studenci.pl

studenci.pl

Misja NBP

Narodowy Bank Polski jako bank centralny Rzeczypospolitej Polskiej

podejmuje działania na rzecz stabilności monetarnej i stabilności systemu
finansowego, służące stworzeniu podstaw długotrwałego rozwoju gospodarczego.

Zadania NBP oraz kształt systemu bankowego określa Art. 227 Konstytucji RP

(Art. 227.
1. Centralnym bankiem państwa jest Narodowy Bank Polski. Przysługuje mu
wyłączne prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej.
Narodowy Bank Polski odpowiada za wartość polskiego pieniądza.
2. Organami Narodowego Banku Polskiego są: Prezes Narodowego Banku
Polskiego, Rada Polityki Pieniężnej oraz Zarząd Narodowego Banku Polskiego.
3. Prezes Narodowego Banku Polskiego jest powoływany przez Sejm na wniosek
Prezydenta Rzeczypospolitej, na 6 lat.
4. Prezes Narodowego Banku Polskiego nie może należeć do partii politycznej,
związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić
z godnością jego urzędu.
5. W skład Rady Polityki Pieniężnej wchodzą Prezes Narodowego Banku Polskiego
jako przewodniczący oraz osoby wyróżniające się wiedzą z zakresu finansów
powoływane na 6 lat, w równej liczbie przez Prezydenta Rzeczypospolitej, Sejm i
Senat.
6. Rada Polityki Pieniężnej ustala corocznie założenia polityki pieniężnej i
przedkłada je do wiadomości Sejmowi równocześnie z przedłożeniem przez Radę
Ministrów projektu ustawy budżetowej. Rada Polityki Pieniężnej, w ciągu 5 miesięcy
od zakończenia roku budżetowego, składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania
założeń polityki pieniężnej.
7. Organizację i zasady działania Narodowego Banku Polskiego oraz szczegółowe
zasady powoływania i odwoływania jego organów określa ustawa.)

oraz ustawa o Narodowym Banku Polskim i ustawa Prawo bankowe,

uchwalone przez Sejm 19 sierpnia 1997 r.

Podstawowym celem działalności NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu

cen. Zgodnie z opracowaną przez Radę Polityki Pieniężnej Średniookresową
strategią polityki pieniężnej na lata 1999 - 2003, średniookresowym celem NBP jest
obniżenie inflacji poniżej poziomu 4% do 2003 r.

W ramach zadań wykonywanych dla stabilności krajowego systemu

finansowego NBP współuczestniczy w sprawowaniu nadzoru bankowego, podejmuje
działania na rzecz systemu płatniczego, a także promuje rozwój bezpiecznej
infrastruktury rynku finansowego. Czynnikami sprzyjającymi realizacji tych zadań
są m.in.: monitorowanie i analizowanie sytuacji na rynkach finansowych oraz
sytuacji gospodarczej, a także ścisła współpraca z instytucjami nadzorującymi
pozostałe segmenty rynku finansowego.

Istotnym elementem działalności NBP są przedsięwzięcia o charakterze

edukacyjnym. Ich celem jest propagowanie w społeczeństwie wiedzy o gospodarce i
rynkach finansowych. Poprzez organizowanie i inicjowanie badań naukowych NBP
przyczynia się do wzrostu świadomości ekonomicznej społeczeństwa oraz poprawy
poziomu informacji ekonomicznej dla organów państwa i sektora finansowego.

studenci.pl

studenci.pl

Realizując wszystkie swoje funkcje, Narodowy Bank Polski przywiązuje duże

znaczenie do oczekiwań i potrzeb swoich klientów. W tym celu wprowadza
nowoczesne standardy obsługi klienta, podnosząc w ten sposób jakość
świadczonych usług.

Organy NBP

Podstawowymi organami Narodowego Banku Polskiego są: Prezes NBP, Rada

Polityki Pieniężnej oraz Zarząd NBP.

Prezes NBP jest powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta

Rzeczypospolitej Polskiej, na 6-letnią kadencję. Jest on przewodniczącym Rady
Polityki Pieniężnej, Zarządu NBP oraz Komisji Nadzoru Bankowego.

Rada Polityki Pieniężnej jest organem NBP, powołanym na mocy ustawy o

Narodowym Banku Polskim z dnia 29 sierpnia 1997 r. W jej skład wchodzi 9
członków - powoływanych po trzech przez Prezydenta, Sejm i Senat - oraz
przewodniczący, którym jest Prezes NBP. Zadaniem Rady Polityki Pieniężnej jest
coroczne ustalanie założeń polityki pieniężnej oraz podstawowych zasad jej
realizacji. Rada ustala wysokość podstawowych stóp procentowych, określa zasady
operacji otwartego rynku oraz ustala zasady i tryb naliczania i utrzymywania
rezerwy obowiązkowej. Zatwierdza ona plan finansowy banku centralnego oraz
sprawozdanie z działalności.

Zarząd kieruje działalnością NBP, podejmując uchwały w sprawach nie

zastrzeżonych w ustawie o NBP do wyłącznej kompetencji innych organów NBP.
Jego podstawowym zadaniem jest realizacja uchwał Rady Polityki Pieniężnej,
uchwalanie i realizowanie planu działalności NBP oraz wykonywanie zatwierdzonego
przez RPP planu finansowego, a także realizacja zadań z zakresu polityki kursowej i
systemu płatniczego.

Funkcje banku centralnego

W rozwiniętej gospodarce rynkowej bank centralny odgrywa kluczową rolę.

Pełni on trzy podstawowe funkcje, jako:

Bank emisyjny - jest jedyną instytucją mającą wyłączne prawo emitowania

znaków pieniężnych, będących prawnym środkiem płatniczym w Polsce. Narodowy
Bank Polski określa wielkość emisji oraz moment wprowadzenia pieniądza
gotówkowego do obiegu, za którego płynność odpowiada. Ponadto, organizuje on
obieg pieniężny i reguluje ilość pieniądza w obiegu.

Bank banków - NBP organizuje system rozliczeń pieniężnych, prowadzi

bieżące rozrachunki międzybankowe i aktywnie uczestniczy w międzybankowym
rynku pieniężnym. Narodowy Bank Polski jest odpowiedzialny za stabilność i
bezpieczeństwo całego systemu bankowego. Pełniąc funkcję banku banków,
sprawuje on kontrolę nad działalnością banków komercyjnych, a w szczególności
nad przestrzeganiem przepisów prawa bankowego. NBP odgrywa ponadto coraz
większą rolę w zakresie nadzoru nad systemami płatności w Polsce.

Centralny bank państwa - Narodowy Bank Polski prowadzi obsługę

bankową budżetu państwa, prowadzi rachunki bankowe rządu i centralnych

studenci.pl

studenci.pl

instytucji państwowych, państwowych funduszy celowych i państwowych jednostek
budżetowych oraz realizuje ich zlecenia płatnicze.

Poza funkcjami nadzorczymi bank centralny pełni w stosunku do banków

komercyjnych funkcje regulacyjne, które mają na celu zapewnienie bezpieczeństwa
banków i zgromadzonych w nich wkładów pieniężnych oraz zachowanie płynności w
systemie bankowym. Narodowy Bank Polski występuje w tej funkcji również jako
kredytodawca ostatniej instancji. W przypadku wystąpienia przejściowych kłopotów
z płynnością bank komercyjny może otrzymać od banku centralnego pomoc
finansową: albo w formie kredytu redyskontowego, albo kredytu lombardowego.

Polityka pieniężna

Celem polityki pieniężnej realizowanej przez Narodowy Bank Polski jest

obniżanie inflacji, a w dalszej perspektywie stabilizacja cen, co jest niezbędne do
zbudowania trwałych fundamentów długofalowego wzrostu gospodarczego.

Od 1999 r. NBP dąży do realizacji tego celu, wykorzystując tzw. strategię

bezpośredniego celu inflacyjnego. W jej ramach bank centralny określa cel
inflacyjny w postaci liczbowej, a następnie dostosowuje poziom oficjalnych stóp
procentowych tak, by maksymalizować prawdopodobieństwo jego osiągnięcia. NBP
utrzymuje poziom stóp procentowych spójny z realizowanym celem inflacyjnym,
wpływając na wysokość nominalnych krótkoterminowych stóp procentowych rynku
pieniężnego. Stopy rynku pieniężnego oddziałują na oprocentowanie kredytów i
depozytów w bankach komercyjnych.

Wykorzystywany przez NBP system instrumentów polityki pieniężnej pozwala

na odpowiednie kształtowanie rynkowych stóp procentowych.

Instrumenty banku w procesie realizacji polityki pieniężnej

Instrumenty Narodowego Banku Polskiego obejmują: operacje otwartego

rynku (minimalną rentowność krótkookresowych operacji otwartego rynku określa
stopa referencyjna), rezerwę obowiązkową oraz kredyty refinansowe.

Operacje otwartego rynku

Operacje otwartego rynku to transakcje prowadzone przez bank centralny z

bankami komercyjnymi, dokonywane z inicjatywy banku centralnego. Poprzez
operacje otwartego rynku bank centralny staje się aktywnym i równorzędnym
uczestnikiem rynku pieniężnego. W zakres operacji otwartego rynku wchodzą:
warunkowa i bezwarunkowa sprzedaż lub kupno papierów wartościowych czy
dewiz, a także emisje własnych papierów dłużnych przez bank centralny.

Operacje otwartego rynku wpływają na poziom krótkoterminowych stóp

procentowych na rynku międzybankowym. W konsekwencji równoważą popyt i
podaż środków utrzymywanych przez banki komercyjne w banku centralnym.

Najprostszą formą operacji otwartego rynku jest operacja bezwarunkowa. W

ramach tego typu operacji bank centralny może kupić bądź sprzedać papiery
wartościowe. Zakup papieru wartościowego przez bank centralny dostarcza
płynności (dodatkowych środków) systemowi bankowemu, natomiast sprzedaż
papieru wartościowego tę płynność absorbuje.

Najczęściej stosowanym przez banki centralne rodzajem operacji otwartego

rynku są natomiast operacje warunkowe. W ramach operacji warunkowych bank

studenci.pl

studenci.pl

centralny może kupić (repo) lub sprzedać (reverse repo) papiery wartościowe.
Operacja warunkowego zakupu polega na zakupie papieru przez bank centralny od
banku komercyjnego, z jednoczesnym zobowiązaniem banku komercyjnego do
odkupienia tego papieru wartościowego po określonej cenie i w określonym
terminie. Zakup papieru wartościowego przez bank centralny w ramach operacji
warunkowej jest odpowiednikiem zabezpieczonego kredytu udzielonego bankowi
komercyjnemu przez bank centralny. Operacja warunkowej sprzedaży polega na
sprzedaży papieru przez bank centralny bankowi komercyjnemu, z jednoczesnym
zobowiązaniem banku komercyjnego do odsprzedania tego papieru wartościowego
po określonej cenie i w określonym terminie. Sprzedaż papieru wartościowego
przez bank centralny w ramach operacji warunkowej jest odpowiednikiem lokaty
złożonej przez bank komercyjny w banku centralnym.

W ramach operacji otwartego rynku bank centralny może także emitować

własne papiery dłużne, za pomocą których absorbuje nadwyżki płynnych środków z
banków komercyjnych.

Rezerwa obowiązkowa

Bank centralny nakłada na banki obowiązek utrzymywania rezerwy

obowiązkowej. Rezerwa ma na celu łagodzenie wpływu bieżących zmian płynności
systemu bankowego na stopy procentowe rynku międzybankowego. Odgrywa ona
również rolę w ograniczaniu nadpłynności sektora bankowego.

Rezerwę obowiązkową stanowi wyrażona w złotych część środków

pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych, środków uzyskanych ze
sprzedaży papierów wartościowych oraz innych środków przyjętych przez bank,
podlegających zwrotowi, z wyjątkiem środków przyjętych od innego banku
krajowego, a także pozyskanych z zagranicy na co najmniej 2 lata.

Rezerwa obowiązkowa jest instrumentem, który bezpośrednio oddziałuje na

koszt pieniądza w sektorze bankowym. Zmiany stopy rezerwy wpływają na
wysokość oprocentowania kredytów udzielanych przez banki, ponieważ pośrednio
zmieniają koszt pozyskania środków.

Rezerwa obowiązkowa utrzymywana jest na rachunkach w NBP i w formie

zapasu gotówki w kasach banków. Banki mogą utrzymywać w formie gotówki do
10% wymaganej rezerwy.

Wysokość stopy rezerwy obowiązkowej ustalana jest przez Radę Polityki

Pieniężnej. W 1999 r. RPP obniżyła stopę rezerwy obowiązkowej do 5% dla
wszystkich rodzajów depozytów, będących podstawą naliczania rezerwy.
Jednocześnie w celu niedopuszczenia do niepożądanego wzrostu płynności w
sektorze bankowym NBP wyemitował długookresowe obligacje zakupione przez
banki za uwolnioną kwotę rezerwy. Mimo dokonanej obniżki, w porównaniu ze
stopą rezerwy obowiązkowej Europejskiego Banku Centralnego stopa rezerwy
obowiązkowej NBP nadal pozostaje na relatywnie wysokim poziomie. Stopa rezerwy
obowiązkowej w Europejskim Banku Centralnym wynosi obecnie 2%, a środki
rezerwy (do wymaganej wysokości) są oprocentowane na poziomie stopy głównych
operacji refinansujących Europejskiego Banku Centralnego.

W NBP środki rezerwy obowiązkowej nie są oprocentowane. NBP może

zwolnić bank realizujący program postępowania naprawczego z obowiązku
utrzymywania rezerwy obowiązkowej. Za zwolnione środki rezerwy banki

studenci.pl

studenci.pl

zobowiązane są zakupić papiery wartościowe emitowane przez Skarb Państwa lub
NBP.

Operacje kredytowo-depozytowe

W sytuacji prowadzenia przez NBP podstawowych operacji otwartego rynku z

28-dniowym terminem zapadalności może dochodzić do znacznych wahań
krótszych, zwłaszcza jednodniowych, stóp rynku międzybankowego. Łagodzeniu
tych wahań służą operacje kredytowo-depozytowe, prowadzone z bankami
komercyjnymi z ich inicjatywy: kredyt lombardowy oraz lokaty terminowe banków
w NBP (depozyt na koniec dnia). Stopy wykorzystywane w operacjach kredytowo-
depozytowych wyznaczają przedział wahań jednodniowych stóp rynku pieniężnego.

Kredyt lombardowy

Kredyt lombardowy umożliwia elastyczne pokrywanie krótkookresowych

niedoborów płynności w bankach komercyjnych. Udzielany jest przez NBP na
podstawie zawartej z bankami umowy ramowej na następujących zasadach:

•

zastawem są skarbowe papiery wartościowe, a wysokość kredytu nie może
przekroczyć 80% ich wartości nominalnej,

•

termin spłaty kredytu przypada w następnym dniu operacyjnym po dniu jego
udzielenia,

•

warunkiem udzielenia kredytu jest uprzednia spłata kredytu zaciągniętego w
poprzednim dniu operacyjnym.

Górną granicę zadłużenia banków w NBP z tytułu kredytu lombardowego

wyznacza zasób możliwych do zastawienia skarbowych papierów wartościowych
będących w posiadaniu banków. Stopa kredytu lombardowego (stopa lombardowa)
jako podstawowa stopa banku centralnego z reguły pełni funkcję stopy
maksymalnej, określającej krańcowy koszt pozyskania pieniądza na rynku
międzybankowym.

Lokata terminowa banków w NBP (depozyt na koniec dnia)

Narodowy Bank Polski oferuje bankom komercyjnym możliwość składania

przez nie krótkookresowego (jednodniowego) depozytu w banku centralnym.
Lokaty przyjmowane są przez bank centralny do końca dnia operacyjnego, a zwrot
kwoty depozytu wraz z należnymi odsetkami ma miejsce w następnym dniu
operacyjnym. Oprocentowanie lokat (stopa depozytowa) będzie niższe od
minimalnego oprocentowania operacji otwartego rynku z 28-dniowym terminem
zapadalności (stopy referencyjnej).

Lokaty terminowe w NBP pozwalają bankom komercyjnym na

zagospodarowanie nadwyżek płynnych środków. W efekcie przeciwdziałają
spadkowi krótkookresowych stóp na rynku międzybankowym poniżej stopy
depozytowej.

Lokaty oprocentowane są według stopy zmiennej ustalanej przez Radę

Polityki Pieniężnej.

Zasady polityki kursowej

studenci.pl

studenci.pl

Od 12 kwietnia 2000 r. kurs złotego jest kursem płynnym i nie podlega

żadnym ograniczeniom. Bank centralny nie stawia sobie za cel określonego z góry
poziomu kursu złotego do innych walut. NBP nie ma żadnych formalnych
zobowiązań dotyczących interweniowania na rynku walutowym. Bank centralny
zastrzega sobie jednak prawo do takich interwencji, o ile uzna je za konieczne dla
realizacji celu inflacyjnego.

Zarządzanie rezerwami dewizowymi

Jednym z fundamentalnych zadań Narodowego Banku Polskiego jest

zarządzanie rezerwami dewizowymi.

W strukturze organizacyjnej NBP zarządzanie rezerwami dewizowymi należy

do kompetencji Departamentu Operacji Zagranicznych, przy czym Zarząd Banku
określa i akceptuje generalne zasady ich inwestowania.

Realizując zadania związane z zarządzaniem rezerwami dewizowymi, NBP

kieruje się następującymi zasadami:

•

osiągnięcia najwyższego stopnia bezpieczeństwa inwestowanych środków poprzez
wysoki udział instrumentów o bardzo niskim stopniu ryzyka kredytowego oraz
dobór i właściwe zróżnicowanie kontrahentów inwestycyjnych o możliwie
najwyższej wiarygodności finansowej;

•

zapewnienia niezbędnego stopnia płynności poprzez ścisłe powiązanie
dyspozycyjności środków walutowych z przewidywanym ich wykorzystaniem. Duże
znaczenie ma w tej kwestii odpowiednie skorelowanie ze zobowiązaniami
płatniczymi Rzeczypospolitej Polskiej (obsługa zadłużenia zagranicznego RP), jak
również mogące wystąpić nieprzewidywalne zobowiązania płatnicze oraz
ewentualność zasilania krajowego systemu bankowego;

•

maksymalizacji dochodu w stosunku do dopuszczalnego stopnia ryzyka
wynikającego z prowadzonej polityki inwestycyjnej.

Działania na rzecz systemu płatniczego

Jedną z podstawowych funkcji NBP jest podejmowanie działań na rzecz

systemu płatniczego, którego sprawność i bezpieczeństwo są istotnymi warunkami
stabilności sektora finansowego. Wypełniając powyższą funkcję - poza emisją
pieniądza, będącego przedmiotem transferu w postaci gotówkowej i bezgotówkowej
- Narodowy Bank Polski, wzorem banków centralnych krajów o rozwiniętej
gospodarce rynkowej, odgrywa w polskim systemie płatniczym trzy podstawowe
role:

•

Regulacyjną - jako podmiot wydający regulacje w dziedzinie systemu

płatniczego. Ustawowe zadania NBP w tej dziedzinie obejmują: określanie
warunków otwierania i prowadzenia rachunków banków przez NBP,
określanie sposobu przeprowadzania rozrachunków międzybankowych oraz
określanie form i trybu przeprowadzania rozliczeń pieniężnych za
pośrednictwem banków. Narodowy Bank Polski aktywnie współpracuje z
innymi podmiotami (m.in. Ministerstwem Finansów, Związkiem Banków
Polskich) przy opracowywaniu aktów prawnych dotyczących systemu
płatniczego.

studenci.pl

studenci.pl

•

Nadzorczą nad systemem płatniczym, czego przejawem jest promowanie

wszelkich działań mających na celu eliminację ryzyka systemowego oraz
poprawę bezpieczeństwa i efektywności poszczególnych systemów płatności
poprzez zapewnienie ich zgodności ze standardami i rekomendacjami
międzynarodowymi.

•

Operacyjną - jako właściciel i operator systemu rozrachunku brutto w

czasie rzeczywistym (systemu SORBNET) i systemów rozrachunku papierów
wartościowych (systemu SKARBNET dla bonów skarbowych i systemu
SEBOP dla bonów pieniężnych NBP), jako bank prowadzący rachunki
banków i innych klientów, w tym przede wszystkim jednostek budżetowych,
a także jako uczestnik systemów płatności. NBP pełni też funkcję agenta
rozrachunkowego dla systemów rozliczeniowych Krajowej Izby
Rozliczeniowej SA oraz systemu rozrachunków papierów wartościowych
prowadzonego przez Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych SA.

Obecnie priorytetowym kierunkiem działalności Narodowego Banku Polskiego

w dziedzinie systemu płatniczego jest dostosowanie polskiego systemu płatniczego
do standardów obowiązujących w Unii Europejskiej. Ponadto, NBP promuje rozwój
bezgotówkowych form płatności oraz automatyzację obrotu płatniczego.

Narodowy Bank Polski przywiązuje dużą wagę do współpracy w omawianej

dziedzinie ze środowiskiem bankowym oraz z innymi podmiotami aktywnymi na
obszarze systemu płatniczego. Jedną z form tej współpracy jest działalność Rady
ds. Systemu Płatniczego, organu opiniodawczo-doradczego przy Zarządzie NBP. W
skład Rady wchodzą przedstawiciele podmiotów odgrywających kluczową rolę w
dziedzinie systemu płatniczego. NBP współpracuje też z innymi bankami
centralnymi w tej dziedzinie, w szczególności z Europejskim Bankiem Centralnym,
oraz z instytucjami międzynarodowymi zaangażowanymi w rozwój systemów
płatności.