Nadciśnienie dla bystrzaków

Autor: Alan L. Rubin

T³umaczenie: Izabela Szybilska-Fiedorowicz

ISBN: 978-83-246-1854-5

Tytu³ orygina³u:

High Blood

Pressure for Dummies

Format: 180x235, stron: 360

Dowiedz siê wiêcej, a poczujesz siê lepiej

Twoja podrêczna apteczka w domowej biblioteczce

Nadciœnienie têtnicze (³ac. hypertonia arterialis) zwane jest tak¿e epidemi¹ XXI wieku.

To przewlek³a choroba uk³adu kr¹¿enia, charakteryzuj¹ca siê trwale podwy¿szonym

ciœnieniem krwi (ponad poziom 140 mm Hg podczas skurczu i 90 mm Hg w czasie

rozkurczu serca). Mo¿na j¹ zauwa¿yæ podczas rutynowych badañ i kilkukrotnego

pomiaru ciœnienia, jednak zdiagnozowana zbyt póŸno mo¿e spowodowaæ powa¿ne

uszkodzenia organizmu.
Najnowsze badania podaj¹, ¿e na nadciœnienie têtnicze cierpi prawie 8,5 miliona

(czyli blisko 1/3) doros³ych Polaków, a 30% osób, u których obserwuje siê tzw.

ciœnienie wysokie prawid³owe, znajduje siê w grupie ryzyka. U oko³o 90% pacjentów

nadciœnienie ma charakter samoistny, co znaczy, ¿e nie uda³o siê jeszcze ustaliæ jego

przyczyny. Nadciœnienie mo¿e byæ odpowiedzialne za Twoje problemy z sercem, bóle

i zawroty g³owy, dusznoœæ, pobudzenie lub zmêczenie i sennoœæ. Niestety, mo¿e byæ

tak¿e chorob¹ prowadz¹c¹ do zawa³u, udaru, a nawet œmierci. Nie pozwól na to!

Kartka po kartce odzyskuj zdrowie i dobre samopoczucie:

• SprawdŸ, czy znajdujesz siê w grupie ryzyka zagro¿onej nadciœnieniem.

• Poznaj najczêstsze czynniki wywo³uj¹ce tê chorobê.

• Naucz siê prawid³owo mierzyæ ciœnienie sobie i Twoim bliskim.

• Skorzystaj z zawartych tu rad i zacznij prowadziæ higieniczny tryb ¿ycia.

• Dowiedz siê wiêcej na temat nadciœnienia u kobiet, dzieci i osób starszych.

Dodatek specjalny:

Pomocne dane odnoœnie polskich organizacji, które wespr¹ Ciê w walce z nadciœnieniem

Spis treci

O autorze .......................................................................................................................... 13

Podzikowania od autora ................................................................................................. 15

Wstp .............................................................................................................................. 17

O ksice ................................................................................................................................ 19
Konwencje zastosowane w ksice ....................................................................................... 19
Czego nie czyta .................................................................................................................... 20
Naiwne zaoenia .................................................................................................................. 20
Jak podzielona jest ksika .................................................................................................... 20

Cz I: Czym jest nadcinienie? ..................................................................................... 21
Cz II: Medyczne nastpstwa nadcinienia .................................................................. 21
Cz III: Leczenie (albo profilaktyka) nadcinienia ttniczego .................................... 21
Cz IV: Grupy wymagajce szczególnej opieki ........................................................... 21
Cz V: Dekalogi ............................................................................................................. 22
Dodatek ............................................................................................................................ 22

Ikony wykorzystane w ksice .............................................................................................. 22
Co dalej .................................................................................................................................. 23

Cz I: Czym jest nadcinienie? ................................25

Rozdzia 1: Nadcinienie ttnicze. Podstawowe informacje ............................................ 27

Jak funkcjonuje ukad krenia ............................................................................................ 28
Mierzenie cinienia i odczytywanie wyników ..................................................................... 29
Czynniki zwikszajce ryzyko wystpienia nadcinienia .................................................... 29
Nastpstwa nadcinienia ....................................................................................................... 31
Obnianie cinienia za pomoc rónych kuracji ................................................................. 32
Ochrona dzieci, kobiet w ciy i osób starszych ................................................................. 32
By na czasie .......................................................................................................................... 33

Rozdzia 2: Diagnozowanie nadcinienia .......................................................................... 35

Podstawowe informacje o cinieniomierzu ....................................................................... 35
Prawidowy pomiar cinienia krwi ....................................................................................... 37
Jak unikn niedokadnego odczytu .................................................................................... 40

Unikanie kopotów ze sprztem ...................................................................................... 40
Unikanie zego podejcia do pomiaru cinienia i trudnoci ze strony pacjenta ............ 41

6

Nadcinienie dla bystrzaków

Odczytywanie wyników ........................................................................................................ 41

Co wiadczy o nadcinieniu? ............................................................................................ 42
Klasyfikacja cinienia ttniczego u osób dorosych ......................................................... 42

Nadmierne obnienie cinienia ............................................................................................ 44
Syndrom biaego fartucha i inne przyczyny waha cinienia ............................................. 45
Mierzenie cinienia w domu ................................................................................................ 47
Ambulatoryjne monitorowanie cinienia krwi .................................................................... 48
Prawidowa ocena stanu zdrowia ......................................................................................... 49

Wywiad medyczny ............................................................................................................ 49
Ocena badania lekarskiego ................................................................................................ 50
Badania laboratoryjne ........................................................................................................ 51

Rozdzia 3: Czy znajdujesz si w grupie ryzyka? ................................................................53

Na co nie masz wpywu ........................................................................................................ 54

Globalny obraz nadcinienia ............................................................................................. 54
Wpyw genów .................................................................................................................... 55
Wpyw pochodzenia .......................................................................................................... 57
Wpyw pci ......................................................................................................................... 60
Cinienie a wiek ................................................................................................................ 61

Zapobieganie nadcinieniu za pomoc zmian trybu ycia .................................................. 62

Obnianie napicia ............................................................................................................ 63
Kontrolowanie wagi .......................................................................................................... 64
Mniej soli ........................................................................................................................... 66
Eliminacja palenia i nadmiernego spoycia alkoholu ...................................................... 67

Rozdzia 4: Wtórne nadcinienie ttnicze .........................................................................69

Wczesne wykrywanie wtórnego nadcinienia ttniczego .................................................... 70
Rola nerek we wtórnym nadcinieniu ttniczym ................................................................ 71

Uszkodzenie tkanki nerek ................................................................................................ 71
Zwenie ttnic nerkowych .............................................................................................. 74

Nowotwory wydzielajce hormony i podnoszce cinienie krwi ...................................... 76

Nowotwór produkujcy epinefryn ................................................................................. 77
Nowotwór produkujcy aldosteron ................................................................................. 80
Zespó Cushinga ............................................................................................................... 84

Choroba genetyczna jako przyczyna nadcinienia ttniczego ................................................ 87
Inne przyczyny wtórnego nadcinienia ttniczego .............................................................. 88

Zwenie cieni aorty ........................................................................................................ 88
Za duo lub za mao hormonów tarczycy ....................................................................... 89
Akromegalia ....................................................................................................................... 89
Bezdech senny ................................................................................................................... 90
Guz mózgu ........................................................................................................................ 91
Oparzenia ........................................................................................................................... 91

Spis treci

7

Cz II: Medyczne nastpstwa nadcinienia ..............93

Rozdzia 5: Jak chroni swoje serce? .............................................................................. 95

Pompa o duej mocy ............................................................................................................. 96
Niedokrwienie minia sercowego ...................................................................................... 97

Badanie miadycy ttnic (arteriosklerozy) ..................................................................... 98
Stabilny ból serca .............................................................................................................. 99
Leczenie zawau minia sercowego .............................................................................. 106

Rozwój niewydolnoci serca ............................................................................................... 108

Sygnay ostrzegawcze ...................................................................................................... 108
Czego szuka lekarz? ........................................................................................................ 109
Leczenie niewydolnoci serca ......................................................................................... 111

Unikanie czynników ryzyka ............................................................................................... 111

Kontrola nad cholesterolem ........................................................................................... 112
Ograniczanie palenia ....................................................................................................... 112
Cukrzyca pod kontrol ................................................................................................... 113
Intensyfikacja aktywnoci fizycznej ............................................................................... 114

Rozdzia 6: Jak zadba o nerki? ...................................................................................... 115

Rola nerek ............................................................................................................................ 116

Funkcja filtrowania ......................................................................................................... 117
Inne funkcje nerek .......................................................................................................... 119

Uszkodzenie nerek ............................................................................................................. 120
Zoliwe nadcinienie ttnicze ........................................................................................... 122
Schykowa niewydolno nerek ......................................................................................... 124

Dializa, która ratuje ycie ............................................................................................... 126
Przeszczep nerki .............................................................................................................. 131

Rozdzia 7: Jak zabezpieczy swój mózg? ....................................................................... 135

Przyczyny udaru mózgu ..................................................................................................... 136

Miadyca ttnic (arterioskleroza) ................................................................................. 137
Zator naczy mózgowych (udar niedokrwienny) ......................................................... 138
Wylew krwi do mózgu (udar krwotoczny) ...................................................................... 138

Unikanie udaru przez obnienie cinienia ....................................................................... 139
Przegld innych czynników sprzyjajcych udarowi mózgu ............................................. 139

Z tym nie wygrasz — czynniki niekontrolowane ......................................................... 140
Nad tym masz wadz — czynniki kontrolowane ........................................................ 140
Dokonaj cudów za pomoc leków zapobiegawczych ................................................... 142

Dziaaj szybko, gdy zauwaysz objawy udaru ................................................................... 143
Monitorowanie czynnoci mózgu ...................................................................................... 144
Rozmaite metody leczenia udaru mózgu ............................................................................. 146
Rehabilitacja ........................................................................................................................ 148

Odzyskiwanie zdolnoci ruchu po udarze .................................................................... 148
Moliwoci rehabilitacji .................................................................................................. 149
Osoby odpowiedzialne za rehabilitacj .......................................................................... 149
Jak znale  pomoc po udarze mózgu? ........................................................................... 151

8

Nadcinienie dla bystrzaków

Cz III: Leczenie (albo profilaktyka)

nadcinienia ttniczego ........................... 153

Rozdzia 8: Opracowanie udanego programu leczenia ....................................................155

Realizacja zaoe leczenia .................................................................................................. 156
Modyfikacje trybu ycia ...................................................................................................... 159

Zmiana trybu ycia na lepsze .......................................................................................... 159
Jak obniy cinienie miechem? ................................................................................... 161

Rozdzia 9: Dieta obniajca cinienie ............................................................................165

Obnianie cinienia za pomoc diety DASH .................................................................... 165

Jak powstaa dieta DASH? .............................................................................................. 166
Dowody na warto diety DASH ................................................................................... 167
Rozpoczcie programu ................................................................................................... 169
Ograniczanie spoycia soli w czasie stosowania diety DASH ...................................... 173

Utrata na wadze w celu obnienia cinienia ...................................................................... 174

Obliczanie wagi idealnej ................................................................................................. 174
Ustalanie dziennego zapotrzebowania kalorycznego .................................................... 175
Dostosowanie diety DASH ............................................................................................ 177

Inne diety ............................................................................................................................. 178
Pomoc zewntrzna .............................................................................................................. 180

Rozdzia 10: Dieta bez soli ..............................................................................................183

Zwizek midzy sol a nadcinieniem ............................................................................... 184
Dowody na istnienie zwizku midzy sol a nadcinieniem ............................................ 185

Wczesne eksperymenty ................................................................................................... 185
Wpyw chloru na cinienie krwi ..................................................................................... 186
Najnowsze badania ......................................................................................................... 187

Czy jeste wraliwy na sól? ................................................................................................. 188
Zmniejszenie spoycia soli .................................................................................................. 189

Kupowanie produktów ubogich w sól ........................................................................... 190
Unikanie pokarmów bogatych w sól ............................................................................. 191
Dieta niskosolna .............................................................................................................. 191

Rozdzia 11: Unikanie tytoniu, alkoholu i kofeiny ............................................................193

Nie igraj z ogniem. Tyto i nadcinienie ttnicze ............................................................. 194

Zasig problemu .............................................................................................................. 195
Jedn nog w grobie ........................................................................................................ 196
Zwalczanie biernego palenia ........................................................................................... 197
Nie bd ciemny jak tabaka w rogu ............................................................................... 197
Zrywanie z naogiem. Same plusy, adnych minusów ................................................. 198
Jak skoczy z naogiem? ................................................................................................ 199
Korzystanie z dostpnej pomocy .................................................................................... 203

Spis treci

9

Zwizek alkoholu z nadcinieniem ttniczym .................................................................. 204

Objawy choroby alkoholowej ........................................................................................ 204
Zobacz, kto pije ............................................................................................................... 206
Medyczne skutki picia alkoholu ..................................................................................... 206
Terapia ............................................................................................................................. 207
Znajdowanie pomocy ..................................................................................................... 212

Kofeinowa euforia ............................................................................................................... 212

Kiedy za duo jest niezdrowo? ....................................................................................... 213
Wpyw kofeiny na zdrowie ............................................................................................. 214
Korzyci z rezygnacji z kofeiny ...................................................................................... 215
Unikanie kawy, czekolady i napojów gazowanych ....................................................... 215
Znajdowanie pomocy ..................................................................................................... 216

Rozdzia 12: Obnianie cinienia krwi za pomoc wicze fizycznych ............................ 217

Korzyci pynce z aktywnoci fizycznej ........................................................................... 218
Przygotowanie si do wicze ............................................................................................ 218

Sprawdzanie kondycji fizycznej ..................................................................................... 219
Dobór wicze ................................................................................................................ 220
Odpowiedni sprzt ......................................................................................................... 222

Odpowiednie natenie wicze ....................................................................................... 223
wiczenia na schudnicie ................................................................................................... 224
wiczenia siowe ................................................................................................................. 226

wiczenia na górn cz ciaa ....................................................................................... 227
wiczenia wzmacniajce nogi ........................................................................................ 228

Obnianie cinienia za pomoc metod alternatywnych .................................................... 229

Joga ................................................................................................................................... 229
Medytacja ........................................................................................................................ 230
Hipnoza ........................................................................................................................... 231
Biologiczne sprzenie zwrotne ..................................................................................... 231

Rozdzia 13: Terapia lekowa ........................................................................................... 233

Charakterystyka leków ........................................................................................................ 235

Jak skutecznie dziaa lek? ................................................................................................ 235
Jak bardzo moe obniy cinienie w porównaniu z innymi lekami? ......................... 235
Czy leki w tym samym stopniu obniajce cinienie krwi

w identyczny sposób wpywaj na prawdopodobiestwo choroby i mierci? ........ 236

Klasy leków .......................................................................................................................... 236
Leki moczopdne ................................................................................................................ 237

Tiazydowe albo tiazydopodobne leki moczopdne ...................................................... 238
Ptlowe leki moczopdne ............................................................................................... 239
Leki moczopdne oszczdzajce potas ........................................................................... 240
Antagonici aldosteronu ................................................................................................. 240
Kombinacje rodków moczopdnych ............................................................................ 241

10

Nadcinienie dla bystrzaków

Leki oddziaujce na ukad nerwowy ................................................................................. 241

Metyldopa ........................................................................................................................ 241
Klonidyna ......................................................................................................................... 242
Blokery receptora beta-adrenergicznego ....................................................................... 243
Antagonici receptora adrenergicznego alfa 1 ................................................................ 245

Wazodilatory ........................................................................................................................ 246

Hydralazyna ..................................................................................................................... 246

rodki blokujce kana wapniowy ...................................................................................... 247
Inhibitory konwertazy angiotensyny .................................................................................. 249
Blokery receptora angiotensyny II ...................................................................................... 251
Wybór leku ........................................................................................................................... 252

Leczenie nadcinienia bez powika .............................................................................. 252
Leczenie nadcinienia z powikaniami ........................................................................... 253
Gdy zawiedzie lek pierwszego wyboru… ...................................................................... 254
Jak pamita o braniu leków? ......................................................................................... 255

Dziaania niepodane ......................................................................................................... 255
Identyfikacja nazw handlowych .......................................................................................... 258

Cz IV: Grupy wymagajce szczególnej opieki ....... 259

Rozdzia 14: Osoby starsze ..............................................................................................261

Ocena sprawnoci umysowej ............................................................................................ 262
Ocena cinienia krwi ........................................................................................................... 263

Pierwotne nadcinienie ttnicze ..................................................................................... 263
Wtórne nadcinienie ttnicze .......................................................................................... 265
Leki podnoszce cinienie krwi u osób starszych .......................................................... 265

Waciwe odywianie si w celu obnienia cinienia ........................................................ 267

Kontrola diety .................................................................................................................. 267
Dieta DASH .................................................................................................................... 268
Redukcja spoycia soli ..................................................................................................... 268

Zmiana trybu ycia w celu obnienia cinienia ................................................................. 269
Stosowanie leków na obnienie cinienia .......................................................................... 271

Podstawowa terapia lekowa — tiazydowe rodki moczopdne .................................... 272
Druga moliwo — beta-blokery ................................................................................. 273
Trzecia moliwo ........................................................................................................... 273
Sytuacje wyjtkowe ......................................................................................................... 274

Niebezpieczne spadki cinienia .......................................................................................... 274

Rozdzia 15: Nadcinienie ttnicze u dzieci ....................................................................277

Prawidowy pomiar cinienia krwi ..................................................................................... 278

USG dopplerowskie i mae rczki .................................................................................. 278
Wybór waciwego rozmiaru mankietu ......................................................................... 279
Odpowiednia technika .................................................................................................... 279

Interpretacja wyników pomiaru ......................................................................................... 280

Spis treci

11

Moliwe przyczyny podwyszonego cinienia .................................................................. 281

Przyczyny dziedziczne .................................................................................................... 281
Uwarunkowania zwizane z wag ................................................................................. 282
Czynniki chorobowe ...................................................................................................... 283

Ustalanie przyczyny podwyszonego cinienia u dziecka ................................................ 283

Kluczowe momenty w przeszoci dziecka ................................................................... 283
Wskazówki odkrywane podczas badania lekarskiego .................................................... 284
Pomoc z laboratorium .................................................................................................... 285

Rozpoczcie leczenia od zmian trybu ycia ....................................................................... 285
Intensywne wiczenia fizyczne .......................................................................................... 287
Terapia lekowa .................................................................................................................... 288

Rozdzia 16: Leczenie nadcinienia u kobiet .................................................................. 291

Co si dzieje z cinieniem kobiety w czasie ciy? ............................................................ 292
Co powoduje nadcinienie w ciy? .................................................................................. 293

Przewleke nadcinienie ttnicze ................................................................................... 293
Stan przedrzucawkowy ................................................................................................... 294
Stan przedrzucawkowy obok nadcinienia ttniczego .................................................. 300
Nadcinienie ciowe ..................................................................................................... 301

Nadcinienie ttnicze po porodzie ..................................................................................... 301
Kobieca terapia hormonalna w przypadku nadcinienia ................................................... 302

Hormonalna antykoncepcja doustna ............................................................................. 302
Hormonalne uzupenianie niedoboru estrogenu ......................................................... 303

Cz V: Dekalogi ...................................................305

Rozdzia 17: Dziesi prostych sposobów zapobiegania nadcinieniu i obnienia go .... 307

Rozpoznawanie nadcinienia .............................................................................................. 307
Ustalanie wtórnego nadcinienia ttniczego ..................................................................... 308
Podjcie diety DASH .......................................................................................................... 309
Utrata na wadze za pomoc ograniczenia liczby spoywanych kilokalorii ...................... 310
Redukcja soli w diecie ......................................................................................................... 311
Rzucanie palenia i ograniczenie picia ................................................................................. 312
Podjcie planu treningowego ............................................................................................. 313
Uzupenienie leczenia za pomoc technik doskonalenia ciaa i umysu ......................... 313
Leki suce do obniania cinienia .................................................................................... 315
Unikanie leków podnoszcych cinienie krwi .................................................................. 316

Rozdzia 18: Dziesi (lub wicej) mitów dotyczcych nadcinienia ............................. 319

Nadcinienie jest nieuniknionym skutkiem starzenia ...................................................... 319
Leczenie jest gorsze od choroby ......................................................................................... 320
Musisz ograniczy swoje ycie z powodu nadcinienia .................................................... 321
Leczy si tylko nadcinienie rozkurczowe ......................................................................... 322
Nadcinienie oznacza ykanie leków przez reszt ycia .................................................... 323

12

Nadcinienie dla bystrzaków

Po zawale serca albo udarze mózgu mona przesta si leczy ........................................ 323
Jak masz nadcinienie, nie moesz wiczy ....................................................................... 324
Jeli dobrze si czujesz, moesz nie bra leków na nadcinienie ...................................... 325
Wysokiego cinienia krwi nie mona uregulowa ............................................................. 326
Leczy si tylko osoby nerwowe i lkliwe ............................................................................... 327
Osób starszych nie trzeba leczy ........................................................................................ 328
Nadcinienie jest mniej niebezpieczne u kobiet ............................................................... 329

Rozdzia 19: Dziesi nowych odkry na temat nadcinienia ttniczego .....................331

Ocena skutków obnienia cinienia krwi ......................................................................... 332
Stan przednadcinieniowy to wcale nie nic takiego .......................................................... 332
Przewidywanie nadcinienia (i zapobieganie mu) ............................................................. 333
Wyrokowanie o nadcinieniu u dorosych na podstawie poziomu cinienia u dzieci ..... 334
Czy wszyscy pacjenci po udarze mózgu maj nadcinienie? ............................................ 335
Ocena wpywu obcie zawodowych .............................................................................. 335
Czy alkohol jest dobry, czy zy dla osoby z nadcinieniem? ............................................. 336
Operacja zmniejszenia odka w celu schudnicia i obnienia cinienia krwi ............... 336
Czy nadcinienie oddziauje na cukrzyc? ......................................................................... 337
Znaczenie badania ALLHAT .............................................................................................. 338

Dodatek: Najnowsze informacje i róda .................. 341

Serce ..................................................................................................................................... 342

Polskie Towarzystwo Kardiologiczne ............................................................................ 342
Serwis kardiologiczny ..................................................................................................... 342

Nerki .................................................................................................................................... 342

Stowarzyszenie „Niemiertelni” .................................................................................... 342
Dialped — dializoterapia i nefrologia dziecica ............................................................. 343
Dializoterapia otrzewnowa ............................................................................................. 343
Polska Unia Medycyny Transplantacyjnej .................................................................... 343
Stowarzyszenie „ycie po przeszczepie” ....................................................................... 344

Mózg .................................................................................................................................... 344

Narodowy Program Profilaktyki i Leczenia Udaru Mózgu ......................................... 344
Dekalog Udarowca .......................................................................................................... 344
Forum Neurologiczne .................................................................................................... 344
Polskie Towarzystwo Fizjoterapii oraz Polskie Towarzystwo Rehabilitacji ................ 345
Centrum Polskiej Rehabilitacji ...................................................................................... 345
Sanatoria ........................................................................................................................... 345

Cukrzyca .............................................................................................................................. 345

Polskie Towarzystwo Diabetologiczne .......................................................................... 345
Polska Federacja Edukacji w Diabetologii ........................................................................ 346
Polskie Stowarzyszenie Diabetyków .............................................................................. 346

Nadcinienie ttnicze .......................................................................................................... 346

Polskie Towarzystwo Nadcinienia Ttniczego ........................................................... 346

Skorowidz .......................................................................................................................347

Rozdzia 3

Czy znajdujesz si

w grupie ryzyka?

W tym rozdziale:



Przyjrzysz si demografii nadcinienia.



Dowiesz si, co moesz zrobi — a czego nie — eby obniy swoje cinienie.

rozwoju nadcinienia odgrywa rol wiele czynników. Mimo e na
niektóre nie masz wpywu (predyspozycja genetyczna, pochodzenie, wiek

czy pe), inne ju moesz kontrolowa, na przykad sposób odywiania,
natenie aktywnoci fizycznej, poziom stresu, przyzwyczajenia zwizane
z paleniem i piciem oraz skonno do parkowania jak najbliej kompleksu
sportowego. Kady z tych czynników moe wystpowa z wikszym lub
mniejszym nasileniem w danym regionie wiata, wic w niektórych miejscach
wska niki nadcinienia s niskie, a w innych wysokie i towarzysz mu cikie
powikania.

W tym rozdziale omówi czynniki zwizane z rozwojem nadcinienia
ttniczego, zarówno te, nad którymi mona zapanowa, jak i te, na które nie
ma si wpywu. Jeeli nie zdiagnozowano u Ciebie nadcinienia, koniecznie
zapoznaj si z opisem czynników, które mona kontrolowa, poniewa
pomog Ci zmniejszy prawdopodobiestwo zachorowania. Jeeli cierpisz
ju na nadcinienie, przeczytaj cz III ksiki, gdzie omówi te same,
moliwe do opanowania czynniki, ale powi je z leczeniem schorzenia.

Uwaga!

Zapomnienie o urodzinach wspómaonka to czynnik, który moe

podnie cinienie krwi. Podobnie jak przejechanie samochodem lecego
w garau roweru syna. Na szczcie takie skoki cinienia s tylko tymczasowe!

W niniejszym rozdziale nie opisaem wszystkich czynników prowadzcych
do nadcinienia. Kad tu nacisk jedynie na najwaniejsze. Tymczasem
naukowcy nieustannie dodaj nowe. Jeeli chcesz dowiedzie si wicej na
temat najnowszych odkry, zajrzyj do Dodatku i wyszukaj zaktualizowane
dane.

W

54

Cz I: Czym jest nadcinienie?

Na co nie masz wpywu

W tym punkcie poznasz czynniki yciowe, na które nie masz wpywu.
Nie moesz odmieni genów swojej rodziny, pochodzenia etnicznego, pci
i wieku. Uwaga! Do tych czynników nie zaliczamy sytuacji, w której pewnego
razu wieszasz w szafie koszul, a po jakim czasie okazuje si, e skurczya
si o 2 rozmiary!

Mimo e nie nad wszystkimi czynnikami moesz zapanowa, i tak powiniene
si dowiedzie, w jaki sposób wpywaj one na Twoje cinienie, oraz zachowa
ostrono. Jeeli pozwolisz sobie na nadwag, szybko moesz nabawi si
nadcinienia, nawet gdy znajdujesz si w grupie niewielkiego ryzyka.

Globalny obraz nadcinienia

wiatowe wska niki nadcinienia dziel poziom zapadalnoci na nie na
4 podstawowe kategorie:

9

Poziom zerowy — kilka yjcych w pewnym odosobnieniu grup,
jak te w dorzeczu Amazonki, wykazuj zerow zapadalno na
nadcinienie.

9

Poziom niski — przypadki nadcinienia nale do rzadkoci (poniej
15 procent), wród ludnoci zamieszkujcej obszary wiejskie Ameryki
aciskiej i Poudniowej, Chin i Afryki.

9

Poziom normalny — najczciej nadcinienie wystpuje u 15 – 30
procent przedstawicieli danej populacji, w tym mieszkaców obszarów
najbardziej uprzemysowionych; taka sytuacja jest w Japonii, Europie
i wród przedstawicieli rasy kaukaskiej (biaej) w Stanach
Zjednoczonych.

9

Poziom wysoki — wysoka zapadalno na nadcinienie (30 – 40 procent)
wystpuje w Federacji Rosyjskiej, Finlandii, Polsce oraz w populacjach
Afroamerykanów.

W miejscach, gdzie wystpuje due rozpowszechnienie przypadków
nadcinienia, wysokie s take wska niki zapadalnoci na choroby serca,
mózgu i nerek (zob. cz II). Ryzyko zachorowania na nie z powodu
nadcinienia jest ogromne na przykad w Federacji Rosyjskiej czy wród
Afroamerykanów. (Zob. punkt „Afroamerykanie” w dalszej czci rozdziau).
Z kolei w Japonii drug gówn przyczyn zgonów jest udar mózgu — zwykle
kojarzony z nadcinieniem — a naukowcy podkrelaj konieczno
kontrolowania cinienia jako sposób na zapobieganie temu zaburzeniu
pracy mózgu (Stroke, sierpie 2001).

Rozdzia 3: Czy znajdujesz si w grupie ryzyka?

55

Pewna cz bada prowadzonych nad nadcinieniem na caym wiecie
dowodzi, e dua liczba przypadków tego schorzenia w danej populacji
czsto zbiega si z nisk wiadomoci i niedostatecznym poziomem
leczenia. Na przykad:

9

Badanie omówione w czasopimie Archives of Brazilian Cardiology (lipiec
2001) wykazuje, e wska niki nadcinienia w Brazylii przypominaj
dane ze Stanów Zjednoczonych, ale z powodu niskiej wiadomoci
oraz sabej opieki medycznej jedynie niewielki wycinek brazylijskiego
spoeczestwa moe utrzyma swoje cinienie pod kontrol.

9

Niektóre europejskie populacje s wiadome duej zapadalnoci na
nadcinienie, ale nie potrafi go kontrolowa:
x W Hiszpanii dopiero cinienie na poziomie 160/95 mm Hg jest

decydujcym sygnaem do rozpoczcia leczenia (a nie 140/90 mm Hg,
zalecane przez JNC 7; zob. rozdzia 2.).

x We Francji niedostateczny poziom ma zarówno wiadomo spoeczna,

jak i jako leczenia.

9

Mimo e wielu mieszkaców Korei Poudniowej cierpi na nadcinienie
i si leczy, jedynie maa cz z nich jest w stanie zapanowa nad jego
poziomem — donosi badanie opublikowane w pimie Journal of
Hypertension (wrzesie 2001).

Zanim spakujesz walizki i odlecisz do Amazonii w nadziei na dugie i wolne
od chorób ycie w tropikalnym raju, zastanów si nad jedn rzecz: skoro
wysoki odsetek przypadków nadcinienia czsto wspóistnieje z nisk
wiadomoci i niedostateczn opiek medyczn, to prawdopodobnie wyostrzona
wiadomo oraz odpowiednie leczenie przeo si na spadek liczby osób
z nadcinieniem — i to bez wycieczki w tropiki! Czytaj zatem dalej.

Wpyw genów

Nadcinienie czsto wystpuje wród czonków jednej rodziny, wic wywiad
lekarski w kierunku tego schorzenia moe przewidzie rozwój choroby
u krewnych, którzy wci maj cinienie w normie. Na przykad, kiedy
porównano stan zdrowia dzieci biologicznych z adoptowanymi, okazao si,
e pomiary cinienia u rodziców i dzieci biologicznych czciej daway takie
same albo podobne wartoci ni u dzieci adoptowanych i ich przybranych
rodziców. Wniosek? Jeeli masz 2 lub wicej krewnych, u których nadcinienie
wystpio przed 55. rokiem ycia, sam jeste znacznie bardziej zagroony
tym schorzeniem. (A nastpnym razem postaraj si troch uwaniej wybra
rodziców!)

56

Cz I: Czym jest nadcinienie?

Strefa udarów mózgu

Do tzw. strefy udarów mózgu (ang. Stroke Belt)
zalicza si poudniowo-wschodnie stany USA
z wyjtkiem Florydy. Wysze wska niki zapadal-
noci na nadcinienie w tym regionie kraju ozna-
czaj, e dochodzi tam do bardzo wielu udarów
mózgu. Zgony spowodowane tym czynnikiem
przekraczaj o 10 procent redni dla reszty kra-
ju. Jednake udary mózgu to nie jedyna konse-
kwencja nadcinienia ttniczego. W tej czci
USA znacznie czciej ni gdzie indziej wystpuje
równie niewydolno nerek i serca. (Wicej in-
formacji na temat udarów mózgu oraz niewy-
dolnoci nerek i serca znajdziesz w czci II).
Poza tym ogólne wska niki miertelnoci take
s tam wysze ni w innych stanach Ameryki.

Biali mczy ni zamieszkujcy poudniowo-
wschodnie stany czciej zapadaj na nadcinie-
nie w porównaniu z reszt kraju. Jednak niska
waga urodzeniowa oraz nadcinienie ttnicze
czciej wystpuje w populacjach afroamery-
kaskich zamieszkujcych poudniowo-wschodni

czci kraju, czyli obszar, w którym skupia si
wikszo czarnej ludnoci w USA.

Natomiast przyczyny takich wysokich wska -
ników nadcinienia i zgonów w wyniku kom-
plikacji zwizanych z tym schorzeniem wród
Afroamerykanów z poudniowo-wschodniego
regionu USA nie róni si od ogólnych powo-
dów wystpowania nadcinienia.

9

Spoywanie duych iloci soli to rzecz nor-
malna na poudniowym wschodzie, zwaszcza
wród czarnej ludnoci.

9

Spoywanie maych iloci potasu pod
postaci owoców i warzyw to powszechne
zjawisko.

9

Otyo wystpuje tu u znacznie wikszego
odsetka populacji.

9

Siedzcy tryb ycia to zasada, któr kieruje
si wielu mieszkaców poudniowo-wschod-
niego regionu USA. Poowa ludnoci nie
uprawia sportu odpowiednio czsto.

Naukowcy wci nie do koca wiedz, jak geny — i które z nich — wpywaj
na nadcinienie, ale przypuszczaj, e za problemy odpowiada cakiem dua
ich liczba. Innymi sowy, posiadanie jednego konkretnego genu wcale nie
przesdza o nadcinieniu — zreszt gdyby nawet naukowcy znale li te waciwe,
nie potrafiliby ich zmodyfikowa.

Czynniki dziedziczne wpywaj take na wag ciaa. Osoby blisko spokrewnione
zwykle maj ten sam stopie otyoci, która przecie odgrywa du rol
w rozwoju nadcinienia. (Zob. fragment „Kontrolowanie wagi” w dalszej
czci rozdziau, gdzie znajdziesz bardziej szczegóowe informacje na temat
skutków dodatkowych kilogramów).

Wyjtkowo istotnym przykadem roli, jak odgrywa w nadcinieniu czynnik
dziedzicznoci, moe by zespó insulinoopornoci. Otó osoby cierpice na t
dolegliwo maj:

9

podwyszone stenie insuliny (hormonu, który kontroluje poziom
cukru we krwi) i jednoczenie obnion wraliwo na wasn insulin;

9

okrelon zawarto tuszczu we krwi, gdzie wystpuje wysokie stenie
trójglicerydów (rodzaju tuszczów — powyej 200 mg/dL) oraz niskie
stenie cholesterolu typu HDL (tzw. dobrego cholesterolu, który
chroni przed zawaami serca — poniej 30 mg/dL).

Rozdzia 3: Czy znajdujesz si w grupie ryzyka?

57

Poza tym osoby z zespoem insulinoopornoci:

9

zazwyczaj s otye (cho nie zawsze);

9

czciej ni pozostali ludzie przechodz miertelne zaway serca;

9

stanowi 20 procent wszystkich przypadków nadcinienia;

9

najczciej gromadz tkank tuszczow wokó talii.

Wpyw pochodzenia

Wedug danych amerykaskich Orodków Kontroli i Zapobiegania Chorobom

1

w latach 1960 – 1990 udao si zmniejszy liczb przypadków zapadalnoci
na nadcinienie w kadej amerykaskiej grupie etnicznej, jednak pó niej
w latach 1990 – 2001 (ostatni rok bada, z którego udostpniono dane)
wska niki si podniosy. W tabeli 3.1 zmiany te wida jak na doni.

Tabela 3.1. Odsetek mieszkaców Stanów Zjednoczonych w wieku ponad 20 lat
cierpicych na nadcinienie*

Grupa

1960

1970

1980

1990

2002

Obie pci

36,9

38,3

39,0

23,1

33,6

Mczy ni

40,0

42,4

44,0

25,3

30,6

Kobiety

33,7

34,4

34,0

20,8

31,0

Biali mczy ni

39,3

41,7

43,5

24,3

32,5

Biae kobiety

31,7

32,4

32,3

19,3

31,9

Czarni mczy ni

48,1

51,8

48,7

34,9

42,6

Czarne kobiety

50,8

50,3

47,5

33,8

46,6

Mczy ni Latynosi

25,0

25,2

26,3

Kobiety Latynoski

21,8

22,0

23,4

*Dane dostarczone przez amerykaskie Orodki Kontroli i Zapobiegania Chorobom

Tabela pokazuje, e w tym 42-letnim okresie podjto powane dziaania,
aby ograniczy liczb przypadków nadcinienia. Jednak dowodzi równie,
e blisko jedna trzecia populacji powyej 20. roku ycia cierpi na to schorzenie,

1

Ang. Centers for Disease Control and Prevention — agencja rzdu federalnego USA, wchodzca w skad
Departamentu Zdrowia i Opieki Spoecznej, z siedzib w Atlancie; do jej zada naley zapobieganie
chorobom i ich zwalczanie oraz podejmowanie dziaa majcych na celu popraw stanu zdrowia
Amerykanów — przyp. tum.

58

Cz I: Czym jest nadcinienie?

a wród Afroamerykanów choruje a 2 na 5. Jeeli jednak poczy si
wiadomo istnienia tych czynników z waciw opiek medyczn oraz
zmianami w trybie ycia (które opisz w dalszej czci rozdziau), moe
uda si obniy wska niki zachorowa na nadcinienie.

Afroamerykanie

U Afroamerykanów — populacji najbardziej zagroonej nadcinieniem
i zwizanymi z nim komplikacjami — chorob wykrywa si 2 razy czciej
ni u przedstawicieli rasy kaukaskiej. Poza tym u Afroamerykanów:

9

znacznie czciej wykrywa si schykow niewydolno nerek, przynajmniej
po czci spowodowan podwyszonym poziomem cinienia;

9

wystpuje moliwo odziedziczenia wady nerek, ograniczajcej
zdolno usuwania nadmiaru soli z organizmu;

9

wystpuje sabsza reakcja na tlenek azotu (wany zwizek chemiczny
obecny w naczyniach krwiononych) ni u przedstawicieli rasy biaej
(wicej informacji na temat tlenku azotu znajdziesz w ramce niej —
„Tlenek azotu na ratunek”).

Ponadto win przynajmniej za cz przypadków nadcinienia ttniczego
w populacji Afroamerykanów naley zrzuci na napicia zwizane z niszym
statusem spoeczno-ekonomicznym tej grupy ludnoci.

Wyjtkowo dobre efekty przyniosa w terapii nadcinienia u Afroamerykanów
odpowiednia dieta. Najlepiej sprawdzia si dieta o nazwie DASH

2

(zob.

rozdzia 9.), na któr skada si zwikszona ilo owoców, warzyw, zboa,
odtuszczonych produktów nabiaowych i innych produktów biakowych
o maej zawartoci tuszczu.

Latynosi

Wska niki zachorowalnoci na nadcinienie wród ludnoci latynoskiej
maj mniej wicej takie same wartoci jak u przedstawicieli rasy kaukaskiej.
Mimo e na nadcinienie czciej zapadaj Afroamerykanie, to Latynosi maj
wiksze opory przed stosowaniem leków ni czarni i biali mieszkacy USA.

Biali (rasa kaukaska)

Okoo 30 procent dorosych przedstawicieli rasy kaukaskiej w Stanach
Zjednoczonych cierpi na nadcinienie. Ta grupa populacji wydaje si
bardziej wiadoma swojego nadcinienia i czciej poddaje si leczeniu ni
Afroamerykanie i Latynosi. Jednak terapia dziaa jedynie w 20 procentach
wypadków — wci wiele pozostaje do zrobienia. W tym przypadku
problemem najprawdopodobniej jest brak podatnoci pacjentów na leki.

2

Ang. Dietary Approach to Stop Hypertension (leczenie nadcinienia za pomoc diety) — przyp. tum.

Rozdzia 3: Czy znajdujesz si w grupie ryzyka?

59

Tlenek azotu na ratunek

Tlenek azotu, wany zwizek chemiczny, który
rozszerza naczynia krwionone i obnia cinienie
ttnicze, jest produkowany przez komórki wy-
cieajce od wewntrz naczynia krwionone.
Jednake pewne czynniki ryzyka, zwikszajce
prawdopodobiestwo zapadnicia na choroby
serca, niszcz te komórki i upoledzaj ich zdol-
no produkowania tlenku azotu. Zaliczamy
do nich:

9

nadcinienie ttnicze,

9

wysoki poziom cholesterolu,

9

insulinooporno,

9

pomenopauzalny brak estrogenu,

9

palenie lub ucie tytoniu.

Takie czynniki podnosz równie podatno da-
nej osoby na nastpstwa stresu objawiajce
si wzrostem cinienia krwi. Jeeli jednak uda
si wyeliminowa te czynniki, dojdzie do usu-
nicia ich zgubnych skutków i przywrócenia
produkcji tlenku azotu. Z czci III dowiesz si,
jak mona si z nimi upora.

Identyfikacja winowajców. Rola soli i tuszczów

W 1999 roku w magazynie Scientific American
opublikowano wnioski z badania, którego celem
byo znalezienie wyjanienia wysokich wska -
ników nadcinienia w populacji Afroameryka-
nów. W ramach projektu porównano ze sob
ludzi tej samej rasy mieszkajcych w rónych
zaktkach wiata. Autorzy, których nie zado-
wolio wyjanienie genetyczne, odkryli ogrom-
ne rónice dzielce czarnoskórych mieszka-
ców Nigerii, Jamajki i Stanów Zjednoczonych:

9

Ogólnie rzecz biorc, Nigeryjczycy s szczu-
pli, wykonuj cik prac fizyczn i spoy-
waj tradycyjne posiki nigeryjskie, zoone
z ryu, warzyw i owoców. Gdy si starzej,
nie podnosi si im cinienie. Przypadki nad-
cinienia ttniczego nale do rzadkoci.

9

Dieta Jamajczyków stanowi mieszank yw-
noci wiejskiej i produktów kupowanych
w sklepach spoywczych. Mieszkacy Ja-
majki yj rednio o 6 lat duej ni Afroame-
rykanie, poniewa nisze s wska niki za-
chorowa na raka i choroby serca.

9

W Maywood, niedaleko Chicago, afroame-
rykaska spoeczno, zoona z emigran-
tów z poudniowego wschodu USA, ody-
wia si sono i tusto.

Mimo e wszystkie grupy czy wspólne pocho-
dzenie genetyczne, odsetek przypadków osób
z nadcinieniem wyniós 7 procent dla Nigeryj-
czyków, 26 — dla Jamajczyków i 33 — dla
Afroamerykanów. Ci ostatni take wicej wa,
spoywaj wiksze iloci soli i mniejsze potasu
ni Nigeryjczycy.

Autorzy doszli do wniosku, e wyjanienie
rasowe nie ma racji bytu. Przypadki nadcinienia
u Afroamerykanów nie maj podoa genetycz-
nego, gdy osoby czarnoskóre, które cierpi na
nadcinienie, i te, które maj cinienie w nor-
mie, maj takie same geny. Badanie dowodzi,
e wyjanienia rozbienych wyników naley szu-
ka w warunkach rodowiskowych, a nie ge-
nach. Nigeryjczycy pochaniali mniej soli, spoy-
wali wicej potasu i prowadzili bardziej aktywny
tryb ycia.

60

Cz I: Czym jest nadcinienie?

Wpyw pci

Chopcy czciej ni dziewczynki maj podwyszone cinienie skurczowe
(cinienie powstae w ttnicach w chwili wypchnicia do nich krwi przez
serce; zob. rozdzia 2., w którym znajdziesz wicej szczegóów). Opisane
w 2006 roku w czasopimie Circulation badanie z udziaem uczestników
w wieku od 12 lat, a potem dobieranych co 2 lata, dowiodo, e w Kanadzie
wska niki nadcinienia wzrosy u chopców o 19 procent, podczas gdy
u dziewczt pozostay na tym samym poziomie. Do gównych przyczyn
takiego stanu rzeczy zaliczono siedzcy tryb ycia oraz brak sportu i u chopców,
i u dziewczt. Wicej na temat nadcinienia i dzieci pisz w rozdziale 15.

W przypadku modych dorosych osób (18 – 35 lat) nadcinienie czciej
wystpuje u mczyzn ni u kobiet. Jednak kiedy kobiety osigaj 50. rok
ycia (i wikszo z nich traci moliwo produkcji estrogenu z powodu
menopauzy bd usunicia jajników), czciej ni mczy ni cierpi na
nadcinienie.

Niemniej to kobiety czciej od mczyzn maj wiadomo swojego
schorzenia, lecz je i kontroluj. Wytumaczy to mona tym, e kobiety
czciej widuj lekarzy z powodu ciy czy kontrolnych bada miednicy
lub piersi — kada z tych okazji daje lekarzowi dodatkow moliwo
zdiagnozowania nadcinienia.

U kobiet — tak samo jak u mczyzn — spada ryzyko udaru, jeli poddadz
si terapii przeciwnadcinieniowej, wic powinna by im ona zalecana tak
czsto jak panom.

Niej opisuj wpyw, jaki na poziom kobiecego cinienia wywieraj piguki
antykoncepcyjne i menopauza.

Antykoncepcja doustna

Dawniej piguki antykoncepcyjne zawieray wiksze iloci estrogenu
i progesteronu ni obecnie. Ich stosowanie czono z wyszymi wska nikami
podatnoci na choroby serca, zaway i udary mózgu oraz czstszymi
przypadkami zgonów. Wspóczesne specyfiki zawieraj mniej hormonów
i nie prowadz do tego typu powika, zwaszcza w porównaniu z innymi
metodami antykoncepcji. Jednake antykoncepcja doustna moe powodowa
lekki wzrost ryzyka zakrzepów i raka piersi, wic kobiety, które w przeszoci
borykay si z tym pierwszym zjawiskiem, nie powinny stosowa tej metody
zapobiegania ciy.

Piguki antykoncepcyjne kojarzy si niekiedy z pewnym wzrostem cinienia
ttniczego, które si stabilizuje po odstawieniu rodka. Jednak raz na jaki
czas ta metoda antykoncepcji moe wywoa powaniejszy przypadek

Rozdzia 3: Czy znajdujesz si w grupie ryzyka?

61

nadcinienia. Jeeli w rodzinie pacjentki wystpoway przypadki tej choroby
bd niewydolno nerek, lekarz powinien powanie przemyle przepisanie
jej antykoncepcji hormonalnej i czsto kontrolowa jej cinienie.

Nie do koca wiadomo, dlaczego cinienie wzrasta w wyniku stosowania
piguek antykoncepcyjnych, ale problem moe stanowi ilo progesteronu
(nie estrogenu) w preparacie. Otó rodki, które zawieraj mniej progesteronu
albo jego ladowe iloci, rzadziej wpywaj na powstanie nadcinienia
u pacjentek.

Jeeli po odstawieniu przez kobiet antykoncepcji doustnej poziom cinienia
nie powróci do normy, powinna zosta ona przebadana w kierunku innych
przyczyn. Kobiety, które nie mog stosowa innej formy zapobiegania ciy,
powinny poczy t metod ze rodkami obniajcymi cinienie ttnicze.
(Wicej informacji na ten temat znajdziesz w rozdziale 13.).

Po menopauzie

Kobiety po menopauzie — nawet te z normalnym cinieniem — reaguj
na stres wzrostem cinienia, w przeciwiestwie do kobiet, które jeszcze
nie osigny wieku klimakterium. Niedobór estrogenu, który wystpuje
w czasie menopauzy, moe nie by jedyn przyczyn; wpyw moe mie
bowiem równie przyrost wagi towarzyszcy procesowi starzenia oraz inne
czynniki, na przykad mniejsza aktywno fizyczna. Uwaga! Kobiety po
menopauzie s wraliwsze na sól od mczyzn, to za zjawisko moe
stanowi dodatkowy powód, dla którego ronie wród nich podatno
na nadcinienie ttnicze.

Przyjmowanie hormonów estrogenowych najprawdopodobniej nie podnosi
poziomu cinienia ani nie pobudza wraliwoci kobiet po menopauzie na sól
czy stres. Z tego powodu paniom z nadcinieniem i po menopauzie mona
podawa estrogeny.

Cinienie a wiek

Z wielu przyczyn cinienie wzrasta wraz z wiekiem — nastpuje pogorszenie
funkcjonowania nerek, upoledzenie wydalania soli z organizmu, stwardnienie
ttnic, wzrost otyoci oraz wiksza podatno na podnoszce cinienie
dziaanie soli.

Cinienie ronie wraz z wiekiem etapami. Mimo e u rónych osób rónie
to wyglda, nadcinienie zazwyczaj rozwija si w dosy atwy do przewidzenia
sposób — od etapu przednadcinieniowego do etapu utrwalonego nadcinienia
ttniczego.

62

Cz I: Czym jest nadcinienie?

Nadcinienie ttnicze moe pojawi si przed 30. rokiem ycia, a typowa
kolejno wydarze wyglda nastpujco:

9

Okres midzy urodzeniem a 30. rokiem ycia (etap
przednadcinieniowy): sporadyczne pomiary cinienia mog
pokazywa podwyszone wartoci, ale wzrost nie utrzymuje si stale.
Jednak nawet okazjonalny skok cinienia moe stanowi wskazówk,
e kiedy u pacjenta moe rozwin si choroba. Do innych
czynników nale:
x niska waga urodzeniowa;
x nadmierny wzrost cinienia w sytuacji stresu bd wysiku fizycznego;
x wyniki wysokie (bliskie 140/90 mm Hg) — ale wci w normie

— otrzymane w przypadkowych pomiarach;

x inne: otyo, nadmierne spoywanie alkoholu, cukrzyca, obniony

poziom cholesterolu HDL bd podwyszony trójglicerydów.

9

Zazwyczaj midzy 30. a 40. rokiem ycia: ten etap moe trwa
od 5 do 10 lat. Wysoki poziom cinienia wystpuje do czsto, ale
potem nadchodz okresy normalnego cinienia.

9

Zazwyczaj tu przed pi dziesitk, ale czasami nawet w 30.
roku ycia (nadcinienie pierwotne — utrwalone nadcinienie,
którego przyczyny nie mona ustali ): ludzie, którzy zapadaj
na nadcinienie pierwotne w wieku 50 lat lub wczeniej, s niezwykle
mocno naraenie na zaway serca i udary mózgu. Jeeli nie poddadz
si leczeniu, rednia dugo ich ycia ulegnie skróceniu o 15 – 20 lat.

9

Po 50. roku ycia: najprawdopodobniej chodzi o schorzenie zwane
nadcinieniem wtórnym (spowodowane innymi przyczynami), które
omówi w rozdziale 4. Z kolei rozdzia 14. powicony jest problemom
nadcinienia u osób w starszym wieku.

Zapobieganie nadcinieniu
za pomoc zmian trybu ycia

Co roku w Stanach Zjednoczonych u 2 milionów nowych pacjentów
diagnozuje si nadcinienie ttnicze. Owszem, genów przekazanych przez
rodziców nie zmienisz, ale eby zapobiec rozwojowi choroby, moesz
wprowadzi wiele modyfikacji do swojego stylu ycia. Na pocztek wszystkie
osoby dorose powinny by poddawane przynajmniej co 2 lata badaniom
przesiewowym w kierunku nadcinienia. Do innych zmian zaliczamy:

Rozdzia 3: Czy znajdujesz si w grupie ryzyka?

63

9

obnienie poziomu stresu za pomoc poczucia humoru (zob. rozdzia 8.);

9

zwikszenie iloci spoywanego potasu przez wprowadzenie do swojej
diety wikszej iloci owoców i warzyw (zob. rozdzia 9.);

9

sprowadzenie codziennego spoycia soli poniej poziomu 6 miligramów
(1 yeczka), równego 2,4 miligrama sodu (zob. rozdzia 10.);

9

utrzymanie spoycia alkoholu na poziomie 2 drinków lub mniej
dziennie (zob. rozdzia 11.);

9

kontrolowanie swojej wagi za pomoc waciwej diety (zob. rozdzia 9.)
oraz sportu (zob. rozdzia 12.).

Wszelkie techniki, które zapobiegaj nadcinieniu ttniczemu, mog równie
pozwoli na obnienie podwyszonego ju cinienia. Jednak najwiksza
rónica midzy profilaktyk a leczeniem polega na kosztach i zagroeniach
zwizanych z lekami, które wikszo ludzi musi przyjmowa w ramach
terapii nadcinienia. Jeeli jeste w stanie zapobiec chorobie, rób, co w Twojej
mocy, eby do niej nie dopuci. Nie poaujesz.

Obnianie napicia

Pierwotne nadcinienie ttnicze (zob. wczeniejszy punkt „Cinienie a wiek”)
powoduj w równym stopniu czynniki dziedziczne, jak i rodowiskowe.
Wród tych ostatnich najwaniejsze s dieta oraz napicia psychiczno-spoeczne.

Wiele populacji dowodzi istnienia wpywu stresujcych sytuacji na poziom
cinienia.

9

W ramach badania omówionego w pimie New England Journal of Medicine
(marzec 1968) dokonano porównania ycia kilku zakonnic, mieszkajcych
we Woszech w cisej klauzurze, z grup kobiet yjcych w normalnym
spoeczestwie. Z pocztku kobiety miay takie same wyniki, ale po
30 latach cinienie zakonnic byo o 30 milimetrów nisze od cinienia
przedstawicielek drugiej grupy.

9

Ludzie, którzy przechodz ze spoeczestw o niszym poziomie stresu
(jak Nigeryjczycy w Afryce, których opisaem wyej) do spoeczestw,
gdzie panuje wicej czynników stresogennych (na przykad Afrykaczycy
w Ameryce), wykazuj trway wzrost cinienia ttniczego.

9

Ludzie, którzy pracuj na stanowiskach, gdzie maj ma wadz, lecz
du odpowiedzialno, wykazuj podwyszony poziom cinienia krwi.

9

Kontrolerzy ruchu lotniczego jako grupa maj wyszy poziom cinienia
ni ludzie pracujcy w mniej stresujcych warunkach.

9

Wród Afroamerykanów, dorastajcych w bardziej stresujcych
rodowiskach, wystpuje wicej przypadków nadcinienia ttniczego.

64

Cz I: Czym jest nadcinienie?

Wyniki niektórych z tych bada zakwestionowano jednak, zwracajc uwag
na inne czynniki zwizane z nadcinieniem. Na przykad dieta zakonnic
moga w mniejszym stopniu przyczynia si do rozwoju choroby, zwaszcza
po 30 latach. Z kolei ludzie wywodzcy si ze spoeczestw, dla których
charakterystyczny jest wyszy poziom stresu, zwykle spoywaj wicej soli.

Mimo e niektóre badania wykazuj wspózaleno midzy tumionym
gniewem a nadcinieniem, inne jej nie dostrzegaj. To, czy cinienie bywa
podwyszone u osób, które tumi w sobie zo, a nie daj jej ujcia w formie
bezporedniego wyraenia albo w jaki inny uzewntrzniony sposób
(na przykad w postaci wikszej dawki wicze fizycznych), wci stanowi
przedmiot wielu sporów.

Naley te zapyta, czy osoby, które przesadnie reaguj na stres, czciej
zapadaj na nadcinienie ttnicze ni ludzie sabiej reagujcy. Nie ma
jednoznacznej odpowiedzi: badania zajmujce si tym zjawiskiem daj
sprzeczne wyniki.

Owszem, wiele prac badawczych powiconych stresowi i nadcinieniu
przynosi niespójne wyniki, ale jedno jest pewne — obnienie poziomu
napicia moe Ci tylko wyj na dobre. Im mniej jeste bowiem zestresowany,
tym masz mniejsz skonno do przejadania si, palenia i nadmiernego
picia, czyli czynników powodujcych — jako wiadomo — nadcinienie.
W rozdziale 8. zapoznasz si ze wspania form obniania napicia
— miechem.

Kontrolowanie wagi

Rola biernego trybu ycia w rozwoju nadcinienia ttniczego jest oczywista.
Kolejne badania dowodz, e osoby czciej wiczce rzadziej zapadaj na
schorzenie, a aktywny styl ycia sprzyja kontroli nad wasn wag.

Na kade dodatkowe 4,5 kilograma przyrostu masy ciaa cinienie skurczowe
podnosi si o 4 – 5 milimetrów supa rtci. Dlatego wcale nie trzeba mie
nadwagi albo cierpie na otyo, eby nabawi si nadcinienia.

Otyo brzuszn (tuszcz wokó talii) czciej kojarzy si z nadcinieniem ni
otyo nóg i ud. Duy obwód pasa to znak, e zblia si albo ju si pojawio
nadcinienie.

Zespó insulinoopornoci (opisuj t dolegliwo wyej w punkcie „Wpyw
genów”) zawiera czynniki, które podnosz prawdopodobiestwo zapadnicia
na choroby serca:

Rozdzia 3: Czy znajdujesz si w grupie ryzyka?

65

9

otyo;

9

wysokie cinienie ttnicze;

9

podwyszone stenie insuliny oraz insulinooporno;

9

wiksza ilo tkanki tuszczowej wokó talii;

9

wysoki poziom trójglicerydów;

9

niski poziom HDL (dobrego cholesterolu), a wysoki — LDL
(zego cholesterolu);

9

due stenie kwasu moczowego w krwiobiegu;

9

cukrzyca typu 2 (dawniej nazywana cukrzyc insulinoniezalen);

9

wysokie stenie substancji chemicznych, które utrudniaj rozpadanie
si skrzepów krwi.

Nie wiadomo do koca, w jaki sposób otyo powoduje nadcinienie.
Jednak naukowcy odkryli ju nastpujce rzeczy:

9

Osoby otye maj wiksz pojemno minutow serca (ilo krwi wytaczanej
przez serce) oraz podwyszony opór obwodowy (opór stawiany krwi
pyncej ttnicami). W konsekwencji serce musi pompowa wicej krwi,
eby dostarczy skadników odywczych wikszej iloci tkanek ciaa.

9

Wiele narzdów, przede wszystkim nerki, nie toleruje podwyszonego
poziomu przepywu krwi, wic produkuje hormony majce go ograniczy
za pomoc zwenia ttnic. W ten sposób ronie obwodowy opór
naczyniowy oraz cinienie ttnicze.

9

Osoby otye czsto spoywaj wicej soli ni ludzie szczupli i s
bardziej podatne na podnoszce cinienie dziaanie tej przyprawy.

9

Otyo kojarzy si ze wzrostem czynnoci ukadu nerwowego,
co moe spowodowa zwenie naczy krwiononych.

W rozdziale 9. zalecam schudnicie jako form terapii w nadcinieniu
ttniczym. Jeeli do tego utrat na wadze poczy si z aktywnoci fizyczn
(któr omawiam w rozdziale 12.) oraz obnieniem spoycia soli i alkoholu,
mona oczekiwa cakiem sporego obnienia cinienia. Uwaga! Dziaania
te powinny zawsze by poprzedzone terapi farmakologiczn obniajc
cinienie, chyba e jego poziom jest niebezpiecznie wysoki (powyej 180/120
mm Hg). Cz pozytywnych skutków tego typu zmian w trybie ycia moe
polega na zagodzeniu objawów zespou insulinoopornoci, w tym obnieniu
poziomu insuliny i jej roli w podnoszeniu cinienia ttniczego.

Oczywicie z wiczeniami nie naley przesadza. Moja babcia zacza w wieku
60 lat uprawia marsze, codziennie pokonujc 8 kilometrów. Teraz ma 97 lat
i nikt nigdy nie wie, gdzie si w danej chwili podziewa!

66

Cz I: Czym jest nadcinienie?

Mniej soli

W typowym jadospisie przedstawicieli bogatszych narodów wiata znajduje
si za duo soli. Dowodów na taki stan rzeczy jest pod dostatkiem. Jednak
nie u wszystkich ludzi wywizuje si z tego powodu nadcinienie ttnicze
— problem dotyczy jedynie poowy populacji. Dlatego osoby z nadcinieniem
najwyra niej cierpi na jak form podwyszonej podatnoci na schorzenie

3

(sól bowiem w wikszym stopniu podnosi u nich cinienie). Dane
potwierdzajce rol soli mona zaczerpn z bada prowadzonych na
pewnych grupach ludnoci oraz eksperymentalnych manipulacji spoyciem
tej substancji. W pierwszym przypadku odnotowano, e:

9

W plemionach pierwotnych, których czonkowie nie jedz soli,
wystpuje zerowe nadcinienie; osoby te równie nie cierpi z powodu
nastpstw schorzenia — niewydolnoci serca, nerek czy mózgu.

9

Kiedy te same plemiona zaczynaj siga po sól, zaczyna rozwija si
nadcinienie i jego nastpstwa.

9

Im wicej soli si spoywa, tym cinienie ttnicze ma wyszy poziom.

W wyniku bada drugiego typu ustalono, i:

9

Kiedy ludzie z nadcinieniem ograniczaj spoycie soli, spada im cinienie.

9

Dzieci spoywajce mao soli maj nisze cinienie.

9

U zwierzt karmionych ywnoci z wiksz zawartoci soli nastpuje
wzrost cinienia.

Tego rodzaju wraliwo na sól (sodowraliwo) najwyra niej dziedziczy
si po matce, gdy najczciej wystpuje u niej ten sam skok cinienia po
spoyciu soli co u potomka. Osoba, która nie cierpi na sodowraliwo,
wydala wikszo soli z organizmu wraz z wod w nerkach, ale czowiek
„wraliwy na sól” ma ju z tym problemy.

Cinienie ttnicze nie zawsze spada po ograniczeniu spoycia soli,
poniewa pewne osoby cierpi na sodowraliwo. Wród nich znajdziemy:

9

diabetyków;

9

osoby starsze;

9

osoby z niewydolnoci nerek;

9

osoby, które nie produkuj dostatecznej iloci reniny, enzymu
podnoszcego cinienie krwi w nerkach.

3

T podatno nazywamy sodowraliwoci — przyp. tum.

Rozdzia 3: Czy znajdujesz si w grupie ryzyka?

67

Obnienie spoycia soli moe pomóc w zmniejszeniu niebezpieczestwa
zapadnicia na nadcinienie ttnicze. Czytaj etykietki na opakowaniach
produktów ywnociowych i wybieraj te opatrzone informacj „Nie zawiera
sodu (soli)” bd „Nisza zawarto sodu (soli)”. W ten sposób bdziesz
móg kontrolowa spoycie tej przyprawy. W rozdziale 10. zapoznam Ci
z innymi przydatnymi sposobami redukcji soli w diecie.

Eliminacja palenia
i nadmiernego spoycia alkoholu

Stosowanie tytoniu pod kad postaci oraz picie nadmiernych iloci alkoholu
(zob. rozdzia 11.) podnosi poziom cinienia krwi, podczas gdy eliminacja
tych czynników je obnia. Mimo e oczywicie siganie po tyto i alkohol
powoduje wiele innych problemów ze zdrowiem, ju sam ich wpyw na
poziom cinienia ttniczego powinien by wystarczajcym powodem do
odstawienia.