http://www.wprost.pl/ar/145247/Krotkonogi-mozgowiec/
Dzieci Homo erectus rodziły się z mózgami niemal dorównującymi współczesnym noworodkom
Najnowsze odkrycia mogą zrewidować dotychczasową wiedzę o życiu „praczłowieka z sawanny". Homo erectus
to gatunek pośredni między niewiele różniącymi się od szympansów australopitekami a człowiekiem
współczesnym. Wynalazł kamienne narzędzia i rozpoczął afrykański exodus. Z najnowszych badań wynika, że
jego samice rodziły dzieci o dużych mózgach, a nie wszyscy osobnicy w Afryce uprawiali długodystansowe
biegi.
Dr Scott Simson, amerykański antropolog z Case Western Reserve University, wraz z zespołem naukowców
przemierzał wypalone słońcem wzgórza w rejonie Gona, 500 km na północny wschód od Addis Abeby, stolicy
Etiopii. Wynajęty przez ekspedycję Etiopczyk przypadkowo znalazł odłamek kości pochodzący z miednicy
samicy. Potem badacze odnaleźli niemal kompletną miednicę Homo erectus sprzed 1,2 mln lat. To jedyna znana
nauce kość miedniczna należąca do dorosłej samicy tego gatunku. Najczęściej spotykane skamieniałości Homo
erectus to szczątki czaszek i zębów. Jedyna tak dobrze zachowana miednica prehistorycznej samicy należy do
Lucy – austalopiteka, który żył 3,2 mln lat temu. Po pięciu latach badań, w listopadzie 2008 r., magazyn
„Science" opublikował informacje, które mogą zmienić nasze wyobrażenia o antropogenezie.
Świetny
myśliwy
Obecność Homo erectus w Afryce 1,8 mln – 400 tys. lat temu to okres po dużych zmianach klimatycznych.
Ochładzanie się i osuszanie wielkich obszarów kontynentu spowodowało, że lasy ustąpiły miejsca sawannom.
Według jednej z hipotez Homo erectus był świetnym myśliwym, polował prawdopodobnie samotnie, wiele
godzin ścigając zwierzynę. Był wytrzymałym biegaczem, potrafił zagonić ofiarę na śmierć. Niezwykłą
wytrzymałość dawała mu zdolność do oszczędnego gospodarowania energią. Homo erectus jadł dużo twardych
i chrupkich części roślin i żuł mięso, podczas gdy inne hominidy pozostały przy miękkim roślinnym pożywieniu.
Dzięki urozmaiconej, wartościowej diecie mózg Homo erectus szybko się powiększał. To był krok
przygotowujący do wykształcenia tego organu w takiej postaci, w jakiej występuje u człowieka współczesnego.
Odkrycie w Gona nie pasuje do wizerunku Homo erectus – wytrwałego biegacza. Kość miedniczna należała do
przysadzistej istoty, która miała zaledwie 120-140 cm wzrostu, szerokie biodra i krótkie nogi. – Bieganie nie
mogło być jej domeną. Miednica jest zawsze pewnym kompromisem – musi umożliwiać urodzenie dziecka, ale
nie może być zbyt szeroka, by chód nie stał się kaczkowaty – mówi prof. Bogusław Pawłowski z Zakładu
Antropologii PAN we Wrocławiu.
Hipotezę, że Homo erectus był długodystansowcem, potwierdza odkrycie tzw. chłopca z Nariokotome,
najbardziej kompletnych szczątków pochodzących z podobnego okresu co wykopalisko z Gona, znalezionych w
1984 r. w Kenii nad jeziorem Turkana. Chłopiec z Nariokotome żył 1,5 mln lat temu. W chwili śmierci miał 8-9 lat.
U Homo erectus czas rozwoju były krótszy, ten osobnik był więc na etapie rozwoju współczesnego 13-latka.
Mimo młodego wieku miał już około 160 cm wzrostu i, jak szacowano, mógł dorosnąć do ponad 180 cm. Jako
mężczyzna byłby szczupły i wysoki, podobnie zbudowana powinna być jego partnerka. – Taka budowa ułatwiała
schładzanie organizmu podczas biegu i utrzymanie stałej temperatury ciała w gorących warunkach na otwartej
przestrzeni sawanny – mówi prof. Pawłowski. Odkrycie zespołu dr. Simpsona dowodzi, że nie wszyscy osobnicy
Homo erectus wyglądali podobnie i nie wszyscy byli dobrymi biegaczami.
Budowa ciała człowieka współczesnego jest dostosowana do temperatury i wilgotności, w której żyjemy. Ludzie
z Arktyki są niscy i mają szeroką klatkę piersiową. Mieszkańcy półpustynnych i pustynnych rejonów mają
natomiast wąski i długi tułów. Szczątki kobiety znalezione na terenie Gona bardziej pasują więc do
umiarkowanego niż tropikalnego klimatu. Same kości nie mówią wszystkiego. Geolodzy, którzy brali udział w
ekspedycji Simpsona, pieczołowicie przebadali próbki gruntu. Nie ma wątpliwości, że środowiskiem tej istoty
była także tropikalna sawanna – morze traw, na którym pasły się słonie, zebry, żyrafy; w rzekach żyły
hipopotamy i gigantyczne krokodyle. Istota z Gona, choć pochodziła z podobnego środowiska, trybem życia z
pewnością
różniła
się
od
chłopca
z
Narikotome.
Długie
dzieciństwo
Nie mniejszym zaskoczeniem niż szerokość miednicy była wielkość kanału rodnego. Na podstawie szkieletu z
Kenii przypuszczano, że drogi rodne samicy Homo erectus były przystosowane do wydawania na świat dzieci o
niewielkich główkach, więc intensywny rozwój mózgu następował dopiero po porodzie. W momencie narodzin
objętość mózgu tego hominida mogła wynosić nie więcej niż 230 cm3 (mały szympans na tym etapie rozwoju ma
mózg objętości o 180 cm3). Odkrycie dr. Simpsona burzy ten pogląd. Homo erectus rodzili się z mózgami
większymi,
niemal
dorównującymi
mózgom
naszych
noworodków
(340
cm3).
Odkrycie z Gona jest tropem wskazującym na to, kiedy dzieciństwo zaczęło się wydłużać. Zaskakująco duży
kanał rodny oznacza, że rozwój płodu był o wiele bardziej zaawansowany, niż myślano, duża część mózgu
rozwijała się jeszcze w życiu płodowym. Po narodzinach objętość mózgu zwiększała się tylko o 600 cm3, a u
współczesnego człowieka wzrasta od chwili narodzin aż czterokrotnie. To nie oznacza, że Homo erectus po
odcięciu pępowiny zaczynał wędrować, by coś samodzielnie przekąsić. – Zależność od matki mogła jednak
trwać krócej. Możliwe, że już w wieku czterech lat radził sobie dobrze bez pomocy dorosłych – mówi prof.
Pawłowski. Ośmioletni chłopiec z Nariokotome był prawdopodobnie o wiele bardziej samodzielny niż dzisiejszy
trzynastolatek. Długie dzieciństwo, przedłużony okres zależności od matki, powolny rozwój to niedawne
wynalazki ewolucji.
W dzieciństwie mózg Homo erectus prawdopodobnie rósł szybciej niż u szympansa, ale wolniej niż u człowieka
współczesnego. Pod tym względem Homo erectus nie był podobny do żadnej żyjącej współcześnie istoty. Co
prawda, budową ciała przypominał Homo sapiens, ale jego procesy wzrostu i rozwoju są bardziej podobne do
australopiteka.
Duży mózg
Dr Simpson twierdzi, że miednicę Homo erectus ukształtowała nie potrzeba sprostania długim biegom i
nieprzystosowanie do upału, ale konieczność rodzenia dzieci o dużych mózgach. Prof. Alan Walker, odkrywca
chłopca z Nariokotome, i prof. Dan Lieberman, antropolog z Uniwersytetu Harvarda, odrzucają taką możliwość. I
zarzucają Simpsonowi brak profesjonalizmu. Twierdzą, że miednica z Gona nie należy do Homo erectus, ale do
prymitywnego Australopithecus boisei, który budową ciała przypominał istotę z Gona. Simpson przekonuje, że
jego odkrycie było prawidłowo datowane, w tej samej warstwie znaleziono kamienne narzędzia, których używał
Homo erectus. Tylko kolejne odkrycia mogą odeprzeć ostrą krytykę. Simpson wrócił do Etiopii i kontynuuje
poszukiwania szczątków hominidów.
HOMO ERECTUS miał duzo wiekszy mózg od swojego poprzednika australopiteka, choc
mniejszy od naszego. Był pierwszym hominidem o całkowicie wyprostowanej postawie, miał
nieowłosiona skóre, posługiwał sie narzedziami i byc moze znał ogien. Homo erectus zasiedlał
cała Afryke, Azje i Europe
W ETIOPSKICH OSADACH kryja sie slady hominidów zamieszkujacych te tereny w ciagu
ostatnich 6 mln lat. W rejonie Gona poza ostatnim odkryciem niemal kompletnej miednicy
samicy Homo erectus znaleziono w 1997 r. najstarsze narzedzia kamienne wykorzystywane
przez hominidy. W 2005 r. odkryto najstarszego hominida – Ardipithecus ramidus, który zył
miedzy 4,3 mln a 4,5 mln lat temu.
EWOLUCJA DZIECIŃSTWA
Ludzki mózg to najbardziej skomplikowany organ, jaki kiedykolwiek powstał. Skamieniałe
szczątki hominidów wskazują, że mózg powiększył swoją objętość ponadtrzykrotnie w ciągu
2,5 mln lat. U współczesnego człowieka zajmuje on 1330 cm3. By osiągnąć taką objętość,
mózg musi się rozrastać jeszcze w macicy. Poród dziecka o dużej głowie jest możliwy tylko
przy odpowiednio szerokim kanale rodnym. Odkrycie w Gonie ujawnia, w jakim momencie
ewolucji pojawił się intensywny rozwój mózgu u płodu.