METODOLOGIA

1. Przedmiot metodologii (przedmiot socjologiczny) – wyznacza określone przedmioty badawcze, w związku z

tym socjologia poszukując najlepszej metody, zastanawiając się nad poprawnymi sposobami postępowania
badawczego musi odpowiadac na pewne pytania:



Jaka jest rzeczywistośc, którą bada socjolog, czyli jakie rodzaje bytów istnieją (pytania to wchodzi w
skład ontologii(nauka o bycie), działów filozofii. Filozofia usiłuje odpowiedziec na pytania, czy istnieje
duch czy materia)



Jak jest możliwe uzyskanie pewnej, prwdziwej wiedzy o rzeczywistości i jaką mamy gwarancję, że tę
wiedzę osiągnęliśmy (jest to pytanie 2 działu filozofii – epistemologii – teoria poznania).

2. Porównania zjawisk (czym się różnią te podejścia):



Indywidualizm – redukcjonizm:

- Indywidualizm twierdzi że różne poziomy rzeczywistości grupy społ., społeczeństwa to są tylko konstrukcje
myslowe badacza
- redukcjonizm twierdzi, że redukuje prawa wyższych poziomów od praw rządzących jednostkami



Naturalizm – antynaturalizm:

- naturalizm twierdzi, że jest jeden świat przyrodni: społeczno – humanistyczny
- antynaturalizm twierdzi, że są dwie niezależne rzeczywistości: natura i kultura
- naturaliści uważają, że trzeba badac materię zachowań instytucji i organizacji
- antynaturaliści uważają, że należy badac ducha, świadomośc, racjonalnośc, motywy itd.



Scjentyzm – humanizm:

-scjentyzm twierdzi, że do badania świata społ. należy stosowac metody badań analogicznie jak w naukach
przyrodniczych,
- humanizm twierdzi, że skoro są dwa różne rodzaje rzeczywistości należy stosowac inne metody do badania
świata przyrody i zupełnie inne do badania świata społ.
- reprezentant scjentyzmu – Komt
- reprezentant humanizmu – Znaniecki
- scjentyzm proponuje metodę eksperymentalną, statystyczną i ekologiczną
- humanizm proponuje metodę biograficzną, sytuacyjną, typologiczną, historyczną, interakcyjną,
kulturologiczną,



Dedukcjonizm – indukcjonizm:

- indukcjonizm opiera się na indukcji – formułowanie twierdzeń ogólnych na podstawie obserwacji
jednostkowych faktów w zdaniach spostrzeżeniowych
- dedukcjonizm opiera się na wnioskowaniu dedukcyjnym – rozumowanie zgodne z kierunkiem wynikania
logicznego, gdy dane jest twierdzenie czyli zdanie uznane za prawdziwe uzanje się również za prawdziwe
jego logiczne nastepstwa
- rozumowanie w dedukcjonizmie inne niz w indukcjonizmie , w dedukcjonizmie od ogolu do szczegolu



Nauki dedukcyjne – nauki indukcyjne:

- nauki dedukcyjne badają nie realne byty , tylko twory myślowe
- nauki indukcyjne zajmują się przyrodą nieożywioną i ożywioną i zbiorowościami ludzi, czyli sa to np. nauki
takie jak fizyka, biologia, socjologia, itp.
- w naukach dedukcyjnych kolejne twierdzenia wynikają logicznie, czyli dedukcyjnie z innych twierdzeń już
udowodnionych lub zalożeń naczelnych nazywanych aksonatami (coś co zostalo uznane za prawde)
- nauki indukcyjne mogą poslugiwac sie dedukcją, ale inaczej niż w formalnych wymaga się by ostatnie
twierdzenia były potwierdzone empirycznie (hipoteza- sprawdzenie)



Nomologizm – akcydentalizm:

- nomologizm zakłada faktycznośc i koniecznośc
- akcydentalizm odnosi się tylko do faktyczności
- nomologizm – zdaniem nauki jest wykrywanie prawidłowości
- aksydentalizm – nie poszukujemy uwarunkowań przyczynowo – skutkowych lecz strukturalnych, często
niepowtarzalnych i jedynych



Determinizm – indeterminizm:

- obydwa zagadnienia usiłują odpowiedziec na pytanie, czy w rzeczywistości społ. wszytkie zdarzenia
występuja w sposób komiczny, czy tez są zdarzenia przypadkowe, nie mające przyczyny
- determinizm uważa, że jeśli jest prawidłowośc to zawsze ma charakter konieczny nieruchomy
- indeterminizm twierdzi, że całe życie jest chaosem, nie ma regularności i prawidłowości’
- determinizm skrajny dopatruje się jednego źródła, jednej przyczyny
- indeterminizm obok przypadków szuka innych źródeł zachowan społ.: podmiotowośc, wolna wola,
twórczośc, kreatywnośc, wynalazczośc

3. Metoda dedukcji a metoda indukcji:



Metoda indukcyjna - poznawanie przez dotyk, smak, wzrok,powonienie (zmysły).



Metoda dedukcyjna - poznawanie przez odwoływanie się do pojęć ogólnych (warzywo), wykorzystanie
pamięci (posiadanej już wiedzy) i procesu przypominania.

DEDUKCJA

Reguła ogólna

Np. prawo ciążenia

Samolot z zepsutym silnikiem musi spaść na ziemię

Od ogółu do szczegółu

Od pojęć do zdarzeń

INDUKCJA

Obserwacje zdarzeń

Np. Jabłko spada z drzewa na ziemię

Prawo ciążenia

Od szczegółu do ogółu

Od zdarzeń do pojęć

4. Metoda idealizacji i konkretyzacji:



Polega na konstruowaniu abstrakcyjnych teorii i na stopniowym przybliżaniu ich do rzeczywistości.



Występują 2 rodzaje twierdzeń (praw):
 Twierdzenia idealizacyjne – zostały sformulowane dla warunków nie wystepujących w

rzeczywistości, czyli dla warunków idealnych

 Twierdzenia faktualne – powstały na skutek przybliżenia twierdzeń idealizacyjnych do rzeczywistości,

tzn. zostały sformułowane dla warunków oczywistych

 Np. prawo bezwładności – dla ciał, na które nie działa żadna siła
 Np. prawo swobodnego spadania ciał – dla ciał, na które nie działa żadna siła poza siłą grawitacji

w

n

io

sko

w

an
ie

w

n

io

sko

w

an
ie

 Np. prawo Ohma – dla przewodników jednorodnych
 Np. prawo Boyle’a Marriotte’a – dla gazów doskonałych
 Prawo Clapeyrona – pv= N*T



Schemat konkretyzacji:

T

k

–I T

k-1

–I T

k-2

… T

2

–I T

0

^ P

T

k

– tw. Idealizujące dla K założeń idealizujących

T

k-1

– tw. Ideal. Po uchyleniu jednego założenia

T

0

– tw. Faktualne, 0 założeń ideal.

P – warunki początkowe zachodzenia T

0

5. Rodzaje badań:



Badania diagnostyczne:

- przedmiotem badań diagnostycznych jest wieloaspektowy, szczegółowy opis przedmiotu badań.
Wnioskowanie ma charakter indukcyjny,
- diagnoza może byc badaniem samodzielnym lub stanowi pierwszy etap badań weryfikacyjnych



Badania prognostyczne:

- to seria badań pozwalającyh określić trend, czyli w odwołaniu do tego trendu przewidzieć zjawisko przyszłe. -
- Przy badaniach trendu stosuje się ekstrapolację tzn przeniesienie "przedłużenie trednu" lub interpolację , która
polega na wprowadzeniu elementu objaśnień wewnątrz ciągu zdarzeń.
- Badania prognostyczne stosują różne nauki : klimatologia, demografia, ale także nauki społeczne próbujące do
czego prowadzi występujący ciąg zjawisk,
np . jaka będzie rola rodziców za kilkadziesiąt lat skoro stwierdzamy rosnące uzależnienie się dzieci jeśli chodzi o
podejmowanie decyzji, w tym edukacyjnych. Badania prognostyczne są szczególnie porządane gdyż ukazują co
stanie się w przyszłości.



Badania eksplanacyjne:

- w odróżnieniu od badań diagnostycznych odpowiadają na pytanie :"dlaczego tak jest?"
- ich celem jest wyjaśnienie genezy, przyczyny występowania zjawisk, np. dlaczego w społeczeństwie występuje

odrzucenie pewnych wartości.

- Eksplonacja to znaczy wyjaśnienie. Czasem badania eksplanacyjne są bardzo samodzielne i odrazu koncentrują

się na wyjaśnianiu ,bywa jednak tak, że ich pierwszy etap to badania diagnostyczne. Dzieje się to wtedy kiedy badacz
niezbyt zna przedmioty , które chce badać, np. (zachowania więźnió, któzy odsiadują dużą karę)



Badania weryfikacyjne:

- Pierwszą fazą badań weryfikacyjnych jest diagnoza.

Etapy badań:
- stawianie problemu badawczego i jego uszczegółowianie.
- Problem główny to pytanie, które stawia sobie badacz i na które będzie usiłował odpowiedzieć na podstawie
wyników badań.
- W badaniach diagnostycznych problem główny ma postać, np. jaki jest stosunek mieszkańców Polski do aborcji.
W badaniach weryfikacyjnych problem główny zostaje wzbogacony i obejmuje wyniki różnicujące ó stosunek,
- Ma postać jakie czynniki różnicują stosunek do aborcji mieszkańców Polski. Każdy problem główny zostaje
uszczegółowiony. Problem główny i problemy szczegółowe to problematyzacja.

6. Elementy badań diagnostycznych i weryfikacyjnych(główne podobieństwa i różnice):

- Diagnoza to najprostsze badanie poznawcze, problem główny ma postać np. jaki jest stosunek mieszkańców Polski
do aborcji
- W badaniach weryfikacyjnych problem główny zostaje zostaje wzbogacony i obejmuje wyniki różnicujące ów

stosunek. Ma postać jakie czynniki różnicują postać mieszkańców Polski do aborcji, każdy problem główny zostaje
uszczegółowiony (problem główny i problemy szczegółowe to problematyzacja)
- badania diagnostyczne stanowią pierwszy etap badań weryfikacyjnych
- pierwszą fazą badań weryfikacyjnych jest diagnoza

7. Problematyka badań. Problem badawczy ogólny i szczegółowy:

-Jeśli problem brzmi: jakie czynniki różnicują postawy mieszkańców Polski wobec aborcji? to uszczegółowienie
przebiega w nastepujący sposób: postawa obejmuje trzy komponenty:

- poznawczy
- emocjonalno - afektywny
-behawioralny
Innymi słowy powstają 3 zasadnicze pytania:
1) jaka jest wiedza o aborcji?
2) jaki jest stosunek mieszkańców wobec różnych rodzajów aborcji?
3) jakie zachowania cechują mieszkańców Polski (poddawanie się aborcji, stosowanie środków antykoncepcyjnych)
- Nastepnie każde z tych pytań ulega dalszemu uszczegółowieniu przez wprowadzenie czynników różnicujących,
więc badacz formuuje kolejne pytania: czy wiedza mieszkańców Polski na temat aborcji zalezy od : wieku,
wykształcenia, płci itd.
- Podobnie uszczegółowieniu ulegają pytania o pozostałe komponenty, np. czy aborcji częściej poddają sie młodsze
osoby itd.
- To badacz odpowiada na sformułowane pytania, a nie osoba pytana.

8. Przedmiot badań:



Badacz dokonuje konceptualizacji przedmiotu badań, czyli tzw, upojęciowienia. Polega to na tym, że próbuje
wyrazić przedmiot badań w języku pojęć teoretycznych.



Jeśli, np . wyobrazimy sobie sytuację, że w miejscowości X kobiety noszą ślady pobicia i badacz próbuje
dociec przyczyny to z literatury przedmiotu dowiaduje się, że agresja może być spowodowana
przeniesieniem prwnych wzorów życia rodzinnego oraz flustracją społeczną wywołaną między innymi przez
niski status materialny - w tym bezrobocie.



W takiej sytuacji po konceptualizacji problem badawczy brzmi - jakie są przyczyny agresji w rodzinach w
miejscowości X.

9. Obiekty badań:



dobór obiektów do badań:

 są to te osoby, instytucje, które podlegają badaniom.
 Obiektami badań mogą być ludzie, instytucje, prasa, audycje telewizyjne, reklamy itd.
 W typowych badaniach społecznych najczęściej obektami są ludzkie zbiorowości; samym obiektem badań

jest populacja, o której w badaniach reprezentatywnych badacz będzie formułował wnioski, węższym
obiektem jest próba - powinna być reprezentatywna.

 Wyznaczenie obiektu badań złaszcza szerszego wyznacza część problemów badacwzych,

np. jeśli zamierzamy badać licealistów w Poznaniu- to nie możemy głównego problemu sformułować tak jak
to było na początku , jakie sa postawy młodzieży z wlkp do aborcji, jakie czynniki to wywołują , tylko jakie są
postawy licealistów w Poznaniu.

10. Hipotezy badawcze:



Hipoteza jest podstawowym twierdzeniem jeszcze niepotwierdzonym, które testuje się w badaniach
weryfikacyjnych.



Celem tych badan jest weryfikacja hipotez teoretycznych, a nie twierdzeń występujących w studiach
opisowych, np. twierdzeń typu: w wlkp dominuje rodzina wielopokoleniowa , przykładowo hipoteza może

mieć postać: im więkdzy podział pracy w społeczeństwie tym mniejsze potępienie osó niespełniających norm
w nim obowiązujących.



By ta hipoteza mogła być zweryfikowana musi przbrać postać operacyjną, np. im wieksza ilość zawodów tym
mniejsza proporcja praw żądających kary śmierci , deportacji lub długotrwałego więzienia. W tym wypadku
przyjęto, że wskaźnikiem podziału pracy jest ilość zawodów, a wskaźnikiem potępienia łamania norm jest
ilość praw domagających się ciężkich kar.



Ostatecznie celem badań weryfikacyjnych jest sprawdzenie jednego lub większej liczby twierdzeń o
związkach między klasami zjawisk.



Hipoteza jest to twierdzenie orzekające, że pomiędzy pewnymi zjawiskami lub zmiennymi zachodzi związek
w sakali uniwersalnej bądź ostatecznie rozległej.



Związek w skali uniwersalnej oznacza, że występuje zawsze, zdarza się jednak, że związek występuje, lecz
tylko w pewnych typach społeczeństw, czy grup albo tylko w określonym czasie. Związek ten może być
następstwem czyli, że po zjawisku A występuje B, lub też może mówić o współwystępowaniu zjawisk, gdy nie
wiadomo, które jest przyczyną.



Hipoteza nie może być banałem, ani też tautologią, np. nie ma sensu w formuowaniu hipotezy, że istnieje
zależność pomiędzy siłą więzi społecznej w grupie , a ilością stosunków społecznych w grupie dlatego, że na
mocy definicji więzi społecznej jest to to samo.

11. Twierdzenie nauki a generalizacje historyczne:



Prawa nauki- są to twierdzenia które powinny realizować następujące wymogi:
1) być ściśle ogólne ni powinny być równoważne skończonej liczbie zdań atomowych lub podstawowych
2) zawsze muszą być epistemologicznie otwarte
3) przeważnie są ontologicznie otwarte
4) poprzednik twierdzenia powinien formułować w terminach ogólnych warunki spełnienia następnika bez
podawania obszaru czasoprzestrzennego czasoprzestrzennego którym owe warunki zachodzą
5) spełnia funkcje:
a) opisu zjawisk, cech, zdarzeń, relacji
b) wyjaśniania zjawisk,cech,zdarzeń, relacji
c) przewidywania zjawisk, cech, zdarzeń relacji
Generalizacje historyczne- są to twierdzenia :
1) przeważnie numerycznie ogólne, równoważne skończonej klasie zdań jednostkowych,
2) zazwyczaj epistemologicznie otwarte
3) przeważnie ontologicznie zamknięte
4) których poprzednik jako warunki podaje obszar czasoprzestrzenny spełnienia następnika lecz nie są to
warunki wystarczające
- warunki te służą głównie opisowi i wyjaśnianiu , a przewidywanie dotyczy raczej zjawisk przeszłych

12. Pojęcia:



badacz musi nadać pojęciom teoretycznym empiryczny sens, by móc zbudować narzędzie badawcze



przykładowo by ustalić jakie panowały wzorce rodziny w rodzinach pochodzenia mężczyzn będzie pytanie o
to kto podejmował decyzje w tych rodzinach, czy dochodziło między rodzicami do kłótni, kto miał ost zdanie
w tych sporach, kto zarządzał budżetem.



operacjonalizacja - polega na wykorzystaniu wskaźnikó



formułowanie hipotez -( nie występuje w badaniach diagnostycznych); w których nie pyta się o związki
między zjawiskami

13. Zmienne. Rodzaje zmiennych:



Zmienna jest to w wąskim rozumieniu pomiaru każda wielkość, która zmienia się w sensie matematycznym,
tzn. może przyjąć każdą wartość z dowolnego zbioru wartości, jak np, wiek.



Zmienne mogą być zmiennymi dychotomicznymi tzn. takimi, które przywierają tylko dwie wartości,
np. płeć , miasto - wieś, biedni - bogaci; zmiennym tym można przypisać liczby (ich wartościom),
np. kobieta to 1, a mężczyzna to 2.



Można ponumerować, przypisać liczby zawodom, województwom itp, natomiast na tych liczbach nie wolno
dokonywać operacji matematycznych, gdyż, np. to, że kobieta to 2 nie oznacza, że jest równa 2 mężczyznom.
Są to po prostu odmienne wartości.



Zwyczajowo zmiennymi są także nazywane pewne charakterystyki niemierzalne, np. płeć. Jest zmienną tylko
w takim sensie, że każdy człowiek charakteryzuje się jedną z dwóch wartości może być mężczyzną lub
kobietą.

14. Zmienne zależne i niezależne:



Zmienna niezależna jest tą zmienną, którą w badaniu manipulujemy (naszym działaniem, zamierzeniem
zmieniamy jej wartości, kierunek, siłę).



Zmienna zależna jest tą zmienną którą mierzymy, dokonujemy jej pomiaru, którą nie manipulujemy w
badaniu, której wartość jest "zależna" od wartości zmiennej niezależnej.



te, które są dostępne od początku procesu i przez niego ukonstytuowane nazywane są zmiennymi
niezależnymi;



te, które pojawiają się później i są w ten sposób zależne od poprzednich nazywa się zmiennymi zależnymi.

15. Rodzaje wskaźników:



definicyjne- to takie sytuacje gdzie między zjawiskiem a indykatem zachodzi relacja.Nazwy starych
odpowiedników definiują nowe



rzeczowe- takie gdy związek między zjawiskiem a indykatem nie jest zagwarantowany przez związek miedzy
nimi.W nich są:



empiryczne- wskaźnik i indykatum maja charakter zjawisk obserwowalnych.Wskaźnik jest inny niż
indykatum i oznaczone przez różne terminy oraz połączone zależnością empiryczną. Np. jeżeli
przyjmiemy liczbę spóźnień jako wskaźnik rzeczowy, empiryczny to indykatum może być niewydolność
komunikacyjna.



inferencyjny- ze stwierdzenia występowania wskaźnika wnoskujemy, że zaszło jakieś zdarzenie
bezpośrednio nie obserwowane.Pozwala na wnioskowanie na podstawie symptomów-objawów. Np. na
podstawie pewnych oznak w zachowaniu czy dana osoba kłamie(nie patrzy w oczy).

16. Wskażniki i ich zastosowanie:



Wskaźnikowanie jest konieczne, gdy chcemy zastosować pomiar zapośredniczony .



Schemat postępowania:

- po pierwsze wyodrębniamy czynnik, który chcemy mierzyć czyli indicatum
- jest to czynnik, który mierzyć się nie daje z przyczyn merytorycznych lub technicznych (nieobserwowalne są
takie zjawiska jak, np. postawy czy świadomość ; obserwowalne, ale trudne technicznie jest stwierdzenie : czy
członkowieroziny przebywają w nocy w domu (przyczyna techniczna)
- poszukuje się twierdzeń, np. w literaturze przedmiotu, w którym mowa jest o związkach między czynnikiem,
który chcemy zmierzyć, a który zmierzyć się nie daje, a innym czynnikiem (wskaźnikiem)
- po trzecie oceniamy rodzaj łączącego te zjawiska związku, siłę współwystępowania, czyli inaczej
prawdopodobieństwo, że wskaźnik połączony jest w określony sposób z indicatum (porównujemy miary
statystyczne)
- po czwarte wybieramy związek najbardziej efektowny, czyli twierdzenie mówiące o najwyższej koleracji
- poddajemy pomiarowi wskaźnik zastępczo, a wnioskujemy o indicatum, niektórzy metodolodzy postulują by
zamiast pojęcia: wskaźnik, używać pojęcia konstrukt wskaźnikowo- indicatowy
(KRÓTKI SCHEMAT W ZESZYCIE)



Wg Stefana Nowaka wskaźnikiem zjawiska Z, jako indicatum nazwiemy takie zjawisko W różne od 2, a
także od pytań i odpowiedzi wchodzących w skład operacji badawczych na podstawie, którego
wnioskujemy, że wystąpiło Z z wystarczającym prawdopodobieństwem. Definicja ta podkreśla , że pytania
i odpowiedzi w kwestionariuszach nie są wskaźnikami tzn. wskaźnikiem zamożności nie jest odpowiedź
jaki samochód posiada respondent, lecz fakt posiadania samochodu odpowiedniej wartości. Należy
pamiętać o tym, że wskaźnik jest zawsze czegoś, nie wolno mówić ,że w badaniach wykorzystano
następujące wskaźniki. Z tego powodu bardziej uzasadnione jest posługiwanie się pojęciem konstruktu.

(w zeszycie tabelka ze wskaźnikiem związkiem i indicatum)



WSKAŹNIK - koniecznośc uempirycznienia procesu badawczego
Wskaźnik wg. Pawłowskiego



Wskaźnikiem nazywamy zjawisko , które pozostaje w stałym związku z innym zjawiskiem. fakt, że na
podstawie jego wystepowania jest się upoważnionym do wniosku o występowaniu zjawiska pierwszego.



Rodzaje wskaźników:
- empiryczne - stanowią zjawiska obserwowalne, których indicatum jest również zjawiskiem
obserwowalnym
- definicyjne - powstaja poprzez zdefiniowanie indicatum, odbór wskaźnika jest zarazem zdefiniowaniem
danego terminu, pomiedzy badanym zjawiskiem a wskaźnikiem zachodzi relacja tożsamości
- inferencyjne- powstaja gdy na podstawie wystepowania obserwowalnych zjawisk lub cech wnioskujemy,
że zaszło inne zdarzenie, bądź, że istnieje jakaś cecha mające charakter własności ukrytej, związku
wskaźnika z indicatum nie da sie jednoznacznie okreslic na drodze empirycznej



Miary trafnosci wskaźników
a) moc doskonała odrzucania - rozumiemy prawdobodbieństwo warunkowe zajscia indicatum ze wzgledu
na zajście wskaźnika. Jest to stosunek liczby przypadków wystąpienia zarazem wskaźnika i indicatum do
ogólnej liczebności zakresu wskaźnika.
b) moc doskonała zawierania- jest to stosunek liczby przypadków wystąpienia zarazem wskaźnika i
indicatum to ogólnej liczebności zakresu indicatum.Moc, ta oznacza, moc z jaką wskaźnik zawiera w swym
zakresie wszystkie indicatum.
c) moc doskonała rozdzielania - to inaczej zbiorcza miara wskaźnika W dla indicatum, która jest równa
współczynnikowi korelacji pomiędzy wskaźnikiem i indicatum. Indicatum przyjmuje zawsze wartosci od -1
do 1.

17. Baterie wskaźników:



Każdy pojedynczy wskaźnik nie w 100% wskazuje na indicatum.



Badacze przyjęli, że większą moc ma zastosowanie baterii wskaźników, czyli kilku wskaźników na raz, które są
silnie skolerowane z indicatum, przyjmuje się , że na I wskazuje wystąpienie W1 ^ W2 ^ W3 lub dowolnej
ilości wskaźników , czyli na I wskazuje W1^W2^...Wn.



Ostatecznie wystąpienie wszystkich na raz świadczy o zajściu indicatum ,



przykładowo jeśli indicatum to pozycja społeczna, o jej wysokości świadczy wystąpienie następujących
wskaźników poziomu wykształcenia, wysokości dochodó oraz stanowiska w hierarchii służbowej, przy czym
tym wyższa jest pozycja im wyższe dochody, wyższe wykształcenie wyższe stanowisko.



Baterie wskaźników służą do budowania indeksu,



indeks można zdefiniować jako syntetyczny wskaźnik własności, np. pozycję społeczną.



Badacz ustala reguły miary dla poszczególnych wskaźników, które pozwalają orzec jaka jest miara
wskaźników, np. ustala jak wysoko musi być poziom wykształcenia, dochody i stanowisko by uznać , że
badana osoba zajęła np. 5 miejsce na skali pozycji społecznej.



Baterie wskaźników można stosować jako podstawę do budowy skali ilościowej lub conajmniej porządkowej
lecz indicatum może mieć charakter zmiennej jakościowej w takiej sytuacji skala pełni funkcję
probablistycznego testu rozdzielczego.



Ta skala nie jest narzędziem pomiaru pozycji społęcznej, czy zamożności , lecz narzędziem pozwalającym

oddzielić osobę o wysokiej i niskiej pozycji czy biednych i bogatych.

18. Pomiar i jego rodzaje:



pomiar w naukach społecznych : pomiar w wąskim rozumieniu polega na przyporządkowaniu obiektom ze
względu na ich stan cech liczb rzeczywistych jako ich miary liczbowe.



Ma on miejsce wtedy, gdy występuje warunek porównywania i łączenia tych miar.



Porównywanie jest to stwierdzenie relacji równości lub różności pod jakimś względem. Wymóg łączenia
polega na tym, że można dodawać przypisane obiektom liczby.

 wyróżnia się pomiar pośredni oraz pomiar bezpośredni:
 pomiar bezpośredni polega na zaliczaniu przedmiotów, obiektów bez użycia narzedzi, np. zliczaniu osób

należących do określonej klasy (zliczanie ilości kobiet pracujących w miejscowości X)

 pomiar pośredni dzieli się na dwie kategorie:

1) pomiar pochodny: występuje wtedy gdy bezpośrednie zliczanie, zmierzenie nie jest możliwe, gdy istnieje
konieczność zastosowania operacji matematycznych (wzorów) np. obliczając ciężar właściwy stosujemy wzór
nakazujący podzielenie ciężaru przez objętość przedmiotu; czy w naukach społecznych, aby obliczyć pozycję
socjometryczną osoby stosujemy wzór: ilość wyborów danej jednostki przez członków grupy podzielona przez liczbę
członków grupy minus jeden itd.

2) pomiar zapośredniczony : ma miejsce wtedy , gdy niemożliwe jest zmierzenie badanego czynnika i w jego
zastępstwie mierzony jest inny czynnik (wskaźnik). Ten rodzaj pomiaru nazywa się inaczej kłazi pomiarem.

19. Skala nominalna:



Pozwala ona podzielić cały zbiór wyników badań statystycznych na podzbiory rozłączne i wyróżnić jednostki
ze względu na fakt posiadania lub nieposiadania danej cechy.



W skali tej przypisuje się liczbę lub etykietę poszczególnym wariantom cech. Ważną cechą skali nominalnej
jest brak możliwości uporządkowania poszczególnych cech w kolejności wartościującej.

20. Skala porządkowa:



Mamy z nią doczynienia, gdy porządkujemy jakieś obiekty pod względem stopnia jakim posiadają określoną
cechę choc nie jesteśmy w stanie okreslic nateżenia tej cechy



Nie wiadomo jak silna jest róznica pomiędzy przedmiotami, nie potrafimy powiedziec o ile jest wieksza



Możemy powiedziec tylko, że cos jest wieksze, mniejsze, lepsze, gorsze itd.



Skalę tę cechują: przechodnośc oraz asymetrycznośc

21. Skala interwałowa:



są iościowe, nazwa pochodzi od tego, że na skalach tych występuje jednostka, czyli interwał, można więc
powiedzieć tak jak na skali porządkowej, że jeden z dwóch przedmiotów posiada jakąś cechę w stopniu
wyższym niż drugi, np. jest mądrzejrzy , lecz możemy też powiedzieć o ile ten stopień jest wyższy, lecz nie
możemy powiedzieć ile razy .



Dla tych zmiennych potrafimy wyróżnić równe , porównywalne interwały, ale nie mają skale interwałowe
punktu zerowego, np. skala termometru ma tylko zero umowne, które oznacza temperaturę zmiany stanu
skupienia wody, nie oznacza natomiast, że nie ma temperatury, z tego powodu mówi się , że jest o 5 stopni
więcej, a nie mówi się , że jest , np. dwa razy cieplej.



Podobnie postępuje się ze skalą inteligencji, można powiedzieć, że ktoś ma o ileś pkt wyższe IQ , ale nie
można powiedzieć , że jest 2 razy mądrzejszy.



Umowne zero na tej skali nie oznacza, że ktoś jest inteligencji pozbawiony, jest wyznaczone sztucznie.
Oznacza to ostatecznie, że nie można powiedzieć ile razy dany przedmiot ma cechę w stopniu bardziej
intensywnym czyli można dokonywać operacji dodawania i odejmowania, ale nie można mnożyć i dzielić.

22. Skala ilorazowa:



skale te nie tylko umożliwiają porównywanie dystansu o ile, ale także proporcje między różnymi wartościami
(ile razy);



przykładami takich zmiennych jest wiek, dochód staż pracy; uprawnione jest twierdzenie, że ktoś jest 2 razy
młodszy, 3 razy więcej zarabia, 3 razy dłużej pracuje itd.



Skala ta ma zarówno zero jak i jednostkę.



Uprawnione są na niej wszystkie działania matematyczne.

23. Poziomy pomiaru: jakosciowy i ilościowy:



Przygotowanie do analizy ilościowej:

 przyporządkowanie liczby słownym wypowiedziom, np. jeśli pyta o płec instrukcja jest nastepująca:

0 – brak odp.
1 – meżczyzna
2 – kobieta

 następnie tworzona jest baza danych i dane wprowadzane są do bazy. W kazdym wierszu znajduje się

odp. Na pytanie 1 respondenta, a w każdej kolumnie odp. Wszytkich respondentow na kolejne
pytania



podobnie jest przy analizie jakościowej – dokonuje się wstepnej selekcji materialu np. wywiadów z uwagi na
wystepujace na nich wątki

24. Dobór próby:



jest częścią badania statystycznego.



Polega na wybraniu pewnych indywidualnych obserwacji, które tworząc tzw. próbę statystyczną pozwolą
uzyskać pewną wiedzę o całej populacji.



Każda obserwacja może obejmować jedną lub większą liczbę konkretnych wartości tzw. cech statystycznych
dotyczących jednego konkretnego obiektu badań, lub (w przypadku analiz zmian jakiegoś zjawiska w czasie)
jednej chwili czasowej.



Błędy doboru próby powodują brak odzwierciedlenia rozkładu cech populacji w próbie. Rzutują na całe
badanie: błędnie dobrana próba skutkuje nieprzydatnością badania do opisu zjawisk i prawidłowości w
populacji.



Hipotezy sformułowane wstępnie pozostają nierozstrzygnięte. Skutki są podobne do przekłamań w
zebranych danych.



Wykrycie błędu doboru próby jest trudne i wymaga prześledzenia metodologii badań oraz znajomości
realiów tematu badania.
Dobór próby można podzielić na siedem etapów:
Definiowanie szerokiej populacji /Wybór operatu losowania /Określenie metody doboru /Określenie
wielkości próby /Implementacja założeń /Zbieranie danych /Sprawdzenie poprawności doboru

25. Reprezantatywnośc statystyczna. Błędy wnioskowania. Współczynnik ufności. Błąd szacowania.



metoda reprezentatywna statystycznie jest jedną z formuł badania częściowego, tzn. takiego, w którym z
części zbiorowości wnioskujemy o całości, tą część nazywamy próbą, wybiera się drogą losowania. Losowanie
ma zgodnie z zasadami rachunku prawdopodobieństwa zagwarantować, że wszystkie elementy zbiorowości
generalnej (badanej) mają szansę taką samą by znaleźć się w grupie.



Jest to analogiczna sytuacja do losowania zastosowanego w toto lotku, by tak się stało badacz musi
dysponować spisem elementów zbiorowości generalnej, np. pesele, czy pracownicy określonej instytucji. Nie
należy mylić takiego doboru z doborem przypadkowym, oraz naukowego rozumienia losowości z potoczną.



Warunku losowości nie spełniają , np. próby telefoniczne, gdyż nie gwarantują szansy znalezienia się w
grupie, np. badanych mieszkańców miasta.



Istotą metody reprezentatywnej jest to, że w rezultacie badań, nie otrzymujemy odpowiedzi jednoznacznej
jaki jest rezultat populacji, lecz zakreślamy granicę jak rzeczywista wartość może się zawierać. Tworzymy
więc przedział uwzględniając błąd szacowania, np. jeśli 60% kobiet wyraziło opinię, że kolejnym prezydentem
powinien zostać Aleksander Kwaśniewski to znaczy to, że w populacji generalnej uważa tak 60% plus minus
błąd szacowania.

 Przedział wygląda tak:

60% - błąd szacowania

 wysokość błędu szacowania wynika z arbitralnej decyzji badacza i wpływa na wielkość próby.
 Ten błąd jest tym mniejszym im próba jest większa.
 Drugim rodxzajem błędu jest prawdopodobieństwo, że zakreślone granice zostaną przekroczone

(granice przedziału).



współczynnik ufności:

Dzięki zastosowaniu twierdzeń teorii prawdopodobieństwa można określić współczynnik ufności, czyli
prawdopodobieństwo, że granic tego podziału się nie przekroczy, jest ono tym większe, im większa próba jeśli,
np. współczynnik ufności wynosi 95%, to ryzyko błedu - 5% i to ryzyko nazywa się - poziom istotności

26. Dobór próby. Próba losowa:

27. Reprezentatywnośc statystyczna i typologiczna:



Są różne znaczenie reprezentatywnosci:

 Gdy rozkłady zmiennych w próbie odpowiadają rozkładom zmiennych w populacji
 Gdy występujace w próbie zależności odpowiadają zależnością w populacji
 Gdy w próbie wystepują wszytki wartosci zmiennej interesujacej badacza



Pierwsze 2 rozumienia są charakterystyczne dla reprezentatywności statystycznej a 3 odnosi się do do
reprezentatywności typologicznej (w próbie reprezentowane są wszytkie typy wystepujace w populacji)

28. Wyjaśnienia nomologiczno – dedukcyjne:



to wyjaśnienie, które przebiega według schematu:

 explanans ma dwojaką postac:
1) zdania ogólnego mającego kształt okresu warunkowego, które w nastepniku przewiduja zajście

explanandum

2) z pewnych zdań lub zdania jednostkowego stwierdzających, że zaszło zdarzenie znajdujące się w

poprzedniku zdania ogólnego

29. Wyjaśnienia wieloczynnikowe:



często bywa tak, że dla wyjaśnienia interesującego nas skutku musimy odwołać się do złożonej struktury
expalnansu.



mamy z nim doczynienia kiedy eksplanans ma znacznie bardziej złożoną strukturę. Wyróżniamy dwa rodzaje
takiego wyjąsniania: koplementarne i konkurencyjne

30. Wyjaśnienie niekompletne – ich rodzaje:



to takie w explonansie, którego brak jest odpowiednich twierdzeń ogólnych z których

wynikałoby zdanie stwierdzające zajście zdarzenia wyjaśnianego.



Do wyjaśnień niekompletnych należą też wszelkie wyjaśnienia intuicyjne.



Główną zaletą ich jest to że wyjaśnienia takie nie wymagają żmudnych dociekań i analiz, pojawiają się
nieraz samoistnie w sposób niemal automatyczny.



Wadą jest to że nie podlegają one intersubiektywnej kontroli że ktoś inny nie może

ich sprawdzić.

31. Wyjaśnienie hipoteczne:



to takie wyjaśnienia co do których możemy podać explonans (prawo ogólne).



Wyjaśnienie z zachowań ludzkich przez ich motywy jest też przy okazji wyjaśnieniem hipotetycznym
ponieważ istnienia tego co nazywamy motywem zachowań bezpośrednio nie da

się zaobserwować.

32. Podejście funkcjonalne:



charakteryzuje się skupieniem uwagi na aspektach przedmiotowych każdego problemu, na tym w jaki
sposób system osiąga swoje cele, zmienia bądź utrzymuje swoją strukturę.



Stosując podejście funkcjonalne należy najpierw odpowiedzieć na pytanie: jakie funkcje należy wypełnić,
aby osiągnąć ustalony cel? Dopiero po uzyskaniu tej odpowiedzi należy dokonać podziału funkcji między
realizatorów.



W podejściu funkcjonalnym kształt struktury organizacyjnej jest konsekwencją celów i funkcji systemu.



Wyznaczone cele determinują podział pracy, powiązania poziome i układ zależności hierarchicznych
systemu.



Cele i funkcje ujmowane są w tym podejściu jako zmienne niezależne, zaś liczba i wielkość komórek
organizacyjnych oraz sposób ich pogrupowania i zhierarchizowania jako zmienne zależne.