Jeden z X ważnych powodów umieszczenia tego przedmiotu w programie psychologii:
znajomość metodologii przydaje się w praktyce psychologicznej!

[i wszyscy czują się wsparci na duchu...]

MAR

•

○

rozbudowane diagnozy indywidualne

○

prostsze orzeczenia w psychologii związanej z doradztwem zawodowym

○

... i za każdym razem schemat jest ten sam

Różny stopień złożoności diagnoz psychologicznych

○

Formułowanie problemu

○

Formułowanie hipotezy

○

Operacjonalizacja zmiennych & dobór sposobów gromadzenia danych

○

Zbieranie danych

○

Analiza danych

○

Formułowanie wniosków

○

Informowanie o uzyskanych wynikach

• Podobieństwa [diagnoza & prowadzenie badań]

○

tkwią w szczegółach...

• Różnice

1. SFORMUŁOWANIE PROBLEMU

a. PYTANIE BADAWCZE

Źródłem problemów badawczych są luki w posiadanej wiedzy naukowej.



formułowanie ogólnych twierdzeń nt. ludzkiego zachowania i jego mechanizmów

○

Cel psychologa naukowca:

 (w procesie badania, nie w książkach; chodzi o brak wiedzy GDZIEKOLWIEK)

○

Pytanie badawcze = konieczność znalezienia odpowiedzi

○

 rozważania teoretyczne
 niespójności wynikające z istnienia kilku teorii

 założenie: wysoki poziom n. -> czynnik ryzyka zachorowania na depresję

◊ stan niewiedzy
◊ być może: fakt falsyfikujący teorię? [zob. Popper]

 czynniki chroniące?
 punkt wyjścia dla badacza

►

dlaczego czasem neurotycy nie chorują na depresję?

◊ teorii nie można całkiem odrzucić

►

dane statystyczne --> diagnoza tylko z pewnym prawdopodobieństwem

► gdyby nie: neurotyk KONIECZNIE musiałby zachorować na depresję

◊ relacja ogólna a indywidualna diagnoza

–

neurotyzm jest przyczyną depresji

–

depresja jest przyczyną neurotyzmu

–

depresja i neurotyzm mają wspólną przyczynę

 możliwe dodatkowe założenie teoretyczne:

► zależność statystyczna nie oznacza, że A jest przyczyną B

◊ relacja zależność statystyczna - zależność przyczynowo-skutkowa

 wątpliwość: istnienie ludzi b. neurotycznych bez depresji?

□ np. wysoki neurotyzm a depresja



zachowania zaobserwowane w codziennym życiu

Źródła pytań badawczych:

b. PYTANIA DIAGNOSTYCZNE

○

Również: jakiego problemu będzie dotyczyła diagnoza?

○

Czy Jan jest chory na depresję? Dlaczego zachorował?

 tym razem dotyczy konkretnego człowieka

Punkt wyjścia: stan niewiedzy

Formułowanie problemu w badaniach naukowych i diagnozie
psychologicznej - podobieństwa i różnice

Metodologia Strona 1

□ Czy Jan jest chory na depresję? Dlaczego zachorował?
□

Czy Jan ma dostateczne predyspozycje psychiczne do pracy jako menedżer średniego szczebla w
fiirmie X?

□ Czy Jan cechune się wystarczającym poziomem zdolności matematycznych oraz abstrakcyjno-

logicznych, aby rozpocząć studia matematyczne?

□ Czy źródłem problemów Jasia w nauce matematyki i fizyki jest niski poziom rozwoju myślenia

operacyjnego?

□

Itd...

□

za każdym razem poznaje się nową osobę

□ z kolei w badaniach naukowych najbardziej wartościowe jest pytanie zadane pierwszy raz

 mogą (czasem muszą) być zadawane wobec X różnych osób

◊ najczęściej z jakimiś skargami
◊ czasami problem zgłaszają osoby z otoczenia badanej jednostki
◊ różne instytucje

jednostka zgłaszająca się do psychologa



□

rozeznanie się w sytuacji osoby badanej

□



◊ który pracownik najbardziej odpowiada wymaganiom
◊

► tylko cechy osobowości i intelektu

obiektywne metody

pracodawca



◊

podobny schemat jak przy przyjmowaniu do pracy

klasyfikowanie do odpowiednich kategorii zaburzeń psychicznych



◊ osoba zgłasza się sama
◊ poznanie cech osobowości, intelektu i preferencji
◊ porównanie cech osoby z cechami wymaganymi przez kierunki zawodowe/kształcenia
◊ żródło problemu diagnostycznego: chęć własnego rozwoju

doradztwo zawodowe



◊ dzieci sprawiające kłopoty wychowawcze
◊

►

 określenie przyczyn
 wskazanie możliwych działań korekcyjnych

cel diagnozy:

► źródło problemu: niedopasowanie (funkcjonowanie jednostki a oczekiwania)

mające problemy z nauką

placówki opiekuńczo-wychowawcze i edukacyjne

różnego typu instytucje -> zbliżenie

 Źródła pytań diagnostycznych

c. POSTAĆ PYTANIA ZAWARTEGO W PROBLEMIE

○



□

czy....

□

 Czy ekstrawertycy piją więcej alkoholu niż introwertycy?
 Pełna odpowiedź: Ekstrawertycy piją więcej alkoholu niż introwertycy.

odpowiedź: tak / nie

□

pytanie wyznacza obszar poszukiwania odpowiedzi

pytania rozstrzygnięcia = pytania kierunkowe



 ile... o ile...
 jak bardzo...
 kiedy...
 jak jest...

□ różne początki

□ w swojej strukturze nie zawierają informacji, gdzie należy szukać odpowiedzi
□

nie można odpowiedzieć tak / nie

□ odpowiedź nie jest transformacją pytania

◊

niemożliwe jest w jednym badaniu uwzględnienie zbyt dużej różnorodności czynników

 np. jakie czynniki powodują, że studenci piją alkohol?

□

ryzyko: zbyt szerokie stawianie problemu badawczego!

pytania dopełnienia = pytania twórcze

Podział:

d. ROZUMIENIE CZY WYJAŚNIENIE PROBLEMU BADAWCZEGO

○

◊ uzależnienie <- czynniki prowadzące do nadużywania alkoholu

 można wyjaśnić, dlaczego studenci spożywają alkohol

□

wyjaśnienie: poszukiwanie praw i regularności oraz przyczyn na poziomie fizykalnym

 w metodologii te pojęcia są sobie przeciwstawne!

uwaga:

Metodologia Strona 2

◊ uzależnienie <- czynniki prowadzące do nadużywania alkoholu
◊ odwołanie się do teorii psychologicznej [zawsze w wyjaśnieniach]

◊

świętowanie <- znaczenie alkoholu dla człowieka

 można zrozumieć, dlaczego studenci spożywają alkohol

□

rozumienie: przyczyny intencjonalne - typowo ludzkie



1) trudności Jasia
2) złe relacje z rodzicami

zwykle postać założonej zależności min. 2 zjawisk

○

Hipoteza = przypuszczenie dotyczące rzeczywistości, do której odnosi się postawione pytanie

 zależność między zmiennymi

○

badania naukowe

□

zdarzenia z biografii

□

cechy osobowości

□ intelekt

 dotyczy jednostki

○

diagnoza

□

tzw. hipotezy o istnieniu

□ np. Emocje wpływają na przetwarzanie informacji. [brawo, jakie odkrywcze ;p]



poziom słaby



□

o warunkach zajścia zjawiska

□ o kierunku zależności
□

+ podanie konkretnych warunków ich spełnienia

□ np. Emocje ułatwiają przetwarzanie informacji

poziom średni

□

postać propozycji jednoznacznych, precyzyjnych

□ + podanie konkretnych warunków ich spełnienia
□

np. Emocje o silnym natężeniu utrudniają przetwarzanie informacji



poziom silny

○

różna moc hipotezy



□ zebranie danych popierających ją
□

brak takich danych

□ uzyskanie danych obalających hipotezę

udowodnienie/obalanie przez:

□

badawcza --> twierdzenie naukowe

□

diagnostyczna --> dobrze ugruntowana wiedza o danej osobie badanej

 potwierdzona hipoteza

□ należy postawić następną [oba przypadki]
□

obalenie nie wnosi bowiem żadnej pozytywnej wiedzy - sprzeczne z celem psych.



obalona hipoteza

 poszukiwanie informacji potwierdzających hipotezę

□ weryfikacja

 poszukiwanie informacji obalających hipotezę

◊

łatwiej obalić

◊

jeśli się nie obali - wiedza jest znacznie cenniejsza

 Popper poleca wysuwanie śmiałych hipotez

 d aje zysk poznawczy: słabe strony pozwalają poszukać lepszej hipotezy

□ falsyfikacja



testowanie prawdziwości hipotezy

 powszechnie znana
 zweryfikowana
 sfalsyfikowana
 sformułowana ad hoc [dane nie pasują do żadnej znanej teorii; nadanie im interpretacji]

□ teoria

 nowe, śmiałe, odkrywcze
 schodzenie z utartych ścieżek

□ badanie naukowe:

 stare, potwierdzone teorie
 cel: poznanie konkretnego człowieka, NIE stworzenie nowej teorii o ludziach!
 weryfikowanie hipotezy mało prawdopodobnej - niepotrzebne narażanie człowieka na stres,

strata czasu

□ diagnostyka:



hipoteza zawsze wynika z teorii psych.

○

udowadnianie hipotezy

2. HIPOTEZY

Metodologia Strona 3

strata czasu

□

poczucie własnej nieomylności, przeświadczenie o profesjonalizmie, efekt ojcowski

□ JEDYNYM argumentem na rzecz prawdziwości hipotezy jest ZAWSZE wynik badania

 poprzedzające badanie przekonanie naukowca/diagnozy

□ obalenie jednej - może prowadzić do przyjęcia alternatywnej
□

szczególnie ważne u klinicysty



hipotezy sprzeczne

a. CZY HIPOTEZA JEST ZAWSZE KONIECZNA?

○



□ bardzo nowatorskie badania naukowe

badawcze



□ nietypowość problemu
□

bardzo mała liczba informacji dot. danego zagadnienia

diagnoza indywidualna



diagnoza / badanie naukowe ---> baardzo szeroki zakres

Nie zawsze można sformułować hipotezę

b.

WYMOGI STAWIANE PYTANIOM I HIPOTEZOM BADAWCZYM ORAZ DIAGNOSTYCZNYM

1)

 nie do zweryfikowania


□

np. Społeczne skutki alkoholizmu są szkodliwe.

□ pięknie, ważna kwestia, ale czy to stwierdzenie coś wnosi do sprawy...? wypad!

pusta

Niezbyt ogólne

2) Niezbyt szczegółowe

○

 sprawdzalne TU i TERAZ, przy użyciu dostępnych narzędzi

!



□

 narzędzie umożliwiające weryfikację

teoretyczne terminy -- empiryczne sprawdzenie

spotkanie teorii i empirii



□

zjawisko X dotyczy młodzieży w wieku 17 - 18 lat

□ pobudzenie rośnie tylko przez pierwsze dwie filiżanki kawy, po wypiciu trzeciej - opada

warunki sprawdzalności

 można bezpośrednio zaobserwować zjawisko

□

bezpośrednia

◊ kwestionariusze
◊ ankiety
◊ sprzęt do rejestracji procesów fizjologicznych

 zjawisko obserwuje się za pomocą narzędzi badawczych

□

pośrednia

 rozstrzygalność

 wiadomo, co należy obserwować
 brak odpowiednich narzędzi

□

zasadniczo rozstrzygalne, praktycznie nierozstrzygalne

◊ Po co żyć?
◊ Dlaczego ludzie myślą?
◊ Jaki ideał osobowości jest najlepszy?

 nie wiadomo, jak to zbadać

◊

subiektywne preferencje/wierzenia/wartości = nierozstrzygalne empirycznie!

 często elementy wartościujące (np. "najlepszy")



►

cel sformułowany przez osobę badaną, nie psychologa

► psycholog nie może empirycznie znaleźć odpowiedzi na pytanie dotyczące

wyborów etycznych

◊ Jaki ideał osobowości jest najbardziej skuteczny w danej roli?

czasami możliwe modyfikacje:

□ nierozstrzygalne empirycznie

 specyficzne...

wymóg empirycznej rozstrzygalności

3)

 wybrana koncepcja musi jednoznacznie definiować użyte pojęcia

□ zrozumiałe - jasne i precyzyjne wyrażenia

 wieloznaczność słow używanych potocznie
 albo odwrotnie: ankieta i kwestionariusz w języku potocznym oznaczają to samo

□

ścisłe - wyłącznie język nauki

definicje z języka danej nauki albo nawet nurtu



problem języka

POJĘCIA UŻYWANE W HIPOTEZACH MUSZĄ BYĆ DOBRZE ZDEFINIOWANE

UWAGA!

UWAGA!

Metodologia Strona 4

□

◊ osobowość w psychoanalizie a osobowość w behawioryzmie
◊ nie chodzi o definicje ze słownika j. polskiego

definicje z języka danej nauki albo nawet nurtu

□ sformułowanie w sposób najprostszy z możliwych!

4)

Czy poziom życia wpływa na poziom agresji?

□

zbyt ogólne!



Czy inteligentnym ludziom żyje się łatwiej?

□

pierwsza wersja na ogół nie jest sprawdzalna



Często trzeba obrobić dane pytanie

badanie naukowe: wskazane, czasem



patrz: hipoteza zawsze wynika z teorii psych.

□

diagnozowanie: nie ma sensu



Wprowadzanie nowych pojęć

5)

3. OPERACJONALIZACJA - WYBÓR TECHNIK BADAŃ

•

○



□ wskaźniki zmiennych

► czynności
►

wypowiedzi

► kwestionariusze = samowiedza

◊ zachowanie

►

EKG, EEG itd.

◊ inne nauki

 łatwe do zaobserwowania

► łatwość palenia
►

częstość

► moc (light? zwykłe? strong?)
►

skutki palenia (stan zdrowia)

◊ papierosy

◊

depresja - jeszcze więcej wskaźników

 szczegółowe

► kwestionariusze
►

pomiary biochemiczne

► oszacowanie by terapeuta

◊

depresja

►

inne wyniki

◊ uwaga na założenia jedno- lub wielo- wymiarowości

 jedno pojęcie może mieć wiele wskaźników

□

umożliwienie przełożenia języka teorii na język empirii

konieczność znalezienia przejawów danego zjawiska

niemożność obserwowania inteligencji, pozycji społecznej, ekstrawetyzmu

Empiryczna rozstrzygalność, c.d.

○

 częste rezygnowanie z badań laboratoryjnych - za drogie, zbyt męczące
 wywiad


testy

 kwestionariusze


inne dokumenty (choćby świadectwa szkolne)



□

 obowiązek! pozyskania info o zmiennych fizjologicznych

specyficzne: psycholog kliniczny

informacje od innych specjalistów (badanie krwi)

jak?

○



cel

 zakres i skala badań


wymagana jakość i szczegółowość badań

 czas
 sfomułowanie hipotezy


□ wewnętrzne - wiedza
□

zewnętrzne - narzędzia

możliwości, jakimi dysponuje psycholog

od czego zależy wybór technik badawczych?

• diagnozowanie

Alleluja. The end of zagadnienie.

Metodologia Strona 5