plik

studenci.pl

Misja NBP

Narodowy Bank Polski jako bank centralny Rzeczypospolitej Polskiej

podejmuje działania na rzecz stabilności monetarnej i stabilności systemu
finansowego, służące stworzeniu podstaw długotrwałego rozwoju gospodarczego.

Zadania NBP oraz kształt systemu bankowego określa Art. 227 Konstytucji RP

(Art. 227.
1. Centralnym bankiem państwa jest Narodowy Bank Polski. Przysługuje mu
wyłączne prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej.
Narodowy Bank Polski odpowiada za wartość polskiego pieniądza.
2. Organami Narodowego Banku Polskiego są: Prezes Narodowego Banku
Polskiego, Rada Polityki Pieniężnej oraz Zarząd Narodowego Banku Polskiego.
3. Prezes Narodowego Banku Polskiego jest powoływany przez Sejm na wniosek
Prezydenta Rzeczypospolitej, na 6 lat.
4. Prezes Narodowego Banku Polskiego nie może należeć do partii politycznej,
związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić
z godnością jego urzędu.
5. W skład Rady Polityki Pieniężnej wchodzą Prezes Narodowego Banku Polskiego
jako przewodniczący oraz osoby wyróżniające się wiedzą z zakresu finansów
powoływane na 6 lat, w równej liczbie przez Prezydenta Rzeczypospolitej, Sejm i
Senat.
6. Rada Polityki Pieniężnej ustala corocznie założenia polityki pieniężnej i
przedkłada je do wiadomości Sejmowi równocześnie z przedłożeniem przez Radę
Ministrów projektu ustawy budżetowej. Rada Polityki Pieniężnej, w ciągu 5 miesięcy
od zakończenia roku budżetowego, składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania
założeń polityki pieniężnej.
7. Organizację i zasady działania Narodowego Banku Polskiego oraz szczegółowe
zasady powoływania i odwoływania jego organów określa ustawa.)

oraz ustawa o Narodowym Banku Polskim i ustawa Prawo bankowe,

uchwalone przez Sejm 19 sierpnia 1997 r.

Podstawowym celem działalności NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu

cen. Zgodnie z opracowaną przez Radę Polityki Pieniężnej Średniookresową
strategią polityki pieniężnej na lata 1999 - 2003, średniookresowym celem NBP jest
obniżenie inflacji poniżej poziomu 4% do 2003 r.

W ramach zadań wykonywanych dla stabilności krajowego systemu

finansowego NBP współuczestniczy w sprawowaniu nadzoru bankowego, podejmuje
działania   na   rzecz   systemu   płatniczego,   a   także   promuje   rozwój   bezpiecznej
infrastruktury rynku finansowego. Czynnikami sprzyjającymi realizacji tych zadań
są   m.in.:   monitorowanie   i   analizowanie   sytuacji   na   rynkach   finansowych   oraz
sytuacji   gospodarczej,   a   także   ścisła   współpraca   z   instytucjami   nadzorującymi
pozostałe segmenty rynku finansowego.

Istotnym elementem działalności NBP są przedsięwzięcia o charakterze

edukacyjnym. Ich celem jest propagowanie w społeczeństwie wiedzy o gospodarce i
rynkach finansowych. Poprzez organizowanie i inicjowanie badań naukowych NBP
przyczynia się do wzrostu świadomości ekonomicznej społeczeństwa oraz poprawy
poziomu informacji ekonomicznej dla organów państwa i sektora finansowego.

studenci.pl

Realizując wszystkie swoje funkcje, Narodowy Bank Polski przywiązuje duże

znaczenie do oczekiwań i potrzeb swoich klientów. W tym celu wprowadza
nowoczesne standardy obsługi klienta, podnosząc w ten sposób jakość
świadczonych usług.

Organy NBP

Podstawowymi organami Narodowego Banku Polskiego są: Prezes NBP, Rada

Polityki Pieniężnej oraz Zarząd NBP.

Prezes NBP jest powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta

Rzeczypospolitej Polskiej, na 6-letnią kadencję. Jest on przewodniczącym Rady
Polityki Pieniężnej, Zarządu NBP oraz Komisji Nadzoru Bankowego.

Rada Polityki Pieniężnej jest organem NBP, powołanym na mocy ustawy o

Narodowym   Banku   Polskim   z   dnia   29   sierpnia   1997   r.   W   jej   skład   wchodzi   9
członków   -   powoływanych   po   trzech   przez   Prezydenta,   Sejm   i   Senat   -   oraz
przewodniczący, którym jest Prezes NBP. Zadaniem Rady Polityki Pieniężnej jest
coroczne   ustalanie   założeń   polityki   pieniężnej   oraz   podstawowych   zasad   jej
realizacji. Rada ustala wysokość podstawowych stóp procentowych, określa zasady
operacji   otwartego   rynku   oraz   ustala   zasady   i   tryb   naliczania   i   utrzymywania
rezerwy   obowiązkowej.   Zatwierdza   ona   plan   finansowy   banku   centralnego   oraz
sprawozdanie z działalności.

Zarząd kieruje działalnością NBP, podejmując uchwały w sprawach nie

zastrzeżonych w ustawie o NBP do wyłącznej kompetencji innych organów NBP.
Jego podstawowym zadaniem jest realizacja uchwał Rady Polityki Pieniężnej,
uchwalanie i realizowanie planu działalności NBP oraz wykonywanie zatwierdzonego
przez RPP planu finansowego, a także realizacja zadań z zakresu polityki kursowej i
systemu płatniczego.

Funkcje banku centralnego

W rozwiniętej gospodarce rynkowej bank centralny odgrywa kluczową rolę.

Pełni on trzy podstawowe funkcje, jako:

Bank emisyjny - jest jedyną instytucją mającą wyłączne prawo emitowania

znaków pieniężnych, będących prawnym środkiem płatniczym w Polsce. Narodowy
Bank Polski określa wielkość emisji oraz moment wprowadzenia pieniądza
gotówkowego do obiegu, za którego płynność odpowiada. Ponadto, organizuje on
obieg pieniężny i reguluje ilość pieniądza w obiegu.

Bank banków - NBP organizuje system rozliczeń pieniężnych, prowadzi

bieżące   rozrachunki   międzybankowe   i   aktywnie   uczestniczy   w   międzybankowym
rynku   pieniężnym.   Narodowy   Bank   Polski   jest   odpowiedzialny   za   stabilność   i
bezpieczeństwo   całego   systemu   bankowego.   Pełniąc   funkcję   banku   banków,
sprawuje on kontrolę nad działalnością banków komercyjnych, a w szczególności
nad   przestrzeganiem   przepisów   prawa   bankowego.   NBP   odgrywa   ponadto   coraz
większą rolę w zakresie nadzoru nad systemami płatności w Polsce.

Centralny bank państwa - Narodowy Bank Polski prowadzi obsługę

bankową budżetu państwa, prowadzi rachunki bankowe rządu i centralnych

studenci.pl

instytucji państwowych, państwowych funduszy celowych i państwowych jednostek
budżetowych oraz realizuje ich zlecenia płatnicze.

Poza funkcjami nadzorczymi bank centralny pełni w stosunku do banków

komercyjnych funkcje regulacyjne, które mają na celu zapewnienie bezpieczeństwa
banków i zgromadzonych w nich wkładów pieniężnych oraz zachowanie płynności w
systemie bankowym. Narodowy Bank Polski występuje w tej funkcji również jako
kredytodawca ostatniej instancji. W przypadku wystąpienia przejściowych kłopotów
z płynnością bank komercyjny może otrzymać od banku centralnego pomoc
finansową: albo w formie kredytu redyskontowego, albo kredytu lombardowego.

Polityka pieniężna

Celem polityki pieniężnej realizowanej przez Narodowy Bank Polski jest

obniżanie inflacji, a w dalszej perspektywie stabilizacja cen, co jest niezbędne do
zbudowania trwałych fundamentów długofalowego wzrostu gospodarczego.

Od 1999 r. NBP dąży do realizacji tego celu, wykorzystując tzw. strategię

bezpośredniego   celu   inflacyjnego.   W   jej   ramach   bank   centralny   określa   cel
inflacyjny   w   postaci   liczbowej,   a   następnie   dostosowuje   poziom   oficjalnych   stóp
procentowych tak, by maksymalizować prawdopodobieństwo jego osiągnięcia. NBP
utrzymuje  poziom  stóp procentowych  spójny z realizowanym   celem inflacyjnym,
wpływając na wysokość nominalnych krótkoterminowych stóp procentowych rynku
pieniężnego.   Stopy   rynku   pieniężnego   oddziałują   na   oprocentowanie   kredytów   i
depozytów w bankach komercyjnych.

Wykorzystywany przez NBP system instrumentów polityki pieniężnej pozwala

na odpowiednie kształtowanie rynkowych stóp procentowych.

Instrumenty banku w procesie realizacji polityki pieniężnej

Instrumenty Narodowego Banku Polskiego obejmują: operacje otwartego

rynku (minimalną rentowność krótkookresowych operacji otwartego rynku określa
stopa referencyjna), rezerwę obowiązkową oraz kredyty refinansowe.

Operacje otwartego rynku

Operacje otwartego rynku to transakcje prowadzone przez bank centralny z

bankami   komercyjnymi,   dokonywane   z   inicjatywy   banku   centralnego.   Poprzez
operacje   otwartego   rynku   bank   centralny   staje   się   aktywnym   i   równorzędnym
uczestnikiem   rynku   pieniężnego.   W   zakres   operacji   otwartego   rynku   wchodzą:
warunkowa   i   bezwarunkowa   sprzedaż   lub   kupno   papierów   wartościowych   czy
dewiz, a także emisje własnych papierów dłużnych przez bank centralny.

Operacje otwartego rynku wpływają na poziom krótkoterminowych stóp

procentowych na rynku międzybankowym. W konsekwencji równoważą popyt i
podaż środków utrzymywanych przez banki komercyjne w banku centralnym.

Najprostszą formą operacji otwartego rynku jest operacja bezwarunkowa. W

ramach   tego   typu   operacji   bank   centralny   może   kupić   bądź   sprzedać   papiery
wartościowe.   Zakup   papieru   wartościowego   przez   bank   centralny   dostarcza
płynności   (dodatkowych   środków)   systemowi   bankowemu,   natomiast   sprzedaż
papieru wartościowego tę płynność absorbuje.

Najczęściej stosowanym przez banki centralne rodzajem operacji otwartego

rynku są natomiast operacje warunkowe. W ramach operacji warunkowych bank

studenci.pl

centralny   może   kupić  (repo)  lub   sprzedać  (reverse   repo)  papiery   wartościowe.
Operacja warunkowego zakupu polega na zakupie papieru przez bank centralny od
banku   komercyjnego,   z   jednoczesnym   zobowiązaniem   banku   komercyjnego   do
odkupienia   tego   papieru   wartościowego   po   określonej   cenie   i   w   określonym
terminie. Zakup papieru  wartościowego przez bank centralny  w ramach operacji
warunkowej   jest   odpowiednikiem   zabezpieczonego   kredytu   udzielonego   bankowi
komercyjnemu przez bank centralny.  Operacja warunkowej sprzedaży polega na
sprzedaży papieru przez bank centralny bankowi komercyjnemu, z jednoczesnym
zobowiązaniem banku komercyjnego do odsprzedania tego papieru wartościowego
po   określonej   cenie   i   w   określonym   terminie.   Sprzedaż   papieru   wartościowego
przez bank centralny w ramach operacji warunkowej jest odpowiednikiem lokaty
złożonej przez bank komercyjny w banku centralnym.

W ramach operacji otwartego rynku bank centralny może także emitować

własne papiery dłużne, za pomocą których absorbuje nadwyżki płynnych środków z
banków komercyjnych.

Rezerwa obowiązkowa

Bank centralny nakłada na banki obowiązek utrzymywania rezerwy

obowiązkowej. Rezerwa ma na celu łagodzenie wpływu bieżących zmian płynności
systemu bankowego na stopy procentowe rynku międzybankowego. Odgrywa ona
również rolę w ograniczaniu nadpłynności sektora bankowego.

Rezerwę obowiązkową stanowi wyrażona w złotych część środków

pieniężnych   zgromadzonych   na   rachunkach   bankowych,   środków   uzyskanych   ze
sprzedaży   papierów   wartościowych   oraz   innych   środków   przyjętych   przez   bank,
podlegających   zwrotowi,   z   wyjątkiem   środków   przyjętych   od   innego   banku
krajowego, a także pozyskanych z zagranicy na co najmniej 2 lata.

Rezerwa obowiązkowa jest instrumentem, który bezpośrednio oddziałuje na

koszt pieniądza w sektorze bankowym. Zmiany stopy rezerwy wpływają na
wysokość oprocentowania kredytów udzielanych przez banki, ponieważ pośrednio
zmieniają koszt pozyskania środków.

Rezerwa obowiązkowa utrzymywana jest na rachunkach w NBP i w formie

zapasu gotówki w kasach banków. Banki mogą utrzymywać w formie gotówki do
10% wymaganej rezerwy.

Wysokość stopy rezerwy obowiązkowej ustalana jest przez Radę Polityki

Pieniężnej.   W   1999   r.   RPP   obniżyła   stopę   rezerwy   obowiązkowej   do   5%   dla
wszystkich   rodzajów   depozytów,   będących   podstawą   naliczania   rezerwy.
Jednocześnie   w   celu   niedopuszczenia   do   niepożądanego   wzrostu   płynności   w
sektorze   bankowym   NBP   wyemitował   długookresowe   obligacje   zakupione   przez
banki   za   uwolnioną   kwotę   rezerwy.   Mimo   dokonanej   obniżki,   w   porównaniu   ze
stopą   rezerwy   obowiązkowej   Europejskiego   Banku   Centralnego   stopa   rezerwy
obowiązkowej NBP nadal pozostaje na relatywnie wysokim poziomie. Stopa rezerwy
obowiązkowej   w   Europejskim   Banku   Centralnym   wynosi   obecnie   2%,   a   środki
rezerwy (do wymaganej wysokości) są oprocentowane na poziomie stopy głównych
operacji refinansujących Europejskiego Banku Centralnego.

W NBP środki rezerwy obowiązkowej nie są oprocentowane. NBP może

zwolnić bank realizujący program postępowania naprawczego z obowiązku
utrzymywania rezerwy obowiązkowej. Za zwolnione środki rezerwy banki

studenci.pl

zobowiązane są zakupić papiery wartościowe emitowane przez Skarb Państwa lub
NBP.

Operacje kredytowo-depozytowe

W sytuacji prowadzenia przez NBP podstawowych operacji otwartego rynku z

28-dniowym   terminem   zapadalności   może   dochodzić   do   znacznych   wahań
krótszych,   zwłaszcza   jednodniowych,   stóp   rynku   międzybankowego.   Łagodzeniu
tych   wahań   służą   operacje   kredytowo-depozytowe,   prowadzone   z   bankami
komercyjnymi z ich inicjatywy: kredyt lombardowy oraz lokaty terminowe banków
w NBP (depozyt na koniec dnia). Stopy wykorzystywane w operacjach kredytowo-
depozytowych wyznaczają przedział wahań jednodniowych stóp rynku pieniężnego.

Kredyt lombardowy

Kredyt lombardowy umożliwia elastyczne pokrywanie krótkookresowych

niedoborów płynności w bankach komercyjnych. Udzielany jest przez NBP na
podstawie zawartej z bankami umowy ramowej na następujących zasadach:

•

zastawem są skarbowe papiery wartościowe, a wysokość kredytu nie może
przekroczyć 80% ich wartości nominalnej,

•

termin spłaty kredytu przypada w następnym dniu operacyjnym po dniu jego
udzielenia,

•

warunkiem udzielenia kredytu jest uprzednia spłata kredytu zaciągniętego w
poprzednim dniu operacyjnym.

Górną granicę zadłużenia banków w NBP z tytułu kredytu lombardowego

wyznacza   zasób   możliwych   do   zastawienia   skarbowych   papierów   wartościowych
będących w posiadaniu banków. Stopa kredytu lombardowego (stopa lombardowa)
jako   podstawowa   stopa   banku   centralnego   z   reguły   pełni   funkcję   stopy
maksymalnej,   określającej   krańcowy   koszt   pozyskania   pieniądza   na   rynku
międzybankowym.

Lokata terminowa banków w NBP (depozyt na koniec dnia)

Narodowy Bank Polski oferuje bankom komercyjnym możliwość składania

przez   nie   krótkookresowego   (jednodniowego)   depozytu   w   banku   centralnym.
Lokaty przyjmowane są przez bank centralny do końca dnia operacyjnego, a zwrot
kwoty   depozytu   wraz   z   należnymi   odsetkami   ma   miejsce   w   następnym   dniu
operacyjnym.   Oprocentowanie   lokat   (stopa   depozytowa)   będzie   niższe   od
minimalnego   oprocentowania   operacji   otwartego   rynku   z   28-dniowym   terminem
zapadalności (stopy referencyjnej).

Lokaty terminowe w NBP pozwalają bankom komercyjnym na

zagospodarowanie nadwyżek płynnych środków. W efekcie przeciwdziałają
spadkowi krótkookresowych stóp na rynku międzybankowym poniżej stopy
depozytowej.

Lokaty oprocentowane są według stopy zmiennej ustalanej przez Radę

Polityki Pieniężnej.

Zasady polityki kursowej

studenci.pl

Od 12 kwietnia 2000 r. kurs złotego jest kursem płynnym i nie podlega

żadnym ograniczeniom. Bank centralny nie stawia sobie za cel określonego z góry
poziomu kursu złotego do innych walut. NBP nie ma żadnych formalnych
zobowiązań dotyczących interweniowania na rynku walutowym. Bank centralny
zastrzega sobie jednak prawo do takich interwencji, o ile uzna je za konieczne dla
realizacji celu inflacyjnego.

Zarządzanie rezerwami dewizowymi

Jednym z fundamentalnych zadań Narodowego Banku Polskiego jest

zarządzanie rezerwami dewizowymi.

W strukturze organizacyjnej NBP zarządzanie rezerwami dewizowymi należy

do kompetencji Departamentu Operacji Zagranicznych, przy czym Zarząd Banku
określa i akceptuje generalne zasady ich inwestowania.

Realizując zadania związane z zarządzaniem rezerwami dewizowymi, NBP

kieruje się następującymi zasadami:

•

osiągnięcia najwyższego stopnia bezpieczeństwa inwestowanych środków poprzez
wysoki udział instrumentów o bardzo niskim stopniu ryzyka kredytowego oraz
dobór i właściwe zróżnicowanie kontrahentów inwestycyjnych o możliwie
najwyższej wiarygodności finansowej;

•

zapewnienia   niezbędnego   stopnia   płynności   poprzez   ścisłe   powiązanie
dyspozycyjności środków walutowych z przewidywanym ich wykorzystaniem. Duże
znaczenie   ma   w   tej   kwestii   odpowiednie   skorelowanie   ze   zobowiązaniami
płatniczymi  Rzeczypospolitej  Polskiej   (obsługa  zadłużenia  zagranicznego  RP),  jak
również   mogące   wystąpić   nieprzewidywalne   zobowiązania   płatnicze   oraz
ewentualność zasilania krajowego systemu bankowego;

•

maksymalizacji dochodu w stosunku do dopuszczalnego stopnia ryzyka
wynikającego z prowadzonej polityki inwestycyjnej.

Działania na rzecz systemu płatniczego

Jedną z podstawowych funkcji NBP jest podejmowanie działań na rzecz

systemu płatniczego, którego sprawność i bezpieczeństwo są istotnymi warunkami
stabilności   sektora   finansowego.   Wypełniając   powyższą   funkcję   -   poza   emisją
pieniądza, będącego przedmiotem transferu w postaci gotówkowej i bezgotówkowej
-   Narodowy   Bank   Polski,   wzorem   banków   centralnych   krajów   o   rozwiniętej
gospodarce rynkowej, odgrywa w polskim  systemie płatniczym  trzy podstawowe
role:

•

Regulacyjną - jako podmiot wydający regulacje w dziedzinie systemu

płatniczego. Ustawowe zadania NBP w tej dziedzinie obejmują: określanie
warunków   otwierania   i   prowadzenia   rachunków   banków   przez   NBP,
określanie sposobu przeprowadzania rozrachunków międzybankowych oraz
określanie   form   i   trybu   przeprowadzania   rozliczeń   pieniężnych   za
pośrednictwem   banków.   Narodowy   Bank   Polski   aktywnie   współpracuje   z
innymi   podmiotami   (m.in.   Ministerstwem   Finansów,   Związkiem   Banków
Polskich)   przy   opracowywaniu   aktów   prawnych   dotyczących   systemu
płatniczego.

studenci.pl

•

Nadzorczą nad systemem płatniczym, czego przejawem jest promowanie

wszelkich działań mających na celu eliminację ryzyka systemowego oraz
poprawę bezpieczeństwa i efektywności poszczególnych systemów płatności
poprzez zapewnienie ich zgodności ze standardami i rekomendacjami
międzynarodowymi.

•

Operacyjną - jako właściciel i operator systemu rozrachunku brutto w

czasie rzeczywistym (systemu SORBNET) i systemów rozrachunku papierów
wartościowych   (systemu   SKARBNET   dla   bonów   skarbowych   i   systemu
SEBOP   dla   bonów   pieniężnych   NBP),   jako   bank   prowadzący   rachunki
banków i innych klientów, w tym przede wszystkim jednostek budżetowych,
a także jako uczestnik systemów płatności. NBP pełni też funkcję agenta
rozrachunkowego   dla   systemów   rozliczeniowych   Krajowej   Izby
Rozliczeniowej   SA   oraz   systemu   rozrachunków   papierów   wartościowych
prowadzonego przez Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych SA.

Obecnie priorytetowym kierunkiem działalności Narodowego Banku Polskiego

w dziedzinie systemu płatniczego jest dostosowanie polskiego systemu płatniczego
do standardów obowiązujących w Unii Europejskiej. Ponadto, NBP promuje rozwój
bezgotówkowych form płatności oraz automatyzację obrotu płatniczego.

Narodowy Bank Polski przywiązuje dużą wagę do współpracy w omawianej

dziedzinie   ze  środowiskiem   bankowym  oraz  z  innymi  podmiotami   aktywnymi  na
obszarze systemu płatniczego. Jedną z form tej współpracy jest działalność Rady
ds. Systemu Płatniczego, organu opiniodawczo-doradczego przy Zarządzie NBP. W
skład   Rady   wchodzą   przedstawiciele   podmiotów   odgrywających   kluczową   rolę   w
dziedzinie   systemu   płatniczego.   NBP   współpracuje   też   z   innymi   bankami
centralnymi w tej dziedzinie, w szczególności z Europejskim Bankiem Centralnym,
oraz   z   instytucjami   międzynarodowymi   zaangażowanymi   w   rozwój   systemów
płatności.