Antropologia kulturowa

opr. Slytheringirl

1

1Ewolucjonizm – ogólna charakterystyka kierunku

Ewolucjonizm – pierwszy kierunek w antropologii (L. Morgan,

J. Frazer)

-Świat ludzi i zwierząt podlega tym samym prawom i tak samo
powinien być badany. Antropologia powinna być nauką na wzór
nauk przyrodniczych. Jej zadaniem jest generowanie ogólnych praw
i teorii.
-Badanie zależności powinno być zajęciem antropologii.
-Jedność ludzkiej natury. Ludzie są tacy sami i podobnie będą się
zachowywać w podobnych warunkach.
-Genetyzm – przekonanie, że wyjaśnienie zjawiska polega na
wskazaniu jego źródła.
-Wszystko podlega zmianie. Zmiana jest ogólna prawidłowością.
Świat jest dynamiczny. Zmiana jest zawsze progresywna, jest
postępem, przechodzenie od czegoś mniej złożonego, do czegoś
bardziej złożonego (darwinizm). Zmiana jest zawsze postępem i ma
charakter pozytywny.
Postęp jest ciągły, stopniowy, nierównomierny, jednoliniowy.

Ewolucjonistów kultura interesowała jako atrybut ludzkości. Miarą
postępu, wg ewolucjonistów, jest technologia, wymiar
cywilizacyjny.
Ewolucjoniści nie korzystali z regularnych badań empirycznych,
tylko z opowieści podróżników, misjonarzy itp. Podstawiali dane
empiryczne do określonych schematów. Jeśli dane „nie pasowały” to
sądzono, że zostały one błędnie zebrane. Schemat był zawsze dobry
to dane mogły być złe – jest to zarzut metodologiczny. (+ brak badań
terenowych).
W pewnym momencie zaczęto kwestionować wiarygodność
ewolucjonizmu.
-Zarzut metodologiczny.
-Nie każda kultura rozwija się w ten sam sposób, nie jest to
uniwersalne.
-Grzech etnocentryzmu.

Etnocentryzm i relatywizm kulturowy

Etnocentryzm – poznawanie i ocenianie innej kultury przez pryzmat
własnej. Wzmacnia on własną tożsamość. Zetknięcie z obcością
utwierdza nas w przekonaniu, że nasze życie jest lepsze. Twórcą
pojęcia jest W G Sander.
Cechy etnocentryzmu:
-Zamknięcie na obcą kulturę-Podtrzymywanie własnej tożsamości-
Etnocentryzm zawsze występuje w pierwszym zetknięciu z obca
kulturą
Etnocentryzm może wynikać z:
-Przynależenia do innej kultury-Przekonania, że jesteśmy lepsi

Znaczenie badań terenowych w antropologii

Badania terenowe (Malinowski)
-Przedstawienie organizacji plemienia – szkielet kultury.
-Wypełnienie szkieletu konkretną treścią – ciało i krew.
-Duch – zbiór dokumentów w postaci wypowiedzi, typowych
wydarzeń, form magicznych. Tubylcza mentalność.
Te 3 drogi prowadzą do uchwycenia tubylczego punktu widzenia w
myśl relatywizmu kulturowego i zrozumienie jego poglądu na świat.
Co trzeba zrobić, by poznać kulturę?
-Udać się do społeczności.-Być tam długi czas.-Pełna izolacja od
własnej kultury, np. od misjonarzy.-Poznanie języka społeczności.-
Pogłębiona obserwacja oparta na interakcji z „innymi”.
Teren – odległa przestrzeń, obszar oddalony od własnej kultury,
również w sensie geograficznym.
Kryteria badań:
-Długość pobytu.-Interakcja bezpośrednia.-Rozumienie języka.-
Intensywność, powtarzalność kontaktu lub intensywne przebywanie.
Badacz:
-Przygotowany do podróży.-Powinien zachowywać swoją tożsamość
– nie być kosmopolitą.
-Dystans wobec płci, rasy i seksualności.
Transwestytyzm – zmiana tożsamości przez zmianę wyglądu
kulturowego:
-Przebranie się w strój tubylców
-Poprzez własny strój podkreślanie własnej odrębności (bardziej
poprawne).

Kulturowe zróżnicowanie form życia rodzinnego (monogamia,
poligamia itp.)

1monogamia
2poligamia
-poliginia – mężczyzna i kobiety. (Częsty typ małżeństwa w innych
kulturach).
Powody:
-Powinność opieki na starość, im więcej dzieci, tym lepiej.
-Przekonania religijne, pamięć o osobie, kult przodków.
Występowanie: Afryka, Bliski Wschód, religia muzułmańska.
Poliandria – kobieta i mężczyźni. Żona wszystkich braci –
poliandria frateralna.
Występowanie: południowe Indie – fakt zatrzymania ziemi, ojcostwo
społeczne

Sororat – mężczyzna żeni się z siostrą zmarłej żony.
Lewirat – kobieta wychodzi za brata zmarłego męża.

Egzogamia – nakaz wyboru partnera z poza grupy (zakaz
kazirodztwa).
Zakaz kazirodztwa – jedna z najbardziej uniwersalnych norm we
wszystkich społeczeństwach. (Kazirodztwo jest genetycznie
szkodliwe dla potomstwa). Powoduje silne napiętnowanie.
Kazirodztwo wprowadzone ze względów:
Biologicznych
Psychologicznych – jest to destruktywne, wprowadza inny typ
relacji, jaka

powinna być między członkami rodziny.

Zakaz sprzyja integracji większej liczby ludności. Rozszerzenie
pokrewieństwa

i powinowactwa na inne grupy.

Endogamia – nakaz doboru partnera ze swojej grupy.

Miejsce zamieszkania
1Neolokalność – nowa siedziba; obecna w naszej kulturze.
2Bilokalność – albo u męża, albo u żony; obowiązuje również u nas.
3Matrylokalność – u rodziców żony. Zależy od uwarunkowań
społecznych, systemu pokrewieństwa.
3Patrylokalność – u rodziców męża. U nas dawniej patrylokat.
Przejście od rodziny tradycyjnej do współczesnej.

Przyczyny:

1.

Proces industrializacji

2.

Proces urbanizacji

Te procesy przyczyniają się do ruchliwości społecznej,
przestrzennej, możliwości awansu społecznego.

-Migracje doprowadziły do rozpadu rodziny wielopokoleniowej na
rzecz rodziny nuklearnej. (Rodzice i dzieci).
-Kiedyś rodzina była podmiotem ekonomicznym,
przedsiembiorstwem produkcyjnym. Wielopokoleniowość była
potrzebna. Nie było systemów emerytalnych, więc starzy ludzie
utrzymywani byli przez dzieci.
-Zamknięcie dziedziczenia zawodów – zawody rzemieślnicze, z ojca
na syna, np. kowal. Wynikało to z tradycji rodzinnych i rodowych.
-Rodzina utraciła status podmiotu ekonomicznego. Rozluźnienie
więzi rodzinnych, zmiana roli kobiety – może pracować, utrata
hegemoniczności mężczyzny. Małżeństwo stało się związkiem
partnerskim a nie ekonomicznym. (Małżeństwa nie są zawierana
teraz dla majątków – panna z posagiem).
-Zmiana relacji między mężem i żoną => Zmiana stosunku wobec
dzieci. Dawniej mężczyzna dominował w rodzinie. Pozycja dziecka
była zdominowana przez świat dorosłych – nawet ciuszki były takie
jak dorosłych, tylko że mniejsze. Było to bardzo niewygodne, nie
można było w tym biegać, ograniczało ruchy. Obecnie dziecko ma
duże znaczenie w rodzinie współczesnej. Dzieci jest mniej i bierze
się za nie większą odpowiedzialność – edukacja, zaspokajanie
potrzeb, kontrola urodzin (planowanie dzieci). Jest coraz mniej
przypadków, kiedy dzieci umierają. Dawniej śmiertelność wśród
dzieci była większa – ale było więcej dzieci. (Bóg dał – Bóg wziął).
-Duża indywidualizacja => nastawienie na rozwój indywidualny
członków rodziny.
Adamski

Rodzina tradycyjna

Rodzina współczesna

-Autorytatywna
-Stała i trwała
-Pełna konfliktów
-Małżeństwa z rozsądku
zapewniały stabilne miejsce
w życiu społecznym.

-Demokratyczna
-Niestała, nietrwała
-Spójna wewnętrznie
-Ponieważ

jest

zindywidualizowana ma w sobie
pewną

niestałość.

Brak

(Dlatego, mimo konfliktów
była stała).
-Zachowuje integralność
dzięki normom kulturowym i
presji opinii publicznej

konieczności ekonomicznych.
-Zawdzięcza integralność dzięki
wzajemnemu uczuciu oraz
budowaniu więzi rodzicielskich i
małżeńskich.

6.Antropologia amerykańska. Szkoły Franza Boas’a – ogólna
charakterystyka

-Środowisko kształtuje osobowość.
-Fazy rozwoju człowieka są uzależnione od cywilizacji, w jakiej
żyją.
Podział na 3 społeczności dokonany przez Mead.
1Arapesh’owie – unikają rywalizacji, spokojni, opiekujący się
potomstwem (opieka macierzyńska), wrażliwi, serdeczni, mili, ufni,
otwarci.
-Przez pierwsze miesiące matka nie wypuszcza dziecka z rąk. Płacz
dziecka jest wielką tragedią.
-Dzieci sypiają z matką, dziecko ma stałe poczucie ciepła i
bezpieczeństwa.
-Dzieciak siusia pod siebie i nie jest to złe. Potem jak jest już dorosły
to nie umie panować nad tą częścią fizjonomii. (np. ze strachu
siusia).
-Wszyscy są dla dziecka krewnymi, albo przez krew, albo przez
powinowactwo.
Efektem takiego traktowania jest wykształcenie cech (opisanych
powyżej) w takim samym stopniu u mężczyzn, jak i u kobiet.
2Mundgumorowie
-Potrzebne są dziewczynki, bo można je wymienić na męża. Kobieta
przynosi korzyść rodzinie, chłopców się niechętnie rodzi.
-Stosunkowo często rodzą się bliźnięta. (jeśli chłopiec i dziewczynka
to chłopca się raczej zabija).
-Niemowlęta trzyma się w półokrągłym, niewygodnym dla dziecka
koszu.
-Jeśli dziecko zaczyna płakać, kobieta zaczyna drapać w kosz. Jeśli
dzieciak się nie uspokoi, to dostaje pierś. Jeśli przestanie ssać, to
wraca z powrotem do kosza, dlatego niemowlęta piją mleko szybko i
zachłannie.
-Konieczność opieki nad chorym dzieckiem wkurza wszystkich.
-Dzieci wychowywane są bez miłości.
Efektem takiego traktowania jest wykształcenie takich cech, jak:
brak opiekuńczości, brak uczuć macierzyńskich, wrogość, agresja,
rywalizacja, podejrzliwość, brak ufności, brak poczucia
bezpieczeństwa, konfliktowość. W ten sam sposób zachowują się i
kobiety, i mężczyźni.
3Społeczność Tchambuli – żyje zasadniczo dla sztuki.
-Bardziej interesują się ceremoniałami, niż okazjami, z okazji
których są one wyprawiane.
-Mężczyźni głównie zajmują się sztuką, grają na instrumentach,
wytwarzają maski, organizują ceremonie.
-Kobiety darzą się uczuciem solidarności i przyjaźni. Pracują
grupami, razem gotują itp.
-Mężczyźni atmosfera napięcia, podejrzliwości. (‘Usiadł z prawej
strony’ – ciekawe, o co mu chodziło?)
-System patrylinearny – obejmuje ziemie i domy.
-Kobiety łowią ryby, rozporządzają dochodami.

Kobiety

Mężczyźni

-Solidarne
-Dobrze zorganizowane
-Pracowite
-Niekonfliktowe
Utrzymują dom
-Decydują o
funkcjonowaniu
społeczności

-Kłótliwi
-Sfrustrowani
-Podejrzliwi
-Drażliwi
-Próżni
-Zajmują się głównie
działalnością artystyczną
-Są zależni od kobiet

Wnioski:
-Nie zawsze osobowość społeczna kobiet i mężczyzn jest
zróżnicowana przez płeć.
-Kultura (nie natura!) kształtuje cechy związane z płcią.
Jednostki kulturowo wywłaszczone – ich zachowanie odstaje od
wzoru, np. Arapesh u Mundgumorów.

M. Moir, D. Jesel

-Różnice między kobietą i mężczyzną wynikają z funkcjonowania
mózgu.
-Mózg ma 2 półkule.
-Lewa półkula – zdolności werbalne, językowe, postrzegania
szczegółów, funkcje praktyczne, funkcje konkretne, porządek
linearny.
-Prawa półkula – funkcje wizualne, przestrzenne, postrzeganie
całościowe, funkcje emocjonalne, abstrakcyjne, kształty i schematy.

-U kobiet podział między prawą i lewą półkulą jest mniej
wyróżniony, ośrodki są bardziej rozproszone – mniej
wyspecjalizowane.
-Lewa półkula odmiennie zorganizowana u kobiet i mężczyzn.
-Funkcje mechanizmów językowych – skłonność do werbalizacji.
Kobiety są bardziej efektywne, szybciej opanowują zdolności
językowe.
-Mężczyźni nie dają się łatwo rozpraszać zbędnymi informacjami.
Mężczyźni mogą robić dwie rzeczy na raz.
- Mężczyźni mają zdolność do abstrakcyjnych zadań
matematycznych.
-Kobieca intuicja – kobiety mają więcej połączeń i mogą więcej
analizy zrobić, mimika twarzy, gestykulacja, barwa głosu.
Gender studies - nastawienie feministyczne
Reklamy odmiennego stereotypu – reklama z Georgem i
samochodem. (Wyposażenie nie obejmuje Georga).

D. Riesman

Określony typ społeczeństwa uwarunkowuje określony
typ osobowości:

-Społeczeństwa sterowane tradycją – człowiek kieruje się tradycją.
-Społeczeństwa wewnątrzsterowne – człowiek wewnątrzsterowny.
-Społeczeństwa współczesne – Człowiek zewnątrzsterowny.

Analizy proksemiczne Holl’a

Edward Hall „Poza kulturą” – problem komunikowania się poprzez
ciało. Komunikaty odbieramy intuicyjnie, zgodnie z kulturą, w której
żyjemy.
N – kultury mniej ekspresyjne.
S – kultury bardziej ekspresyjne.
Ludzie dostosowują swoje gesty i rytm mówienia do drugiego
człowieka – synchronizacja fal mózgu.

Komunikacja pozawerbalna:
1Parajęzyk – dźwięki, które nie są słowami. Rytm mowy,
artykulacja, głośność.
2uchy ciała – kinezyka
-mblemy – gesty, które wykonujemy pokazując coś. Kciuk + palec
środkowy = kasa (Japonia), homoseksualizm (Malta), zero (Francja).
-lustratory – ilustrujemy wiadomość. Na palcach: jeden, dwa, trzy...
-egulatory – regulują interakcję. Unoszenie brwi, spojrzenie.
-achowania emocjonalne – kulturowo skontekstualizowane.
-daptory – ruchy, które umożliwiają funkcjonowanie w danej
kulturze.
3roksemika – zachowanie związane z organizacją przestrzeni. (E.
Hall – twórca pojęcia).

E. Hall „Ukryty wymiar”

Znaczenie przestrzenie w życiu społecznym człowieka.
Przestrzeń – jako jeden z niezbywalnych wymiarów kształtujących
zachowanie człowieka. Jest to ukryty wymiar, który podświadomie
działa na nas. Nie zdajemy sobie sprawy z konsekwencji dawnych
wyborów,
Hall
Przestrzeń:

a)

trwała

b)

półtrwała

c)

nieformalna

Ad. A) Przestrzeń trwała – to, co stanowi trwały sposób
zorganizowania tej przestrzeni – budynki, topografia miast i
jakiekolwiek trwałe elementy ingerencji w przestrzeń geograficzną
przez człowieka.
Czynniki:
-

ukształtowanie terenu

-

lokalizacja geograficzna

-

klimat

-

architektura – góry; spadziste dachy

-

dostępność surowca

-

uwarunkowania położenia geograficznego

-

technologia, np. przeciwtrzęsieniowe budynki

-styl w architekturze – sposób wzniesienia budynku, krajobraz
kulturowy, możliwości technologiczne, ideologie
-

funkcje: a) mieszkalne; b) użyteczności publicznej

-

status społeczny – im większy, tym większa przestrzeń

Topografia miast:
-koncentryczny (typ stary) – rynek i drogi do rynku. Koncentracja
ludności, rynek – punkt życia całej społeczności.
-Kratownica – drogi pod kątem prostym

Kulturowa potrzeba posiadania własnego miejsca, domu.
Ad. B) Przestrzeń półtrwała
-dospołeczna – sprzyja kontaktom. Dospołeczniamy się w kolejkach
a w USA odspołeczniamy się.
-odspołeczna – nie sprzyja kontaktom (dworce, lotniska)
Ad. C) Nieformalna (dystans)
-dystans intymny – dla sytuacji intymnych, bardzo szczególnych,
kontakt ciała z ciałem. Kontakt seksualny, matka-dziecko, walka,
siłowanie się.
-dystans indywidualny – odległość na wyciągnięcie ręki. Sytuacje
niesformalizowane lub sformalizowane w ściśle określonych
sytuacjach np. kino, teatr.
-dystans społeczny – różnice ról społecznych, sytuacja
sformalizowana.
-dystans publiczny – charakterystyczny dla dużych, publicznych
wystąpień. (koncert, przemówienie). Spełnione reguły do kontaktu –
mikrofon, donośny głos, podwyższenie.

Jak idziemy ulicą to jesteśmy w dystansie publicznym.
Czasami różnice w pojmowaniu dystansu rodzą pewne trudności w
komunikacji np. dwaj politycy chodzący wokół stołu.

Koncepcja przestrzeni (sacrum, profanum)

Sacrum

Profanum

-Obszar mocny i ważny
-ustala ontologicznie świat
-rzeczywistość obiektywna
-rzeczywistość transcendentna
– mogąca istnieć poza
doświadczeniem
-środek świata, axis mundi
-absolutna rzeczywistość
-nieśmiertelność
-egzystencja rzeczywista
-obszar trwały i skuteczny
BYT

-obszar

nieuświęcony,

amorficzny
-pozbawiony struktury
-względny
-brak

prawdziwego

ukierunkowania
-fragmenty świata rozbitego
-bezkształtna masa niezliczonych
miejsc
-obszar przejściowy, pozorny
-śmierć
-egzystencja iluzoryczna
NIEBYT

9) Hipoteza Sapira i Whorfa

Hipoteza Sapira-Whorfa zakłada, że język kształtuje nasz sposób
postrzegania świata.
Język jest podstawowym nośnikiem naszej kultury. Budowa mózgu
ludzkiego oraz narządów mowy umożliwia nam tworzenie systemu
porozumiewania się poprzez język.
W odróżnieniu od zwierząt, ludzie posiadają umiejętność tworzenia
pojęć abstrakcyjnych, werbalizacji ich a co za tym idzie tworzą
kulturę symboliczną.
Zainteresowanie językiem zrodziło się na gruncie antropologii
amerykańskiej.
Sapira ( lingwinista) zauważył, że język jest doskonałym
narzędziem do tworzenia kultury.
Język jest wewnętrznie spójny. Ma charakter doskonały tzn. jest
samowystarczający. Człowiek może w pełni opisać świat w którym
żyje.
Np. w języku Eskimosów istnieje kilkanaście określeń śniegu, a w
językach afrykańskich słowo śnieg nie występuje, ponieważ śnieg
nie występuje na kontynencie Afryki. Z kolei mieszkańcy Afryki
posługują się wieloma pojęciami określającymi piasek.
Język jest symbolicznym przewodnikiem po kulturze, Jeżeli chcemy
poznać jakąś kulturę to musimy poznać język. Chodzi o istotę tego
języka.
Ludzie pozostają na łasce języka , który jest środkiem wyrażania
ekspresji.
Zestawiając system językowy Indian Hopi ( w którym nie ma
czasów) z językami indoeuropejskimi można zauważyć olbrzymie
różnice gramatyczne istniejące między tymi dwoma językami. Język
na którym bazuje nasza nauka w języku Hopi nie mógłby zaistnieć.
Ludzie żyją w różnych czasach, rzeczywistościach , ponieważ
rzeczywistość tworzy język.
Brytyjski socjolog B. Bernstein wyróżnił kody językowe:
-kod ograniczony ( charakterystyczny dla klasy robotniczej)
-kod rozbudowany ( charakterystyczny dla klasy średniej)
Jest to kontynuacja myślenia Whorfa.
Funkcje języka:
-komunikacyjna( umożliwia porozumiewanie się)
-fatyczna ( polega na podtrzymywaniu interakcji, mówimy o niczym
po to żeby podtrzymać rozmowę i zminimalizować napięcie)
-myślenie i ekspresja
-siła konsolidująca grupę społeczną ( łączącą grupę, przykład języka
litewskiego, który był językiem wymierającym w II połowie XIX
wieku i dzięki inteligencji litewskiej, która postawiła sobie za cel
odtworzenie tego języka jest to obecnie język żywy , przykład
języka hebrajskiego, który został reaktywowany po II ej wojnie
światowej kiedy powstało państwo Izrael ,poprzez ustanowienie
języka hebrajskiego językiem narodowym, każdy Izraelita miał
obowiązek nauczyć się tego języka )
-Język służy nam do akumulacji kultury ( dziedzictwo kulturowe
przekazywane ustnie)
-Język jest najważniejszym czynnikiem rozwoju indywidualności
.Powiadamia społeczeństwo o psychicznym statusie jego członków (
odzwierciedla nasz stan psychiczny)

10) Wymiana jako system świadczeń całościowych.

Przedmiotem wymiany jest nawiązanie kontaktu w grupie, w
społeczeństwie. Podstawowy sens wymiany tkwi w jej znaczeniu
symbolicznym.
Każdy akt wymiany bazuje na trzech obowiązkach:
-dawania-otrzymywania-odwzajemniania
W naszej kulturze podkreśla się, że nie można zaniedbać
podstawowych powinności, ponieważ mści się to na człowieku.
( przykład : baśń o śpiącej królewnie)
Zapomnienie ma groźne konsekwencje.
W naszej kulturze wymiana została sprowadzona do czynnika
ekonomicznego. Niemniej dając prezent otrzymujemy ekwiwalent w
postaci wdzięczności , podziękowania obdarowanego.
Dar dostosowujemy do typu więzi. Nie będziemy obdarowywać
bardzo kosztownym prezentem osoby z którą nie mamy żadnej
więzi ( znajomy z którym się widzimy raz na rok)
Indianie Kwakiutljowie wysoko cenili hojność, bogactwo, odwagę ,
ducha rywalizacji – to cechy które pozwalały uzyskać w tej
społeczności wysoki prestiż.
Potlacz to rytuał podczas którego uczestniczący w tym obrzędzie
obdarowywał innych albo niszczył dobra należące do siebie aby
zwiększyć swój status społeczny.
Motywacją skłaniającą do działania było zyskanie uznania w oczach
innych. Potlacz stanowił również formę rywalizacji, chęć
zawstydzenia i zdegradowania społecznego zaproszonego na
uroczystość. Potlacz służył do uaktywnienia dziedzictwa
kulturowego o różnym podłożu, dotyczy również wymiany ludzkich
emocji( Jednoczymy się chociaż jesteśmy antagonistycznie
nastawieni)
Wymiary wymiany:
-Całościowość tkwi w różnym przejawianiu się tego co społeczne
( praca, religia)
-Różne momenty historii indywidualnych ( narodziny , małżeństwo,
śmierć – cykl życia uwarunkowany okazjami do wymiany)
-Są to różne formy ekspresji
Malinowski tłumaczył wyminę teorią potrzeb. Wymiana służy do
zaspakajania potrzeb.
Triobrańczycy brali udział w rytuale kula. Rytuał ten polegał na
przekazywaniu sobie dóbr ( naszyjników itp.) Istotnym elementem
rytuału kula było to, że nie można było sobie tego daru zostawić.
Musiał zostać przekazany dalej. Zadaniem Kula było
podtrzymywanie komunikacji między kulturami.

11) Magia i nauka z perspektywy różnych orientacji
teoretycznych.

J. Frazer w książce „ Złota gałąź” opisał czym jest magia i relacje
między magią i kulturą.
Był ewolucjonistą i stawiał magię jako niższą formę opisu
rzeczywistości.
Wyróżniał dwa podstawowe sposoby budowania wiedzy o świecie:

1)

powiązanie idei na mocy ich podobieństwa

2)

współwystępowanie

Różnica między magią a nauką polega na tym że:
-Magia stosuje te dwa sposoby nieprawidłowo
-Nauka – prawidłowo
Magia jest homeopatyczna, naśladowcza-błędne powiązanie idei
podobieństw
Magia przenośna , współuczestnicząca – błędne powiązanie idei
współuczestniczącej ( przykład : kiedy bije się w tandemy to deszcz
powinien padać)
W myśleniu naukowym, które w sposób prawidłowy stosuje idee
powiązań i współuczestnictwa występuje stopniowalność, nie ma
myślenia nieobiektywnego .

Levy Bruhl – koncepcja strukturalna

Badał granice między myśleniem człowieka pierwotnego a
współczesnego. Istnieją zależności między strukturą społeczną ,
wyobrażeniami grupowymi a myśleniem indywidualnym.
Wyróżnił dwie struktury społeczne:



Społeczeństwo pierwotne



Społeczeństwo cywilizowane

Społeczeństwu pierwotnemu przypisał myślenie prelogiczne –
które cechuje:



Afektywność



Mistyczne postrzeganie rzeczywistości

Społeczeństwu cywilizowanemu przypisywał myślenie logiczne .

W konsekwencji ludzie pierwotni i cywilizowani żyją w dwóch
światach. Ludzie pierwotni żyją zgodnie z mentalnością dziecka,
percepcja miesza się z uczuciami i pozostają na tym poziomie
budowania wiedzy o świecie.
Evans Pritchard – badał społeczność Azada mieszkańców Afryki.
Starał się nobilitować myślenie magiczne. Uważał ,że społeczności
pierwotne myślą równie racjonalnie jak Europejczycy. Podkreślał, że
myślenie magiczne nie wyklucza myślenia naukowego. Przykład:
Współcześnie ludzie poświęcają budynki ( forma ochrony przed
nieszczęściem) ale nie rezygnują z zainstalowania piorunochronów .
Malinowski ( funkcjonalizm)
Uważał, że magia jest rodzajem pseudonauki.
Funkcja magii polegała na daniu poczucia bezpieczeństwa.. Tworzyli
magię żeby mieć komfort psychiczny, poczucie, że ich działania się
powiodą.
Podstawowe narzędzia magii to:



zaklęcia



rytuały

Magia odwołuje się do uczuć i wiary
Nauka do logiki i wiedzy.
Źródło magii tkwi w człowieku ( niepewność, stres i potrzeba
wyrobienia sobie sztucznego sposobu zapewnienia bezpieczeństwa)
L. Strauss uważał że magia i nauka to równoległe sposoby
myślenia, nie można ich hierarchizować. Oba sposoby myślenia
mogą być równie skuteczne.
Przykład: porównanie pracy inżyniera z pracą majsterkowicza.
Bricolage – działanie majsterkowicza, ma skłonność do
kolekcjonowania różnych rzeczy, mogą się przydać.
Inżynier – wychodzi poza to co już jest. Dzięki posiadanej wiedzy
stworzenie czegoś co ma nowe elementy.
Myślenie magiczne bazuje na zapoznanej rzeczywistości.
( Kombinacja elementów które już znamy)

12) Podstawowe założenia strukturalizmu L. Strauss

L. Strauss nie był antropologiem z wykształcenia. Studiował
prawo, filozofie i interesował się geologią. Napisał książkę pt.
„Smutek tropiku”
Wg Straussa mamy dwa poziomy badania kultury:
-Poziom pierwszy- zjawiskowy – to co widzimy, obserwujemy
-Poziom drugi - ukryty – ukryte struktury uniwersalne dla całej
ludzkości.
Zadaniem antropologa wg Straussa jest badanie drugiego poziomu –
ukrytego.
Struktura wg Straussa to coś do czego musimy dojść przez to co
widzimy, ale są to informacje ukryte które antropolog ma odkryć
.Strukturalizm zajmuje się rzeczywistością pozazjawiskową.
L. Strauss główne elementy strukturalizmu wziął z założeń
językoznawstwa.
Badania nad językiem Strauss przeniósł na antropologie.
1Język stanowi pewien doskonały, spójny system wyznaczany przez
struktury gramatyczne których sobie na co dzień nie uświadamiamy.
Mowa jest rysem indywidualnym co nas różnicuje ( nie zdajemy
sobie sprawy ,że mówimy prozą)
2Fonologia – badanie uświadomionych zjawisk językowych do ich
nieuświadomionych infrastruktur.
Człony nie są bytami niezależnymi. Najważniejsze są zachodzące
między tymi członami zależności i relacje. Przyswaja się dźwięki na
zasadzie opozycyjnych cech.
3Struktury mają charakter systemowy. Zmiana jednego elementu
będzie pociągała za sobą zmianę całego systemu.
4Fonologia zmierza do odkrywania, ustalania ogólnych praw , co
nadaje im charakter uniwersalny.

Kluczową zasadą pracy umysłu jest:
1Poszukiwanie przeciwieństw. Elementy przeciwne wzajemnie się
dopełniają.
2Skłonność umysłu do porządkowania i klasyfikowania danych.

Trzy fundamentalne struktury ludzkiego umysłu:
1Skłonność do tworzenia norm
2Zasada wzajemności – potrzebna do budowania ładu społecznego
( szukamy relacji z grupą, gdy coś otrzymujemy czujemy przymus
odwzajemnienia tej relacji)
3Uznanie syntetycznego charakteru danych ( Uznajemy ,że wymiana
danych ma moc budowania relacji międzyludzkich)

Fundamentalnym sposobem wprowadzenia porządku wg Straussa
jest wprowadzenie opozycji między kulturą a naturą.
Natura:
1)Natura jest uniwersalna. Zawsze obecna w ludziach.
2)Do natury należy to co jest spontaniczne.
3) Natura jest samowystarczalna. Ma charakter bezwzględny.
Kultura:
-Kultura ma charakter partykularny. Występuje niekiedy w
niektórych miejscach.
-Kulturą jest to co jest podyktowane przez normę.
-Kultura jest względna, potrzebuje natury żeby zbudować swoją
tożsamość.

13.Zabawa jako źródło kultury. Omów koncepcje J. Hoizinga.
(„Homoludens – zabawa jako źródło kultury”)
14.Cechy zabawy wg Hoizinga i Caillois’a. Co je różni?
15.Typologia gier i zacaw Caillois’a

Johan Huizinga:

-Człowiek jako istota bawiąca się.
-Kultura narodziła się z ducha zabawy. Zabawa była czymś
pierwotnym – jest to w pewnym sensie naśladownictwo. Bawiąc się -
uczymy się poprzez naśladowanie.
Uwarunkowania kulturowe zabawy:
1
-Zabawa jest pierwotna w stosunku do kultury.
-Zabawa jest starsza od kultury.
-Zwierzęta bawią się i są jednocześnie starsze niż gatunek ludzki.
-Pierwotna lokalizacja zabawy => Zwierzęta.
2Zabawa wykracza poza fizjologię. Zawsze czemuś służy i ma
zawsze jakiś sens. (Funkcjonalizm).
3Zabawa nie jest związana ze stopniem zaawansowania kultury.
-Zabawa występuje w każdej kulturze niezależnie od miejsca i czasu.
-Zabawa posiada pewną strukturę.
-Zabawa ma określone funkcje, które spełnia.
-Zabawa zawiera czynnik kulturowy danej grupy.
4Wszelkie pierwotne formy ludzkiego działania mają swoje źródło w
duchu zabawy.
Mowa – gra pomiędzy myślą a językiem. Nasz świat manifestuje się
przez język, wszystko opiera się na języku. Możemy poznać i
opisywać tyle, na ile pozwala nam nasz język.
Gest nazywania – gest kreowania. Nadajemy czemuś nazwę i to coś
zaczyna funkcjonować w świecie.
Mit – jest próbą wyjaśniania spraw ludzkich, boskich,
nadprzyrodzonych. Jest fantazją. Czymś pomiędzy baśnią a fantazją.
Jest zabawą.
Kult – forma kulturowo wymyślona. Przyjmuje formę zabawy.
Zabawa (duch ludyczny) – proces, w którym coś się tworzy, coś się
udaje, coś się naśladuje.
-Z mitu i kultu wywodzą się wszystkie mechanizmy, które tworzą
kulturę i kulturę symboliczną (Lad, poezja, prawo).
-Wszelkie złożone formy życia społecznego swoje korzenie mają w
duchu ludycznym.
Formalne cechy zabawy:

Antropologia kulturowa

opr. Slytheringirl

2

-Jest działaniem swobodnym – zabawa jest wolnością. Kiedy zabawa
jest narzucona, przestaje być zabawą.
-Zabawa nie jest ‘zwykłym życiem’. Jest wykraczaniem poza ramy
normalnego życia. Wytwarza sferę tymczasowej aktywności.
-Do zabawy przystępujemy świadomie, wiemy, że się bawimy.
-Prawdziwa zabawa pochłania całkowicie swoich uczestników.
-Zabawa a powaga. Granica jest bardzo chwiejna. Sytuacja poważna
może stać się sytuacją banalną i na odwrót. Przejście od patosu do
zabawy może być bardzo szybkie.
-Zabawa jest bezinteresowna. Jest poza procesem bezpośredniego
zaspokajania konieczności. Bawimy się dla samej zabawy a nie po
coś.
Działania autoteliczne – działania, które są celem same w sobie.
(Kłoskowska). Kultura symboliczna realizuje się w sposób
autoteliczny.
-Zabawa ma zdolność do upiększania życia.
-Zabawa jest wyodrębniona i ograniczona w czasie. Każda zabawa
ma swój kulturowo ustalony kształt, czas i miejsce.
-Zabawa musi być powtarzalna. Zabawa stwarza tymczasowy świat
(posiadając czas i miejsce). ‘Stwarzanie świata na nowo’.
-Zabawa tworzy porządek i wprowadza ład. Gdy nie ma ładu –
popsucie zabawy. (Gra w chowanego i szukający podgląda –
zepsucie zabawy). Musi być FAIRPLAY.
-Zabawa oczarowuje, łączy przeciwstawne stany: napięcie – luz,
zdenerwowanie – uspokojenie. (np. gra w kości => uzależnienia od
gier hazardowych, sprzeczne emocje, ale w bezpiecznych
warunkach).
-Zabawa rodzi napięcie. Zabawa wystawia na próbę cechy fizyczne
lub psychiczne gracza.
-Każda zabawa ma swoje reguły, złamanie tych reguł niszczy świat
zabawy.
Postać ‘Popsuj zabawa’ – ktoś, kto świadomie lub nie niszczy
zabawę. Nieświadomie – dorośli i dzieci. Świadomie – ironiczny
dystans do zabawy, oszukiwanie.
Pozbywamy się tego, kto nam zabawę psuje. (dajemy bana na
forum).
Gracze separują się od tych, co są poza grą. Tworzą się nieformalne
wspólnoty społeczne.
Społeczeństwo graczy – poczucie elitarności. My i Oni.
-Zabawa wytwarza własny, odrębny świat, z własnymi regułami.
Prawa z codzienności przestają w zabawie obowiązywać.
Klasyfikacja zabawy:

1.

Walka o coś (agon).

2.

Naśladowanie czegoś (mimicry).

Nasza kultura staje się coraz bardziej rozrywkowa – nie trzeba
czekać na festyn, który jest dwa razy na rok. Mamy telewizję, dvd,
komputery, teleturnieje.
Roger Caillois
Nie warto stawiać pytania o to, co było pierwsze – zabawa czy
kultura? Jest to mało istotne.
Formalne cechy zabawy:
-Zabawa nie musi być bezinteresowna – np. LOTTO, kasyno.
-Zabawa nie musi mieć reguł, może być swobodna. (Nie ma reguł,
kiedy dzieci bawią się w policjantów i złodziei).
-Zabawa jest dobrowolna.
-Zabawa jest wyodrębniona – ograniczenie w czasie i przestrzeni.
-Zawiera element niepewności – wynik nie jest przewidywalny z
góry, zwłaszcza tych zabaw opartych na rywalizacji.
-Zabawa jest bezproduktywna. Nie prowadzi do tworzenia dóbr,
może jednak przyczyniać się do ich wymiany.
-Zabawy są albo fikcją, albo są skodyfikowane i według norm.
Sposoby bawienia się:
-Paidia (od gr. dziecko) – swobodna improwizacja, żywioł.
-Ludus – gra, podporządkowujemy się pewnym kodeksom, np.
szachy, każda figura porusza się w określony sposób. Do tej
kategorii należy hobby.

Formy

kulturow

e

Formy

instytucjonalne

Wypaczenia

AGON

Sport

Konkurencja

handlowa,

konkursy

Przemoc we

współzawodnictwi

e, doping,

szpiegostwo

handlowe

ALEA

Loterie,

kasyna

Spekulacja

giełdowa

Decyzje w oparciu

o przesądy,

horoskopy

MIMICR

Y

Teatr,

kino, kult

gwiazd

Umundurowanie,
etykieta
zachowania się
(powitanie itp.)

Rozdwojenie jaźni

ILINX

Narty,
taniec,
bungi,
(upojenie
szybkości
ą)

Zawody, których
uprawianie
wymaga
ograniczenie
oszołomienia np.
slalom gigant,
policjanci z brygad
antyterrorystyczny
ch

Alkoholizm,
narkomania,
świadoma
kalkulacja śmierci

Agon – gry o charakterze zawodów. Stwarzamy równość szans.
Wymaga treningu, dyscypliny, woli walki. Ważne są jednakowe
cechy u graczy, np. szybkość, skoczność. Odwołujemy się do
osobistych walorów zawodników i stwarzamy wszystkim takie same
szanse. (Miejsce I, II, III...)
Alea (kość) – istotę gry stanowi losowość, przypadek, wola bóstwa.
Gracz jest bierny – jego aktywność jest minimalna, np. rzucenie
kością. Zwycięstwo lub całkowita porażka. Znosi naturalne różnice
między ludźmi. Wszyscy są równi wobec losu. W punkcie wyjścia
równość szans – np. po trzy rzuty kością.
Mimicry – od maskowania się u zwierząt, wzięte od mimetyzmu u
owadów. Przeistaczanie się w dowolną, wyimaginowaną postać.
Jednostka udaję, że wierzy, że jest kimś innym. Utożsamianie się z
idolem. Mimicry posiada wszelkie cechy gry prócz tego, że nie
podporządkowuje się regułom. Fantazja, iluzja, utrzymać moc
fantazji.
Ilinx (wir wodny) – gry polegające na dążeniu do oszołomienia.
Gracz osiąga trans, upojenie, odmienne stany świadomości, sytuacje
ekstazy, traci kontakt z rzeczywistością. Ilinx wiąże się z szybkością.
Bungi, karuzela, skoki do wody. Forma podniety, niekoniecznie
zdrowej, np. dzieci znęcają się nad owadami. U zwierząt ilinx
również jest widoczny, np. jak pędzą gdzieś bez celu lub jak ptaki
bez powodu pikują w dół.

-Zabawa nie jest rozrywką indywidualną.
-Kultura ma tendencje do instytucjalizowania zabawy.
-W zabawie konieczna jest obecność widzów, publiczności. Nawet
jak gramy w grę to chcemy, by ktoś to widział, chcemy by nas
podziwiano.
Psychologiczne aspekty zabawy:
-Gra spełnia funkcję samoutwierdzenia, że jesteśmy w czymś
dobrzy.
-Chcemy bić rekordy. (Księga Guinessa).
-Przyjemność z oczekiwania na przychylny los.
-Czerpanie przyjemności z tajemnicy przebierania się – np. cosplay.
-Przyjemność z doznawania kontrolowanego lęku.
-Przyjemność z możliwości kombinowania.
-Psychologiczna chęć zmierzenia się z innymi.
-Tęsknota za lękiem, ekstazą, emocją.

Współczesne zmiany w obyczajach pogrzebowych.

Groby – myślenie symboliczne. Wierzymy, że istnieje życie
pozagrobowe.
Grzebanie:
-archaiczne – olej roślinny, substancje zapachowe, wysuszenie
przez słońce, ogień, usuwanie wnętrzności, usuwanie deformacji
ciała.
-tanatopraksja – nowoczesne balsamowanie zmarłych.
XX wiek – domy pogrzebowe. W latach 70, 80% zabiodbywało się
w domach pogrzebowych.
Śmierć i nieśmiertelność
-Język instrumentalny – język działań – przypisany życiu i
doczesności – dlatego nie możemy mówić przy umierającym i
umarłym. („Jutro idę na zakupy”, „Fajnie, ale ja tego nie dożyję”)
-Język śmierci przekładamy na język chorób. Wtedy wszystko ma
swoją przyczynę i jest potencjalnie wyleczalne.
-Techniki maskujące – abstynencja itp. Służy odsuwaniu myślenia o
śmierci. Świetnie służy to wszystkim, ale nie umierającym.

-Zanik komunikacji z umierającym, bo to nie ma celu, niczemu nie
służy, umierający już nic z tą informacją nie zrobi.
-Śmierć jest Obcym nowoczesnego świata. Nowoczesność zaczęła
się z dobą oświecenia (XVIII wiek) – pęd do panowania, ludzie
wierzą w triumf swego rozumu [naiwniacy]. Śmierć jest porażką
rozumu racjonalnego.
-Nie ma społecznie zaaprobowanych sposobów reagowania na
śmierć, stąd nasze niezręczne zachowanie.
-Medykalizacja śmierci – śmierć w szpitalu, hospicjum.
-Każda śmierć ma przyczynę. Śmierć musi być nazwana, oswojona.
Umarł NA COŚ – łatwiej jest wtedy znieść fakt śmierci, jeśli znamy
jej przyczynę. Śmierć przestaje być tajemnicą.

Reguły kanibalizmu.

-aktualizacja mitów i wierzeń. Reguły – kogo, gdzie, jak i kiedy
zeżreć.
-Mieszanie ciała ludzkiego z codziennym pożywieniem.
-Spożywanie surowego trupa jest sytuacja wyjątkową.
-Zjedzenie wroga – ostateczne pokonanie. Wojownik – inkorporacja
siły.

Endokanibalizm i egzokanibalizm

Egzokanibalizm to:
Spożywanie trupa obcego w stosunku do rodziny , klanu, plemienia,
grupy etnicznej
Charakter wojowniczy
Zakładał uprzednie zabicie
Związany aktami przemocy, torturowaniem
Trup był opiekany
Endokanibalizm:
Spożywanie kogoś spokrewnionego
Nie zakłada uprzedniego uśmiercenia
Pozostawienie zmarłego przez akt spożycia w społeczności
Gotowanie trupa.

Trójkąt kulinarny jako przykład analizy strukturalnej

Według językoznawców podstawową opozycją występującą w
każdym języku jest opozycja między samogłoską i spółgłoską.
Istniejące we wszystkich językach świata systemy opozycji między
fonemami rozwijają kontrasty między samogłoską a spółgłoską.
Wytwarza to z jednej strony „trójkąt samogłoskowy” U – A – I
A z drugiej zaś „trójkąt spółgłoskowy” P-K-T
Wydaje się ,że zasada inspirująca te rozróżnienia daje się przenieść
do innych dziedzin, zwłaszcza do kuchni.
Załóżmy, że działalność kulinarna zakłada system mieszający się w
trójkątnym polu semantycznym – odpowiadającym trzem
kategoriom :
„surowego” „ważonego” i „zepsutego”
Pod tym podstawowym trójkątem kryje się podwójna opozycja
między tym co przetworzone a tym co nie przetworzone z jednej
strony, a z drugiej między kulturą a naturą.
Do podanego trójkąta kulinarnego możemy przedstawić drugi
trójkąt kulinarny:
Pieczone- gotowane- Wędzone

ważone

kultura

natura

Gotowane

Wymaga użycia naczyń
Zapośredniczenia (woda)
Endo- kuchnia czyli do
wewnętrznego domowego
użytku.( bez gości)
oszczędność

Pieczone

Nie wymaga użycia naczyń
Nie wymaga zapśredniczeń
Bezpośredni kontakt z
ogniem
Egzo- kuchnia czyli taka w
której często są goście.
Całkowite zniszczenie

Pojawienie się umiejętności gotowania – jest to element wyższej
kultury.
Rozróżnienie między pieczonym a gotowanym jest uzależnione od
tego czy jesteśmy w społeczeństwie arystokratycznym czy
demokratycznym. Postawy między spożywaniem gotowanego i
pieczonego nie możemy określić jako stałej opozycji. Jest ona
uzależniona od formy społecznej.
Za opozycją między pieczonego i gotowanego można odkryć drugą
podstawową opozycję między przetworzonym i nieprzetworzonym.
Obserwujemy w tym przypadku dwa pokrewieństwa: między
pieczonym a międzygotowanym a zepsutym czyliprzetworzonym.

Modelowa biografia szamana

-Nadnaturalne, tajemnicze lub inne pochodzenie szamana ( nie jest
zwykłym człowiekiem, jego urodzenie wiąże się z nadzwyczajnym
wydarzeniem)
-Symptomatyczne narodziny ( anomalia genetyczne – różni się od
innych dzieci, noworodek z uzębieniem, w naturze dzieje się coś
niezwykłego)
-Zagrożenie życia w dzieciństwie w młodości ( Psychiczne, fizyczne
odchylenia od normy np. halucynacje)
-Uciążliwa inicjacja w roli szamana ( trening obejmujące różne
rodzaje praktyki ascetycznej – wstrzemięźliwość seksualna,
ograniczony kontakt z innymi członkami grupy. Inicjacja w roli
szamana trwa od kilkudziesięciu dni do kilkudziesięciu lat.
-Magiczne wędrówki – zasadniczym celem transu szamańskiego jest
opuszczenie ciała i wędrówka poza ciałem.
-Magiczne walki ( Walki magiczne z duchami, innymi szamanami
podtrzymują jego prestiż.
-Szaman żyje w pewnym stresie emocjonalnym i psychicznym. Jest
cały czas obserwowany i osądzany przez otoczenie. Trans odbywa
się w grupie społeczność obserwuje sukcesy i klęski szamana .
Jeżeli przeważają klęski podlega prześladowaniu np. grupa się od
niego odwraca.
-Gwałtowna i tajemnicza śmierć. ( niezwykłe wydarzenie dla całej
grupy, sposób chowania szamana jak i jego grób mają specyficzny
charakter)
-Po śmierci reinkarnacja, zmartwychwstanie, wniebowstąpienie
( duch szamana może wywierać na żyjących wpływ)

Modelowa sytuacja transu szamańskiego

1Faza przygotowania polega na oczyszczeniu się szamana
2Czynności transotwórcze
-Strój-Muzyka-Śpiew, taniec-Grupowy charakter transu ( nigdy nie
jest sam ale zawsze z grupą która go obserwuje)
3wejście w trans – kontakt z istotami nadludzkimi
4odpowiedzi, porady, czynności lecznicze .Szaman wypowiada
objawione mu przez istoty nadludzkie prawdy całej społeczności.
5Szaman wychodzi z transu . Wraca do stanu naturalnego. Trans
kończy się uroczystym złożeniem ofiar ze zwierząt

Szaman a psychoterapeuta

Torey „ Czarownicy i psychiatrzy”
Podobieństwa zachodzące między szamanami a psychiatrami:
-Są terapeutami
-Mają podobne wynik
-Stosują te same metody ( szok)
Nasz sposób postrzegania szamana nie zmienił się od czasów
podbojów i kolonizacji.
Funkcje szamanów (czarowników):
-Leczenie-Zaklinanie-Kontrolowanie pogody-Uodparnianie
wojowników na ciosy wrogów
Religijna- ktoś w rodzaju kapłana, nadaje ton życiu religijnemu
wspólnoty
-Rodzina szamana pełni funkcje kronikarza, z/g na przekazywanie w
rodzinie funkcji szamana-Lokalni politycy bądź doradcy tych
polityków. Są to funkcje:
--publiczne ( przewodzenie uroczystością)
--prywatne ( indywidualna pomoc- leczenie chorych)
Magiczność psychiatrii:
Cała otoczka naukowości w psychiatrii dostosowana jest do
naszego stopnia wiedzy
Naukowy sposób udowadniania twierdzeń ma charakter intuicyjny.
Traktujemy psychiatrów jako ludzi nauki a szamanów jako ludzi
magii
Zarówno psychiatrzy jak i szamani stosują te same techniki
leczenia( obserwacja, nazwanie choroby – uspakaja pacjęta)
Podsumowywując:
Psychoterapeuta może być skuteczny o ile podziela przekonania
panujące w danej kulturze.

Rola świętych roślin w szamaniźmie.

Rośliny transogenne
-Pejotl – kaktus. Silny środek halucynogenny. Zawiera peskalinę.
Kolorystyka, doświadczenia słuchowe, dotykowe wrażenia, jasność
wokół obiektów.
-Grzyby psylocybowe – takie psiury na cienkich nóżkach. Zawierają
psylocybinę. Stany odurzenia, jaskrawe i barwne halucynacje,
towarzyszące nudności.

-Powój – nasiona. (LSD). Nudności, euforia, niepokój, relaks,
kolorystyka... trzyma do 6 godzin.
Sposób przygotowania:Zetrzeć na mąkę, wymieszać z H

2

O i przez

szmatkę przepuścić. (UWAGA NA PROPORCJE – UZALEŻNIA
>_<)
-Banisteriopsis – winorośl dusz.
Tytoń – środek odurzający, ale nie halucynogenny. Najlepiej działa
na czczo

Elementy szamańskiego rytuału.

-Faza przygotowawcza – jeden do kilku dni.
-Czynności transotwórcze – strój, muzyka, śpiew, taniec – grupowo
to się dzieje.
-Trans.-Odpowiedzi, porady, czynności lecznicze.
-Wychodzenie z transu. Uczta, ofiara ze zwierzęcia, wyciszenie.

Instynktywistyczne koncepcje przemocy.

Teoria Darwina – przetrwają ci, którzy potrafią się zaadoptować.
Bardziej agresywny przetrwa.
Instynktywizm – istnieje w człowieku instynkt przemocy.
Konrad Lorenz, Z. Freud – neoinstynktywiści
Mechaniczna, hydrauliczna metafora – opisy przemocy (ciśnienie,
gaz tłoczony do zbiornika).
Freud
-Teoria Libido. 2 podstawowe instynkty – Erosa i Tanatosa. Instynkt
śmierci skierowany przeciw życiu – do wewnątrz i na zewnątrz,
destrukcyjny lub autodestrukcyjny.
-Instynkt śmierci – seksualizm – sadyzm – masochizm.
-Połączenie sadyzmu i masochizmu - SSMan
-Siła popędu przemocy może być kontrolowana. Agresja nie jest
reakcją na bodziec, jest popędem zakorzenionym w ludzkim
organizmie. Agresja jest formą instynktu – jest w nas.
Lorenz
-„Tak zwane zło”
-Agresywność jest instynktem, który nie koniecznie jest reakcją na
bodziec. Energia kumuluje się w centrach nerwowych i kiedy tej
energii jest za dużo to eksploduje. Poszukujemy rozładowania
bodźca (zwierzęta też) – „Muszę komuś walnąć”.
-Agresja pierwotnie nie jest odpowiedzią na zewnętrzny bodziec, ale
wbudowanym wewnętrznym pobudzeniem. Groźnym czyni ten
instynkt jego spontaniczność.
-Napięcia hydrauliczne.
Różnice między Freud’em a Lorenz’em
-Lorenz – agresja nie jest skierowana przeciwko jednostce. Służy
przetrwaniu gatunku.
-Lorenz – prowadził badania przede wszystkim na zwierzętach i ich
wyniki przekładał na ludzi. Freud przede wszystkim badał i
opisywał ludzi.
-Lorenz – rozmnaza się najsilniejszy samiec – przetrwanie gatunku.
Dowody przez analogię do świata zwierząt – ryby, ptaki.

Antropologiczne koncepcje przemocy.

Enwiromentalizm – oświecenie (Russeau - tabula rasa). Człowiek
kształtuje się pod wpływem środowiska. Agresja nie jest wrodzona,
człowiek się jej uczy w środowisku, w jakim żyje. Człowiek rodzi
się dobry a zły świat kształtuje w nim złe popędy.
Behawioryzm – początek XX wieku. Watson – twórca
behawioryzmu. Skinner – neobehawioryzm. Od Watsona do
Skinnera – ewolucja nurtu.
Skinner – psychologia nie powinna się interesować wewnętrznymi
fenomenami (uczucia, popędy), psychologia powinna badać, co
wzmacnia życie ludzkie, by czynić je bardziej efektywnym.
-Wzmocnienia negatywne – osłabienie negatywnych cech.
-Wzmocnienie pozytywne – wzmacnia pewne cechy.
-Trzeba znaleźć właściwe wzmocnienie, pobudzać właściwe
zachowanie.
-Uwarunkowanie instrumentalne – Jasio i szpinak (nagroda) –
pozytywne wzmocnienie.
Wzmocnienia następują:
--w procesie socjalizacji-są zaplanowane
-Agresja w behawioryzmie ma funkcje instrumentalną. Agresja
czemuś słuzy. Jest rezultatem uczenia się – jest wyuczona – jest
reakcją, która daje najszybsze rezultaty. (atak na Irak)
-Przemoc w tv potencjalnie nie wpływa na agresję, ale nas uczy jak
robić różne be rzeczy.

Eugenika – geneza eugeniki.
Eugenika a przyszłość natury ludzkiej.
Ideologia eugeniki w Polsce i Niemczech.

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii.
Eugenika (gr. eugenes = dobrze urodzony) - pojęcie ukute w 1883
roku przez sir Francisa Galtona, kuzyna Karola Darwina, które
dotyczyło selektywnego rozmnażania zwierząt lub ludzi, aby
ulepszać gatunki z pokolenia na pokolenie, szczególnie jeśli chodzi o
cechy dziedziczone. W ciągu następnych lat Galton poprawił swoją
definicję, aby uwzględnić specyfikę eugeniki "pozytywnej",
zachęcającej do częstszego reprodukowania się najlepszych
osobników, oraz eugeniki "negatywnej", zniechęcajacej do
reprodukcji osobniki "mniej wartościowe".
Współcześnie jest to bardziej neutralny ideowo system poglądów
zakładający możliwość doskonalenia cech dziedzicznych człowieka,
którego celem jest tworzenie warunków pozwalających na rozwój
dodatnich cech dziedzicznych i ograniczenie cech ujemnych. W
zakres eugeniki wchodzą m.in. poradnictwo genetyczne i świadome
rodzicielstwo. Złe konotacje pojęcia wiążą się przede wszystkim z
nadużyciami eugeniki nazistowskiej.
historia
Selektywne rozmnażanie było już sugerowane przez Platona, który
stwierdzał, że reprodukcja człowieka powinna być kontrolowana
przez władze. Proponował, aby selekcja była dokonywana w drodze
pozorowanej loterii, kontrolowanej przez rząd, aby ludzkie uczucia
nie były ranione przez świadomość zasad selekcji. Innym
przykładem programów eugenicznych w starożytności była
mitologiczna praktyka Spartan pozostawiania słabych dzieci na
obrzeżach miast, gdzie miały umrzeć.
Jednak dopiero zasada zdefiniowana przez Galtona wiązała się
bezpośrednio z pracami i nauczaniem Darwina, który sam był pod
wielkim wpływem

Thomasa Malthusa

. Według Darwina,

mechanizmy naturalnej selekcji są udaremniane przez ludzką
cywilizację. Jednym z celów cywilizacji jest pomoc dla osobników
upośledzonych, co sprzeciwia się naturalnej selekcji odpowiedzialnej
za wymieranie słabszych. Według zwolenników eugeniki, zanik
efektywności może prowadzić do wzrostu liczby osobników, które w
normalnych warunkach zostałyby wyeliminowane przez naturalne
procesy selekcyjne. Proponują oni zatem promowanie działań, które
miałyby równoważyć skutki zaniku mechanizmów naturalnej
selekcji we współczesnej cywilizacji. Ta podstawowa zasada
inspirowała liczne filozofie, naukowe i pseudonaukowe teorie oraz
społeczną praktykę.
Współcześnie eugenika odnosi się do selektywnej reprodukcji
człowieka, której celem jest powoływanie do życia dzieci o
pożądanych cechach, zwłaszcza takich, które najlepiej spełniają
kryteria rasowej czystości (eugenika "pozytywna"), jak również
eliminację osobników noszących cechy niepożądane (eugenika
"negatywna"). Polityka eugeniki "negatywnej" w przeszłości była
bardzo zróżnicowana - od segregacji rasowej, przez przymusową
sterylizację, do eksterminacji. Polityka eugeniki "pozytywnej"
polegała często na przyznawaniu nagród czy dodatków za
dodatkowe dziecko tym rodzicom, którzy spełniali kryteria eugeniki,
aczkolwiek nawet tak niewinne praktyki, jak doradztwo małżeńskie
miało pewne odniesienia do ideologii eugeniki.
Jednym z najwcześniejszych orędowników idei eugenicznych (zanim
zostały tak nazwane) był Alexander Graham Bell, lepiej znany jako
wynalazca telefonu. W 1881 roku Bell badał wskaźnik głuchoty w
Martha's Vineyard, w stanie

Massachussetts

. Wyciągnął wniosek, że

głuchota była dziedziczna i zalecał zakaz zawierania małżeństw dla
głuchych ("Memoir upon the formation of a deaf variety of the
human Race"). Jak wielu innych zwolenników eugeniki, proponował
kontrolę imigracji i ostrzegał, że szkoły z internatem dla głuchych
mogą się stać wylęgarnią głuchego gatunku ludzkiego.
Niemcy za Adolfa Hitlera zyskały niesławę za swoje programy
eugeniczne, których celem było stworzenie "czystej" rasy
germańskiej. Naziści prowadzili szeroko zakrojone, często okrutne,
eksperymenty na ludziach, aby przetestować swoje teorie
genetyczne. W latach 30. i 40. reżim nazistowski przeprowadzał
sterylizację setek tysięcy umysłowo upośledzonych ludzi i w
przymusowych programach eutanazji zabijał dziesiątki tysięcy osób
uznanych instytucjonalnie za upośledzonych.
Krajem, w którym istniał drugi co do skali ruch eugeniczny były
Stany Zjednoczone. Począwszy od

Connecticut

w 1896 roku, wiele

stanów wprowadziło prawo małżeńskie oparte na kryteriach
eugenicznych, które zabraniały ożenku epileptykom oraz
ograniczonym i niedorozwiniętym umysłowo. Charles B. Davenport,
prominentny biolog amerykański, przyjął na siebie rolę dyrektora
stacji badawczej w Cold Spring Harbour, gdzie rozpoczął
eksperymenty z ewolucją roślin i zwierząt - fundusze z

Carnegie

Institution

pozwoliły na założenie Station of Experimental Evolution.

W 1910 roku powstało biuro statystyczne Eugenics Record Office, a
Davenport i Harry H. Laughlin ropoczęli promowanie eugeniki. W
następnych latach biuro zgromadziło duże ilości drzew
genealogicznych, z których wywnioskowało, że osoby
"nieprzydatne" wywodziły się z rodzin upośledzonych ekonomicznie
i społecznie. Eugenicy tacy, jak Davenport, psycholog Henry H.
Goddard i działacz ochrony przyrody Madison Grant (wszyscy
bardzo ówcześnie szanowani)) rozpoczęli kampanię na rzecz
rozmaitych rozwiązań, które miałyby rozwiązać problem
"nieprzydatnych" - Davenport sprzyjał przede wszystkim
ograniczeniom imigracyjnym i sterylizacji, Goddard dawał
pierwszeństwo segregacji (

The Kallikak Family

), Grant opowiadał

się za wszystkimi tymi metodami, a nawet posuwał się do
wysuwania idei eksterminacji. Metody badawcze, które dzisiaj są
uważane za wysoce niedoskonałe, wtedy były uznawane za
uprawnione metody naukowe, chociaż spotykały się także z naukową
krytyką (szczególnie Thomasa Hunta Morgana).
W 1924 przyjęto ustawę

Immigration Restriction Act

, w której

eugenicy odgrywali wiodącą rolę ekspertów w debacie kongresowej,
ostrzegając przed "podrzędnym asortymentem" z południowej i
wschodniej Europy. Ustawa zredukowała liczbę imigrantów z
zagranicy do 15% wielkości z poprzednich lat, aby kontrolować
udział "nieprzydatnych" osobników wjeżdżających do kraju, i
wzmacniała istniejące prawa dążące do niemieszania ras i
utrzymywania niezmienionej puli genetycznej. Względy eugeniczne
leżały także u podstawy przyjęcia praw dotyczacego kazirodztwa w
większej części Stanów Zjednoczonych.
Niektóre stany praktykowały sterylizację osób upośledzonych przez
większość XX wieku. Amerykański Sąd Najwyższy w 1927 roku
ogłosił werdykt w tzw. sprawie Buck vs. Bell, uznając, że stan
Virginia może sterylizować osoby uznane za nieprzydatne. Między
1907 a 1963 rokiem w Stanach Zjednoczonych, na mocy
ustawodawctwa eugenicznego, przymusowo wysterylizowano ponad
64 tys. osób. Gdy nazistowscy administratorzy byli sądzeni w
Norymberdze za zbrodnie wojenne, usprawiedliwiali masowe
sterylizacje (ponad 450 tys. w ciągu niecałej dekady), pokazując
palcem Stany Zjednoczone, jako źródło inspiracji.
Niemal wszystkie zachodnie kraje niekatolickie z wyjątkiem

Wielkiej Brytanii

przyjęły pewne rozwiązania legislacji eugenicznej.

Szwecja, w ciągu 40 lat (

1936

-

1976

) przymusowo wysterylizowała

63 tys. "nieprzydatnych" w ramach swojego

programu

eugenicznego

(http://news.bbc.co.uk/hi/english/health/background_b

riefings/international/newsid_290000/290661.stm).

Podobne

incydenty miały miejsce w

Kanadzie

,

Australii

,

Norwegii

,

Finlandii

,

Estonii

,

Szwajcarii

i

Islandii

w stosunku do osób, które uznano za

umysłowo niedorozwinięte.
Rozmaici autorzy, zwłaszcza

Stephen Jay Gould

, wielokrotnie

twierdzili, że restrykcje dotyczące imigracji przyjęte przez Stany
Zjednoczone w latach 20. (zrewidowane w

1965

roku) były

motywowane celami eugeniki, a w szczególności pragnieniem
wyłączenia "niższych" ras z narodowej puli genetycznej. We
wczesnych latach XX wieku Stany Zjednoczone i Kanada
przyjmowały znaczną liczbę imigrantów z południowej i wschodniej
części Europy. Wpływowi eugenicy, jak

Lothrop Stoddard

i

Harry

Laughlin

(który w

1920

roku był świadkiem-ekspertem w House

Committee on Immigration and Naturalisation), argumentowali, że
istnieją niższe rasy, które skażą narodową pulę genetyczną, jeśli
napływ imigrantów nie zostanie ograniczony.
Jest sporne, czy zachęciło to zarówno Kanadę, jak i Stany
Zjednoczone do przyjęcia praw tworzących hierarchię narodowości,
klasyfikujących je od najbardziej pożądanych imigrantów
anglosaskich i nordyckich, aż po chińskich i japońskich, którym
niemal zupełnie zabroniono wjeżdżania do kraju. Jednak wiele osób,
w szczególności Franz Samelson, Mark Snyderman i Richard
Herrnstein, argumentowało, badając zapisy z debat kongresowych na
temat polityki imigracyjnej, że w rzeczywistości Kongres nie zwrócił
żadnej uwagi na te czynniki. Utrzymują oni, że ograniczenia były w
pierwszym rzędzie motywowane chęcią utrzymania kulturowej
integralności kraju wobec silnego napływu obcokrajowców.
Niektóre osoby nie zgadzające się w ogólności z ideą eugeniki
utrzymują, że legislacja eugeniczna ma jednak pewne zalety;
Margaret Sanger, założycielka organizacji Planned Parenthood of
America uważała ją za użyteczne narzędzie w walce o legalizację
antykoncepcji. W owym czasie eugenika była uważana za wielu
naukowców za postępową, za naturalne zastosowanie wiedzy o
rozmnażaniu w sferze ludzkiego życia. Przed pojawieniem się
obozów śmierci w czasie

drugiej wojny światowej

pomysł, że

eugenika mogłaby prowadzić do ludobójstwa, nie był poważnie
rozważany.
Chociaż eugenika została powszechnie wyklęta w chwili jej
ostatecznego stoczenia się w czasie

Holokaustu

, istnieją wątpliwości,

czy jej idee nie trwają we współczesnej kulturze pod innymi
nazwami. Wkrótce po drugiej wojnie wielu eugeników w Stanach
Zjednoczonych zdało sobie sprawę, że eugenika gwałtownie traci
swoją popularność i ukuło termin "kryptoeugenika" do opisania tego,
co powinno być uczynione: ukrycia eugeniki. Wielu wybitnych
eugeników w powojennym świecie zostało szanowanymi
antropologami, biologami i genetykami, jak Robert Yerkes w USA
czy Otmar von Verschuer w Niemczech. Kalifornijski eugenik Paul
Popenoe został założycielem nowoczesnego poradnictwa
małżeńskiego - odmiana kariery, która pierwotnie wyrosła z jego
zainteresowań eugeniką (promowanie "zdrowych małżeństw"
między "nadającymi się" parami), ale później stała się uczciwym
biznesem niezależnie od tego, co go do tego przywiodło.
Sporadycznie rozmaite opinie na temat rasy, polityki imigracyjnej,
ubóstwa, przestępstw czy zdrowia umysłowego są określane jako
"kryptoeugeniczne", jednak nie jest to często używany termin.
Amerykańskie podręczniki akademickie w okresie od lat 20. do 40.
zawierały niejednokrotnie rozdziały wychwalające postęp
techniczny, który pozwoli zastosować zasady eugeniki w życiu
społecznym. Wiele ówczesnych czasopism naukowych
poświęconych badaniom dziedziczności było prowadzonych przez
eugeników i zamieszczało artykuły na ten temat obok studiów nad
dziedzicznością u innych organizmów. Po drugiej wojnie, gdy
eugenika straciła swoją popularność, wiele odniesień do niej zostało
usuniętych zarówno z podręczników, jak i kolejnych wydań
czasopism (które niejednokrotnie zmieniały swoje nazwy, np.
"Eugenics Quarterly" w

1969

roku przybrał nazwę "Social

Biology").
Historia eugeniki i samo pojęcie stały się ponownie tematem
dyskusji w ostatniej dekadzie XX wieku, gdy znaczące postępy
poczyniła genetyka. Takie przedsięwzięcia naukowe jak

Human

Genome Project

uczyniły ponownie realnymi skuteczne modyfikacje

genetyczne w organizmach ludzkich - przynajmniej w ocenie wielu
komentatorów - tak jak pierwotna teoria ewolucji Darwina w latach
80.

XIX wieku

czy ponowne odkrycie praw

Mendla

w XX wieku.

Różnica jest tym razem taka, że eugenika jest teraz terminem
negatywnym, a nie pozytywnym.
Jednym z najlepiej znanych przykładów zastosowania formy
eugeniki w praktyce był "bank spermy geniuszy", prowadzony w
latach (

1980

-

1999

) przez Roberta Clarka Grahama, który dał życie

230 dzieciom.