85

Elektronika Praktyczna 2/98

P R O J E K T Y C Z Y T E L N I K Ó W

Dział "Projekty Czytelników" zawiera opisy projektów nadesłanych do redakcji EP przez Czytelników. Redakcja nie ponosi
odpowiedzialności za poprawność tych projektów, gdyż nie testujemy ich laboratoryjnie.
Prosimy o nadsyłanie własnych projektów z modelami (do zwrotu). Do artykułu należy dołączyć podpisane oświadczenie,
że artykuł jest własnym opracowaniem autora i nie był dotychczas nigdzie publikowany. Honorarium za publikację
w tym dziale wynosi 200,− zł (brutto) za 1 stronę w EP. Przysyłanych tekstów nie zwracamy. Redakcja zastrzega sobie
prawo do dokonywania skrótów.

Wzmacniacz lampowy audio

Projekt

041

Rzut oka na zdjÍcie

obok pozwoli doceniÊ

kunszt wykonawcy tego

urz¹dzenia.

Autorowi projektu uda³o

siÍ po³¹czyÊ prawdziwe

ìlampoweî brzmienie

z†duø¹ estetyk¹

wykonania urz¹dzenia co,

zw³aszcza wúrÛd

wspÛ³czesnych

elektronikÛw, jest doúÊ

rzadko spotykane.

WiÍkszoúÊ wspÛ³czes-

nych elektronikÛw uwaøa, øe
era lamp elektronowych juø
dawno siÍ skoÒczy³a. Z†ca³¹
pewnoúci¹ jest to s³uszne
twierdzenie w†wiÍkszoúci
zastosowaÒ, w†ktÛrych lam-
py niegdyú krÛlowa³y.

Istniej¹ jednak aplikacje,

gdzie ìúwiec¹ce baÒkiî na-
dal úwietnie zdaj¹ egzamin.
Do tych zastosowaÒ moøna
zaliczyÊ wysokiej klasy
wzmacniacze audio, w ktÛ-
rych lampy s¹ chÍtnie sto-
sowane, a†w†ostatnich cza-
sach zdobywaj¹ coraz wiÍk-
sz¹ popularnoúÊ. Dzieje siÍ

tak pomimo ich bardzo wy-
sokich cen, ktÛre czÍsto
przekraczaj¹ kwotÍ kilku ty-
siÍcy dolarÛw.

Prezentowane w†artykule

urz¹dzenie jest moøliwe do
samodzielnego wykonania,
a†do tego jest kilkakrotnie
taÒsze od konstrukcji fab-
rycznych.

Aby zmniejszyÊ koszty

konstrukcji, wzmacniacz
zbudowano w†oparciu o†po-
pularne lampy, ktÛre moøna
zakupiÊ bez wiÍkszych prob-
lemÛw. Jedynie lampa 6H8C
jest mniej znana, choÊ czÍs-
to spotykana i†z†jej zdoby-

ciem rÛwnieø nie powinno
byÊ wiÍkszych trudnoúci.

Opis dzia³ania

W p r z e d s t a w i o n y m

wzmacniaczu zastosowano
typowy uk³ad przeciwsobny
z†triodowym stopniem we-
j ú c i o w y m o r a z u l t r a -
linearnym stopniem wyj-
úciowym, wykonanym na
pentodach mocy EL34.

Schemat jednego kana³u

w z m a c n i a c z a p r z e d s t a -
wiono na rys. 1. Sygna³ wej-
úciowy, poprzez potencjo-
metr P1 (regulator si³y g³o-
su), trafia do wzmacniacza
wstÍpnego opartego o†ele-
menty C

1

, R

1

, R

2

, R

3

oraz trio-

dÍ I lampy V

1

. Kilkakrotnie

wzmocniony sygna³ zostaje
podany do odwracacza fazy
wykonanego na elementach
R

4

-R

5

oraz triodzie II lampy

V

1

, gdzie zostaje rozbity na

s k ³ a d o w e

p r z e s u n i Í t e

wzglÍdem siebie o†180

o

.

Stopnie te s¹ ze sob¹ sprzÍ-
øone galwanicznie, poprzez
po³¹czenie anody triody
wzmacniacza wstÍpnego
z†siatk¹ triody odwracacza
fazy. Wzmocniony i†odwrÛ-
cony w†fazie sygna³, po-
przez kondensatory C4 i C5,
trafia do stopnia steruj¹cego
opartego o†podwÛjn¹ triodÍ
V

2

oraz elementy R

6

..R

9

i

R22. Wzmacniacz wstÍpny,
odwracacz fazy, jak rÛwnieø
stopieÒ steruj¹cy zapewnia-
j¹ bardzo ma³e zniekszta³-
cenia i†szerokie pasmo prze-
noszenia, dziÍki lokalnym
sprzÍøeniom zwrotnym, po-
wsta³ym na opornikach ka-
todowych R

2

, R

4

, R

22

. Sygna³

z†anod lampy V

2

, poprzez

kondensatory C

6

, C

7

, steruje

pentodowy stopieÒ koÒco-
wy, zbudowany na lampach
V

3

, V

4

, pracuj¹cych w†uk³a-

dzie ultraliniowym.

Rys. 1.

86

P R O J E K T Y C Z Y T E L N I K Ó W

Elektronika Praktyczna 2/98

Elektronika Praktyczna 2/98

Jest to bardzo stabilny

i†czÍsto stosowany uk³ad
pracy dla pentod EL34. Za-
stosowanie tego uk³adu po-
zwala na kilkakrotn¹ reduk-
cjÍ zniekszta³ceÒ wnoszo-
nych przez lampy koÒcowe
oraz transformator wyjúcio-
wy. Uk³ad ultraliniowy zre-
alizowany zosta³ poprzez
po³¹czenie odczepÛw O1,
O2 z†drugimi siatkami lamp
V3, V4, w silne lokalne

sprzÍøenie zwrotne reduku-
j¹ce zniekszta³cenia.

Rezystory R14, R15 s¹

opornikami katodowymi
lamp V3 V4. S¹ one nie-
zbÍdne do odpowiedniej po-
laryzacji i†ustalaj¹ pr¹d
lamp koÒcowych na oko³o
70mA. Kondensatory C10
i†C11 likwiduj¹ lokalne
sprzÍøenie zwrotne powsta-
³e na wspomnianych opor-

nikach. Rezystor R18, po
stronie wtÛrnej transforma-
tora, zabezpiecza wzmac-
niacz przed uszkodzeniem
podczas za³¹czenia nie ob-
ci¹øonego urz¹dzenia. Syg-
na³ z†wtÛrnych uzwojeÒ
transformatora jest podawa-
ny bezpoúrednio do wyjúcia,
oraz, poprzez rezystor R19,
do katody triody 1 lampy V1
tworz¹c pÍtlÍ ujemnego
sprzÍøenia zwrotnego o†g³Í-
bokoúci oko³o 10dB. Zasila-
nie poszczegÛlnych stopni
odbywa siÍ poprzez rezysto-
ry redukuj¹ce napiÍcie R20,
R21 i†s¹ odseparowane od
siebie kondensatorami C

2

,

C

3

oraz C

8

,

C

9

.

S c h e m a t

z a s i l a c z a

przedstawiono na rys. 2.
Jest to bardzo prosty uk³ad
zawieraj¹cy oddzielne pros-
towniki i†filtry dla lewego
i†prawego kana³u. S¹ one
wykonane na elementach
D

1

..D

8

, C

14

..C

21

. Prze³¹cznik

Prz1 to wy³¹cznik g³Ûwny
wzmacniacza, natomiast
Pr2 to w³¹cznik napiÍcia
anodowego, ktÛry w†celu
p r z e d ³ u ø e n i a t r w a ³ o ú c i
lamp naleøy za³¹czyÊ do-
piero po odpowiednim ich
nagrzaniu (oko³o 45 sekund
o d c h w i l i z a ³ ¹ c z e n i a

Rys. 2.

Poniżej przedstawiono wypróbowany wielokrotnie sposób obliczania i wykonania
transformatorów wyjściowych. Transformator, którego opis przedstawiono poniżej
nadaje się również do wzmacniacza opisanego w EP10/95.

Dane Techniczne:

Moc użyteczna

P=36W

Oporność anoda

R

aa

=6600

Ω

Prąd anodowy

J

ao

=70mA

Oporność wyjściowa

R

L

=8

Ω

Dolna częstotliwość graniczna

f

g

=40Hz

Odczepy ultraliniowe

43% od środka

1. Przekrój rdzenia

Q

P

f

cm

g

=

⋅

=

⋅

=

20

20

36

40

19

2

Q

a b

= ⋅

rys. 3
2. Skuteczna wartość napięcia uzwojenia pierwotnego

U

P R

V

aa

aa

=

⋅

=

⋅

=

36 6600

490

3. Liczba zwojów uzwojenia pierwotnego

U

U

f Q

aa

g

1

2 6640

4900 10000

2 664 40 19

2420

=

⋅ ⋅

=

⋅

⋅ ⋅

=

,

,

zwojów

4. Wartość składowa zmiennej prądu anodowego

I

P

R

mA

a

aa

=

=

=

36

6600

70

5. Całkowita wartość prądu anodowego

I

I

I

mA

ac

a

ao

= +

=

+

=

70 70

140

6. Gęstość prądu S [A/mm

2

] w zależności od szerokości okna "c" rys. 3.

Gęstość prądu I[A]

szerokość

5−3

1

3,5−2

2

2,5−1,5

3

2−1

4

7. Średnica drutu uzwojenia pierwotnego (np. dla c = 2cm czyli s = 3A/mm

2

)

d

s

s

mm

1

1 13

31

1 13

3 14

0 25

=

⋅

=

⋅

≈

,

,

,

,

8. Przekładnia transformatora i liczba zwojów uzwojenia wtórnego

p

R

R

c

aa

=

=

µ
µ

2

1

µ

µ

2

1

2420

8

6600

84

=

⋅

=

⋅

=

R

R

c

aa

zwoje

9. Prąd uzwojenia wtórnego

I

P

R

A

L

z

=

=

=

36

8

2 2

,

10. Średnica drutu uzwojenia wtórnego: y − ilość sekcji uzwojenia wtórnego
połączonego równolegle (np. y = 3)

d

mm

z

I

L

=

⋅

=

⋅

=

1 13

3

1 13

3

0 55

2 2

3

,

,

,

,

µ

WYKAZ ELEMENTÓW

wzmacniacz

Rezystory
R1, R6, R7, R10, R11:
470k

Ω

R2: 470

Ω

/0,5W

R3: 47k

Ω

R4, R5: 22k

Ω

R8, R9: 4x47k

Ω

/0,6W (patrz

schemat z rys. 1)
R12, R13: 2,2k

Ω

R14, R15: 4x470

Ω

/1W

(patrz schemat z rys. 1)
R16, R17: 1k

Ω

/1W

R18: 220

Ω

/4W

R19: 33k

Ω

R20: 5,6k

Ω

/2W

R21: 5,6k

Ω

/4W

R22: 220

Ω

/2W

P1: 100k

Ω

/B

Kondensatory
C1, C4, C5: 100nF/630V
C2, C8: 10nF/630V
C3, C9: 10

µ

F/450V

C6, C7: 220nF/630V
C10, C11: 47

µ

F/100V

C13: 220nF/630V
Lampy
V1: ECC83
V2: 6H8C
V3, V4; EL34
Różne
Transformator głośnikowy
(wykonany zgodnie
z opisem w artykule)

zasilacz

Rezystory
R23, R24: 220

Ω

/5W

Kondensatory
C14, C15, C16, C17, C18,
C19, C20, C21: 470

µ

F/

350V
Półprzewodniki
D1, D2, D3, D4, D5, D6,
D7, D8: 1N4007
Różne
Prz1, Prz2: przełączniki
sieciowe
Tr: transfomator sieciowy
(patrz rys. 2)
B1: bezpiecznik zwłoczny
2,5A/630V
B2, B3: bezpieczniki
zwłoczne 500mA/630V

Elektronika Praktyczna 2/98

Elektronika Praktyczna 2/98

87

Elektronika Praktyczna 2/98

P R O J E K T Y C Z Y T E L N I K Ó W

w³¹cznika g³Ûwnego). Na-
piÍcie sta³e +430V jest po-
dawane bezpoúrednio do
zasilania wzmacniaczy.

Montaø

Wzmacniacz modelowy

zosta³ wykonany metod¹
montaøu przestrzennego. Je-
dynie zasilacz zosta³ wyko-
nany na p³ytce drukowanej.
SzczegÛln¹ uwagÍ naleøy
zwrÛciÊ, w†celu zapobieg-
niÍcia przydüwiÍkowi, na
sposÛb prowadzenia masy.
Masa uk³adu powinna byÊ
po³¹czona z†obudow¹ w†jed-
nym punkcie, moøliwie blis-
ko transformatora sieciowe-
go i†prowadzona od zasila-
cza jednym wspÛlnym prze-
wodem dla obu kana³Ûw.
Waøne jest rÛwnieø ustawie-

nie transformatorÛw wyjúcio-
wych. Naleøy uwzglÍdniÊ
transformatory zasilaj¹ce -
powinny one byÊ ustawione
wzglÍdem siebie prostopad-
le.

Uruchomienie

Uruchamianie najlepiej

p r z e p r o w a d z i Ê e t a p a m i .
Przy ca³kowicie zmontowa-
nym urz¹dzeniu sprawdza-
my poprawnoúÊ po³¹czeÒ.
Jeøeli wszystko siÍ zgadza,
przystÍpujemy do urucha-
m i a n i a p o s z c z e g Û l n y c h
stopni. Przy wyjÍtych wszys-
tkich lampach sprawdzamy
dzia³anie zasilaczy - na wyj-
úciach powinno wystÍpowaÊ
napiÍcie oko³o +450V.

N a s t Í p n i e w k ³ a d a m y

lampy V1 i†V2. Uruchomie-
nie tych stopni przeprowa-
dzamy przy wejúciu zwar-
tym do masy. Sprowadza
siÍ ono do pomiaru napiÍÊ
w†punktach podanych na
schemacie z†rys. 1. NastÍp-
nie, przy od³¹czonej pÍtli
sprzÍøenia zwrotnego i†wyj-
úciu obci¹øonym oporni-
kiem 8

Ω

/15W (brak oporni-

ka R14), wstawiamy
lampy V3, V4. Na
opornikach katodo-
wych R14, R15 po-
winno wyst¹piÊ na-

piÍcie oko³o 30V. Ostatni¹
czynnoúci¹ jest pod³¹cze-
nie pÍtli sprzÍøenia zwrot-
nego. Naleøy w†tym celu

Rys. 4.

Rys. 3.

wlutowaÊ opornik R

19

i†za-

³¹czyÊ wzmacniacz. Uk³ad
powinien pracowaÊ popra-
wnie. Jeøeli wyst¹pi wzbu-
d z e n i e , n a l e ø y z m i e n i Ê
w t Û r n e w y p r o w a d z e n i e
transformatora wyjúciowe-
go. W†identyczny sposÛb
naleøy postÍpowaÊ z†dru-
gim kana³em. Gdyby po-
wsta³y jakiekolwiek trud-
noúci z†wykonaniem lub
u r u c h o m i e n i e m , p r o s z Í
o†kontakt - chÍtnie udzie-
lÍ pomocy.

Transformatory
wyjúciowe

W†egzemplarzu modelo-

wym, nades³anym do redak-
cji, jako transformatory wyj-
ú c i o w e s ¹ z a s t o s o w a n e
transformatory toroidalne,
wykonane na zamÛwienie.
Zapewniaj¹ one doskona³e
parametry, lecz kosztuj¹
oko³o 140z³/szt.

Schemat budo-

wy transformatora
przedstawiono na
rys. 4. Na rys. 5
p r z e d s t a w i o n o
sposÛb u³oøenia
u z w o j e n i a n a
dzielonym karka-
sie. Naleøy zwrÛ-
c i Ê u w a g Í n a
zmienny kierunek
nawijania uzwo-
jeÒ pierwotnych,
jak rÛwnieø na
w³aúciwe po³¹cze-

Rys. 5.

nia uzwojeÒ. W†celu odpo-
wiedniego ich po³¹czenia,
najproúciej pozostawiÊ wy-
p r o w a d z e n i e k o l e j n y c h
uzwojeÒ i†po³¹czyÊ je do-
piero po ca³kowitym zmon-
t o w a n i u t r a n s f o r m a t o r a .
Pierwsz¹ czynnoúci¹ jest
po³¹czenie uzwojeÒ wtÛr-
nych, z†czym nie powinno
byÊ trudnoúci. NastÍpnie
p o d ³ ¹ c z a m y u z w o j e n i e
wtÛrne do napiÍcia zmien-
nego 50Hz i†napiÍcia oko³o
5V. Mierz¹c napiÍcie na
wyprowadzeniach, ³¹czymy
je kolejno 1-2-3-4-5-6-7-8
tak, aby uzyskaÊ maksymal-
nie duøe napiÍcie pomiÍ-
dzy pocz¹tkiem uzwojenia
1 a † k o Ò c a m i k o l e j n y c h
uzwojeÒ.
Andrzej Piwowarczyk

Listy w sprawie wzmac-

niacza prosimy kierowaÊ na
adres redakcji.