zegarmistrz 731[05] z2 05 u

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ

Krzysztof Bartosik

Piotr Dubis

Wykonywanie napraw czasomierzy elektrycznych
i elektronicznych 731[05].Z2.05

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr inż. Ireneusz Kocoń
mgr inż. Grzegorz Śmigielski

Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Piotr Dubis

Konsultacja:
mgr inż. Andrzej Zych

Korekta:

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej „Wykonywanie
napraw czasomierzy elektrycznych i

elektronicznych” 731[05].Z2.05 zawartego

w modułowym programie nauczania dla zawodu zegarmistrz.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Organizacja stanowiska, narzędzia i przyrządy do napraw zegarów i zegarków

elektrycznych, elektronicznych i specjalnych

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające 9
4.1.3. Ćwiczenia 9
4.1.4. Sprawdzian postępów 11

4.2. Pomiary wielkości elektrycznych – procedury pomiarowe przy diagnostyce

i naprawach czasomierzy elektronicznych

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające 15
4.2.3. Ćwiczenia 15
4.2.4. Sprawdzian postępów 17

4.3. Naprawa i wymiana elementów czasomierzy elektrycznych i elektronicznych

oraz ich montaż po naprawie

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające 21
4.3.3. Ćwiczenia 22
4.3.4. Sprawdzian postępów 23

4.4. Zespoły mechaniczne i części zamienne stosowane w czasomierzach

elektrycznych i elektronicznych

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające 25
4.4.3. Ćwiczenia 26
4.4.4. Sprawdzian postępów 27

4.5. Kontrola jakości wykonanej naprawy. Przepisy bhp przy wykonywaniu

napraw czasomierzy elektrycznych i elektronicznych

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające 31
4.5.3. Ćwiczenia 32
4.5.4. Sprawdzian postępów 32

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i umiejętności o metodologii

przeprowadzania napraw zegarów i zegarków elektrycznych oraz elektronicznych.

W poradniku zamieszczono:

− wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane, abyś

bez problemów mógł korzystać z poradnika,

− cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

− materiał nauczania, „pigułkę” wiadomości teoretycznych niezbędnych do opanowania

treści jednostki modułowej,

− zestaw pytań przydatny do sprawdzenia, czy już opanowałeś podane treści,

− ćwiczenia pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

− sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań i pytań. Pozytywny wynik sprawdzianu

potwierdzi, że dobrze pracowałeś podczas lekcji i że nabrałeś wiedzy i umiejętności
z zakresu tej jednostki modułowej,

− literaturę uzupełniającą.

Materiał nauczania został podzielony na części, których kolejność umożliwi Ci stopniowe

zdobywanie nowych wiadomości i umiejętności związanych z zakresem tematycznym
niniejszego poradnika. Kolejno zostały przedstawione: podstawowe informacje z zakresu
podstaw elektrotechniki, podstaw miernictwa oraz zasad napraw zegarów i zegarków
elektrycznych i elektronicznych.

Dalej kolejno opisano metody i procedury wykonywana napraw części mechanicznych

oraz elektrycznej. Wskazano metodologie usuwania najczęściej występujących wad i usterek.

Końcową część materiału nauczania poświęcono na opis metody regulacji oraz sposobów

sprawdzenia poprawności działania układów elektronicznych w zegarach.

Przykładowe ćwiczenia pozwolą Ci zrozumieć i przyswoić wiedzę w praktyce. Na końcu

każdego tematu znajdują się pytania sprawdzające. Pozwolą Ci one zweryfikować Twoją
wiedzę. Jeżeli okaże się, że czegoś jeszcze nie pamiętasz lub nie rozumiesz, zawsze możesz
wrócić do rozdziału „Materiał nauczania” i tam znajdziesz odpowiedź na pytania, które
sprawiły Ci kłopot.

Przykładowy sprawdzian osiągnięć może okazać się świetnym treningiem przed

zaplanowanym przez nauczyciela sprawdzianem, a część teoretyczna pozwoli Ci sprawdzić
Twoje umiejętności z zakresu sporządzania kalkulacji. W razie jakichkolwiek wątpliwości
zwróć się o pomoc do nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

731[ 05]. Z1

EKSPLOATOWANIE MECHANIZMÓW

ZEGAROWYCH

731[ 05]. Z2.01

Organizowanie stanowiska pracy

731[ 05]. Z2.02

Wykonywanie czyszczenia i konserwacji

mechanizmów zegarowych

731[ 05]. Z2.03

Diagnozowanie przyczyn nieprawidłowej pracy

mechanizmów zegarowych

731[ 05]. Z2.04

Wykonywanie napraw czasomierzy mechanicznych

731[ 05]. Z2.05

Wykonywanie napraw czasomierzy

elektrycznych i elektronicznych

731[ 05]. Z2.06

Wykonywanie regulacji mechanizmów

zegarowych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu nauczania jednostki modułowej powinieneś umieć:

– zinterpretować dokumentację techniczną,
– rozpoznać podstawowe rodzaje materiałów stosowanych w budowie zegarów,
– rozróżniać części i podzespoły mechanizmów zegarowego,
– opisywać i diagnozować najczęściej występujące wady i usterki,
– wykonać montaż mechanizmu zegarowego,
– dokonać kontroli poprawności montażu mechanizmu zegarowego,
– scharakteryzować podstawowe materiały stosowane w elektrotechnice,
– stosować przepisy bhp i przeciwpożarowe,
– zastosować układ jednostek SI,
– skorzystać z różnych źródeł informacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku procesu kształcenia uczeń/słuchacz powinien umieć:

– zastosować wiadomości teoretyczne z elektrotechniki i elektroniki przy wykonywaniu

napraw,

– zastosować wiadomości z zakresu technologii napraw czasomierzy mechanicznych przy

naprawach czasomierzy elektrycznych i elektronicznych,

– wykonać naprawę części mechanicznych czasomierzy elektrycznych i elektronicznych,
– zmontować czasomierz elektryczny i elektroniczny po naprawie,
– dokonać kontroli naprawianych mechanizmów i obwodów czasomierza elektrycznego

i elektronicznego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Organizacja stanowiska, narzędzia i przyrządy do napraw

zegarów i zegarków elektrycznych, elektronicznych
i specjalnych

4.1.1. Materiał nauczania

Uszkodzenia oraz technika ich wykrywania

Od zegarka elektronicznego wymaga się, aby wskazywał czas z określoną odchyłką

dobową, był odporny na zmienne warunki użytkowania oraz zapewniał ciągłą pracę
zużywając nie więcej niż jeden komplet baterii na rok. Nadmierny pobór prądu przez zegarek
nie spowoduje błędnego odliczenia czasu, a jednak taki zegarek należy uznać za niesprawny.

Użytkownika interesuje zwykle międzyawaryjny czas pracy urządzenia, tj. czas od

naprawy do naprawy.

Należy pamiętać że wszystkie wady i uszkodzenia można podzielić na pierwotne

i wtórne. Często jest usuwany skutek (uszkodzenie wtórne), a nie przyczynę (uszkodzenie
pierwotne), co prowadzi do ponownego uszkodzenia. Kończąc naprawę musimy być zawsze
pewni, że usunęliśmy ostateczną przyczynę uszkodzenia.

Najbardziej trudne do lokalizacji są uszkodzenia przemijające, tj. takie, których

występowanie jest przypadkowe. Przystępując do lokalizacji takiego uszkodzenia należy
najpierw ustalić charakter uszkodzenia, a następnie poddając badany zespół odpowiedniemu
narażeniu (nie przekraczając przy tym ekstremalnych warunków pracy) obserwować skutki.
Druga metoda polega na wymianie elementu czy zespołu, który jest najbardziej „podejrzany”.

Każdy skuteczny proces naprawy powinien przebiegać konsekwentnie i planowo.

Umiejętność posługiwania się takim planem niejako gwarantuje lokalizację uszkodzenia
w dowolnym urządzeniu. Procedura skutecznej naprawy każdego urządzenia:
– ogólne zapoznanie się z naprawianym urządzeniem, wstępne badanie wejść i wyjść oraz

elementów regulacji, przełączników itp.,

– zrozumienie zasady działania urządzenia, zapoznanie się ze schematem blokowym,

konstrukcją, instrukcją obsługi, schematem ideowym,

– analiza objawów uszkodzenia i

postawienie hipotezy co do

rodzaju uszkodzenia

i przyczyny jego powstania,

– ustalenie strategii poszukiwania uszkodzenia i wybór metody lokalizacji,
– systematyczne badanie urządzenia przyjętymi metodami, pomiary, syntezą i analiza

wyników w kolejnych cyklach badawczych,

– lokalizacja uszkodzenia, naprawa lub wymiana uszkodzonego elementu regulacja po

naprawie,

– zrozumienie przyczyny powstania uszkodzenia, upewnienie się co do jego przyczyn

i skutków,

– testowanie i wygrzewanie urządzenia po naprawie oraz sprawdzenie w rzeczywistych

warunkach eksploatacji i narażeń.

Stanowisko naprawcze

Właściwie zorganizowane stanowisko pracy niewątpliwie sprzyja dużej sprawności

działania. Z reguły skromne warunki lokalowe w zakładach naprawczych zmuszają do bardzo
funkcjonalnego zagospodarowania całej przestrzeni zakładu. Pierwsze stanowisko służy
do drobnych prac mechanicznych w pozycji stojącej (polerowanie, wiercenie, szlifowanie),
drugie – do napraw zegarków elektronicznych i do prac precyzyjnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Istotny wpływ na przebieg prac serwisowych jest przygotowanie odpowiednich gniazdek

zasilających urządzenia i przyrządy serwisowe jak i samo urządzenie naprawiane. Zdarza się
bowiem często, że jednocześnie należy włączyć wiele różnych odbiorników energii
elektrycznej. Stanowisko do diagnostyki i naprawy zegarów i zegarków elektrycznych
i elektronicznych zasila się z sieci prądu przemiennego 230 V poprzez główny wyłącznik,
wyłącznik różnicowoprądowy oraz zabezpiecza się ten obwód bezpiecznikiem topikowym
o prądzie znamionowym nie większym niż 10 A. W celu podniesienia poziomu
bezpieczeństwa należy wyposażyć stanowisko w transformator separacyjny, o przekładni 1:1
i mocy nie większej niż 200 VA, izolujący od bezpośredniego połączenia z siecią (niezbędny
w przypadku napraw urządzeń zasilanych bezpośrednio z sieci, a nie wyposażonych we
własny transformator).

Materiały pomocnicze i ich zastosowanie

W trakcie wykonywania prac naprawczych na stanowisku oprócz podstawowych

narzędzi, urządzeń i materiałów, które zostały omówione w jednostkach poprzednich
powinny się znaleźć następujące materiały pomocnicze:
– alkohol etylowy (spirytus) jest głównym rozpuszczalnikiem służącym do usuwania

mikrozabrudzeń. Jest on bezpieczny w użyciu, nietoksyczny, nie pozostawia po sobie
praktycznie żadnych osadów i nie rozpuszcza tworzyw, powoduje niekiedy ich
zmatowienie, ale można to łatwo usunąć ściereczką. Przemywane powierzchnie należy
więc szybko osuszyć, najlepiej strumieniem ciepłego powietrza z suszarki. Nie wolno
w czasie czyszczenia zegarów i zegarków elektrycznych stosować denaturatu, gdyż
pozostawia on na czyszczonych elementach przewodzący nalot, który istotnie zakłóca
pracę zegara i przyśpiesza zużywanie się baterii,

– wata celulozowa (lekarska – oczna) jest uniwersalnym materiałem do usuwania

zanieczyszczeń, przemywania wskaźników LCD, przepustów gumowych, pól stykowych,
itp. Operację tę wykonuje się za pomocą pałeczki plastykowej, na końcu której jest
nawinięta odrobina waty zamoczona następnie w spirytusie. W trakcie mycia należy
uważać by w mechanizmie nie zostawiać włókien,

– aceton służy do odtłuszczania powierzchni przed klejeniem, oczyszczania niektórych

tworzyw sztucznych oraz do sporządzania klejów,

– tri (trójchloroetylen) jest niepalnym rozpuszczalnikiem i służy do usuwania plam,

odtłuszczania, klejenia polistyrenu, pleksi i do sporządzania klejów. Uwaga! Opary tri są
toksyczne.

– butapren jest uniwersalnym klejem do połączeń elastycznych, tkanin i cienkich folii,
– klej nitrocelulozowy - uniwersalne kleje do sztywnego łączenia drobnych konstrukcji,

hermetyzacji i zalewania nieszczelności np. hermol. Uwaga! Zawarty w hermolu
rozpuszczalnik jest lotny i może powodować uszkodzenia (matowienie elementów
plastikowych, odbarwianie),

– klej epoksydowy (chemoutwardzalny klej dwuskładnikowy) służy do łączenia sztywnych

konstrukcji, z tworzyw, ceramiki, drewna i metalu,

– klej cyjanoakrylowy (jednoskładnikowe), utwardzają się pod wpływem wilgoci zawartej

w powietrzu, bezbarwne i o dużej płynności. Kleje te należy przechowywać bardzo
szczelnie zamknięte w suchym i chłodnym miejscu,

– klej przewodzący jest klejem na osnowie związków srebra i służy do wykonywania

i naprawy połączeń elektrycznych techniką klejenia. Do przechowywania go należy
stosować bardzo szczelne naczynia,

– olejek i smar silikonowy są pochodzenia mineralnego. Zawierają związki krzemu, są

bezbarwne i nie starzeją się. Stanowią bardzo dobry izolator, środek do hermetyzacji
i do smarowania wolnoobrotowych mechanizmów. Są chemicznie bierne. Smar

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

silikonowy stosuje się również do wypełniania porów celem zmniejszenia oporności
cieplnej między radiatorem, a powierzchnią odprowadzającą ciepło z elementu,

– lakier silikonowy (lakier bezbarwny najczęściej w aerozolu) służy do wytwarzania

powłok izolacyjnych, ochrony przed wilgocią, chemicznie bierny,

– lakier caponowy (bezbarwny, nie rozpuszczający tworzyw, szybkoschnący, łatwy

do usunięcia) służy do pokrywania ozdobnych metalowych powierzchni w celu ochrony
przed korozją,

– lakier nitrocelulozowy (nitro) jest szybkoschnący, dobrze kryjący różne materiały, służy

do wykonywania zaprawek, znaczników i hermetyzacji,

– folie z tworzyw sztucznych i gąbka poliuretanowa służą do wykonywania przekładek

izolacyjnych.

– topniki stosuje się do lutowania aluminium, stali i powłok niklowych. Godny polecenia

jest siarczan amonu (NH

) – popularny nawóz sztuczny. Jest higroskopijny

więc po

lutowaniu musi być dokładnie usunięty,

– kontakt spray (środek w aerozolu) stosuje się do konserwacji styków złączy,
– oziębiacz spray (środek w aerozolu) służy, poprzez miejscowe oziębienie, do lokalizacji

zimnych lutów i defektów struktur,

– grafit spray (środek w aerozolu) stosuje się do wykonywania powierzchni przewodzących

na różnych materiałach, m.in. do

wykonywania powierzchni ekranujących na

tworzywach sztucznych.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Z jakich czynności składa procedura naprawy zegarów i zegarków elektrycznych

i elektronicznych?

2. Co to są uszkodzenia pierwotne i uszkodzenia wtórne?
3. Jaki jest cel testowania i wygrzewania zegarków po naprawie?
4. Dla czego zasilanie stanowiska naprawczego powinno się odbywać poprzez transformator

separacyjny?

5. Jaka rolę w

instalacjach zasilających zegary i

sieci zegarów pełni wyłącznik

różnicowoprądowy?

6. W jaki sposób odtłuszcza się elementy przed klejeniem?
8 Jakie właściwości ma olej silikonowy i jakie ma on zastosowanie?
7. Do czego stosuje się lakier caponowy?
8. Jakie jest działanie oziębiacza w aerozolu podczas diagnostyki uszkodzeń?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj częściowy demontaż wskazanego zegara, oczyść zabrudzone części i elementy

zegara. Dokonaj wymiany uszkodzonych elementów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) rozmontować czasomierz i obejrzyj jego mechanizm,
2) dobrać odpowiednie twoim zdaniem przyrządy i narzędzia do diagnostyki i naprawy tego

typu mechanizmu,

3) opisać występujące uszkodzenia i określ procedurę usuwania usterek,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4) ustalić elementy które należy wymienić,
5) wyczyścić montowane elementy,
6) zamontować baterie, wykonać próbę chodu zegara.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– poradnik dla ucznia,
– stanowisko do diagnostyki i naprawy mechanizmów,
– uszkodzone mechanizmy elektryczne i elektroniczne,
– materiały piśmiennicze do zapisania planu diagnostyki i naprawy, oraz robienia notatek.

Ćwiczenie 2

Wykonaj osłonę antykorozyjną dwóch elementów wskazanych przez nauczyciela, połącz

te elementy za pomocą lutowia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wskazane elementy oczyść z nalotów i rdzy szczotką stalową i papierem ściernym,
2) używając farby podkładowej zabezpieczyć elementy przed dalszą korozją,
3) pobielić oba elementy i zlutować je, pozostawić próbkę do ostygnięcia,
4) oczyścić zlutowany podzespół z resztek topnika szczotką ze sztywnym włosiem,
5) odtłuścić acetonem, pokryć spoiwo lakierem caponowym i pozostawić do wyschnięcia,
6) pokazać i porównać efekt swojej pracy z pracami kolegów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– poradnik dla ucznia,
– literatura,
– elementy podlegające połączeniu,
– lutownica oporowa o mocy 300 W, lut cynowo-ołowiowy, topnik,
– szczotka z

włosiem z

tworzywa sztucznego, arkusze papieru ściernego różnej

ziarnistości, imadło,

– lakier caponowy, pędzelek, rozcieńczalnik nitro, aceton.

Ćwiczenie 3

Wykonaj połączenie klejone dwóch części uszkodzonego podzespołu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) określić rodzaj materiału z jakiego jest wykonany podzespół,
2) dobierać właściwy dla danego materiału klej,
3) przygotować części klejone, oczyścić je i odtłuścić, wyrównać brzegi elementów,
4) zapewnić właściwe warunki klejenia (temperatura, wentylacja) zgodnie z instrukcją

umieszczoną przez producenta kleju,

5) skleić próbki tworzyw zgodnie z instrukcją klejenia.
6) odczekać czas przewidziany przez producenta kleju,
7) obejrzeć połączenia klejone, ocenić estetykę i wytrzymałość połączeń,
8) zaprezentować efekty swojej pracy, ocenić jakość wykonanego połączenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

– poradnik dla ucznia,
– literatura,
– uszkodzony element wymagający klejenia,
– kleje jedno i dwuskładnikowe odpowiednie do klejenia tworzyw sztucznych,
– środki do odtłuszczania, narzędzia i materiały do oczyszczania pękniętych elementów

(skrobak, pilnik, papier ścierny itp.),

– szpatułki do nakładania klejów pojemniczki do mieszania klejów dwuskładnikowych,
– zaciski sprężyste ręczne do ściskania próbek podczas klejenia.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) postępować tak, aby uchronić się przed porażeniem prądem

elektrycznym przy diagnostyce i naprawie czasomierzy
zasilanych z sieci?

2) ergonomicznie ustawić przyrządy i

narzędzia do

naprawy

danego typu czasomierza?

3) opracować plan postępowania przy wyszukiwaniu usterki dla

danego typu mechanizmu przy znanych objawach?

4) testować mechanizm w

celu znalezienia uszkodzenia

przemijającego?

5) odnowić tarczę, wskazówki lub inną ozdobną część pokrytą

patyną?

6) rozpoznać rodzaj tworzywa sztucznego oraz je obrabiać?

7) dobierać środki czyszczące i odtłuszczające?

8) dobrać klej do danego rodzaju tworzywa ze względu na

wytrzymałość i estetykę złącza?

9) lutować różne rodzaje metali?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Pomiary wielkości elektrycznych – procedury pomiarowe

przy diagnostyce i naprawach czasomierzy elektronicznych

4.2.1. Materiał nauczania

Podstawowe prawa elektrotechniki oraz podstawowe elementy obwodów elektrycznych

zostały omówione we wcześniejszych modułach, podobnie jak rodzaje przyrządów
pomiarowych oraz metody ich podłączania do układu badanego. W celu doskonalenia
i uzupełnienia umiejętności przypomnieć należy:
– do pomiarów używa się mierników sprawnych,
– rozpoczynając pomiar wartości napięć wybiera się ten zakres miernika, w którym mieści

się wartości napięcia zasilania badanego urządzenia,

– przy pomiarach wartości prądów zasadniczo wybiera się zakres najwyższy,
– w sytuacjach wątpliwych przyrząd sprawdza się za pomocą wzorca lub okresowo testuje,
– używa się właściwych sond, kabli i

ostro zakończonych, czystych końcówek

pomiarowych,

– pomiary wykonuje się zasadniczo w obwodach o najmniejszej impedancji,
– przy pomiarach prądów zmiennych przestrzega się właściwego uziemienia przyrządów,
– regularnie należy sprawdzać stan baterii zasilającej miernik,
– wyniki pomiarów znacznie odbiegające od spodziewanych odrzuca się, a pomiary

powtarza się.

Typową naprawą polegającą na przeprowadzeniu różnych pomiarów jest diagnoza

i naprawa zegarka z wyświetlaczem LCD.

Przed naprawą, moduł należy dokładnie wymyć w odpowiednich cieczach i przelutować

elementy. Przebieg takiej naprawy może być następujący:
– wymyć moduł i inne elementy zegarka w cieczy o nazwie handlowej Batersol lub

w wodzie utlenionej; uwaga: nie należy myć wskaźnika, cewki budzika i trymera,

– wypłukać w wodzie destylowanej,
– wymyć w cieczy Unisol lub spirytusie etylowym,
– wysuszyć dmuchawką,
– przelutować wszystkie elementy bloku elektronicznego.

Po tych zabiegach należy sprawdzić pobór prądu. W większości przypadków stwierdza

się spadek poboru prądu do wartości nominalnej. Jeśli jednak nadal pobór prądu pozostaje za
duży, to uszkodzony jest układ scalony, którego naprawić się nie da. Należy więc wymienić
cały moduł na nowy.

Zbyt duża wartość prądu pobieranego przez moduł jest główną przyczyną powodującą

brak zasilania, gdyż świeża bateria, która powinna wystarczyć przynajmniej na rok
użytkowania, zostanie w krótkim czasie wyczerpana. Inne przyczyny braku zasilania to:
– użycie starej lub wadliwej baterii,
– wadliwe zamocowanie baterii wskutek niedokręcenia wkrętów mocujących sprężynki

stykowe dociskające baterię,

– zwarcie w obwodzie zasilania żarówki podświetlającej,
– skorodowane styki wskutek wilgoci dostającej się do wnętrza zegarka przez nieszczelną

kopertę,

– wyczerpana bateria wskutek częstego używania podświetlenia i alarmu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Inne uszkodzenia zegarka kwarcowego ze wskazaniami cyfrowymi mogą być przyczyną

wadliwego wskazywania czasu lub zupełnego braku wskazań. Przyczynami wadliwych
wskazań mogą być:
– błędne ustawienie czasu,
– samoczynne przestawianie czasu wskutek silnego wstrząsu, przegrzanie zegarka, np.

w silnym świetle słonecznym lub przy grzejniku elektrycznym, albo wyładowań
elektrostatycznych, np. przy wkładaniu i zdejmowaniu odzieży z włókien sztucznych,

– za niskie napięcie baterii, zwłaszcza w chwili włączania żarówki podświetlającej,
– uszkodzenie rezonatora kwarcowego,
– mechaniczne uszkodzenie wskaźnika,
– brak zestyku na łącznikach z gumy przewodzącej,
– uszkodzenia innych połączeń.
Natomiast przyczynami braku wskazań mogą być:
– niewzbudzenie oscylatora kwarcowego,
– brak zasilania, uszkodzenie przetwornicy lub podwajacza napięcia,
– uszkodzenie rezonatora, przerwa lub zwarcie w jego obwodzie,
– brak kondensatora w

podwajaczu napięcia, zwarcie lub przerwa w

obwodzie

kondensatora,

– uszkodzenie struktury bloku elektronicznego lub pęknięcie jego płytki,
– zanieczyszczenie lub zawilgocenie zegarka, zwłaszcza w

pobliżu rezonatora

kwarcowego,

– brak folii polaryzującej na wskaźniku LCD.

Zdarzają się również przypadki, że tylko niektóre segmenty cyfr wskaźnika zanikają, co

utrudnia odczytanie wskazań. Jeżeli moduł został już sprawdzony i działa sprawnie, to można
przypuszczać, że przyczyna tego błędu znajduje się we wskaźniku. Sprawdzenie wskaźnika
polega na doprowadzaniu napięcia kolejno do poszczególnych wyprowadzeń. Jeśli niektóre
z segmentów nie ujawniają się podczas sprawdzania, to należy przemyć wyprowadzenia
cieczą Unisol lub spirytusem etylowym. Jeśli przemycie nie pomaga, to trzeba wskaźnik
wymienić na nowy. Przyczyną uszkodzenia wskaźnika może być zbyt gwałtowne
wyjmowanie łączników stykowych z gumy przewodzącej, wskutek czego zrywają się
napylone srebrem wyprowadzenia wskaźnika. Gdy bateria jest dobra i zasilanie odbywa się
prawidłowo, a naciskanie na przyciski nie powoduje właściwej reakcji, przyczynami tego
stanu mogą być:
– brak połączenia bieguna dodatniego baterii z kopertą zegarka,
– brak zestyku sprężynki stykowej z połączeniem drukowanym w module,
– zakleszczanie się przycisku w otworze koperty wskutek zabrudzenia lub korozji,
– uszkodzenie struktury bloku elektronicznego,
– przesuwanie się modułu w kopercie,
– stałe zwarcie jednego z przycisków.

Czasem, mimo prawidłowo działania przycisków, nie świeci się żarówka podświetlająca,

a w zegarkach z budzikiem brak jest alarmu. Przyczynami tego stanu mogą być:
– brak połączenia z przetwornikiem akustycznym,
– uszkodzenie mechaniczne lub zwarcie przetwornika,
– przerwa w obwodzie cewki przetwornika alarmu,
– uszkodzenie tranzystora sterującego,
– uszkodzenie struktury bloku elektronicznego lub doprowadzeń do jego płytki,
– uszkodzenie żarówki,
– zimny lut przyłączenia żarówki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W zależności od zauważonych wad i usterek podczas wyżej opisanych badań i sprawdzeń

należy wykonać następujące czynności:
– wymienić rezonator, jeśli jest wadliwy, albo zestroić obwód oscylatora przez wymianę

rezonatora lub dołączenie do niego kondensatora lub trymera,

– sprawdzić połączenie, usunąć zwarcie i przerwy w obwodach drukowanych,
– przemyć blok elektroniczny, styki i wyprowadzenia wskaźnika oraz usunąć ślady

korozji,

– wymienić wskaźnik, układ scalony, żarówkę,
– sprawdzić połączenia elementów dyskretnych, usunąć zimny lut lub wadliwe połączenie

klejowe.

W naprawie spotyka się różne odmiany zegarów kwarcowych ze wskazaniami

cyfrowymi, produkowane przez różne firmy. Chociaż nie można do wszystkich stosować tej
samej metody, to jednak pewną pomocą będzie schemat ogólny ustalania wad i uszkodzeń
oraz sposobów ich usuwania schemat za szwajcarską firmą MONDAINE.

Tab. 1. Wykrywanie wad i uszkodzeń oraz metody ich usuwania w zegarkach kwarcowych LCD.

Wady i uszkodzenia

Możliwe źródła wad i uszkodzeń oraz

kolejność ich usuwania

Nie ukazują się
w ogóle żadne
wskazania

– sprawdzić: czy bateria jest prawidłowo umieszczona (biegun

dodatni do

góry), czy sprężynki stykowe wywierają

dostateczny nacisk,

– sprawdzić działanie przycisków,
– sprawdzić: czy bateria ma jeszcze odpowiednie napięcie:

minimum 1,5 V; jeśli mniej, to baterię wymienić, sprężynki
stykowe – oczyścić,

– sprawdzić, czy wszystkie cztery wkręty 1 są odpowiednio

dokręcone,

– sprawdzić, czy końcówki rezonatora są czyste, gdy trzeba –

oczyścić, czy końcówki te są dobrze zanitowane, jeśli nie, to
rezonator wymienić,

– sprawdzić, czy styki i końcówki stykowe przycisków są

czyste, w przeciwnym razie – oczyścić,

– wymienić wskaźnik cyfrowy.

Ukazują się błędne
wskazania (występuje
to po zmianie baterii
podczas nastawiania
zegarka)

– sprawdzić działanie przycisków,
– sprawdzić, czy wszystkie cztery wkręty 1 są odpowiednio

dokręcone,

– sprawdzić, czy łączniki stykowe nie przesunęły się ze swego

miejsca, jeśli tak, to przesunąć je na właściwe miejsce.

Nie funkcjonuje
przycisk włączający
wskazania

– sprawdzić, czy wszystkie cztery wkręty 1 są odpowiednio

dokręcone,

– sprawdzić, czy styki i końcówki stykowe przycisków są czyste,

w przeciwnym razie – oczyścić.

Matowe, słabo
kontrastowe wskazania

– sprawdzić: czy bateria ma jeszcze odpowiednie napięcie:

minimum 1,5 V; jeśli mniej, to baterię wymienić, sprężynki
stykowe – oczyścić,

– wskaźnik cyfrowy wymienić.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Niedokładne działanie
zegarka

– jeśli regulacja trymerem jest niemożliwa, wymienić rezonator

kwarcowy

Brak
oświetlenia

– sprawdzić: czy bateria ma jeszcze odpowiednie napięcie:

minimum 1,5 V; jeśli mniej, to baterię wymienić, sprężynki
stykowe – oczyścić,

– sprawdzić, czy styki i końcówki stykowe przycisków są

czyste, w przeciwnym razie – oczyścić,

– sprawdzić, czy żarówka jest uszkodzona, jeśli tak, to cały blok

elektroniczny wymienić.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Dlaczego należy sprawdzać okresowo stan baterii zasilających miernik?
2. Co należy wykonać przed rozpoczęciem procedury pomiarowej modułu zegarka?
3. Od jakiego pomiaru zaczyna się diagnostykę?
4. Jakie objawy powoduje wilgoć przedostająca się do wnętrza koperty?
5. Jakie objawy powoduje zwarcie w obwodzie żarówki podświetlającej?
6. Jakie przyczyny mogą powodować przegrzanie zegarka?
7. Jak sprawdzić wyświetlacz LCD?
8. Jakie mogą być przyczyny nie działania alarmu w

zegarkach elektronicznych

z budzikiem?

9. Kiedy należy wymienić rezonator kwarcowy?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Oczyść i wysusz zegarek z wyświetlaczem LCD przygotuj zegarek go do diagnostyki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) otworzyć kopertę, wyjąć moduł zegarka, odłącz baterię, wyświetlacz, wylutuj trymer

i cewkę przetwornika alarmu,

2) wymyć moduł zegarka i kopertę według procedury czyszczenia w wymienionych

płynach, wysuszyć elementy,

3) obejrzeć przez lupę oczyszczone elementy, wyświetlacz i łączniki stykowe; w razie

potrzeby przeczyść delikatnie oba elementy,

4) wlutować trymer i cewkę przetwornika alarmu, założyć wyświetlacz, włożyć moduł

z powrotem do koperty i założyć baterię (po sprawdzeniu przydatności),

5) zmierzyć prąd pobierany przez zegarek i porównaj z wartością katalogową,
6) zapisać kolejność wykonywanych czynności.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– poradnik dla ucznia,
– literatura,
– lutownica do prac precyzyjnych,
– czyszczarka,
– suszarka,
– lupa,
– tester baterii.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

W zegarku elektronicznym nie działają poprawnie elementy nastawcze. Napraw elementy

regulacyjne w tym zegarku (przyciski funkcyjne).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) otworzyć kopertę, wyjąć baterię zasilającą,
2) wyjąć moduł zegarka z koperty,
3) obejrzeć przez lupę przyciski od strony wewnętrznej,
4) obejrzeć stan sprężynek stykowych w module,
5) wyjąć przyciski zdejmij z nich uszczelki gumowe,
6) przeczyścić otwory w kopercie i przyciski,
7) obejrzeć wyniki pracy przez lupę,
8) przeczyścić sprężynki stykowe w module,
9) złożyć zegarek,
10) sprawdzić działanie przycisków.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– poradnik dla ucznia,
– literatura,
– zegarek elektroniczny z wyświetlaczem LCD,
– narzędzia do demontażu i montażu zegarka,
– czyszczarka,
– uszczelki do przycisków.

Ćwiczenie 3

Wykonaj regulację zegarka elektronicznego po naprawie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zmontować układ do pomiaru częstotliwości rezonatora składający się z generatora

i oscyloskopu dwukanałowego,

2) umieścić otwarty zegarek w uchwycie i unieruchom go,
3) podłączyć mikrosondy do wyjścia rezonatora,
4) podłączyć do kanału CH A oscyloskopu generator warsztatowy, a do kanału CH B

wyjście rezonatora,

5) sprawdzić poprawność połączeń,
6) załączyć generator i oscyloskop, ustawić na generatorze częstotliwość wzorcową

i zsynchronizować jej obraz na oscyloskopie na kanale CH A. Następnie
zsynchronizować kanał CH B – sygnał z zegarka,

7) obserwować oba przebiegi i poprzez przekręcanie trymera zmieniaj częstotliwość

rezonatora,

8) ustawić częstotliwość rezonatora zgodnie z częstotliwością generatora wzorcowego.

Wyłącz urządzenia, rozmontuj układ złóż zegarek. posprzątaj stanowisko.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

– generator częstotliwości,
– oscyloskop z mikrosondami,
– poradnik dla ucznia,
– uchwyt do zegarka,
– stanowisko do montażu zegarków wraz z kompletem narzędzi,
– literatura.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) sprawdzić działanie przycisków, odblokować zakleszczone

przyciski?

2) wyczyścić moduł według procedury czyszczenia?

3) sprawdzić pobór prądu przez zegarek?

4) określić przyczyny braku wskazań?

5) podać przyczyny spadku kontrastu wyświetlacza?

6) sprawdzić poprawność działania wyświetlacza?

7) określić przyczyny braku alarmu?

8) Podać przyczynę złych wskazań po wymianie baterii?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Naprawa i wymiana elementów czasomierzy elektrycznych

i elektronicznych oraz ich montaż po naprawie

4.3.1. Materiał nauczania

Uszkodzenia w układach elektronicznych

Starzejące się połączenia elektryczne stosowane w masowo produkowanych zegarkach,

często pękają (zwłaszcza po silnym udarze) i powodują odpadanie elementów o znaczniej
masie (kondensatorów). Objawia się to najczęściej zanikiem wskazań lub znacznym
spadkiem kontrastu czy też skokowym przyspieszeniem zegarka. Ponowne połączenie należy
wykonać techniką lutowania, w szczególnych przypadkach uszkodzone wyprowadzenia
można naprawić klejem przewodzącym.

W części zegarków struktury nie są właściwie zabezpieczane przed działaniem światła.

Silne światło przedostające się poprzez odbłyśnik (słońce, oświetlenie) powoduje wówczas
wytworzenie w strukturze ładunku elektrycznego. W wyniku tego następuje najczęściej zanik
wskazań i w dalszej konsekwencji przestawienie czasu. Mierząc pobór prądu przez strukturę
(3 - 5 µA) należy pamiętać, aby nie oświetlało jej zbyt silne światło (spowoduje ono
kilkakrotny wzrost poboru prądu). Aby właściwie zabezpieczyć strukturę przed działaniem
światła, wystarczy najczęściej założyć dodatkowy odbłyśnik wycięty np. ze srebrzystej folii.

Jedną z częstszych przyczyn zanikania wskazań jest pękanie ścieżek drukowanych

w okolicy rezonatora kwarcowego, jak również powstawanie zwarć lub upływności pomiędzy
nimi. Wypróbowanym sposobem zlikwidowania tej usterki jest usunięcie lub poluzowanie
wkrętu usytuowanego pomiędzy wyprowadzeniami rezonatora. Zbyt silne dokręcenie
wkrętów mocujących zestyki baterii jest często przyczyną pękania ścieżek doprowadzających
zasilanie.

Naprawa połączeń w układach elektronicznych

W większości popularnych konstrukcji zegarków elektrycznych i elektronicznych

struktury scalone są bezpośrednio osadzane na podłożu ceramicznym lub laminacie. Podłoże
struktury jest najczęściej klejone lub łączone za pomocą pasty przewodzącej w podwyższonej
temperaturze. Połączenia pól kontaktowych struktur z połączeniami drukowanymi są
wykonywane za pomocą drutu aluminiowego lub złotego metodą termokompresji lub
ultrakompresji. Generalnie w przypadku uszkodzenia modułów sterujących stosuje się
wymianę całej płytki (modułu sterującego). W wyjątkowych sytuacjach połączenia takie
naprawia się przylutowując, specjalnie do tego celu przygotowaną lutownicą, drut złoty lub
cienki posrebrzany drucik o średnicy nie większej niż 0,1 mm do pozostałej po połączeniu
kulki złotej. Użyty do tego celu grot musi być na końcu zaostrzony i nienagannie czysty.
Zamiast specjalnego grotu można użyć kawałka srebrzanki, nawiniętej na końcu grotu. Innym
sposobem naprawy takiego połączenia jest wgniecenie szpilą urwanej końcówki złotej
do powstałej w trakcie termokompresji kulki. Prace te oczywiście wykonuje się pod silnie
powiększającą lupą lub pod mikroskopem technicznym.

Niekiedy daje się uratować połączenie przez rozgniecenie końcówki drutu na polu

kontaktowym i następnie pokryciu cienką warstwą kleju (np. cyjanoakrylowego). Wiele
połączeń struktur można naprawić przy użyciu kleju przewodzącego. Do klejenia należy
przygotować specjalną szpilkę o tępym zakończeniu w kształcie poziomej łezki. Pojedyncze
uszkodzenia na strukturze naprawia się zalewając pole kontaktowe i

odpowiednio

uformowany drut małą ilością (kropla) kleju. Klej należy wymieszać z rozpuszczalnikiem,
gdyż musi mieć taką konsystencję, aby nie rozlewał się po strukturze, a jedynie tworzył
zwarty stożek w miejscu połączenia. Klej ten jest niezawodny przy naprawach przerw

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

powstałych na masie zalewowej struktury. Jeżeli trzeba wykonać nowe połączenie, to
najpierw przylutowuje się do ścieżki drut (0,1 mm) i tak go formuje, aby dotykał do pola
kontaktowego na strukturze, a następnie zalewa się to miejsce klejem przewodzącym.
Zestalenie spoiny następuje prawie natychmiast, ale swoją wytrzymałość uzyskuje ona
dopiero po kilku godzinach.

Wymiana i zestrojenie obwodu rezonatora

Większość tanich zegarków elektronicznych nie ma zestrojonego obwodu rezonatora

i często odchyłka dobowa jest tak duża, że jedynym sposobem jej zmniejszenia jest wymiana
rezonatora. Praktycznie rezonator udaje się zestroić, jeżeli odchyłka jest nie większa niż + 10
Hz (ok. +30 s/dobę). Jeżeli w obwodzie rezonatora znajduje się trymer, to strojenie polega na
jego regulacji i pomiarze odchyłki dobowej na chronokomparatorze. W przypadku braku
trymera należy najpierw dołączyć w jego miejsce kondensator o pojemności 35 pF (na
giętkich wyprowadzeniach) i

jeżeli nastąpi przestrojenie oscylatora poniżej jego

częstotliwości znamionowej (ujemna odchyłka dobowa), to montuje się trymer i zestraja
obwód. Jeżeli natomiast nastąpi tylko częściowe przestrojenie, to należy dołączyć z drugiej
strony rezonatora kondensator o pojemności ok. 30 pF i ponownie zmierzyć odchyłkę
dobową. Jeżeli nadal odchyłka jest dodatnia, to konieczna jest wymiana rezonatora. Przy
odchyłce ujemnej lub większej niż 10 Hz zestrojenie obwodu rozpoczyna się od wymiany
rezonatora. Jeżeli zdarzy się, że obwód oscylatora praktycznie nie reaguje na wmontowany
fabrycznie trymer, to należy trymer przełączyć na drugą stronę rezonatora. Niekiedy
pojemności pasożytnicze układu oscylatora są zbyt duże (dołączenie kondensatorów nie
powoduje praktycznie przestrojenia), to wówczas jedynym sposobem zestrojenia jest dobranie
rezonatora, bo odpowiedniej pojemności statycznej. Podobne zjawisko występuje także
wtedy, kiedy rezonator ma zbyt dużą pojemność.

Jako kondensatory dostrojcze o niewielkich pojemnościach (do ok. 10 pF) stosuje się

kawałki splecionego drutu w izolacji, cienki drut w emalii nawinięty na kawałku przewodu,
krótkie odcinki ekranowanego przewodu lub dwie małe blaszki z przekładką izolacyjną.
Używając

natomiast kondensatorów dyskretnych należy pamiętać, aby współczynnik

temperaturowy zmian ich pojemności był niewielki (kondensatory skompensowane) lub
kierunek zmian tego współczynnika był przeciwny niż rezonatora.

Naprawa wskaźników LCD

Często pod wpływem wstrząsów lub udarów ulegają uszkodzeniu wyświetlacze LCD.

Niektóre uszkodzenia polegają na pęknięciu doprowadzeń lub pęknięciu struktury
wyświetlacza. Pojawia się wówczas niespodzianie nieregularna czarna plama i wskaźnik taki
jest już zniszczony. Jedną z charakterystycznych wad wskaźników LCD jest wyświetlanie
liczby 18:88 lub wzajemne podświetlanie segmentów. Przyczyną tego zjawiska mogą być
wewnętrzne zwarcia we wskaźniku, spowodowane zestarzeniem się ciekłego kryształu lub
wydostaniem się go poprzez uszczelnienie na wyprowadzenia wskaźnika lub dalej na
przepusty z gumy przewodzącej. Podobnie objawiają się silne zabrudzenia czy zawilgocenia.
Dokładne przemycie pól kontaktowych wskaźnika czystym spirytusem daje często pozytywne
rezultaty, chociaż niekiedy tylko na krótki okres czasu. Do przemywania używa się tępo
zakończonej pałeczki z nawleczonym na jej końcu zwitkiem waty, zamoczonym w spirytusie.
Drobne pęknięcia lub miejscowe rozhermetyzowanie, jeżeli się je szybko dostrzeże, można
naprawić przy użyciu kleju cyjanoakrylowego, uważając przy tym, aby nie uszkodzić
powierzchni polaryzatora.

Innym charakterystycznym uszkodzeniem jest zarysowanie lub zmycie emulsji na

polaryzatorze. Starą, uszkodzoną folię należy wówczas delikatnie, za pomocą skalpela,
usunąć ze wskaźnika. Podobnie odzyskujemy polaryzator z innego wskaźnika (pozostały klej
zmywamy delikatnie spirytusem). Montując wskaźnik należy pamiętać by przedni i tylny

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

polaryzator miały płaszczyzny polaryzacji wzajemnie skręcone o 180°, w przeciwnym
bowiem razie tło będzie ciemne, a wskazywane cyfry – jasne. Nadmierny pobór prądu przez
wskaźnik można zmniejszyć przemywając spirytusem pola kontaktowe. Zabieg ten jednak nie
daje gwarancji na przyszłość i pobór prądu może ponownie wzrosnąć. Zwiększony pobór
prądu oraz malejący kontrast są wynikiem starzenia się ciętego kryształu.

Kontrola parametrów baterii

Najbardziej istotnym parametrem każdej baterii jest jej rzeczywista pojemność. Napięcie

oraz prąd wyładowania są zdeterminowane typem baterii oraz wynikają z jej przeznaczenia.

Baterie srebrowe oraz rtęciowe sprawdza się przez pomiar napięcia. Bez obciążenia

napięcie baterii powinno być równe napięciu znamionowemu, napięcie baterii tlenkowo –
srebrowej obciążonej rezystancją 50 Ω nie powinno wynosić mniej niż 1,45 V i po ustąpieniu
obciążenia powrócić do wartości znamionowej. Pojemność baterii cynkowych sprawdza się
przez pomiar prądu zwarcia. Wskazówka amperomierza powinna się wówczas raptownie
wychylić wskazując, w zależności od wartości napięcia i pojemności znamionowej, prąd
o wartości około 1 a lub większy i praktycznie nie ulegający zmianie w czasie pomiaru.

Świeżość baterii można ocenić również na podstawie czystości powierzchni anody

i okolic przekładki izolująco-uszczelniającej. Występowanie wykwitów solnych świadczy
o nieszczelności, a tym samym o uszkodzeniu baterii lub znacznym jej zużyciu czy
samowyładowaniu. Jeżeli na opakowaniu lub na samej baterii jest data produkcji, to fakt ten
należy uwzględniać w momencie wymiany lub kupna.

Procedura naprawy analogowych zegarków kwarcowych

Przebieg naprawy zegarków analogowych (wskazówkowych) jest podobny do zegarków

z wyświetlaczami typu LED, LCD lub fluoroscencyjnych. Dodatkowym elementem, który
należy skontrolować jest silnik napędowy oraz przekładnia wskazówkowa. Procedurę
naprawy zegarka ograniczono tutaj do uruchamiania przetwornika lub ustalania, dlaczego nie
pracuje (pomija się uszkodzenia mechaniczne przekładni zębatych). Naprawę należy
rozpocząć od sprawdzenia stanu baterii i

wartości prądu pobieranego przez układ

elektroniczny. Kontrolę stanu modułu sterującego – oscylatora wykonuje się za pomocą
chronokomparatora. Obecność impulsów wyjściowych o częstotliwości 0,5 lub 1 Hz można
łatwo sprawdzić przykładając do wyprowadzeń układu scalonego zasilających przetwornik
końcówki woltomierza (miernik ustawiony na zakres 3V DC) lub oscyloskop. Impulsy
wyjściowe powodują rytmiczne wychylanie się wskazówki wokół zera miernika.

Przetwornik (element napędowy) sprawdza się za pomocą omomierza (miernik

ustawiony na zakres niskich rezystancji). Prawidłowo reagujący przetwornik będzie
wykonywał ruchy krokowe przy zmianach biegunowości omomierza lub baterii a omomierz
będzie wskazywał przepływ prądu. Próby naprawy przetwornika kończą się najczęściej
niepowodzeniem. Strojenie i regulacja odchyłki dobowej odbywa się w taki sam sposób jak
w pozostałych zegarkach elektronicznych. W przypadku występowania zacięć mechanicznych
przekładni zębatych należy je delikatnie zdemontować, przemyć w czystej benzynie
i sprawdzić pod lupką stan zębów i naprawić uszkodzenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tab. 2 Sposób naprawy podstawowych elementów w zegarach elektrycznych.

l.p. Objaw:

Wady i uszkodzenia które

go mogą wywołać:

Sposób naprawy:

sprężyna napędowa pęknięta wymienić sprężynę

Zegar stale się nakręca

uszkodzone koło zapadkowe
lub uszkodzona zapadka

wymienić uszkodzony
element

ogniwo wyczerpane

wymienić ogniwo

2. nieregularność pracy

zegarka z balansem
napędowym

obluźnione styki

wyregulować styki dokręcić
elementy mocujące

zmiany natężenia prądu usunąć zimne luty, usunąć

uszkodzone przewody

zegar nie pracuje
równomiernie

zwarcia w cewce napędowej wymienić cewkę
wyczerpana bateria,

wymienić baterię

zabrudzenie styków

wyczyścić styki

zegar nie naciąga się
albo naciąga się
niecałkowicie

przepalenie styków

wymienić styki

zaoksydowanie styków

wymienić styki

tranzystor uszkodzony

wymienić tranzystor
kluczujący

5. Zegar

się zatrzymuje

zaoliwione styki

wyczyścić styki

zegar z wahadłem
napędowym zatrzymuje
się co jakiś czas

uszkodzenie zawieszenia
mechanizmu

wyczyścić zawieszkę
wahadła, lub ją wymienić

uszkodzona izolacja

wymienić układ
uszkodzonych cewek

7. zespół wahający nie

pracuje

obniżenie się napięcia wymienić ogniwo
uszkodzona cewka
elektromagnesu
naciągającego

wymienić układ
uszkodzonych cewek

8. naciąg elektryczny nie

działa

uszkodzone styki

wymienić

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są objawy starzenia się modułów elektronicznych w zegarkach?
2. Jakie są metody mocowania wyprowadzeń ze struktury do ścieżek drukowanych?
3. Jaką maksymalną odchyłkę dobową można skompensować bezpośrednio trymerem?
4. Jak należy czyścić wyświetlacz?
5. Jak rozpoznać się starą baterię?
6. Jak przeprowadza się strojenie rezonatora w zegarkach ze wskazaniami analogowymi?
7. Na jakiej zasadzie działa chronokomparator do strojenia zegarków elektronicznych?
8. Jaki element zegara elektrycznego jest najczęstszą przyczyną awarii?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj naprawę zegarka elektronicznego wskazówkami.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wykonać próbę pracy, zapisz wszystkie zauważone nieprawidłowości,
2) wykonać częściowy demontaż zegarka, sprawdź stan części i elementów, zapisz

zauważone nieprawidłowości,

3) określić zakres uszkodzeń,
4) usunąć zauważone usterki,
5) wykonać próbę pracy, przeprowadź regulację mechanizmu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– poradnik dla ucznia,
– literatura,
– zegarki elektroniczne LCD,
– przyrządy do diagnostyki,
– przybory piśmiennicze.

Ćwiczenie 2

Zegarek elektroniczny ze wskazaniem analogowym pracuje bardzo nieregularnie często

zatrzymuje się. Wykonaj czyszczenie mechanizmu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) otworzyć kopertę. obejrzyj mechanizm prze lupę,
2) zdemontować przekładnię wskazań, wyczyść ją, złóż mechanizm,
3) założyć baterię,
4) sprawdzić chód zegarka.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– poradnik dla ucznia,
– literatura,
– zegarek z ze wskazaniami analogowymi,
– przybory i płyny do czyszczenia mechanizmu,
– stanowisko do montażu wraz z kompletem narzędzi zegarmistrzowskich,
– suszarka do suszenia strumieniem powietrza, lupa, mikroskop techniczny.

Ćwiczenie 3

Czyszczenie styków urządzenia stykowego zegara z wahadłem napędowym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przyjrzeć się pracy zegara, obejrzyj jego mechanizm, zmierz rezystancję przejścia

styków, obejrzyj powierzchnię styczek,

2) zdemontować styki urządzenia stykowego, wyczyść je mechanicznie i chemicznie,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3) sprawdzić rezystancję przejścia i izolację cewek,
4) zamontować styki urządzenia stykowego, wyreguluj chód zegara.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– poradnik dla ucznia,
– literatura,
– zegar z elektrycznym urządzeniem napędowym i regulatorem wahadłowym,
– środki do czyszczenia i mycia styczek,
– papier ścierny wodny 600 i 1000,
– polerownik, pasta polerska, benzyna ekstrakcyjna,
– narzędzia do

demontażu, lupa, pędzelek, benzyniaki, miernik uniwersalny,

miliomomierz.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1. wyszukiwać uszkodzoną ścieżkę drukowaną i ją naprawić?

2. zmierzyć pobór prądu zegarka i zegara?

3. oceniać pracę rezonatora kwarcowego i dostroić jego

częstotliwość?

4. wylutowywać i wlutowywać rezonator, kondensator, trymer?

5. oceniać stan wyświetlacza LCD, ustawić polaryzatory?

6. oceniać kondycję baterii zasilających różnych typów?

7. rozpoznawać na chronokomparatorze wady przetwornika ruchu

i przekładni chodu zegarka ze wskazaniami analogowymi ?

8. rozpoznawać wady mechanizmów zegarów elektrycznych?

9. mierzyć parametry podzespołów elektrycznych zegarów

i oceniać ich przydatność do dalszej pracy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Zespoły mechaniczne i części zamienne stosowane

w czasomierzach elektrycznych i elektronicznych

4.4.1. Materiał nauczania

Usuwanie produktów korozji baterii oraz innych zabrudzeń

Sól, jak również śladowe ilości elektrolitu wydzielające się z baterii pastylkowej często

stanowią przyczynę niestabilnej pracy i uszkodzeń zegarków oraz kalkulatorów. Mogą to być
nawet bardzo małe ilości, często widoczne dopiero okiem uzbrojonym. Układy MOS
i wskaźniki LCD są szczególnie wrażliwe na powstające w ich obwodach upływności
i zawilgocenia. Dlatego też w zasadzie podczas każdej naprawy należy przemyć spirytusem
drukowaną płytkę podłożową, przepusty z gumy przewodzącej, pola kontaktowe na
wskaźniku LCD oraz uprzednio oczyszczone mechanicznie styki baterii i pojemnik.

Do tego celu używa się pędzelka z miękkim i krótkim włosiem, zwilżonego niewielką

ilością czystego spirytusu. Przemyty element osusza się niezwłocznie w strumieniu ciepłego
powietrza. Nawet mikroskopijne ilości wody (spirytus zawsze zawiera wodę) mogą
spowodować bowiem nieodwracalne uszkodzenia struktury. Najbardziej wrażliwy na
zabrudzenie jest obwód rezonatora i dlatego należy go szczególnie dokładnie oczyścić.
Przemywając zalewy hermetyzujące należy pamiętać, że mogą one wchłonąć wodę zawartą
w rozpuszczalniku. Zabieg należy więc wykonywać przy użyciu jak najmniejszej ilości
spirytusu i możliwie jak najszybciej (najbardziej wrażliwe są masy elastyczne). Do przemycia
gołej struktury używa się pipety wkraplając na nią odrobinę spirytusu. Następnie,
rozdmuchując gruszką, usuwa się jego nadmiar i osusza.

Drobne zabrudzenia lub pozostałości po procesie zgrzewania połączeń do struktury

usuwa się, pod mikroskopem technicznym, drewnianym ostrzem, a następnie wydmuchuje.
Powierzchnie skorodowane należy najpierw ostrożnie oczyścić skalpelem lub szpilką, bądź
ewentualnie przetrzeć gumką, a następnie przemyć i osuszyć.

Naprawa i konserwacja klawiatur i przycisków

Klawiatura jest zespołem najbardziej narażonym na uszkodzenia i stąd wymaga częstych

napraw i konserwacji. Większość klawiatur konstruuje się z myślą o przyszłym demontażu
i naprawie, są jednak i konstrukcje nierozbieralne, których naprawa polega na ich wymianie.

Przed demontażem należy najpierw zapoznać się z budową i organizacją klawiatury, aby

podczas jej rozbierania nie spowodować mechanicznych uszkodzeń lub zagubienia któregoś
z jej elementów. Powierzchnie stykowe klawiatury należy przemyć spirytusem, bardziej
zabrudzone natomiast przetrzeć gumką ołówkową lub szczotką z twardym włosiem. Pól
stykowych nie wolno cynować, skrobać nożykiem ani przecierać papierem ściernym. Zestyki
sprężyste oraz membrany należy również oczyścić i bardzo delikatnie odkształcając nadać im
kształt pierwotny. Przerwy w połączeniach w obrębie klawiatury można naprawić stosując
odrobinę kleju przewodzącego lub lutując je bardzo cienkim drucikiem. Należy również
oczyścić zestyki z gumy przewodzącej, przekładki plastykowe, sprężynki, gniazda i klawisze.
Montaż klawiatur, zwłaszcza nierozbieralnych, należy przeprowadzać bardzo uważnie
i starannie, kontrolując prawidłowe ułożenie klawiszy i

elementów klawiatury. Po

zmontowaniu sprawdza się poprawność pracy klawiatury przy pomocy testów kontrolnych.

Wymiana przycisków w zegarkach elektronicznych

Dość pospolitą wadą zegarków elektronicznych jest wypadanie przycisków. Jedynym

w zasadzie sposobem naprawy jest wymiana przycisku. Montowany przycisk powinien mieć
odpowiednią średnicę i długość. Do właściwego funkcjonowania przycisku ważne jest by
do danej koperty i przycisku dobrana była odpowiednia sprężynka wraz z pierścieniem
zabezpieczającym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wklejanie plastykowych szkiełek

Większość tanich zegarków ma plastykowe szkiełka, które są niestety niestarannie

przyklejane i z tego powodu często gubione, a ponadto ulegają szybkiemu zarysowaniu. Do
przyklejania szkiełek należy używać jedynie bezrozpuszczalnikowych klejów elastycznych
lub folii samoprzylepnych. Klej rozpuszczalnikowy może bowiem spowodować zniszczenie
ozdobnego nadruku na szkiełku. Kleje rozpuszczalnikowe (butapren, hermol) można
zastosować, ale przy pewnym stopniu ryzyka. Należy wówczas używać niewielkich ilości
kleju i wciskać szkiełko dopiero po upewnieniu się, że rozpuszczalnik już wyparował. Po
pewnym czasie należy skontrolować połączenie wypychając szkiełko delikatnie na zewnątrz.

Polerowanie szkiełek

Tworzywo, z którego jest wykonane szkiełko w wyniku różnorodnych narażeń szybko

ulega porysowaniu i zmatowieniu przez co zegarek staje się nieestetyczny, a odczyt czasu –
utrudniony. Regenerację szkiełek prowadzi się w dwóch etapach. Najpierw, posługując się
filcową tarczą do szlifowania, przy użyciu pasty, wyrównuje się powierzchnię, a następnie
doprowadza się ją do połysku na tarczy polerskiej. Polerując należy jednak uważać, aby nie
zetrzeć warstwy dekoracyjnej na kopercie i nie zdeformować szkiełka (proces tarcia
powoduje wydzielanie się ciepła). Na zakończenie należy przetrzeć czystą flanelką szkiełko
i jego okolice, aby usunąć pozostałości pasty polerskiej.

Rys. 1. Karta katalogowa z numerami części mechanizmu.

Karta katalogowa z numerami części zamiennych modułów zegarków elektronicznych

jednego kalibrów, ze wskazaniem analogowym i datownikiem stosowanego w zegarkach
japońskiej firmy CITIZEN. Każdy wytwórca zegarków podaje na mechanizmie lub module
symbol cyfrowo literowy tzw. kaliber mechanizmu. Jest on jedynym symbolem
charakteryzującym dany mechanizm. Dla danego kalibru wytwórcy podają karty katalogowe
z numerem każdej części i na tej podstawie można zamówić konkretną część do danego
kalibru mechanizmu. Powyżej przedstawiona jest karta katalogowa z numerami części
mechanizmu.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1) W jaki sposób czyści się moduł z pozostałości po elektrolicie ze starej baterii?
2) Czym czyści się powierzchnie stykowe klawiatur?
3) Jak naprawia się przerwy ścieżek przewodzących klawiatury?
4) Na co należy zwrócić uwagę przy wymianie przycisków w zegarku?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5) Do czego służą gumowe uszczelki na przyciskach?
6) Jakimi klejami można przyklejać klejone szkiełka zegarkowe?
7) Opisz w skrócie kolejność czynności przy regeneracji szkiełek zegarkowych?
8) Co może spowodować zbytni nacisk tarczy polerskiej podczas polerowania szkiełka?
9) Jak nazywa się wielkość charakteryzująca dany model mechanizmu?
10) Jak wytwórcy oznaczają części zamienne?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

We wskazanym zegarku wykonaj wymianę szkiełka.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wybrać trzy koperty. Dobierz szkiełka do kopert,
2) dopasować szkiełka, sprawdź wygląd i estetykę,
3) przykleić szkiełka klejem cyjanoakrylowym, porównać efekt pracy z kolegami.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– poradnik dla ucznia,
– literatura,
– stanowisko do diagnostyki zegarków elektronicznych,
– koperty zegarków z wyświetlaczem LCD,
– szkiełka zegarkowe wklejane, klej cyjanoakrylowy.

Ćwiczenie 2

Przygotuj na podstawie kart katalogowych zamówienie części niezbędnych do naprawy

zegarka.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wybierać dwa mechanizmy i na podstawie numerów kalibrów dobierz karty katalogowe,
2) wybierać kilka elementów mechanizmów i znaleźć ich numery katalogowe,
3) napisać zapytanie o cenę, formę płatności i termin dostawy wybranych części.

Sposób wykonania ćwiczenia

Wyposażenie stanowiska pracy:

1) poradnik dla ucznia,
2) literatura,
3) zegarki różnych wytwórców i kalibrów,
4) karty katalogowe części zamiennych zegarków,
5) przybory do pisania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1. rozebrać klawiaturę, wyczyścić i przetestować po czyszczeniu?

2. naprawić przerwane ścieżki?

3. sprawdzić działanie przycisków funkcyjnych określić zwarcie

i przerwę?

4. dobrać nowy przycisk i uszczelkę na podstawie pomiarów?

5. zregenerować powierzchnię szkiełka i

koperty przez

polerowanie powierzchni?

6. dobrać szkiełko wklejane do charakteru i kolorystyki koperty?

7. przykleić szkiełko klejem do koperty zachowując szczelność?

8. znaleźć oznaczenie kalibru na mechanizmie?

9. znaleźć numer części w karcie katalogowej?

10. wypisać zamówienie – list handlowy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Kontrola jakości wykonanej naprawy. Przepisy bhp przy

wykonywaniu napraw czasomierzy elektrycznych
i elektronicznych

4.5.1. Materiał nauczania

Procedura wymiany baterii w zegarku elektronicznym

Przed przystąpieniem do wymiany należy upewnić się czy dysponujemy odpowiednim

typem baterii. Niewielka nawet różnica w wysokości może w chwili zamykania w wyniku
powstałych naprężeń spowodować np. uszkodzenie wskaźnika lub płytki podłożowej.

Należy sprawdzić stan powierzchni stykowych baterii a zauważone wykwity solne lub

inne zabrudzenia usunąć pocierając o kawałek twardego filcu. Staramy się przy tym, aby
palce nie były spocone, gdyż pozostawione śladowe nawet ilości potu mogą stać się
zaczątkiem procesu korozji styku.

Baterię wyjętą z

chłodnego miejsca należy przed zamontowaniem doprowadzić

do temperatury otoczenia podgrzewając ją w strumieniu ciepłego powietrza. Czynność ta
zapobiega kondensacji pary wodnej na powierzchniach stykowych.

Przed wmontowaniem należy sprawdzić testerem stan energetyczny baterii. Oczyścić

styki i pojemnik na baterię. Osady lub ślady korozji usuwa się najpierw mechanicznie
i wydmuchuje przy użyciu gruszki, a następnie przemywa się czystym spirytusem i osusza
w strumieniu ciepłego powietrza. Nie usunięte zanieczyszczenia są przyczyną spadku
napięcia na stykach w chwilach zwiększonego poboru prądu (włączania odczytu w zegarkach
LED czy podświetlania w zegarkach LCD), czego skutkiem jest chwilowy zanik napięcia
i przestawienie zegarka na przypadkowy czas.

Zakończenie naprawy

Montaż zegara lub zegarka przebiega w kolejności odwrotnej niż jego demontaż.

Czynności związane z montażem należy wykonywać dokładnie i z dużą uwagą, aby nie
spowodować innych uszkodzeń mechanicznych (zwłaszcza wskaźnika). W chwili włożenia
baterii następuje zazwyczaj automatyczne włączenie zegarka, niekiedy jednak dla
uruchomienia zegarka należy wzbudzić oscylator przez wciśnięcie przycisku funkcyjnego (Si)
lub przycisku nastawiania (SET). Prawidłowo uruchomiony zegarek wskazuje godzinę 1:00
lub 12:00. Następnie należy ustawić dokładnie czas zgodnie z instrukcją obsługi.

Zamknąć kopertę. W trakcie zamykania należy sprawdzić ułożenie uszczelki i ułożenie

baterii w pojemniku. Brak uszczelki lub wysunięcie się baterii z pojemnika podczas
zatrzaskiwania koperty lub zakręcania denka może spowodować nawet zniszczenie zegarka.
Następne należy ustawić czas i przetestować zegarek.

Sprawdzić wrażliwość zegarka na wstrząsy (trzymając w ręku uderzać ręką o rękę).

Skontrolować pracę zegarka po upływie pierwszej doby. Zdarza się bowiem, że niektóre
wady zegarka ujawniają się po jakimś czasie lub następuje ponowne pojawienie się usterki.

BHP przy pracach warsztatowych z zegarami elektrycznymi

Organizm ludzki jest bardzo wrażliwy na prąd elektryczny. Skutek działania prądu

elektrycznego na człowieka zależy od rodzaju prądu (stały, przemienny), natężenia i napięcia,
a w przypadku prądu przemiennego i od jego częstotliwości. Natężenie prądu zależy od
napięcia i oporu, który w tym obwodzie stanowi ciało ludzkie. Im większe jest napięcie
w sieci, tym przepływ prądu przez ciało jako opornik staje się łatwiejsze i bardziej
niebezpieczne.

Gdy dotkniemy rękami dwóch przewodów różnych biegunów, to zamknięty zostanie

obwód przez ciało ludzkie. Przy dotknięciu jednego bieguna (fazy prądu), obwód prądu
zamyka się za pośrednictwem ciała – bowiem sieć prądu 230 V jest uziemiona.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Prąd elektryczny zależnie od natężenia, częstotliwości i czasu oddziaływania może

spowodować przy przepływie przez ciało człowieka szkodliwe następstwa jak: oparzenie,
częściowy paraliż, utratę słuchu lub mowy, wstrząsy nerwowe, zaburzenia świadomości
i zmysłu równowagi, a nawet śmierć. Powoduje też skurcz mięśni (porażenie systemu
nerwowego), wskutek czego porażony zwykle nie jest w stanie, bez pomocy, wyzwolić się
spod działania prądu.

Oczywiście nie każdy prąd elektryczny jest niebezpieczny dla życia człowieka. W celu

sprawdzenia np. bateryjki latarki kieszonkowej często dotyka się końcem języka jej biegunów
(niehigieniczne!). W chwili dotyku języka na biegunie dokonuje się elektroliza słonej śliny,
co jest odczuwane jako lekkie, kwaśne szczypanie. Napięcie świeżej bateryjki wynosi zwykle
4,5 V i nie jest niebezpieczne dla człowieka. W naszych mieszkaniach mamy sieć elektryczną
o napięciu 230 V (w USA - 110 V), do której przystosowane są różne urządzenia domowe.
Prąd sieci oświetleniowej pozbawił życia już wielu ludzi, którzy przez nieostrożność dotknęli
nieizolowanego przewodu. Statystyka wykazuje, że 80% porażeń prądem stanowią porażenia
spowodowane przez instalacje o napięciu poniżej 250 V.

Badania wykazały, że prąd o wartości około 0,01 a (10 mA), przy przejściu przez ciało

człowieka, wywołuje już lekkie podrażnienie systemu nerwowego a nawet skurcz mięśni.
Przy prądzie 0,03 a mięśnie mogą utracić zdolność działania a przy prądzie 0,06 a następuje
paraliż narządów oddechowych. Za śmiertelny uważa się prąd o wartości około 0,1 A.

Tu spotykamy się z ciekawym zjawiskiem. Okazuje się, że oporów ciała ludzkiego

rozmaitych osób jest różny. Zależy ona od wilgotności skóry, wydzielania potu itp.; na
przewodność elektryczną ciała ludzkiego ma wpływ jego stan psychiczny, zdrowie,
zmęczenie. Dlatego oporność ciała ludzkiego może zwiększać się lub zmniejszać
wielokrotnie, bo od 500 000 Ω/cm² do 1000 Ω/cm², a czasami przy złych warunkach (wysoka
temperatura i wilgotność) nawet do 500 Ω/cm².

Zastanawiać może, dlaczego ptak siedzący na przewodzie linii napowietrznej nie zostaje

porażony prądem. Otóż dotyka on tylko jednego przewodu, nie mając równocześnie styku
z drugim przewodem lub ziemią. W ten sposób obwód elektryczny nie jest zamknięty.

Z tego wniosek, że prąd elektryczny popłynie przez ciało człowieka, gdy dotknie się on

równocześnie dwóch różnych przewodów będących pod napięciem. Chociaż dotknięcie
jednego przewodu pod napięciem może być również niebezpieczne w przypadku, gdy
człowiek stoi np. na mokrej ziemi lub wilgotnej podłodze dobrze uziemionej.

Porażenie prądem może też nastąpić, gdy manipulujemy przy urządzeniach elektrycznych

nie wyłączonych spod napięcia, np. dotykamy elektromagnesu zegara. Porażeniu możemy
ulec również, jeżeli w jednej ręce trzymamy załączony do sieci zasilającej odbiornik energii
elektrycznej o metalowym korpusie, którego przewód (wskutek uszkodzenia izolacji)
spowodował zwarcie do "masy" (może to być np. metalowa oprawka żarówki, lampa
przenośna, żelazko), a drugą ręką mimo woli dotkniemy do kranu wodociągowego lub
grzejnika.

Jak już wiemy, każdy przewodnik ma pewną oporność, a pod wpływem ilości płynącego

prądu elektrycznego ulega nagrzaniu, np. grzejnik w kuchence elektrycznej. Podobne
działanie termiczne występuje podczas gdy prąd o dużym natężeniu płynie przez ciało
człowieka. Wywołuje to oparzenie albo nawet zwęglenie. Stopień oparzenia zależy od ilości
wydzielonego ciepła, a więc przede wszystkim od natężenia prądu i czasu jego przepływu.

Niebezpieczeństwo porażenia może zagrażać w przypadku:

– nieprawidłowego wykonania lub niefachowych przeróbek urządzenia elektrycznego,
– nieprawidłowego obsługiwania urządzeń będących pod napięciem,
– nie właściwego konserwowania urządzeń i narzędzi pracy,
– braku narzędzi izolowanych,
– silnych wyładowań atmosferycznych uderzających w anteny, maszty itp.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zaleca się dużą ostrożność przy wykonywaniu prac, przy których mamy do czynienia

z prądem elektrycznym. Przede wszystkim nie należy:
– manipulować w aparaturze przyłączonej do sieci zasilającej,
– pozostawiać nie zabezpieczone urządzenia (np. z odkrytą przykrywą) tam, gdzie łatwy

do nich dostęp mają osoby postronne lub zwierzęta,

– dotykać metalowych części urządzeń będących pod napięciem,
– sprawdzać obecność napięcia przez dotyk gołymi palcami tych części urządzenia, które

są przeznaczone do przewodzenia prądu (a więc przewodów montażowych, oporników,
kondensatorów itp. w

razie konieczności dotknięcia poszczególnych elementów

aparatury, będących pod napięciem, zaleca się stosowanie uchwytów izolowanych,

– wkręcać i wykręcać bezpieczniki, gdy urządzenie znajduje się pod napięciem,
– stosować „naprawiane” bezpieczniki topikowe,
– używać przyrządów zasilanych prądem elektrycznym, jeśli ich przewód zasilający jest

uszkodzony.
O zachowaniu ostrożności należy pamiętać również przy korzystaniu z urządzeń

warsztatowych oraz wszelkiego rodzaju narzędzi. Wszystkie narzędzia i przyrządy powinny
mieć europejską cechę bezpieczeństwa CE. Przy stole należy siedzieć na wygodnym krześle,
na podłodze powinien znajdować się dywanik izolacyjny.

Należy dbać o dobry stan izolacji instalacji elektrycznej, aby nie dopuścić do zwarć

elektrycznych i ewentualnego porażenia prądem.

Badanie rezystancji izolacji należy przeprowadzać raz na pięć lat, badanie skuteczności

ochrony przeciwporażeniowej raz na trzy lata.

Nie wolno wykonywać samodzielnie ani nie zezwalać na wykonywanie przeróbek

i napraw urządzeń elektrycznych przez nieuprawnione do tego osoby. Według obecnego
prawa, wszelkie przeróbki urządzeń, zdjęcie osłon lub zmiany w sterowaniu skutkują utratą
cechy bezpieczeństwa CE i nie wolno ich używać w warsztacie. Należy dbać, aby wszystkie
osłony do wyłączników, bezpieczników, wtyczek, gniazdek wtykowych itp. Były sprawne.
Uszkodzone części należy bezzwłocznie wymieniać na nowe. Przy kontroli zegarów
zasilanych prądem z sieci należy zachować szczególną uwagę!

Dla zapewnienia bezpiecznej pracy przy naprawie urządzeń elektrycznych nawet

o napięciu 110V lub 220V należy zastosować w pracowni transformator separacyjny.

Porażenie nie tylko powoduje podrażnienie ośrodków nerwowych ale także może

doprowadzić do całkowitego wstrzymania działalności serca lub zatrzymania oddechu.
a przecież ciągły dopływ krwi jest nieodzowny dla życia komórek, z których składa się nasze
ciało. Komórki pozbawione dopływu krwi umierają w ciągu bardzo krótkiego czasu. Tak
samo człowiek pozbawiony oddechu, jeżeli nie udzieli mu się natychmiast pomocy, umiera
po upływie paru minut. Im większe jest natężenie prądu oraz im dłuższy czas trwania
przepływu przez ciało, tym groźniejsze dla życia stają się skutki porażenia.

Oprócz urazów wewnętrznych przy porażeniu mogą nastąpić zewnętrzne oparzenia ciała.
Przy porażeniu prądem elektrycznym z

sieci należy przede wszystkim uwolnić

porażonego spod napięcia przez otwarcie wyłącznika, wykręcenie bezpieczników lub
wyciągnięcie wtyczki z gniazda wtykowego. Następnie zlecić drugiej osobie natychmiastowe
wezwanie lekarza i nie czekając na przybycie pomocy fachowej przystąpić natychmiast
do stosowania sztucznego oddychania.

Porażony prądem elektrycznym przeważnie traci przytomność i

nie wykazuje

widocznych oznak życia (oddechu, pulsu, itp.).

W przypadku lekkiego porażenia utrata przytomności nie trwa długo i porażony powraca

do przytomności bez pomocy. W przypadkach cięższych, jeżeli odzyskanie przytomności nie
następuje po kilku sekundach, potrzebne jest szybkie i energiczne udzielenie pomocy, bez
której porażony może umrzeć.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Uwalniając porażonego spod napięcia należy zachować daleko idącą ostrożność.

Dotknięcie gołą ręką człowieka znajdującego się pod napięciem wywoła z kolei przepływ
prądu elektrycznego przez ciało ratującego. Człowieka porażonego i znajdującego się pod
napięciem można dotykać bez wyłączenia prądu, jeżeli włoży się rękawice gumowe; można
go też usunąć spod napięcia za pomocą suchego kija, deski lub w ostateczności pociągając go
za odzież, przy czym ratujący powinien stać np. na suchej desce; przy wysokim napięciu nie
wolno dotykać porażonego przed wyłączeniem napięcia. Jeśli porażony trzyma przewód
w ręku, można ten przewód przeciąć narzędziem a izolowanym uchwycie. W przypadku
użycia narzędzia nie izolowanego lub zbytniego zbliżenia się do miejsca przecinania może
nastąpić porażenie ratującego lub poparzenie łukiem elektrycznym.

Należy pamiętać, że porażenie prądem elektrycznym nie zawsze jest śmiertelne i że

porażonego często udaje się uratować, jeżeli natychmiast zastosuje się odpowiednie środki
pomocy, przede wszystkim zabieg sztucznego oddychania. Zabiegu sztucznego oddychania
nie wolno przerywać, dopóki nie przybędzie lekarz lub ratowany nie zacznie oddychać. Za
zmarłego można uznać człowieka dopiera wtedy, gdy nastąpiło stężenie mięśni i wystąpiły
plamy pośmiertne; znane są przypadki przywrócenia do

życia porażonych po

ośmiogodzinnym zabiegu sztucznego oddychania. Jeżeli porażony zacznie wracać
do przytomności, należy podać mu coś ciepłego do picia i przykryć go. Oczywiście
uratowanego nie można pozostawić bez opieki.

Pamiętać trzeba, że urządzenia elektryczne (mimo zabezpieczenia) mogą wzniecić pożar

z następujących przyczyn:
„naprawiona” wkładka bezpiecznikowa,
nadmierne nagrzanie się przewodów o zbyt małym przekroju,
zwarcia wskutek uszkodzenia izolacji przewodów albo upływu prądu do ziemi,
przeciążenie silnika,
uszkodzenie jednej fazy silnika trójfazowego, np. przepalenie jednego z

trzech

bezpieczników.

W przypadku zapalenia się urządzeń elektrycznych należy natychmiast odciąć dopływ

prądu, a następnie stłumić pożar w zarodku. Nie wolno gasić pożaru urządzeń elektrycznych
wodą, bo grozi to porażeniem. Do tego celu służą gaśnice śniegowe (z CO

) lub proszkowe,

które powinny znajdować się na wyposażeniu pracowni.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie skutki może spowodować źle dobrana bateria w zegarku?
2. Na co trzeba zwrócić po wyjęciu baterii z modułu?
3. Co należy sprawdzić po zamknięciu koperty po wymianie baterii?
4. Jakie główne działanie na organizm ludzki ma prąd stały, a jakie zmienny?
5. Od czego zależy oporność ciała ludzkiego?
6. Jakie są wartości napięć bezpiecznych dla prądu stałego i zmiennego?
7. Po co stosuje się transformatory separacyjne?
8. Dlaczego nie należy pozostawiać niezabezpieczonych otwartych urządzeń elektrycznych

bez nadzoru?

9. Co trzeba zrobić najpierw podczas ratowania porażonego prądem elektrycznym?
10. Jakimi gaśnicami można gasić urządzenia elektryczne pod napięciem?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj wyboru zamiennika baterii dla danego zegarka.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) otworzyć koperty zegarków, wyjmuj po kolei z nich baterie,
2) zapisać symbol każdej baterii i jej wymiary, wybierz z zestawu baterii inne o takich

samych wymiarach, zapisz ich symbole,

3) porównać swoje zapiski z kartą zamienników baterii różnych producentów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– poradnik dla ucznia,
– kary katalogowe baterii,
– literatura.

Ćwiczenie 2

Omów metody niesienia pomocy osobie porażonej. Zaprezentuj na fantomie metody

udzielania pomocy: w przypadku gdy poszkodowany jest nieprzytomny bez zakłóceń
w oddychaniu, oraz w przypadku zaniku akcji serca i oddychania

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z zawartością apteczki, określ do czego służą poszczególne materiały

opatrunkowe,

2) wykonać kolegami wzajemnie opatrunki, usztywnienia stawów i unieruchomienia kości,
3) przedstawić opatrunki do oceny instruktorowi, nieprawidłowe opatrunki rozwiń i załóż

od nowa.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– poradnik dla ucznia,
– literatura,
– plansze z rysunkami sposobów reanimowania,
– materiały opatrunkowe,
– fantom do reanimacji.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) przetestować i ustawić zegarek po naprawie?

2) ocenić stan narzędzi pod względem bezpieczeństwa ich

użytkowania?

3) określić jaką gaśnicą można gasić pożar urządzeń

elektrycznych?

4) zaplanować pracę zgodnie z zasadami BHP i nie narażać się na

niepotrzebne ryzyko?

5) uwolnić poszkodowanego porażonego przez prąd elektryczny?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4. Test pisemny zawiera 19 pytań i sprawdza Twoje wiadomości z zakresu klasyfikacji

kosztów i przychodów.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Wskaż tylko jedną

odpowiedź prawidłową. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź skreślić
i zaznaczyć kółkiem odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu pisemnego masz 40 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Co to jest uszkodzenie pierwotne?

a) uszkodzenie zegarka powstałe przed zakupem,
b) uszkodzenie, które prowadzi do powstawania innych uszkodzeń,
c) uszkodzenie będące następstwem innego uszkodzenia,
d) uszkodzenie elektrycznego zegara pierwotnego sieci czasu.

2. Co zapewnia transformator separacyjny?

a) ochronę przed porażeniem przy dotknięciu jednego przewodu,
b) ochronę przed porażeniem przy dotknięciu jednoczesnym obu przewodów,
c) obniżenie napięcie do napięcia bezpiecznego,
d) wyłącza napięcie w przypadku wystąpienia zwarcia.

3. Do czego służy oziębiacz w sprayu?

a) do chłodzenia elementów w czasie lutowania,
b) do ochładzania przypadkowo poparzonych opuszków palców podczas lutowania,
c) do schładzania mocno grzejących się elementów przy próbach napięciowych,
d) do wywoływania szoku termicznego na płytce w celu wykrycia tzw. zimnych lutów.

4. Jaki pomiar należy wykonać po przemyciu i wysuszeniu modułu zegarka wyświetlaczem

LCD?
a) jasność świecenia żarówki podświetlającej,
b) prąd pobierany przez moduł,
c) średnicę modułu,
d) kontrast wyświetlacza.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Zbyt duży prąd pobierany przez moduł powoduje:

a) silne grzanie się koperty,
b) szybkie zużycie baterii zasilającej,
c) ciągłe przyspieszanie chodu,
d) awarię rezonatora kwarcowego.

6. Jakie są objawy elektrycznego starzenia się modułu?

a) porastanie przez kolonie drobnoustrojów,
b) odbarwianie się wyświetlacza,
c) zmniejszenie się poboru prądu,
d) pękanie ścieżek, utlenianie się połączeń.

7. Przyczyną błędnego wskazania czasu zegarka z wyświetlaczem LCD na pewno nie jest:

a) przegrzanie zegarka,
b) uszkodzenie wyświetlacza,
c) uszkodzenie rezonatora kwarcowego,
d) zerwanie paska.

8. Częste używanie żarówki i alarmu prowadzi do:

a) rozszczelnienia koperty,
b) zniszczenia wyświetlacza,
c) szybkiego zużycia baterii zasilającej,
d) grzania się zegarka.

9. Za pomocą jakich narzędzi można sprawdzić obecność impulsów wyjściowych 1 Hz lub

0,5 Hz z dzielników częstotliwości w zegarku ze wskazaniami analogowymi?
a) chronokomparatora,
b) omomierza,
c) lupy,
d) oscyloskopu.

10. Jeżeli zegar z napędem elektrycznym 230 V sprężyny nie naciąga się, to prawdopodobną

przyczyną jest:
a) zbyt silna sprężyna,
b) zmiana częstotliwości sieci,
c) nie wypoziomowany zegar,
d) przepalenie lub zabrudzenie styków.

11. Objawem zwarcia wewnętrznego cewki napędowej wahadła nie jest:

a) nierównomierna praca zegara,
b) grzanie się cewki,
c) rezystancja cewki mniejsza od nominalnej,
d) zmniejszenie poboru prądu przez zegar.

12. Czym skutecznie czyścić nalot powstały dookoła baterii pastylkowej?

a) pędzelkiem z krótkim włosiem, alkoholem etylowym i następnie szybko wysuszyć

przedmuchując powietrzem,

b) delikatnie zdrapać nalot ostrzem nożyka,
c) przepłukać moduł wodą,
d) nie ruszać, nalot nie jest groźny dla trwałości modułu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13. Czym czyści się pola stykowe klawiatury gumowej?

a) delikatnie przetrzeć wodnym drobnoziarnistym papierem ściernym, następnie

przemyć alkoholem etylowym i wysuszyć,

b) wodą z dodatkiem detergentów,
c) przemyć alkoholem etylowym, przeczyścić szczotką z twardym włosiem z tworzywa

sztucznego,

d) przecierać miękką ściereczką.

14. W jaki sposób przykleja się wklejane szkiełka do zegarka?

a) nadtapiając lutownicą powierzchnię styku i szybko silnie docisnąć,
b) klejem cyjanoakrylowym, stosując najmniejszą możliwą ilość kleju zapewniającą

pewne trzymanie się szkiełka,

c) obficie zwilżyć obie powierzchnie klejem do tworzyw sztucznych, silnie docisnąć

i następnie nadmiar kleju usunąć wacikiem zamoczonym w acetonie,

d) 3 warunkach warsztatowych nie da się przykleić prawidłowo szkiełka.

15. Jakie dane należy podać zamawiając części zamienne u producenta?

a) należy zwymiarować część, wykonać rysunek techniczny i przesłać do producenta,
b) należy przesłać popsutą część na wzór do producenta,
c) należy wysłać cały mechanizm,
d) należy podać kaliber mechanizmu i numer części korzystając z kart katalogowych

producenta.

16. Jaki jest najbardziej odpowiedni sposób doboru zamiennika baterii do zegarka?

a) dokładne pomiary mikrometrem lub suwmiarką wymiarów starej i zestawu nowych

baterii,

b) na podstawie przymiarek baterii do mechanizmu,
c) biegunowości baterii,
d) dobór z katalogu zamienników różnych producentów na podstawie symbolu baterii.

17. Najbardziej trudne do lokalizacji są uszkodzenia przemijające, tj. takie, których

występowanie jest przypadkowe. Przystępując do lokalizacji takiego uszkodzenia należy
najpierw ustalić?
a) charakter uszkodzenia, a

następnie poddając badany zespół odpowiedniemu

narażeniu (nie przekraczając przy tym ekstremalnych warunków pracy) obserwować
skutki,

b) czas w jakim następuje uszkodzenie czekając aż wystąpią objawy i dokonać ich

identyfikacji , a następnie obserwować skutki,

c) metodę wymiany wszystkich podzespołów i dokonać losowego wyboru kolejności

ich wymiany, wraz z bieżącą obserwacją skutków wymiany,

d) rachunek ekonomiczny kosztów dokonania naprawy i przedstawić go klientowi.

18. Na co należy zwrócić uwagę przy zamykaniu koperty zegarka elektronicznego?

a) położenie napisów na denku,
b) na ułożenia uszczelki i położenie baterii przytrzymywanej blaszką,
c) kolejności przykręcania wkrętów, jeżeli są,
d) żeby nie porysować szkiełka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19. Jeżeli poszkodowany w wyniku wypadku ma złamany palec rękę, należy najpierw:

a) podać środki uspokajające,
b) doprowadzić niezwłocznie do najbliższej przychodni,
c) prowizorycznie unieruchomić dłoń,
d) położyć wilgotny okład.

20. Ratując porażonego prądem elektrycznym w pierwszej kolejności należy:

a) sprawdzić puls,
b) sprawdzić, czynie ma złamań,
c) podać szklankę wody,
d) uwolnić porażonego spod działania prądu elektrycznego – przerwać obwód

elektryczny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko…..................................................................................................

Wykonywanie napraw czasomierzy elektrycznych i elektronicznych

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź Punkty

1 a b c d

2 a b c d

3 a b c d

4 a b c d

5 a b c d

6 a b c d

7 a b c d

8 a b c d

9 a b c d

10 a b c d

11 a b c d

12 a b c d

13 a b c d

14 a b c d

15 a b c d

16 a b c d

17 a b c d

18 a b c d

19 a b c d

20 a b c d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Bartnik B. St.: Podwapiński W. M. Al.: Zegarmistrzostwo. Ilustrowany słownik

zegarmistrzowski. WSiP, Warszawa 1990.

2. Bartnik B. St., Podwapiński W. M. Al.: Zegarmistrzostwo. Zegary i zegarki elektryczne

i elektroniczne. WSiP, Warszawa 1992.

3. Czerwiec W., Maciszewski A., Moliński T.: Zegarmistrzostwo Podstawy elektrotechniki

z elektroniką. Biuro Wydawnictw „Libra”, Warszawa 1980.

4. Dyszyński J., Hagel R.: Miernictwo elektryczne. Warszawa, WSiP 1986.
5. Karkowski Z.: Miernictwo elektroniczne. Warszawa, WSiP 1991.
6. Krug G.: Zegary elektryczne. WNT, Warszawa 1977.
7. Parchański J.: Miernictwo elektryczne i elektroniczne. Warszawa, WSiP 1996.
8. Podwapiński W.M. Al.: Elektryczne czasomierze pojedyncze, Biuro Wydawnictw

„Libra”, Warszawa 1992.

9. Rubbins M.: Electronic Lock Watches, Howard&Sams&Co, London 1975.
10. Sahner G.: Wstęp do miernictwa cyfrowego. Warszawa, WKiŁ 1982.
11. Sosiński B.: Naprawa kalkulatorów i zegarków elektronicznych, WNT, Warszawa 1986.