plik

Epidemiologia

Zaburzenia lękowe należą do grupy

najczęściej występujących zaburzeń

psychicznych.

Rozpoznanie

% populacji

zespoły lękowe*

11.3

fobie

7.0

uzależnienia

6.4

zaburzenia afektywne

6.0

zaburzenia afektywne

6.0

schizofrenia

1.0

osobowość antysocjalna

0.9

* napady paniki, agorafobia, zaburzenie lękowe uogólnione

Rozpowszechnienie zaburzeń

lękowych w podstawowej opiece

zdrowotnej

Rozpoznanie

Lęk uogólniony

7,9

Lęk napadowy

1,1

Agorafobia

1,5

z napadami paniki

1,0

z napadami paniki

1,0

bez napadów paniki

0,5

Sartorius et al., 1996

Waga problemu?

• Według danych epidemiologicznych, 20-50%

pacjentów w podstawowej opiece zdrowotnej ma

problemy dotyczące zdrowia psychicznego,

• Najczęściej są to: depresja, zaburzenia lękowe i

adaptacyjne,

• Depresja, występując u 6-17% pacjentów POZ, jest

zatem częstsza niż nadciśnienie tętnicze (6%)

• Jednak lekarze POZ w Polsce rozpoznają

problemy psychiczne jedynie u 4,9%

swoich pacjentów,

• Skargi wielu pacjentów zostają zinterpretowane jako

objawy chorób somatycznych i jako takie są

nieskutecznie diagnozowane a następnie leczone

narażając pacjenta na niepotrzebne koszty i

ryzyko...

Zaburzenia lękowe

Klasyfikacja wg. ICD-10

F40 Zaburzenia lękowe w postaci fobii

F40.0 Agorafobia

F40.00 bez napadów paniki
F40.01 z napadami paniki

F40.1 Fobie społeczne
F40.2 Specyficzne postacie fobii
F40.8 Inne zaburzenia lękowe w postaci fobii
F40.9 Zaburzenia lękowe w postaci fobii BNO

Lęk – doznanie jak najbardziej fizyczne

• Objawy autonomiczne:

– Bicie serca, tachykardia, uczucie ciężaru w okolicy serca

Doświadczany psychicznie lęk ma swoją ekspresję fizyczną, która może w

różnym stopniu towarzyszyć różnym postaciom lęku...

– Bicie serca, tachykardia, uczucie ciężaru w okolicy serca
– Pocenie się
– Drżenie, dygotanie, zimne dreszcze
– Suchość w ustach (nie spowodowana odwodnieniem, lekami)
– Nagłe parcie na mocz
– Uderzenia gorąca

• Objawy oddechowe:

– Utrudnione oddychanie
– Uczucie dławienia się („kluska w gardle”)

– Uczucie dławienia się („kluska w gardle”)
– Ból, dyskomfort w klatce piersiowej
– Nudności, wymioty, nieprzyjemne doznania brzuszne

• Objawy neurologiczne:

– Zawroty głowy, poczucie braku równowagi
– Wrażenie omdlenia
– Mrowienia, drętwienia kończyn , twarzy

Agorafobia – kryteria diagnostyczne

• Lęk odczuwany w związku z byciem w miejscu lub sytuacji, z

której może nie być łatwej lub niekrępującej drogi ucieczki, bądź
też uzyskanie pomocy w przypadku niespodziewanego lub
wyzwolonego sytuacją ataku paniki może być niemożliwe (dotyczy

wyzwolonego sytuacją ataku paniki może być niemożliwe (dotyczy
to konkretnych sytuacji np. bycie samemu poza domem, w tłumie,
podróżowanie jakimś środkiem lokomocji, przebywanie w
zamkniętej lub nieznanej przestrzeni).

• Sytuacje lękorodne są unikane bądź pacjent poddaje się im z

dużymi obawami przed napadem paniki lub w towarzystwie kogoś
znajomego; swoje obawy chory ocenia jako irracjonalne.

• Powyższe objawy oraz zachowania unikowe nie mogą być

rezultatem występowania innych zaburzeń psychicznych (np. fobii
społecznych czy specyficznych, OCD, PTSD, lęku separacyjnego)

• Agorafobii może towarzyszyć, ale nie musi, napad lęku

panicznego.

• Występują fizyczne objawy lęku

Fobie społeczne – kryteria

diagnostyczne

• Lęk przed znalezieniem się w centrum uwagi lub obawa przed

zachowaniem się w sposób, który może się okazać kłopotliwy lub

kompromitujący.

• Zachowanie unikowe – unikanie bycia w centrum uwagi lub

sytuacji mogących prowadzić do kompromitujących lub

kłopotliwych zachowań.

• Przykładowe sytuacje to: publiczne jedzenie, korzystanie z

publicznych toalet, publiczne zabieranie głosu, spotykanie

znajomych w publicznych miejscach, wchodzenie do małych grup

ludzi bądź przebywanie w nich itp.)

• Może występować drżenie ciała, czerwienienie się, obawa przed

wymiotowaniem, oddaniem moczu lub stolca.

• Pacjent jest świadom absurdalności i irracjonalności doznań.
• Występują fizyczne objawy lęku.
• Wykluczono inne przyczyny objawów np. urojenia, omamy, OCD

itp.

Fobie specyficzne – kryteria

diagnostyczne

• Znaczna obawa przed specyficznym przedmiotem lub sytuacją

(nie uznaną wcześniej za przejaw agorafobii lub fobii społecznej).

• Zachowanie unikowe – nasilone unikanie przedmiotów lub sytuacji

związanych z fobią specyficzną.

• Objawy pacjent postrzega jako irracjonalne i absurdalne.
• Mogą występować fizyczne objawy lęku.
• Przykładowe fobie:

– Achluophobia - lęk przed ciemnością
– Agyrophobia - lęk przed przechodzeniem przez ulicę
– Caligynephobia - lęk przed pięknymi kobietami
– Dextrophobia - lęk prze przedmiotami po prawej stronie ciała
– Equinophobia - lęk przed końmi
– Phasmophobia - lęk przed duchami

Lista fobii dostępna jest pod adresem:

www.phobialist.com

Lęk paniczny (epizodyczny lęk napadowy)

kryteria diagnostyczne

• Nawracające napady panicznego lęku pojawiające się w sposób

nieoczekiwany i najczęściej bez związku z jakąś konkretną sytuacją czy

przedmiotem.

• Napady paniki mogą być jednak wyzwalane agorafobią, fobią

specyficzną czy społeczną.

• W okresach pomiędzy napadami występuje stała obawa przed

powtórzeniem się ataku oraz konsekwencjami jego pojawienia się.

• Sam atak jest nagły, w kilka minut osiąga swe maksimum i trwa również

co najmniej kilka minut.

• Zawsze obecne są nasilone fizyczne objawy lęku w różnej wzajemnej

konfiguracji.

• Występuje często uczucie nierelaności i depersonalizacji.
• Występuje intensywny lęk przed śmiercią i/lub szaleństwem bądź utratą

kontroli nad sobą.

• Wykluczono podłoże somatyczne objawów (np. choroby serca czy

tarczycy dają podobne objawy fizyczne) oraz inne choroby psychiczne

(schizofrenię, organiczne uszkodzenie CUN, choroby afektywne).

Zaburzenie lękowe uogólnione – GAD

(Generalized Anxiety Disorder)

• Jest najczęstszą postacią zaburzeń lękowych. Jest niezależną

jednostką chorobową i może występować jako postać „izolowana”

lub w skojarzeniu z innym zaburzeniem psychicznym, głównie

zaburzeniami nastroju (depresją).

• Występując jednocześnie z innym zaburzeniem psychicznym, jest

najczęściej „chorobą pierwotną” i ma wpływ na pojawienie się i

przebieg współwystępującego zaburzenia (rozpoznanie GAD u

pacjenta może sugerować, że w niedalekiej przyszłości pojawi się

u niego depresja bądź inne zaburzenie lękowe).

• Pytanie, czy wczesne leczenie GAD może zapobiec rozwojowi

wtórnej depresji, pozostaje nadal otwarte.

• Pacjenci zgłaszający się do lekarza POZ częściej będą

prezentować objawy GAD łącznie z objawami dodatkowymi, np.

depresyjnymi, ponieważ chorzy z „czystą” postacią GAD rzadziej

poszukują pomocy lekarskiej, gdyż nie uświadamiają sobie, że

stan, w jakim się znajdują, jest patologiczny.

GAD – stopień upośledzenia pacjentów POZ w

USA (dane w %)

Parametr

Czysta postać

GAD

GAD + zaburzenie

współistniejące

Upośledzenie z powodu

dolegliwości somatycznych

47,3

57,1

dolegliwości somatycznych

47,3

57,1

Upośledzenie z powodu

dolegliwości psychicznych

66,7

81,1

> 4 wizyty u lekarza POZ w

ostatnich 12 miesiącach

67,8

Częste myśli samobójcze

25,4

Nigdy nie leczony

41,4

29,9

Obecnie nie leczony

19,8

Cyt. za D. Nutt, K. Rickels, D. J. Stein: „Generalized Anxiety Disorder – symptomatology,
pathogenesis and management”, 2002

GAD – najczęstsze, obok depresji,

zaburzenie psychiczne występujące u

pacjentów POZ

• Poza tym, że jest najczęstszą postacią zaburzeń lękowych,

GAD jest także najczęstszą przyczyną szukania pomocy u

lekarza ogólnego (poza depresją).

• Jest także najczęściej diagnozowanym przez lekarzy POZ

zaburzeniem lękowym w USA i na świecie.

• Jednak tylko mały odsetek pacjentów otrzymuje właściwe

leczenie celowane na GAD. Wynika to z:

– faktu, iż zaburzenie rozwija się we wczesnym okresie życia i jest

maskowane chorobami współistniejącymi,

– faktu, iż początek jest na tyle nieostry, że pacjenci próbują sobie

radzić sami i nie pojawiają się przez długi czas u lekarza,

– faktu, iż wielu pacjentów nie uświadamia sobie, że choruje i

potrzebuje pomocy (dopóki dopóty nie rozwinie się dodatkowe

zaburzenie psychiczne pogłębiające objawy GAD),

– faktu, iż lekarze POZ nie posiadają wystarczającej wiedzy na temat

diagnostyki i leczenia GAD.

GAD - etiologia

Ustalono, że wzajemna interakcja czynników

genetycznych i środowiskowych sprzyja

rozwojowi GAD i innych zab. lękowych

Związane z lękiem

cechy osobnicze

-negatywna emocjonalność

- reaktywność na stres

Genetycznie warunkowana podatność

Stres

psychospołeczny

Lęk

paniczny

Według D. Nutt, K. Rickels, D. J. Stein: „Generalized Anxiety Disorder – symptomatology, pathogenesis and

management”, 2002

Specyficzne modyfikacje

w strukturze

i/lub ekspresji genów

Tło

genetyczne

GAD

Fobie

specyficzne

społeczne

Zaburzenia nastroju

Dystymia

Depresja

GAD – kryteria diagnostyczne

• Lęk jest uporczywy, uogólniony („wolno płynący”) i

nieproporcjonalny,

• Obserwowane objawy są bardzo zmienne w czasie,
• Występuje zamartwianie się, lękliwe oczekiwanie na

wydarzenie się czegoś („złe przeczucia”),

• Objawy utrzymują się przynajmniej kilka miesięcy (pół roku),
• Ponadto występuje:

– martwienie się o przyszłość, kłopoty z koncentracją, uczucie bycia „na

krawędzi”,

– niepokój ruchowy (niemożność usiedzenia na miejscu),
– napięciowe bóle głowy,
– niemożność odprężenia się
– drżenie ciała
– nadaktywność autonomiczna (poty, tachykardia, niepokój w nadbrzuszu,

zawroty głowy, wysychanie w ustach, uczucie lekkości w nogach)

GAD – kryteria diagnostyczne, c.d.

• Objawy dodatkowe (wg. DSM IV):

– napięcie mięśniowe, pobolewania mięśni
– objawy somatyczne (fizyczne objawy lęku)

– objawy somatyczne (fizyczne objawy lęku)
– objawy depresyjne
– reagowanie przestrachem z błahych powodów
– upośledzenie funkcjonowania

•

Brak pełnych przesłanek do rozpoznania:

– depresji,
– lęku panicznego,

– lęku panicznego,
– fobii,
– OCD,
– choroby tarczycy lub uzależnienia od substancji psychoaktywnych,
– psychozy.

Zaburzenia depresyjne i lękowe

mieszane – kryteria diagnostyczne

• Są rozpoznawane tylko wtedy gdy obecne są zarówno

objawy leku jak i depresji, żadna grupa objawów nie jest

jednak wystarczająco dominująca i nasilona by uzasadnić

samodzielne rozpoznanie lęku lub depresji.

• Do rozpoznania niezbędne jest stwierdzenie, choćby

słabych, autonomicznych objawów lęku, które towarzyszą

licznym obawom i zmartwieniom jakie pacjent relacjonuje w

trakcie rozmowy.

• Jeśli objawy tak lękowe jak i depresyjne są bardzo nasilone,

rozpoznaje się współistnienie dwóch jednostek

chorobowych: zaburzenia lękowego i zaburzenia

depresyjnego, zaś omawiana kategoria nie znajduje

zastosowania.

• Jeśli objawy dają się powiązać ze stresującymi

wydarzeniami życiowymi, zamiast mieszanych zaburzeń

depresyjnych i lękowych rozpoznaje się zaburzenia

adaptacyjne

Zaburzenia lękowe

Klasyfikacja wg. ICD-10

F42 Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (OCD)

F42.0 Zaburzenia z przewagą myśli czy ruminacji

natrętnych

F42.1 Zaburzenia z przewagą czynności natrętnych

(rytuały)

F42.2 Myśli i czynności natrętne, mieszane

(rytuały)

F42.2 Myśli i czynności natrętne, mieszane

F42.8 Inne zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne
F42.9 Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne, nie określone

Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne –

Obsessive-Compulsive Disorder (OCD)

Pod

postacią

somatyczną

Spektrum chorób:

Zab.

1- osobowość borderline
2- osobowość

antyspołeczna

Dysocjacyjne

Zab.

odżywiania

Zaburzenia kontroli

impulsów

Zab.

osobowości

„impulsywne”

antyspołeczna

3- hipochondria
4- dysomorfofobia
5- depersonalizacja
6- anorexia nervosa
7- napady żarłoczności

Schizo –

obsesyjne

Tiki

Neurolo-

giczne

8- OCD urojeniowe
9- OCD schizotypowe
10- zesp. Tourette’a
11- chor. Huntingtona
12- autyzm

13- padaczka
14- pląsawica Sydenhama
15- impulsywne

kupowanie

16- kleptomania
17- samouszkodzenia
18- kompulsje seksualne
19- trichotillomania
20- hazard patologiczny

Wg. J. A. Den Boer: „Obsessive-Compulsive Spectrum Disorders”

Spektrum OCD – swego rodzaju kontinuum

Dysmorfofobia

Anorexia

nervosa

Kompulsje

Trichotillomania

Napadowa

żarłoczność

Kleptomania

Hazard

Osobowoś

antyspoółeczna

Wg. J. A. Den Boer: „Obsessive-Compulsive Spectrum Disorders”

nervosa

Kompulsje

Impulsy

Hipochondria

Kompulsywne

Hazard

patologiczny

Samouszkodzenia

Kompulsje sexualne

Osob. borderline

OCD

Depersonalizacja

Zesp. Tourette’a

Kompulsywne

kupowanie

Unikanie ryzyka
(przecenianie możliwości doznania krzywdy)

Szukanie ryzyka

(niedocenianie możliwości doznania krzywdy)

Hiperfrontalność i ↑ 5-HT wrażliwości

Hipofrontalność i ↓ 5-HT wrażliwości

OCD - epidemiologia

• Choroba dotyka ok. 10% ogólnej populacji,
• Początek zachorowania w wieku kilkunastu lat

• Początek zachorowania w wieku kilkunastu lat

(może się również rozpocząć w wieku 2 lat),

• Dodatni wywiad rodzinny pod względem

zaburzeń z kręgu OCD i zaburzeń afektywnych,

• Pewne zróżnicowanie zaburzeń OCD względem

płci (

♀

częściej doświadczają dysmorfofobii,

płci (

♀

częściej doświadczają dysmorfofobii,

kompulsywnego kupowania i kleptomanii,

♂

częściej doświadczają patologicznego

hazardu, piromanii i hipochondrii)

OCD - etiologia

• Czynniki genetyczne
• Czynniki środowiskowe (infekcje wirusowe i bakteryjne np. β-

hemolitycznym Streptococcus A, toksyny),

• Czynniki immunologiczne (nieprawidłowe reakcje odporności

komórkowej zależnej od limfocytów B i humoralnej związanej

z przeciwciałami monoklonalnymi)

Mechanizm powstawania objawów OCD związany jest z

nieprawidłowościami w układach serotoninergicznych CUN

oraz endokrynologicznych (prolaktyna)

Badania obrazowe PET wskazują na nadaktywność

metaboliczną płatów czołowych (hiperfrontalność) i jądra

ogoniastego (jedną z metod terapii jest chirurgiczne

przecięcie dróg łączących te obszary ze sobą).

OCD – kryteria diagnostyczne

• Przez co najmniej dwa tygodnie występują natrętne myśli (obsesje)

i/lub czynności (kompulsje).

• Obecne są wszystkie z poniższych cech natręctw:

– Są identyfikowane przez pacjenta jako własne, wytwór własnego

umysłu, nie jako obce, narzucone z zewnątrz,

– Są powtarzające się, nieprzyjemne i uznawane przez pacjenta za

przesadne, nieracjonalne,

– Pacjent próbuje się im w różnym stopniu przeciwstawiać jednak

przynajmniej jedno z natręctw pozbawione jest jakiegokolwiek oporu,

– Przeżywanie myśli natrętnych lub wykonywanie kompulsji nie jest

źródłem przyjemności dla pacjenta (poza tym, że przynosi spadek lęku i

napięcia emocjonalnego towarzyszącego konieczności wykonania

kompulsji),

• Obsesje i kompulsje w poważny sposób zakłócają codzienne

funkcjonowanie pacjenta i powodują bardzo znaczną stratę czasu,

• Wykluczono rozpoznanie innych chorób psychicznych (np.

schizofrenii, zaburzeń nastroju).

• Zależnie od stopnia dominowania obsesji lub kompulsji w obrazie

klinicznym, rozpoznaje się odpowiednią kategorię OCD.

Zaburzenia lękowe

Klasyfikacja wg. ICD-10

F43 Reakcja na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne

F43.0 Ostra reakcja na stres

F43.0 Ostra reakcja na stres
F43.1 Zaburzenie stresowe pourazowe (PTSD)
F43.2 Zaburzenia adaptacyjne

F43.20 Krótka reakcja depresyjna
F43.21 Reakcja depresyjna przedłużona
F43.22 Reakcja mieszana lękowo-depresyjna
F43.23 Głównie z zaburzeniami innych emocji
F43.24 Głównie z zaburzeniami zachowania

F43.24 Głównie z zaburzeniami zachowania
F43.25 Z mieszanymi zaburzeniami zachowania i

emocji

F43.28 Z innymi określonymi objawami

dominującymi

F43.8 Inne reakcje na ciężki stres
F43.9 Reakcja na ciężki stres, nie określona

Ostra reakcja na stres – kryteria

diagnostyczne

• Pacjent został narażony na działanie stresora psychicznego o

wyjątkowej sile,

• Objawy pojawiły się natychmiast po zadziałaniu stresora (do 1

godziny po wydarzeniu),

• Występują objawy:

– wycofanie się z oczekiwanej interakcji społecznej,
– wyraźna dezorientacja,
– zawężenie uwagi,
– gniew lub agresja słowna,
– rozpacz lub poczucie braku nadziei,
– aktywność niedostosowana lub bezcelowa,
– żałoba wymykająca się kontroli lub nadmierna,

– żałoba wymykająca się kontroli lub nadmierna,

• Jeśli stresor jest przemijający lub został wyeliminowany, objawy

powinny zanikać nie później niż po 8 godzinach od wydarzenia,

• Jeśli stresor nadal działa, objawy powinny zanikać nie później niż

po 48 godzinach.

• Reakcja nie może współistnieć z innym zaburzeniem psychicznym i

nie może pojawić się w ciągu 3 miesięcy od jego zakończenia (nie

dotyczy GAD i zaburzenia osobowości).

Zaburzenie stresowe pourazowe –

Postraumatic Stress Disorder (PTSD)

• Z badań epidemiologicznych Breslau et al.

przeprowadzonych w USA wynika, że ryzyko

wystąpienia PTSD (diagnozowanego wg. DSM IV)

przeprowadzonych w USA wynika, że ryzyko

wystąpienia PTSD (diagnozowanego wg. DSM IV)

po przeżyciu traumatycznego wydarzenia

życiowego wynosi ok. 9,2%. Ryzyko to jest większe

jeśli odniesie się je do całego życia pacjentów, nie

tylko pewnego okresu po zaistnieniu zdarzenia

traumatyzującego.

• Ryzyko wystąpienia PTSD krótko po zaistnieniu

traumy jest uzależnione od jej rodzaju: w USA jest

najwyższe dla ataku na tle seksualnym (14%),

fizycznego zagrożenia (13%) i wypadku drogowego

(12%), nieco mniejsze dla takich wydarzeń jak:

rabunek, udział w walkach, pożar, inne katastrofy.

Zaburzenie stresowe pourazowe –

Postraumatic Stress Disorder (PTSD)

• Kobiety, z racji bycia częstym przedmiotem ataków

fizycznych (również na tle seksualnym), są w
sposób szczególny objęte ryzykiem PTSD.

– Wg. badań Kilpatrica, w USA niemal ¾ kobiet było

narażonych na traumy o charakterze kryminalnym zaś
7,5% z nich miało bieżący epizod PTSD,

– Wg. badań Winfielda 7% kobiet w wieku 18-44 lata było w

przeszłości przedmiotem przestępstwa na tle seksualnym,
które okazało się być przy tym istotnym czynnikiem
ryzyka rozwoju różnych zaburzeń psychicznych, w tym
PTSD (3,7%).

PTSD – współistnienie z innymi

zaburzeniami psychicznymi

• Większość (62-80%) pacjentów cierpiących na PTSD

spełnia jednocześnie kryteria diagnostyczne innych

zaburzeń psychicznych. Jednoczesne występowanie

dwóch lub więcej zaburzeń psychicznych zdarza się

zatem znamiennie częściej u osób z PTSD niż u

pozostałych!

• Zaburzeniami psychicznymi kojarzącymi się często z

PTSD występującym w ciągu życia po wydarzeniu

traumatycznym są:

DLA MĘŻCZYZN:
Nadużywanie alkoholu lub uzależnienie
Depresja
Zaburzenia zachowania
Nadużywanie narkotyków i narkomania

DLA KOBIET:

Depresja

Fobia specyficzna (prosta)

Fobia społeczna

Nadużywanie alkoholu lub uzależnienie

Czynniki ryzyka PTSD

• Płeć żeńska,
• Wcześniejsze przeżycia traumatyczne (łącznie z

molestowaniem z dzieciństwie),

• Neurotyczność,
• Obecność wcześniejszych zaburzeń lękowych lub

depresji,

• Niski status społeczno-ekonomiczny,

• Niski status społeczno-ekonomiczny,
• Zawód umożliwiający bliski kontakt z tragediami i

traumatycznymi wydarzeniami (strażacy, żołnierze

itp.)

PTSD – kryteria diagnostyczne

• Narażenie na stresujące wydarzenie lub sytuację

(oddziałujące krótko lub długotrwale) o cechach wyjątkowo

zagrażających lub katastroficznych, które mogłoby

spowodować przenikliwe odczuwanie cierpienia u niemal

każdego.

• Występuje uporczywe przypominanie sobie lub „odżywanie”

stresora w postaci zakłócających przebłysków (flashbacks),

żywych wspomnień lub powracających snów, albo w postaci

gorszego samopoczucia w sytuacji zetknięcia się z

okolicznościami przypominającymi stresor lub związanymi z

nim.

• Pacjent unika lub preferuje unikanie okoliczności

przypominających stresor lub związanych z nim, co nie miało

miejsca przed zetknięciem się z działaniem stresora.

PTSD – kryteria diagnostyczne, c.d.

• Występują którekolwiek z poniższych:

– Częściowa lub całkowita niezdolność do odtworzenia

pewnych ważnych okoliczności zdarzenia

traumatycznego,

– Uporczywie utrzymujące się objawy zwiększonej

psychologicznej wrażliwości i stanu wzbudzenia (co nie

miało miejsca przed wydarzeniem) pod postacią:

• Trudności w zasypianiu lub podtrzymywaniu snu,
• Drażliwości lub wybuchów gniewu,
• Trudności w koncentracji uwagi,
• Nadmiernej czujności,
• Nadmiernej reakcji reagowania przestrachem na błahe pobudki.

• Wszystkie kryteria diagnostyczne powinny zaistnieć

w ciągu 6 miesięcy od traumatyzującego

wydarzenia.

Zaburzenia adaptacyjne – kryteria

diagnostyczne

• Początek objawów w ciągu 1 miesiąca od

zaistnienia stresora psychospołecznego

zaistnienia stresora psychospołecznego
(pozbawionego jednak cech katastrofy lub
niezwykłego natężenia),

• Prezentowane objawy lub zaburzenia zachowania

są typowe dla innych kategorii diagnostycznych:
zaburzeń afektywnych (za wyjątkiem urojeń i

zaburzeń afektywnych (za wyjątkiem urojeń i
omamów), zaburzeń lękowych (F40-F48) lub
zaburzeń zachowania (F91-) lecz nie spełniają
pełnych kryteriów diagnostycznych tych zaburzeń
oraz istnieje wspomniany czynnik stresorowy,

Zaburzenia adaptacyjne – krótka reakcja depresyjna

kryteria diagnostyczne

• Przemijający łagodny stan depresyjny trwający nie dłużej niż

1 miesiąc.

Zaburzenia adaptacyjne – reakcja depresyjna

przedłużona - kryteria diagnostyczne

• Łagodna depresja będąca reakcją na przedłużające się

narażenie na sytuację stresową trwająca nie dłużej niż 2 lata.

Zaburzenia adaptacyjne – reakcja mieszana lękowo-

depresyjna - kryteria diagnostyczne

• Nasilenie objawów lękowych i depresyjnych jest jednakowe,

jednak nie osiąga poziomu umożliwiającego rozpozanie
zaburzenia lękowego i depresyjnego mieszanego lub innego
mieszanego zaburzenia lękowego.

Zaburzenia adaptacyjne – głównie z zaburzeniami

innych emocji - kryteria diagnostyczne

• Objawy obejmują kilka typów emocji: lęk, depresję,

martwienie się, napięcie, gniew. Nasilenie zaburzeń nie

uzasadnia rozpoznania innych mieszanych zaburzeń

lękowych.

Zaburzenia adaptacyjne – głównie z zaburzeniami

zachowania - kryteria diagnostyczne

• Dominującym objawem jest zmiana zachowania (np. reakcja

żałoby prowadząca u nastolatka do agresji).

Zaburzenia adaptacyjne – z mieszanymi zaburzeniami

zachowania i emocji - kryteria diagnostyczne

• Jednocześnie występują nasilone zaburzenia emocjonalne i

zachowania.

Zaburzenia dysocjacyjne (ICD-10)

(NIE OMAWIANE NA TYM WYKŁADZIE)

F44 Zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne)

F44.0 Amnezja dysocjacyjna
F44.1 Fuga dysocjacyjna
F44.2 Osłupienie dysocjacyjne
F44.3 Trans i opętanie
F44.4 Dysocjacyjne zaburzenia ruchu

F44.4 Dysocjacyjne zaburzenia ruchu
F44.5 Drgawki dysocjacyjne
F44.6 Dysocjacyjne znieczulenia i utrata czucia

zmysłowego

F44.7 Mieszane zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne)
F44.8 Inne zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne)

F44.9 Zaburzenia dysocjacyjne, nie określone

Zaburzenia lękowe

Klasyfikacja wg. ICD-10

F45 Zaburzenia występujące pod postacią somatyczną

F45.0 Zaburzenia somatyzacyjne (z somatyzacją)

F45.1 Zaburzenia występujące pod postacią somatyczną,

niezróżnicowane

F45.2 Zaburzenia hipochondryczne
F45.3 Zaburzenia autonomiczne występ. pod postacią somatyczną

F45.30 Serce i układ krążenia
F45.31 Górny odcinek przewodu pokarmowego
F45.32 Dolny odcinek przewodu pokarmowego
F45.33 Układ oddechowy

F45.33 Układ oddechowy
F45.34 Układ moczowo-płciowy
F45.38 Inny narząd lub układ

F45.4 Uporczywe bóle psychogenne
F45.8 Inne zaburzenia występujące pod postacią somatyczną

F42.9 Zaburzenia występujące pod postacią somatyczną, nie

określone

Zaburzenia występujące pod postacią

somatyczną – kryteria diagnostyczne

• Utrzymujące się co najmniej przez 2 lata skargi na wielorakie i

zmienne objawy somatyczne, których nie udaje się wyjaśnić w

sposób przekonujący i adekwatny rozpoznaniem żadnej

wykrywalnej choroby fizycznej. Jeśli występują autonomiczne

objawy lęku, są ona marginalne i nie stanowią głównego trzonu

skarg pacjenta,

• Pacjent jest mocno skoncentrowany na swoich objawach co

prowadzi do wielokrotnych, bezowocnych wizyt u lekarzy POZ

lub specjalistów i jest przyczyną cierpienia, może też prowadzić

do samodzielnego leczenia się i nadużywania leków,

• Występuje uporczywe odrzucanie zapewnień lekarskich o braku

adekwatnej przyczyny somatycznej uzasadniającej doznawane

• Występuje uporczywe odrzucanie zapewnień lekarskich o braku

adekwatnej przyczyny somatycznej uzasadniającej doznawane

dolegliwości,

• Należy wykluczyć sytuacje kiedy dolegliwości występują

wyłącznie podczas epizodu schizofrenii, zaburzeń nastroju lub

napadów paniki,

• Należy wykluczyć wszelkie choroby somatyczne mogące być

przyczyną dolegliwości fizycznych,

Zaburzenia występujące pod postacią

somatyczną – kryteria diagnostyczne, c.d.

• Występuje sześć lub więcej spośród następujących

dolegliwości:

– Ból brzucha,

– Ból brzucha,
– Nudności,
– Uczucie wzdęcia lub wypełnienia gazami,
– Niesmak w ustach lub obłożony język,
– Skargi na wymioty lub odbijanie się pokarmów,
– Skargi na częste lub luźne stolce albo na płynną wydzielinę z

odbytu,

– Krótki oddech mimo braku wysiłku,
– Bóle w klatce piersiowej,

– Bóle w klatce piersiowej,
– Dyzuria lub skargi na częste oddawanie moczu,
– Nieprzyjemne wrażenia w obrębie lub okolicy narządów płciowych,
– Skargi na niezwykłą lub obfitą wydzielinę z pochwy,
– Plamistość lub zmiana zabarwienia skóry,
– Pobolewania kończyn, rąk lub stóp, stawów,
– Nieprzyjemne wrażenia drętwienia lub swędzenia.

Zaburzenia hipochondryczne –

kryteria diagnostyczne

• Utrwalone, utrzymujące się co najmniej 6 miesięcy

przekonanie o występowaniu maksimum dwóch

przekonanie o występowaniu maksimum dwóch
poważnych chorób somatycznych, z których co
najmniej jedną pacjent nazywa po imieniu, bądź:

• Pacjent koncentruje się na domniemanej zmianie

postaci lub kształtu własnego ciała (dysmorfofobia),

• Występują pozostałe cechy typowe dla zaburzeń

pod postacią somatyczną (np. odrzucanie
zapewnień lekarskich o braku choroby, cierpienie
psychiczne, wykluczono istnienie rzeczywistej
choroby fizycznej itp.).

Zaburzenia autonomiczne występujące pod

postacią somatyczną – kryteria diagnostyczne

• Odczuwane objawy stymulacji autonomicznej pacjent przypisuje

konkretnej chorobie somatycznej dotyczącej jednego z układów:

– Sercowo-naczyniowego lub serca,
– Górnego odcinka przewodu pokarmowego,

– Górnego odcinka przewodu pokarmowego,
– Dolnego odcinka przewodu pokarmowego,
– Układu oddechowego,
– Układu moczowo-płciowego

• Dolegliwości fizykalne obejmują:

– Bicie serca, poty gorące lub zimne, suchość w jamie ustnej,
– Rumienienie się lub wypieki,
– Dyskomfort w nadbrzuszu, gniecenie w żołądku,

– Dyskomfort w nadbrzuszu, gniecenie w żołądku,
– Pobolewanie lub dyskomfort w klatce piersiowej, dołku podsercowym,
– Utrudnione oddychanie, hiperwentylacja,
– Nadmierna męczliwośc przy niewielkim wysiłku,
– Aerofagia, czkawka, zgaga,
– Skargi na przyspieszoną pracę jelit,
– Poliuria, dyzuria,
– Wzdęcia, rozpieranie, ciężkość

Zaburzenia lękowe a depresja

Jedna choroba czy dwie?

Lęk

podprogowy

Lęk uogólniony

Depresja

Współzachorowalność

lęku i

depresji

Lęk podprogowy

+ depresja

podprogowy

Depresja

podprogowa

Mieszane zespoły

lękowo-depresyjne

Depresja

podprogowa + lęk

Sartorius et al., 1996