był dzień

15 września. W dniu tym Luftwaffe dokonała zmasowanego nalotu na
Londyn. Ogółem w ciągu doby lotnictwo niemieckie wykonało ok.
1000 lotów bojowych. Mimo to brytyjskie lotnictwo myśliwskie i

artyleria przeciwlotnicza zestrzeliły w sumie ok. 80 samolotów
niemieckich i drugie tyle uszkodziło, tracąc przy tym 26 samolotów.
Od tej pory niemieckie naloty stały się coraz mniej intensywne. I
chociarz dzienne naloty trwały jeszcze do 31 października, to jednak
zmniejszył się ich rozmach. Były one dokonywane przeważnie bez
udziału bombowcówm, które zastąpiono myśliwcami zabierającymi
na pokład bomby.

Od 6 października Londyn i inne miasta angielskie

bombardowano przeważnie w nocy. W listopadzie Niemcy
przeprowadzili naloty na ważniejsze obiekty przemysłowe Anglii taki
jak: Coventry, Birmingham, Sheffield, Manchester, Bristol, Glasgow,
Hume i Belfast. Szczególnie silnie bombardowano Coventry i
Londyn.

Dzień 31 października przyjmuje się za datę zakończenia bitwy

o Anglię. Wielka Brytani utrzymała się jako ważny czynnik
strategiczny na zachodzie Europy. I choć bombardowania nocne
trwały ze znacznym natężeniem do połowy 1941 roku, powodując
ogromne straty wśród ludności cywilnej i urządzeń przemysłowych, to
jednak nie miało to większego znaczenia dla losów wojny niemiecko
– brytyjskiej.

Udział Polaków w bitwie o Anglię

W tyh dramatycznych wydarzeniach nie zabrakło, jak wiadomo
Polaków. Polscy piloci myśliwscy wzięli udział w tej bitwi, a
pierwszym polakiem który strącił nieprzyjacielski samolot na
Angielskim niebie był por. Antoni Ostowicz, było to 19 lipca 1940
roku na długo przed rozpoczęciem bitwy o Anglię.

15 sierpnia 1940 roku rozpoczął działania bojowe dywizjon 302

w składzie 12 grupy myśliwskiej, a 31b sierpnia – sławny dywizjon
303 w składzie 11 grupy. Najwięcej zwycięstw polskie dywizjony
myśliwskie miały we wrześniu. Tylko 7, 11 i 15 września dywizjon
303 zestrzelił 46 samolotów nieprzyjaciela, ze stratą 4 własnych.

W dniu olbrzymiego wysiłku Luftwaffe – 27 września – kiedy

przeciwko Londynowi i innym miastom Niemcy rzucili setki
samolotów, 303 dywizjon w pierwszym locie bojowym zestrzelił 13

samolotów, a w drugim – 3, tracąc 2 pilotów. Od tej pory liczba
zestrzeleń przekroczyła setkę.

Ogólne rezultaty działan polskich pilotów myśliwskich w ciągu

całej bitwy przedstawiają się następująco:

- dywizjon 302 zestrzelił 16 samolotów, 10 prawdopodobnie, 1

uszkodził;

- dywizjon 303 zestrzelił 110 samolotów, 9 prawdopodobnie, 6

uszkodził;

W sumie daje to imponującą liczbę 203 samolotów
zestrzelonych, co stanowi 11,7% ogólnej liczby zestrzeleń
podczas bitwy o Anglię.

Wyniki i znaczenie bitwy

Bitwa o Wielką Brytanię zakończyła się klęską hitlerowskiej

Luftwaffe. W czasie jej trwania zniszczono 1733 samoloty
niemieckie, przy czym brytyjskie lotnictwo myśliwskie zestrzeliło
1437, artyleria przeciwlotnicza – 273, a przeciwlotnicze karabiny
maszynowe – 23 samoloty nieprzyjaciela.

Natomiast natomiast straty RAF wyniosły: 915 samolotów

zniszczonych i 643 uszkodzonych; 515 pilotów poległo. W wyniku
bombardowań lotnictwa niemieckiego do końca 1941 roku poległo 44
tys. Ludzi a 50 tys. Ludzi odniosło ciężkie rany. Wprawdzie Niemcy
zdołali zburzyć ponad milion domów, ale lotnictwu Göringa nie udało
się zadać poważniejszych strat przemysłowi Wielkiej Brytanii.

Niszczenie miast i ośrodków przemysłowych oraz masowe

zabijanie ludności cywilnej sprawiły, że opór narodu angielskiego
jeszcze bardziej się umocnił. Bitwa spowodował też duże
wyniszczenie kadry doświadczonych pilotów Luftwaffe, straty której
nie udało się później zrekompensować. Później pomimo wzrastającej
liczby produkowanych samolotów, ciągle odczówano brak dobrze
przygotowanego do działań personelu latającego.

Bitwa o Anglię dowodzi, iż skutki bombardowania lotniczego,

jeśli nie są natychmiast wykorzystywane przez inne rodzaje sił
zbrojnych, szczególnie przez wojska lądowe, nie mają tak dużego
znaczenia, jak się przed wojną wielu teoretykom wydawało.

W historii zmagań narodów Europy z hitlerowskimi Niemcami

w czasie II wojny światowej bitwa o Wielką Brytanię zajmuje bardzo
istotne miejsce. Porażka nad Anglią niemieckiego lotnictwa, duże
straty; wszystko to miało nie tylko materialny, ale – a może i przede
wszystkim – psychologiczny. Znalazła się nareszcie siła, która oparła
się „niezwyciężonym” siłom zbrojnym III Rzeszy.

Niemcy ponieśli pierwszą o znaczeniu strategicznym porażkę w

drugiej wojnie światowej. Wydaje się jednak, że to nowocześnie
zorganizowany system obrony powietrznej w Anglii, właściwie
wykorzystane

najnowsze

osiągnięcia

techniki

wojskowej

(radiolokacja), świetne wyszkolenie i talent lotników Wspólnoty
Brytyjskiej, Polaków i Czechów były zasadniczym czynnikiem
załamania niemieckiej inwazji powietrznej.

J. Fuller (angielski generał) uważał, że bitwa o Wielką Brytanię

była

swoistym

„środkiem

ciężkości”

II

wojny

światowej,

niezrealizowanie przez Niemców inwazji na Wyspy Brytyjskie było
początkiem zmierzchu Hitlera.

Bibliografia

B. Gunston – „Aircraft Armament”

W. Król – „Zarys działań polskiego lotnictwa w Wielkiej Brytanii
1940 - 1945”

J. Joakiel – „Udział polaków w bitwie o Anglię”

Cz. Krzemiński – „Bitwa powietrzna o Wielką Brytanię i udział w niej
polskich jednostek lotniczych”

Z. Jankiewicz – „Powstanie i upadek Luftwaffe”

G. Douhet – „Panowanie w powietrzu”

S. Czmur – „Wykorzystanie lotnictwa w morskich i powietrznych
operacjach desantowych w okresie II wojny światowej”

H. Guderjan – „Wspomnienia żołnierza”

Sz. Pilecki – „Samoloty bojowe 1910 –1961”

D. Proektor – „Wojna w Europie 1939 –1941”