2014-05-09

1

Chemia żywności

Glikemia i IG

Profil lipidowy

glikemia -

stężenie glukozy we krwi

hipoglikemia

hiperglikemia

Prawidłowa

(Normoglikemia)

2014-05-09

2

Glikemia

– wartości prawidłowe

•

W osoczu krwi żylnej

na czczo 70-99mg/dl

(3,9-5,5mmol/l)

•

W warunkach fizjologicznych

między posiłkami 80-100mg/dl

(4,44-5,56 mmol/l)

•

Po posiłkach

u ludzi prawidłowo

żywionych

130-160 mg/dl

(7,22-8,89 mmol/l)

Hipoglikemia

•

U dorosłych:

<55 mg/dl (3,1mmol/l)

•

U dzieci <70 mg/dl (3,9mmol/l)

•

U noworodków

z prawidłową masą urodzeniową w
pierwszych 72 godz. życia

<35mg/dl(1,93mmol/l)

•

Noworodki po 72 godz. życia

<45mg/dl (2,48mmol/l)

Różne przyczyny!

2014-05-09

3

Hipoglikemia – objawy kliniczne

•

Drżenie rąk

*

•

Wzmożona potliwość*

•

Bladość powłok

•

Tachykardia

*

•

Zwiększenie amplitudy ciśnienia tętniczego

•

Nudności

•

Uczucie lęku

•

Uczucie głodu

*

•

Zaburzenia pamięci

•

Zmiany zachowania

*

•

Bóle głowy

•

Parestezje

•

Zaburzenia widzenia

•

Ślepota korowa

•

Niedowłady

•

Afazja

•

Uczucie zimna

*

•

Utrata przytomności

Diagnostyka hipoglikemii

Występowanie triady:

•Niskie stężenie glukozy
•Występujące samoistnie objawy
kliniczne hipoglikemii
•Poprawa po podaniu egzogennej
glukozy

Hiperglikemia

Stan przedcukrzycowy (OGTT):

•

Nieprawidłowa glikemia na czczo IFG 100-
125mg/dl

•

Nieprawidłowa tolerancja glukozy IGT w
120 minucie testu OGTT 140-199mg/dl

Cukrzyca:

•

2-krotna glikemia na czczo ≥126mg/dl
(7,0mmol/l)

lub

•

glikemia przygodna
≥ 200mg/dl (11,1mmol/l)

•

lub w 120 min OGTT
≥ 200mg/dl (11,1mmol/l)

2014-05-09

4

Hiperglikemia

•

Objawy –

u ½ chorych nie występują

•

Pragnienie

*,

•

Wielomocz

*

•

Niezamierzony spadek m.c

.

•

Zmęczenie*

•

Zab. koncentracji*

•

Zab. widzenia*

•

Świąd narządów płciowych

•

Zapalenie żołędzi i napletka

•

Nawracające infekcje dróg moczowych lub/i
skóry

•

Stany zapalne jamy ustnej

•

Owrzodzenia stopy

•

Zgorzele stopy

•

Chromanie przystankowe

Przyczyny:

•

Cukrzyca

•

Nietolerancja glukozy

•

Zespół Cushinga

•

Udary (urazy mózgu)

•

Wstrząs

•

inne

Badania przesiewowe

•

1 raz w ciągu 3 lat u każdej osoby powyżej
45 r

•

Niezależnie od wieku badanie co roku u
osób z grup ryzyka

•

Gdy 2 x pomiar glikemii na czczo będzie
pomiędzy 100-125mg/dl lub jest blisko 100
mg/dl należy wykonać test doustnego
obciążenia glukozą (OGTT)

2014-05-09

5

Grupy ryzyka wymagające czynnego poszukiwania

hiperglikemii

(wskazania do testu OGTT)

•

Osoby z nadwagą i otyłością tzn. z BMI>25 kg/m

2

i przekroczonym

obwodem w talii powyżej 80cm kobiety i powyżej 94 cm mężczyźni

•

Z cukrzycą występującą w rodzinie (krewni I stopnia)

•

Mało aktywni fizycznie

•

Z grupy środowiskowej lub etnicznej częściej narażonej na cukrzycę
(Afroamerykanie, Latynosi, rdzenni Amerykanie, Azjaci)

•

osoby, u których w poprzednim badaniu stwierdzono stan

przedcukrzycowy

•

kobiety z przebytą cukrzycą ciążową

•

kobiety, które urodziły dziecko z masą urodzeniową powyżej 4 kg

•

osoby z nadciśnieniem tętniczym (≥140/90 mmHg)

•

osoby z dyslipidemią (HDL< 40mg/dl, lub/i TG ≥150mg/dl)

•

Kobiety z zespołem policystycznych jajników

•

Osoby z chorobą układu sercowo-naczyniowego

•

Osoby z zespołem metabolicznym

Kontrola glikemii

•

Kontrola bieżąca „teraz” – stężenie glukozy na
czczo/dobowy profil glikemii

•

Retrospektywna ocena poziomu glikemii:

•

Pomiar stężenia

fruktozaminy

- odzwierciedla średnie

stężenie glukozy we krwi w okresie około 2 tygodni
poprzedzających badanie

•

Pomiar stężenia

glikowanej hemoglobiny HbA

1c

odzwierciedla średnie stężenie glukozy we krwi w okresie
około 3 miesięcy poprzedzających badanie

2014-05-09

6

NAJWAŻNIEJSZE CZYNNIKI RYZYKA ROZWOJU

MIAŻDŻYCY i ChNS

STYL ŻYCIA

Modyfikowalne

CECHY BIOCHEMICZNE I

FIZJOLOGICZNE

Modyfikowalne

CECHY INDYWIDUALNE

Niemodyfikowalne

•Dieta obfitująca w tłuszcze
nasycone, cholesterol i
kalorie

•Palenie tytoniu

•Nadmierne spożycie
alkoholu

•Mała aktywność fizyczna

•↑ stęż. T-C (LDL-C)

•↑ stęż. TAG

•↓ stęż. HDL-C

•↑ RR

•otyłość

•hiperglikemia /cukrzyca

•czynniki trombogenne

(m.in. Lp a)

•↑ stęż. homocysteiny

•wiek: ♂ ≥ 45, ♀ ≥ 55

•przedwczesna menopauza

•wczesne występowanie
w rodzinie ChNS lub
chorób innych tętnic na tle
miażdżycy:

•

♂ < 55, ♀ < 65

•istniejąca ChNS lub
choroba innych tętnic na tle
miażdżycy

Profil lipidowy

•

Zalecenia WHO – każdy człowiek w wieku lat 20 powinien
mieć wykonany profil lipidowy celem wykluczenia zaburzeń
lipidowych – badanie przesiewowe

••

Badanie pełnego profilu lipidowego

Badanie pełnego profilu lipidowego –

– zawsze 4 parametry.

zawsze 4 parametry.

Pacjent powinien być na czczo 12

Pacjent powinien być na czczo 12--16 h.

16 h.

••

W razie stwierdzenia wartości nieprawidłowych, powtarzamy

W razie stwierdzenia wartości nieprawidłowych, powtarzamy
badanie w ciągu 1

badanie w ciągu 1--2 tygodni (wartość średnią z dwóch

2 tygodni (wartość średnią z dwóch

pomiarów porównujemy zwartością referencyjną).

pomiarów porównujemy zwartością referencyjną).

2014-05-09

7

Profil lipidowy

Profil lipidowy:

Profil lipidowy:

••

cholesterol całkowity

cholesterol całkowity

(T

(T--C) <190 md/dl

C) <190 md/dl

,,

••

cholesterol frakcji HDL

cholesterol frakcji HDL

(HDL

(HDL--C)

C)

>40 mg/dl M

>40 mg/dl M

, >50 mg/dl K

, >50 mg/dl K

,,

••

triglicerydy

triglicerydy ((triacyloglicerole

triacyloglicerole)

)

TG (TAG) < 150 mg/dl

TG (TAG) < 150 mg/dl

••

cholesterol

cholesterol frakcji

frakcji

LDL

LDL <115 mg/dl

<115 mg/dl

••

LDL wyliczamy na podstawie wzoru

LDL wyliczamy na podstawie wzoru Friedewalda

Friedewalda

LDL

LDL--C =(T

C =(T--C)

C) –

– (HDL

(HDL--C)

C) –

– (TG/5) [mg/dl]

(TG/5) [mg/dl]/(TG/2,2) [

/(TG/2,2) [mmol

mmol/l]

/l]

••

wyliczony tylko, gdy TG < 400 mg/dl

wyliczony tylko, gdy TG < 400 mg/dl

••

Gdy TG > 400 ocena nie

Gdy TG > 400 ocena nie--HDL

HDL--C

C

Zalecenia dotyczące wykonywania profilu lipidowego do oceny

całkowitego ryzyka CV

Wykonanie profilu lipidowego jest wskazane u osób z:

• Cukrzycą typu 2

• Rozpoznaną CVD

• Nadciśnieniem tętniczym

• Paleniem tytoniu

• BMI ≥ 30 kg/m2 lub obwodem w talii > 94 cm (90 Azjaci) dla mężczyzn, > 80 cm dla kobiet

• Obciążonych rodzinnie przedwczesną CVD

• Przewlekłą chorobą zapalną

• Przewlekłą chorobą nerek

• Rodzinną dyslipidemią w wywiadzie

Wykonanie profilu lipidowego można rozważyć u mężczyzn > 40 i kobiet > 50 lat

•

BMI — wskaźnik masy ciała; CV — sercowo-naczyniowy; CVD — choroba sercowo-naczyniowa

2014-05-09

8

Czynniki mające wpływ na nieprawidłowe wartości lipidów

•

Pacjent nie był na czczo

•

Pacjent robi badanie po imprezach/świętach/uroczystościach,
które wiążą się ze znaczną konsumpcją jedzenia

•

Pacjent spożywał alkohol

•

Pacjent brał leki

•

Inne przyczyny wtórnych dyslipoproteinemii

Wpływ żywienia na zawartość całkowitą TG i

Wpływ żywienia na zawartość całkowitą TG i

VLDL

VLDL

składnik

wpływ

Dieta
bogatokaloryczna

↑

Otyło

ść

↑

Redukcja masy ciała

↓

Unikanie alkoholu

↓

Ograniczenie spo

ż

ycia

cukru

↓

Sacharoza i fruktoza

↑

Kwasy n-3

↓

2014-05-09

9

Tabela sporządzona na podstawie Raportu DGAC “ Dietary Guidelines for Americans

Tabela sporządzona na podstawie Raportu DGAC “ Dietary Guidelines for Americans

2010” :Part D, Section 3 and 5

2010” :Part D, Section 3 and 5

Produkt

Wpływ na lipidy

Węglowodany (izokaloryczna
substytucja tłuszczu pokarmowegp
węglowodanami)

↑↑↑↑

TG,

↓↓↓↓

HDL

Nasycone kwasy tłuszczowe

↑↑↑↑

LDL,

↑↑↑↑

TC

Izomery trans

↑↑↑↑

LDL,

↓↓↓↓

HDL

Nienasycone kwasy tłuszczowe

↓↓↓↓

LDL,

↓↓↓↓

TC,

↓↓↓↓

TG

Stanole i sterole roślinne

↓↓↓↓

TC

Orzechy

↓↓↓↓

TC,

↓↓↓↓

LDL

Gorzka czekolada i kakao

↓↓↓↓

TC,

↓↓↓↓

TG,

↓↓↓↓

LDL,

↑↑↑↑

HDL

Alkochol

↑↑↑↑

TG

Czerwone wino

↑↑↑↑

HDL

Cukier i słodycze

↑↑↑↑

TG, (

↑↑↑↑

VLDL)

↓↓↓↓

masy ciała

↓↓↓↓

TC,

↓↓↓↓

TG,

↓↓↓↓

LDL,

↑↑↑↑

HDL

Zwiększenie spożycia warzyw i owoców

↓↓↓↓

TC,

↓↓↓↓

LDL,

Tabela sporządzona na podstawie Raportu DGAC “ Dietary Guidelines for Americans

Tabela sporządzona na podstawie Raportu DGAC “ Dietary Guidelines for Americans

2010” :Part D, Section 3 and 5

2010” :Part D, Section 3 and 5

Produkt

Wpływ na lipidy

Węglowodany (izokaloryczna
substytucja tłuszczu pokarmowegp
węglowodanami)

↑↑↑↑

TG,

↓↓↓↓

HDL

Nasycone kwasy tłuszczowe

↑↑↑↑

LDL,

↑↑↑↑

TC

Izomery trans

↑↑↑↑

LDL,

↓↓↓↓

HDL

Nienasycone kwasy tłuszczowe

↓↓↓↓

LDL,

↓↓↓↓

TC,

↓↓↓↓

TG

Stanole i sterole roślinne

↓↓↓↓

TC

Orzechy

↓↓↓↓

TC,

↓↓↓↓

LDL

Gorzka czekolada i kakao

↓↓↓↓

TC,

↓↓↓↓

TG,

↓↓↓↓

LDL,

↑↑↑↑

HDL

Alkochol

↑↑↑↑

TG

Czerwone wino

↑↑↑↑

HDL

Cukier i słodycze

↑↑↑↑

TG, (

↑↑↑↑

VLDL)

↓↓↓↓

masy ciała

↓↓↓↓

TC,

↓↓↓↓

TG,

↓↓↓↓

LDL,

↑↑↑↑

HDL

Zwiększenie spożycia warzyw i owoców

↓↓↓↓

TC,

↓↓↓↓

LDL,

2014-05-09

10

Kryteria rozpoznania zespołu metabolicznego (wg. IDF)

Muszą być spełnione co najmniej 3 kryteria z 5:

1.

Obwód talii:

Mężczyźni do 94cm,

Kobiety do 80cm

2.

Triglicerydy ≥150mg/dl

3.

HDL: Mężczyźni< 40mg/dl, Kobiety <50mg/dl

4.

Ciśnienie tętnicze ≥130/≥85 mmHg lub leczone
nadciśnienie

5.

Stężenie glukozy na czczo >100mg/dl lub leczona cukrzyca
typu 2

Indeks glikemiczny

Warto

ść

IG mówi tylko jak szybko okre

ś

lony

w

ę

glowodan podniesie st

ęż

enie glukozy.

Nie mówi natomiast jak wiele tego w

ę

glowodanu

jest w porcji w okre

ś

lonym produkcie.

2014-05-09

11

Ładunek glikemiczny

Ładunek glikemiczny (ŁG) to sposób oceny zawarto

ś

ci w

ę

glowodanów

w po

ż

ywieniu.

Opiera si

ę

na dwóch zmiennych warto

ś

ciach:

warto

ś

ci indeksu glikemicznego (IG) oraz rozmiarze standardowej porcji.

IG produkty zbożowe

Produkt zbożowy

IG

1 porcja

Ilość węglowodanów w porcji

Chleb pszenny

70

30g/kromkę

17g

Chleb żytni razowy

58

35g/k

18g

Bułka grahamka

kajzerka

71

95

50g

29g

30g

Chleb chrupki żytni

64

10g/k

8g

Pumpernikiel

49

40g/k

23

Bagietka

95

30g

15

Otręby owsiane

pszenne

55

50

1 łyżka=6g

5

4

Muesli naturalne

49

1łyżka=6g

4

Płatki kukurydziane

81

5

Płatki wielozbożowe

74

100g

75

Płatki śniadaniowe z czekoladą

84

100g

80

Kasza manna

55

150g

28

Batonik mesli z owocami

61

43g/szt

29

Naleśniki

85

79g/szt

-

Drożdżówka

Pączek

92

76

65g/szt

65g/szt

24

27

2014-05-09

12

IG –produkty mleczne i owoce

Produkty : mleczne i owoce

IG

1 porcja

Ilość węglowodanów w porcji

Banan

52

170g średni

40

Jabłko

38

140g 1 średnie

17

Kiwi

53

100g 1 śr

14

Morele suszone

31

50g/ 1 porcja

36

Pomarańcza

42

1 średnia 230g

26

Rodzynki

64

1 łyżka =10g

7

Truskawki

40

6 szt =50g

4

Winogrona

46

1 mała kiść=150g

26

Jogurt naturalny 2%

36

150g/opakowanie

9

Jogurt owocowy

33

150g

28

Kefir

11

200g

9

Mleko 0,5%

3,2%

32

27

250g/szklanka

13

12

Maślanka

11

250g/szklankę

12

Ser twarogowy chudy

tłusty

32

27

1 palster=80g

3

3

Dżem niskosłodzony

Wysokosłodzony

51

60

1 łyżka =15g

6

9

Miód

55

15g/łyżka

12

Kakao na mleku

43

250g/szklankę

32

Cukier

68

1 łyżeczka = 5g

5

Glukoza

99

1 łyżeczka = 5g

5

Stevia

5

1 łyżeczka = 5g

?

Produkty w danym posiłku

Produkt 1

Produkt 2

Suma

Masa spożytego produktu (g)

Zawartość węglowodanów w masie

spożytego produktu (g/porcję)

IG spożytej porcji produktu

ŁG spożytej porcji produktu

Ładunek Glikemiczny - zakresy warto

ś

ci

Niski ŁG = 10 lub mniej

Ś

redni ŁG = 11-19

Wysoki ŁG = 20 lub wi

ę

cej

Dzienna zsumowana warto

ść

Ładunków Glikemicznych - zakresy warto

ś

ci

Niski ŁG = 80 lub mniej

Ś

redni ŁG = 81-119

Wysoki ŁG = 120 lub wi

ę

cej

2014-05-09

13

Korzyści ze stosowania diety o niskim IG

Efekt fizjologiczny

•

Lepsza kontrola glikemii

•

Mniejsze wydzielanie
insuliny

Korzyści dla pacjenta

•

Uczucie sytości, lepsza
kontrola głodu

•

Mniejsze tworzenie tkanki
tłuszczowej

•

Poprawa profilu

lipidowego (↓TG)