modelarz odlewniczy 722[01] o1 01 u

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ

Jadwiga Łoin

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska

722[01].O1.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
Mgr inż. Ewa Pogorzelska
Dr inż. Marian Grabkowski

Opracowanie redakcyjne:
Mgr inż. Jadwiga Łoin

Konsultacja:
Dr inż. Jacek Przepiórka

Korekta:

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 722[01].O1.01
Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu modelarz
odlewniczy.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Prawna ochrona pracy

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.1.1. Zakres obowiązków pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy 9
4.1.1.2. Prawa i obowiązki pracownika

4.1.2. Pytania sprawdzające 14
4.1.3. Ćwiczenia 14
4.1.4. Sprawdzian postępów 15

4.2. Wymagania bhp, zagrożenia wypadkowe i zagrożenia dla zdrowia występujące

w przemyśle maszynowym

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.1.1. Zagrożenia oddziaływujące na człowieka 16
4.2.1.2. Wymagania bhp i zagrożenia będące konsekwencją nie spełnienia przepisów

dotyczących obiektów budowlanych, pomieszczeń pracy
i terenu zakładu pracy

4.2.1.3. Wymagania dotyczące pomieszczeń higieniczno – sanitarnych

4.2.2. Pytania sprawdzające 22
4.2.3. Ćwiczenia 22
4.2.4. Sprawdzian postępów 23

4.3. Podstawowe zasady bezpieczeństwa i higieny pracy związane z obsługą

urządzeń technicznych

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.1.1. Zasady bezpiecznej eksploatacji urządzeń elektrycznych

4.3.1.2. Zasady bezpiecznej eksploatacji urządzeń ciśnieniowych 26
4.3.1.3. Zasady bezpiecznej pracy przy transporcie i składowaniu 27
4.3.1.4. Środki ochrony indywidualnej i zbiorowej

4.3.1.5. Ochrona środowiska w przemyśle maszynowym

4.3.2. Pytania sprawdzające 31
4.3.3. Ćwiczenia 31
4.3.4. Sprawdzian postępów 32

4.4. Podstawowe zasady ochrony przeciwpożarowej oraz postępowania w razie

pożaru

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.1.1. Zagrożenia pożarowe w przemyśle maszynowym

4.4.1.2. Zasady ochrony przeciwpożarowej w przemyśle maszynowym

4.4.1.3. Instrukcja postępowania na wypadek powstania pożaru 35
4.4.1.4. Podręczny sprzęt gaśniczy 36

4.4.2. Pytania sprawdzające 38
4.4.3. Ćwiczenia 38
4.4.4. Sprawdzian postępów 39

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Postępowanie w razie wypadku, organizacja i udzielanie pierwszej pomocy,

zabezpieczenie miejsca wypadku

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.1.1. Ogólne zasady udzielania pierwszej pomocy

4.5.1.2. Rodzaje stanów zagrożenia zdrowia lub życia 42
4.5.1.3. Pierwsza pomoc – sposób postępowania, zapobieganie

4.5.1.4. Zabezpieczenie miejsca wypadku

4.5.2. Pytania sprawdzające 46
4.5.3. Ćwiczenia 46
4.5.4. Sprawdzian postępów 48

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o podstawowych przepisach

dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony
środowiska zawartych w Kodeksie pracy, rozporządzeniach, układach zbiorowych lub
w regulaminach pracy. Praca z poradnikiem ułatwi Ci zapoznanie się z przepisami i zasadami
pracy obowiązującymi w zakładzie pracy. Nauczysz się przy jego pomocy wyszukiwać
w dokumentach informacje dotyczące praw pracownika jak również o obowiązkach
pracodawcy odnośnie zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.
Znajomość podstawowych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy jest Ci niezbędna abyś
mógł rozpocząć naukę i uczestniczyć w zajęciach organizowanych w pracowniach ćwiczeń
praktycznych, warsztatach oraz na stanowiskach roboczych w modelarni. Jednostka
modułowa jest pierwszą w programie modułowym, dlatego wymagania w postaci
umiejętności, jakie powinieneś mieć przed przystąpieniem do nauki w tej jednostce dotyczą
umiejętności, które zdobyłeś podczas nauki w gimnazjum.

W poradniku zamieszczono:

1) Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiadomości, które

powinieneś mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.

2) Cele kształcenia tej jednostki modułowej, czyli wykaz umiejętności jakie nabędziesz

podczas pracy z poradnikiem.

3) Materiał nauczania, podzielony na części, obejmuje wiadomości dotyczące

podstawowych zagadnień bhp w przemyśle maszynowym. Umożliwia samodzielne
przygotowanie się do wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Wykorzystaj do
poszerzenia wiedzy wskazaną literaturę oraz inne źródła informacji. Dziedzina bhp jest
bardzo obszerna dlatego materiał nauczania w obrębie szerszego zagadnienia został
podzielony na podrozdziały, które mają własne tytuły. Ta część poradnika obejmuje
również ćwiczenia, do których wprowadzają pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do
wykonania ćwiczeń. Następnie opisany jest sposób przebiegu ćwiczenia z wykazem
materiałów, narzędzi i sprzętu potrzebnego do realizacji zaplanowanego ćwiczenia.
Jeżeli czytając pytanie sprawdzające masz wątpliwość jakiej udzielić odpowiedzi, wróć
do rozdziału „Materiał nauczania”, tam znajdziesz odpowiedź lub wskazówki, gdzie jej
szukać. Natomiast gdy podczas wykonywania ćwiczenia napotkasz trudności, poproś
o pomoc nauczyciela, lub skorzystaj z literatury pomocniczej. Nauczyciel nadzoruje
wykonywane przez Ciebie ćwiczenia, ocenia sposób ich wykonywania i końcowy efekt.
Po wykonaniu wszystkich zaplanowanych ćwiczeń, sprawdź, czy opanowałeś podane
treści i jaki jest poziom Twoich postępów. Przeczytaj kolejno pytania, odpowiedz na nie,
postaw w przygotowanym miejscu znak w odpowiedniej kolumnie. Jeżeli pojawią się
odpowiedzi w kolumnie „nie”, to musisz uzupełnić luki w Twojej wiedzy.

4) Przykładowy zestaw zadań sprawdzających Twoją wiedzę i opanowane umiejętności

z zakresu całej jednostki. Zaliczenie tego testu jest dowodem osiągnięcia założonych
celów określonych dla tej jednostki modułowej. Test zawiera zadania wielokrotnego
wyboru z jedną odpowiedzią poprawną. Odpowiedzi będziesz udzielał na przygotowanej
karcie odpowiedzi. Szczegółowe informacje są zawarte w instrukcji do testu. Tego
samego rodzaju test będziesz rozwiązywał kiedy nauczyciel będzie oceniał nabyte przez
Ciebie umiejętności z zakresu tej jednostki modułowej. Oba testy stanowią jednocześnie
przygotowanie do rozwiązywania zadań testowych na egzaminie zewnętrznym
potwierdzającym kwalifikacje zawodowe.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jeżeli pojawią się trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś

nauczyciela o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.

Jednostka modułowa: Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska, której treści teraz poznasz zawiera zagadnienia
objęte szkoleniem ogólnym dla wszystkich osób, które rozpoczynają pracę w danym
zakładzie pracy.

Naukę rozpoczynasz od zapoznania się z zagadnieniami prawnej ochrony pracy. Nie

musisz pamiętać wszystkich szczegółów, ale powinieneś umieć korzystać z literatury
fachowej i wyszukiwać w niej niezbędne informacje. Abyś mógł zapoznać się i lepiej
zrozumieć sytuacje zagrożenia zdrowia lub życia człowieka oraz sposoby postępowania
o których mowa jest w poradniku, nauczyciel wykorzysta filmy dydaktyczne dobrane do
tematów zajęć. Przy wykonywaniu ćwiczeń będziesz korzystał z pomocy zgromadzonych
w pracowni symulacyjnej bhp.

Miejsce jednostki modułowej w strukturze modułu 722[01].O1 „Podstawy odlewnictwa”

jest wyeksponowane na schemacie zamieszczonym na stronie 6.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp oraz

instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac. Przepisy te
poznasz podczas trwania nauki.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

Moduł 722[01].O1

Podstawy odlewnictwa

722[01].O1.01

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa

i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej

oraz ochrony środowiska

722[01].O1.02

Stosowanie zasad eksploatacji

maszyn i urządzeń

722[01].O1.03

Charakteryzowanie procesu wykonania odlewu

722[01].O1.04

Porównywanie metod wykonania odlewów

722[01].O1.05

Ocenianie jakości odlewów

722[01].O1.06

Organizowanie produkcji odlewów

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

− korzystać z różnych źródeł informacji,
− wyszukiwać potrzebne informacje w dokumentach,

− zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii,

− pracować indywidualnie,
− współpracować w grupie,

− prezentować wyniki pracy własnej i grupowej,

− uczestniczyć w dyskusji,
− interpretować wskazany tekst,

− posługiwać się instrukcją przy wykonywaniu ćwiczeń.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

− zinterpretować podstawowe akty prawne, prawa i obowiązki pracownika oraz

pracodawcy, związane z bezpieczeństwem i higieną pracy,

− dostrzec zagrożenia związane z wykonywaną pracą,

− przewidzieć i zapobiec zagrożeniom życia i zdrowia pracowników,
− zastosować zasady bezpiecznej pracy,

− zastosować odpowiednie zabezpieczenia miejsca pracy,

− zastosować zasady bezpiecznej pracy podczas eksploatacji urządzeń elektrycznych,

mechanicznych, hydraulicznych i pneumatycznych stosowanych w odlewnictwie,

− zastosować procedury bezpiecznej pracy przy urządzeniach grzewczych stosowanych

w odlewnictwie,

− dobrać i zastosować odzież ochronną oraz środki ochrony indywidualnej, w zależności od

prowadzonych prac w modelarni,

− zareagować w przypadku zagrożenia pożarowego, zgodnie z instrukcją ochrony przeciw

pożarowej,

− zastosować procedury udzielania pierwszej pomocy osobom poszkodowanym,

− zastosować podręczny sprzęt oraz środki gaśnicze zgodnie z zasadami ochrony

przeciwpożarowej,

− zastosować zasady ochrony środowiska.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Prawna ochrona pracy

4.1.1. Materiał nauczania

Prawo pracy obejmuje przepisy Kodeksu pracy oraz przepisy innych ustaw i aktów

wykonawczych, określające prawa i obowiązki pracowników i pracodawców, a także
postanowienia układów zbiorowych pracy i innych opartych na ustawie porozumień
zbiorowych, regulaminów i statutów określających prawa i obowiązki stron stosunku pracy.

Głównymi źródłami prawa pracy w Polsce są:

− Konstytucja,
− Rozporządzenia Rady Ministrów,

− Kodeks pracy,

− Regulaminy pracy,
− Układy zbiorowe pracy.

W zakres prawa pracy wchodzą w szczególności regulacje dotyczące m.in.: powstania

i ustania stosunku pracy, obowiązków i uprawnień pracownika i pracodawcy, czasu pracy,
urlopów, ochrony pracy, bezpieczeństwa i higieny pracy, rozstrzygania sporów wynikających
ze stosunku pracy.

4.1.1.1. Obowiązki pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy

Pracodawcą jest jednostka organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości prawnej,

a także osoba fizyczna, jeżeli zatrudniają one pracowników.

Podstawowe obowiązki pracodawcy

Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie

pracy. Pracodawca jest zobowiązany:
− zaznajamiać pracowników podejmujących pracę z zakresem ich obowiązków, sposobem

wykonywania pracy na wyznaczonych stanowiskach oraz ich podstawowymi
uprawnieniami,

− organizować pracę w sposób zapewniający zmniejszenie uciążliwości pracy, zwłaszcza

pracy monotonnej pracy w ustalonym z góry tempie,

− zapewniać bezpieczne i higieniczne warunki pracy oraz prowadzić systematyczne

szkolenie pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,

− chronić zdrowie i życie pracowników poprzez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych

warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki,

− organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,
− zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa

i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować
wykonanie tych poleceń,

− zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez

organy nadzoru nad warunkami pracy,

− zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Obowiązki pracodawcy dotyczące obiektów budowlanych i pomieszczeń pracy
Pracodawca jest zobowiązany:
− zapewniać warunki, aby obiekt, w którym znajdują się pomieszczenia pracy, spełniał

wymagania dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy i został wykonany na podstawie
projektów uwzględniających wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy oraz był
pozytywnie zaopiniowany przez uprawnionych rzeczoznawców,

− zapewniać pomieszczenia pracy odpowiednie do rodzaju wykonywanych prac i liczby

zatrudnionych pracowników,

− utrzymywać obiekty budowlane i znajdujące się w nich pomieszczenia pracy, a także

tereny i urządzenia z nimi związane w stanie zapewniającym bezpieczne i higieniczne
warunki pracy,

− wyposażyć stanowiska pracy tylko w maszyny, urządzenia techniczne i inne narzędzia

pracy, które posiadają certyfikat na znak bezpieczeństwa i są nim oznaczone lub
posiadają deklaracje zgodności wystawioną przez producenta.

Obowiązki pracodawcy dotyczące maszyn i urządzeń technicznych

Pracodawca jest zobowiązany wyposażyć zakład w maszyny i inne urządzenia

techniczne, takie, aby zapewniały bezpieczne i higieniczne warunki pracy, w szczególności
zabezpieczały pracownika przed urazami, działaniem niebezpiecznych substancji
chemicznych, porażeniem prądem elektrycznym, nadmiernym hałasem, szkodliwymi
wstrząsami, działaniem wibracji i promieniowania oraz szkodliwym i niebezpiecznym
działaniem innych czynników środowiska pracy a także uwzględniały zasady ergonomii.

Obowiązki pracodawcy dotyczące czynników oraz procesów pracy stwarzających
szczególne zagrożenie dla zdrowia lub życia:

− pracodawca jest zobowiązany rejestrować wszystkie rodzaje prac z substancjami,

preparatami, czynnikami lub procesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym lub
mutagennym, określonymi w odrębnych przepisach, a także prowadzić rejestr
pracowników zatrudnionych przy tych pracach,

− w razie zatrudniania pracownika w warunkach narażenia na działanie substancji,

preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub
mutagennym, pracodawca jest zobowiązany do dołożenia wszelkich starań, aby zastąpić
te substancje, preparaty, czynniki lub procesy technologiczne mniej szkodliwymi dla
zdrowia lub stosować inne dostępne środki ograniczające stopień tego narażenia, przy
odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki,

− pracodawca jest zobowiązany prowadzić rejestr prac narażających pracowników na

działanie szkodliwych czynników biologicznych oraz rejestr pracowników zatrudnionych
przy takich pracach,

− pracodawca prowadzący działalność, która stwarza możliwość wystąpienia nagłego

niebezpieczeństwa dla zdrowia lub życia pracowników, jest zobowiązany podejmować
działania zapobiegające takiemu niebezpieczeństwu, a w szczególności jest zobowiązany
zapewnić: odpowiednie do rodzaju niebezpieczeństwa urządzenia i sprzęt ratowniczy
oraz ich obsługę przez osoby należycie przeszkolone w zakresie udzielenia pierwszej
pomocy poszkodowanym,

− pracodawca jest zobowiązany zapewnić warunki, aby prace, przy których istnieje

możliwość wystąpienia szczególnego zagrożenia dla zdrowia lub życia ludzkiego, były
wykonywane przez co najmniej dwie osoby, w celu zapewnienia asekuracji.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Obowiązki pracodawcy dotyczące profilaktycznej ochrony zdrowia:

− pracodawca jest zobowiązany do oceny i dokumentowania ryzyka zawodowego

związanego z wykonywaną pracą oraz do stosowania niezbędnych środków
profilaktycznych zmniejszających ryzyko,

− pracodawca jest zobowiązany do informowania pracowników o ryzyku zawodowym,

które wiąże się z wykonywaną pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami,

− pracodawca jest zobowiązany stosować środki zapobiegające chorobom zawodowym

i innym chorobom związanym z wykonywaną pracą, w szczególności:
− utrzymywać w stanie stałej sprawności urządzenia ograniczające lub eliminujące

szkodliwe dla zdrowia czynniki środowiska pracy oraz urządzenia służące do
pomiarów tych czynników,

− przeprowadzać, na swój koszt, badania i pomiary czynników szkodliwych dla

zdrowia, rejestrować i przechowywać wyniki tych badań i pomiarów oraz
udostępniać je pracownikom,

− pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia

lekarskiego, stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku,

− pracodawca jest zobowiązany przechowywać orzeczenia wydane na podstawie badań

lekarskich,

− pracodawca zatrudniający pracowników w warunkach narażenia na działanie substancji

i czynników rakotwórczych lub pyłów zwłókniających jest zobowiązany zapewnić tym
pracownikom okresowe badania lekarskie także:
− po zaprzestaniu pracy z tymi substancjami, czynnikami lub pyłami,

− po rozwiązaniu stosunku pracy, jeżeli zainteresowana osoba zgłosi wniosek o objęcie

takimi badaniami,

− pracodawca jest zobowiązany zapewnić pracownikom zatrudnionym w warunkach

szczególnie uciążliwych, nieodpłatnie, odpowiednie posiłki i napoje,

− pracodawca jest zobowiązany zapewnić pracownikom odpowiednie urządzenia

higieniczno-sanitarne oraz dostarczyć niezbędne środki higieny osobistej, a także
zapewnić środki do udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku.

Obowiązki pracodawcy dotyczące wypadków przy pracy i chorób zawodowych:

− w razie wypadku przy pracy pracodawca jest zobowiązany podjąć niezbędne działania

eliminujące lub ograniczające zagrożenie, zapewnić udzielenie pierwszej pomocy
osobom poszkodowanym i ustalenie w przewidzianym trybie okoliczności i przyczyn
wypadku oraz zastosować odpowiednie środki zapobiegające podobnym wypadkom,

− pracodawca jest zobowiązany niezwłocznie zawiadomić właściwego inspektora pracy

i prokuratora o śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku przy pracy oraz o każdym
innym wypadku, który wywołał wymienione skutki, mającym związek z pracą, jeżeli
może być uznany za wypadek przy pracy,

− pracodawca jest zobowiązany prowadzić rejestr wypadków przy pracy,

− pracodawca jest zobowiązany niezwłocznie zgłosić właściwemu organowi Państwowej

Inspekcji Sanitarnej i właściwemu inspektorowi pracy każdy przypadek rozpoznanej
choroby zawodowej albo podejrzenia o taką chorobę,

− w razie rozpoznania u pracownika choroby zawodowej, pracodawca jest zobowiązany:

− ustalić przyczyny powstania choroby zawodowej oraz charakter i rozmiar zagrożenia

tą chorobą, działając w porozumieniu z właściwym organem Państwowej Inspekcji
Sanitarnej,

− przystąpić niezwłocznie do usunięcia czynników powodujących powstanie choroby

zawodowej i zastosować inne niezbędne środki zapobiegawcze,

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

− pracodawca jest zobowiązany prowadzić rejestr zachorowań na choroby zawodowe

i podejrzeń o takie choroby,

− pracodawca jest zobowiązany systematycznie analizować przyczyny wypadków przy

pracy, chorób zawodowych i innych chorób związanych z warunkami środowiska pracy
i na podstawie wyników tych analiz stosować właściwe środki zapobiegawcze.

Obowiązki pracodawcy dotyczące szkoleń:

− pracodawca jest zobowiązany zapewnić przeszkolenie pracownika w zakresie

bezpieczeństwa i higieny pracy przed dopuszczeniem go do pracy oraz prowadzenie
okresowych szkoleń, których zadaniem jest aktualizacja, utrwalenie i poszerzenie wiedzy
zdobytej na szkoleniach wstępnych,

− pracodawca jest zobowiązany odbyć szkolenie w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny

pracy, szkolenie to powinno być okresowo powtarzane,

− pracodawca jest zobowiązany zaznajamiać pracowników z przepisami i zasadami

bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczącymi wykonywanych przez nich prac,

− pracodawca ma obowiązek udostępniać pracownikom aktualne instrukcje bhp do stałego

korzystania.

Obowiązki pracodawcy dotyczące środków ochrony indywidualnej oraz odzieży
i obuwia roboczego:

− pracodawca jest zobowiązany dostarczyć pracownikowi nieodpłatnie środki ochrony

indywidualnej zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla
zdrowia czynników występujących w środowisku pracy oraz informować go o sposobach
posługiwania się tymi środkami,

− pracodawca jest zobowiązany dostarczyć pracownikowi nieodpłatnie odzież i obuwie

robocze, spełniające wymagania określone w Polskich Normach:
− jeżeli odzież własna pracownika może ulec zniszczeniu lub znacznemu zabrudzeniu,

− ze względu na wymagania technologiczne, sanitarne lub bezpieczeństwa i higieny

pracy,

− pracodawca może ustalić stanowiska, na których dopuszcza się używanie przez

pracowników, za ich zgodą, własnej odzieży i obuwia roboczego, spełniających
wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy,

− pracodawca ustala rodzaje środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia

roboczego, których stosowanie na określonych stanowiskach oraz przewidywane okresy
użytkowania odzieży i obuwia roboczego,

− pracodawca jest zobowiązany zapewnić warunki, aby stosowane środki ochrony

indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze posiadały właściwości ochronne i użytkowe,
oraz zapewnić odpowiednio ich pranie, konserwację, naprawę, odpylanie i odkażanie,

− pracodawca jest zobowiązany zapewnić, aby środki ochrony indywidualnej oraz odzież

i obuwie robocze, które w wyniku stosowania w procesie pracy uległy skażeniu środkami
chemicznymi lub promieniotwórczymi albo materiałami biologicznie zakaźnymi, były
przechowywane wyłącznie w miejscu przez niego wyznaczonym.

Obowiązki pracodawcy dotyczące służby bezpieczeństwa i higieny pracy:

Pracodawca zatrudniający więcej niż 100 pracowników tworzy służbę bhp, pełniącą

funkcje doradcze i kontrolne w zakresie bhp, zaś pracodawca zatrudniający do 100
pracowników powierza wykonywanie zadań służby bhp pracownikowi zatrudnionemu przy
innej pracy. Pracodawca - w przypadku braku kompetentnych pracowników - może
powierzyć wykonywanie zadań służby bhp specjalistom spoza zakładu pracy.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Obowiązki pracodawcy dotyczące konsultacji w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy
oraz komisji bezpieczeństwa i higieny pracy:

− pracodawca zobowiązany jest do konsultacji z pracownikami lub ich przedstawicielami

wszystkich działań związanych z bezpieczeństwem i higieną pracy, w szczególności :
− zmian w organizacji pracy i wyposażeniu stanowisk pracy, wprowadzania nowych

procesów technologicznych oraz substancji i preparatów chemicznych, jeżeli mogą
one stwarzać zagrożenie dla zdrowia lub życia pracowników,

− oceny ryzyka zawodowego występującego przy wykonywaniu określonych prac oraz

informowania pracowników o tym ryzyku,

− tworzenia służby bhp lub powierzania wykonywania zadań tej służby innym osobom

oraz wyznaczania pracowników do udzielania pierwszej pomocy,

− przydzielania pracownikom środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia

roboczego,

− szkolenia pracowników w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy,

− pracodawca zatrudniający więcej niż 250 pracowników zobowiązany jest powołać

komisję bezpieczeństwa i higieny pracy, jako swój organ doradczy i opiniodawczy.

Odpowiedzialność za naruszenie przepisów lub zasad bezpieczeństwa i higieny pracy:

− pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami ma obowiązek znać przepisy oraz zasady

bhp,

− jeżeli pracodawca dopuszcza do używania środków ochrony indywidualnej

o niepotwierdzonej zgodności z wymaganiami bezpieczeństwa, to popełnia wykroczenie
przeciwko prawom pracownika.

4.1.1.2. Prawa i obowiązki pracownika

Prawa pracownika:

− pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym

niezwłocznie przełożonego, jeśli warunki pracy nie odpowiadają przepisom
bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia
pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem
innym osobom,

− pracownik ma prawo, po uprzednim zawiadomieniu przełożonego, powstrzymać się od

wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej w przypadku,
gdy jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza
zagrożenie dla innych osób,

− pracownik, który stał się niezdolny do wykonywania dotychczasowej pracy wskutek

wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, na podstawie orzeczenia lekarskiego ma
prawo do zmiany stanowiska pracy.

Obowiązki pracownika

Podstawowym obowiązkiem pracownika jest przestrzeganie przepisów i zasad

bezpieczeństwa i higieny pracy. W szczególności pracownik jest zobowiązany:
− znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu

i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym,

− wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny

pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek
przełożonych,

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

− dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład w

miejscu pracy,

− stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony

indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem,

− poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom

lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich,

− niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo

zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także inne
osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie,

− współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących

bezpieczeństwa i higieny pracy.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do zaplanowania

przebiegu ćwiczeń i ich wykonania.
1. Jakie są główne źródła prawa pracy w Polsce?
2. Co wchodzi w zakres prawa pracy?
3. Jakie zagadnienia z prawa pracy reguluje Kodeks pracy?
4. Jakie są główne obowiązki pracodawcy?
5. Jakie są podstawowe obowiązki pracownika?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wyszukaj i zinterpretuj podstawowe obowiązki pracodawcy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wybrać odpowiedni dział i rozdział w Kodeksie pracy,
2) wyszukać właściwe artykuły dotyczące podstawowych obowiązków pracodawcy,
3) zinterpretować wyszukane zapisy,
4) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska:

− Kodeks pracy lub stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu,
− literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Wyszukaj w Kodeksie pracy i zinterpretuj podstawowe obowiązki pracodawcy dotyczące

środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wybrać odpowiedni dział i rozdział w Kodeksie pracy,
2) wyszukać właściwe artykuły dotyczące obowiązków pracodawcy w zakresie środków

ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego,

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3) zinterpretować wyszukane zapisy,
4) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska:

− Kodeks pracy lub stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu,

− literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Wyszukaj w odpowiedniej literaturze i zinterpretuj podstawowe obowiązki pracownika.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wybrać z przygotowanej literatury odpowiednie dokumenty,
2) wyszukać właściwe artykuły dotyczące podstawowych obowiązków pracownika,
3) zinterpretować wyszukane zapisy dotyczące podstawowych obowiązków pracownika,
4) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska:

− Kodeks pracy lub stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu,

− literatura z rozdziału 6.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić źródła prawa pracy w Polsce?

2) wymienić i określić zakres prawa pracy?

3) określić obszary uregulowane Kodeksem pracy?

4) wyszukać w Kodeksie pracy zapisy określające prawa i obowiązki

pracowników we wskazywanych zagadnieniach?

5) wyszukać w Kodeksie pracy zapisy określające prawa i obowiązki

pracodawców w wybranych zagadnieniach?

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Wymagania bhp, zagrożenia wypadkowe i zagrożenia dla

zdrowia występujące w przemyśle maszynowym

4.2.1. Materiał nauczania

Zagrożenia wypadkowe i zagrożenia dla zdrowia na jakie narażony jest pracownik

związane są z nieprzestrzeganiem ogólnie obowiązujących przepisów bezpieczeństwa
i higieny pracy w zakładzie pracy.
Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczą:
− obiektów budowlanych, pomieszczeń pracy i terenu zakładów pracy,

− pomieszczeń i urządzeń higieniczno – sanitarnych.

4.2.1.1. Zagrożenia oddziaływające na człowieka

Zagrożenie to stan środowiska pracy mogący spowodować wypadek lub chorobę bądź

poniesienie innych szkód.
Zagrożenia oddziaływujące na człowieka mogą mieć różnorodny charakter, a w szczególności
są to:
− zagrożenia fizyczne (temperatura, hałas, wibracje, promieniowanie),

− zagrożenia chemiczne (pyły, substancje trujące),
− zagrożenia biologiczne (bakterie i wirusy, choroby),

− zagrożenia neuropsychologiczne (monotonia, tempo pracy wymuszone warunkami

technologicznymi, ryzyko związane z wykonywaniem czynności o dużej
odpowiedzialności).

Stosowane do produkcji w przemyśle maszynowym maszyny, urządzenia i narzędzia,

ogólnie określane jako obiekty techniczne również stwarzają zagrożenia dla człowieka. Do
tych zagrożeń należą:
− drgania i wstrząsy przenoszone przez fundamenty,

− hałas i wibracje przenoszone przez powietrze,
− gazy i spaliny ,

− promieniowanie różnego rodzaju,

− ciecze i paliwa w czasie transportu, przechowywania i eksploatacji,
− czynniki biologiczne takie jak np. odpady stałe,

− czynniki mechaniczne.

Usuwanie zagrożeń, zapobieganie sytuacjom sprzyjającym wypadkom oraz ochrona

przed zagrożeniami należą do podstawowych zadań pracodawców, osób nadzorujących
procesy produkcyjne przy aktywnej postawie pracowników.

4.2.1.2. Wymagania bhp i zagrożenia będące konsekwencją nie spełnienia

przepisów dotyczących obiektów budowlanych, pomieszczeń pracy
i terenu zakładu pracy

Terenem zakładu pracy jest przestrzeń wraz z obiektami budowlanymi, będąca

w dyspozycji pracodawcy, w której pracodawca organizuje miejsca pracy.

Pomieszczeniem pracy jest pomieszczenie przeznaczone na pobyt pracowników,

w którym wykonywana jest praca.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Miejscem pracy jest miejsce wyznaczone przez pracodawcę, do którego pracownik ma

dostęp w związku z wykonywaniem pracy.

Stanowiskiem pracy jest przestrzeń pracy, wraz z wyposażeniem w środki i przedmioty

pracy, w której pracownik lub zespół pracowników wykonuje pracę.

Budynki i obiekty budowlane, w których znajdują się pomieszczenia pracy, powinny być

zbudowane i utrzymywane zgodnie z wymaganiami określonymi w przepisach techniczno-
budowlanych.

Drogi komunikacyjne i transportowe, drogi dla pieszych, i dojazdy pożarowe nie mogą

prowadzić przez miejsca, w których występują zagrożenia dla ich użytkowników. Drogi
i przejścia powinny posiadać wymiary odpowiednie do liczby potencjalnych użytkowników
oraz rodzajów i wielkości stosowanych urządzeń transportowych i przemieszczanych
ładunków. Minimalne wymiary dróg i przejść znajdziesz w Polskich Normach.

Na drogach transportowych i w magazynach nie powinny występować progi ani stopnie.

W przypadku zróżnicowania poziomów podłogi, różnice te powinny być wyrównane
pochylniami o nachyleniu dostosowanym do rodzaju używanego środka transportu, ale nie
większym niż 8 %. Pochylnie powinny umożliwiać bezpieczne poruszanie się pracowników
i dogodny transport ładunków. Miejsca w zakładzie pracy, w których występują zagrożenia
dla pracowników, powinny być oznakowane widocznymi barwami lub znakami
bezpieczeństwa zgodnie z wymaganiami określonymi w załączniku nr 1 do Rozporządzenia
Ministra pracy i polityki socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy i w Polskich Normach. Miejsca niebezpieczne na przejściach
zagrażające potknięciem się, upadkiem lub uderzeniem (np. stopnie) powinny być
pomalowane barwami bezpieczeństwa zgodnie z Polskimi Normami. Pracodawca jest
zobowiązany zapewnić drogi ewakuacyjne ze wszystkich pomieszczeń obiektu budowlanego,
w których mogą przebywać pracownicy, umożliwiające szybkie wydostanie się pracowników
na otwartą przestrzeń. We wszystkich pomieszczeniach obiektu powinny znajdować się drogi
ewakuacyjne a dojścia do nich prowadzące nie mogą być zastawiane. Wymagania dla dróg
ewakuacyjnych określają przepisy techniczno-budowlane i dotyczące ochrony
przeciwpożarowej.

Pomieszczenia do pracy dzielimy na:

− pomieszczenia stałej pracy – w których łączny czas przebywania tego samego

pracownika w ciągu jednej doby przekracza 4 godziny,

− pomieszczenia czasowej pracy – w których łączny czas przebywania tego samego

pracownika w ciągu jednej doby trwa od 2 do 4 godzin.
Pomieszczenia pracy i ich wyposażenie powinny zapewniać pracownikom bezpieczne

i higieniczne warunki pracy. W szczególności w pomieszczeniach pracy należy zapewnić
oświetlenie naturalne i sztuczne, odpowiednią temperaturę, wymianę powietrza oraz
zabezpieczenie przed wilgocią, niekorzystnymi warunkami cieplnymi

i nasłonecznieniem, drganiami, itp. W pomieszczeniach pracy, w których występują czynniki
szkodliwe dla zdrowia (wysoka temperatura, hałas, drgania, promieniowanie, gazy, pyły, pary
itp.) powinny być zastosowane rozwiązania techniczne uniemożliwiające przedostawanie się
tych czynników do innych pomieszczeń pracy oraz do pomieszczeń higieniczno - sanitarnych.
Ściany i sufity pomieszczeń pracy, w których wydzielają się substancje szkodliwe dla
zdrowia pracowników lub pyły niebezpieczne pod względem wybuchowym, powinny mieć
pokrycie ochronne, zabezpieczające przed adsorpcją i gromadzeniem się pyłu oraz powinny
być przystosowane do łatwego czyszczenia lub zmywania. W pomieszczeniach podłogi
powinny być stabilne, równe, nie śliskie, nie pylące i odporne na ścieranie oraz nacisk,
a także łatwe do utrzymania w czystości. Nierówne i śliskie podłogi są często przyczyną
potknięć pracowników przechodzących lub przenoszących ciężary lub pracujących przy
maszynach.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W pomieszczeniach, w których mogą wystąpić mieszaniny wybuchowe palnych par,

pyłów lub gazów z powietrzem, powierzchnie podłóg powinny być wykonane z materiału nie
powodującego iskrzenia mechanicznego lub wyładowań elektrostatycznych.
Jeżeli podłoga jest wykonana z materiału będącego dobrym przewodnikiem ciepła lub jeżeli
przy wykonywaniu pracy występuje jej zamoczenie, w przejściach oraz w miejscach do stania
i siedzenia powinny znajdować się podesty izolujące od zimna lub wilgoci albo powinny być
stosowane inne środki izolujące. Podesty powinny być stabilne, wytrzymałe na obciążenie
użytkowe, zabezpieczające przed poślizgiem i potknięciem oraz łatwe do utrzymania
w czystości.

W pomieszczeniach magazynowych powinny być umieszczone informacje

o dopuszczalnym obciążeniu stropów. Powierzchnia i wysokość pomieszczeń pracy powinny
zapewniać spełnienie wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy, z uwzględnieniem rodzaju
wykonywanej pracy, stosowanych technologii oraz czasu przebywania pracowników w tych
pomieszczeniach. Wysokość pomieszczenia uzależniona jest od jego rodzaju oraz
występowania w procesie pracy czynników szkodliwych dla zdrowia. Dla pomieszczeń stałej
pracy wysokość nie może być niższa niż 3 m w świetle, (czyli od poziomu podłogi do
najniżej położonej części konstrukcyjnej sufitu) oraz 3,3 m w świetle, jeżeli w pomieszczeniu
prowadzone są prace mogące powodować występowanie substancji szkodliwych dla zdrowia.

Pomieszczenia stałej pracy nie mogą być lokalizowane poniżej poziomu otaczającego

je terenu, chyba że rodzaj produkcji tego wymaga.

Oświetlenie pomieszczeń pracy

W pomieszczeniach pracy należy zapewnić oświetlenie dzienne, chyba że jest to

niemożliwe lub niewskazane z uwagi na technologię, a na stosowanie oświetlenia wyłącznie
elektrycznego pracodawca uzyskał zgodę właściwego inspektora sanitarnego. Oświetlenie
sztuczne winno być dostosowane do rodzaju wykonywanych prac oraz spełniać wymagania
określone w Polskiej Normie ( PN-71/B-02380). Niezależnie od oświetlenia dziennego
w pomieszczeniach pracy należy zapewnić oświetlenie elektryczne o parametrach zgodnych
z Polską Normą ( PN-84/E-02033). W pomieszczeniach i miejscach pracy, w których w razie
awarii oświetlenia mogą wystąpić zagrożenia dla życia lub zdrowia pracowników, należy
zapewnić oświetlenie awaryjne o odpowiednim natężeniu, zgodnie z Polską Normą.

Zbyt jaskrawe oświetlenie stanowi zagrożenie dla pracowników powodując olśnienie

które w konsekwencji może spowodować trwałe uszkodzenie siatkówki oka. Aby temu
zapowiedz należy stosować osłony źródła światła i utrzymywać właściwą jego odległość od
narządu wzroku. Niewłaściwe oświetlenie stanowi utrudnienie w postrzeganiu ruchomych
części maszyn, szczegółów obrabianego przedmiotu.

Nieprzestrzeganie podstawowych wymagań higienicznych może wywołać obniżenie

zdolności oka do pracy, zmęczenie wzroku, krótkowzroczność, czasową ślepotę. Właściwe
oświetlenie powinno gwarantować równomierne oświetlenie stanowiska pracy i jego
otoczenia.

Szyby w oknach i świetlikach powinny być czyste i przepuszczać odpowiednią ilość

światła, a także powinny być wyposażone w odpowiednie urządzenia eliminujące nadmierne
operowanie promieni słonecznych.

Temperatura w pomieszczeniach pracy

Temperatura w pomieszczeniach pracy zależy do rodzaju wykonywanej pracy (metod

pracy i wysiłku fizycznego niezbędnego do jej wykonania) i nie powinna być niższa niż 14 °C
chyba że względy technologiczne na to nie pozwalają. W pomieszczeniach pracy, w których
jest wykonywana lekka praca fizyczna, i w pomieszczeniach biurowych temperatura nie może
być niższa niż 18 °C.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Pomieszczenia i stanowiska pracy należy zabezpieczyć przed niekontrolowaną emisją

ciepła w drodze promieniowania, przewodzenia i konwekcji oraz przed napływem chłodnego
powietrza z zewnątrz.

Wentylacja i klimatyzacja w pomieszczeniach pracy

Wentylacją nazywamy proces wymiany powietrza w pomieszczeniach przeznaczonych

dla ludzi. Zadaniem wentylacji jest usunięcie z pomieszczeń powietrza zużytego
i zanieczyszczonego substancjami wydzielającymi się podczas produkcji oraz doprowadzenie
powietrza o dużej zawartości tlenu.
W pomieszczeniach, w których może wydzielać się substancja szkodliwa dla zdrowia należy
stosować dodatkową wentylację wyciągową uruchamianą od środka i na zewnątrz
pomieszczenia
Wymagania dotyczące powietrza w pomieszczeniach produkcyjnych:
− jego skład powinien być zbliżony do składu powietrza atmosferycznego,
− powinno być wolne od przykrych zapachów,

− substancje chemiczne wchodzące w jego skład nie powinny szkodzić zdrowiu

pracujących,

− należy przeprowadzić intensywne przewietrzanie,
− pracujący nie powinien odczuwać chłodu ani nadmiernego ciepła, powinien pracować

w stałej temperaturze.

Sposoby wentylacji:
− naturalna, kanałami wentylacyjnymi,

− mechaniczna, za pomocą wentylatorów napędzanych silnikiem elektrycznym,
uzależnione są od rodzaju produkcji i wielkości pomieszczenia.
W zakładach produkcyjnych stosuje się wentylację ogólną i miejscową. Aby wymienić
powietrze w całym pomieszczeniu roboczym stosuje się wentylację ogólną. Wentylacja
miejscowa dobra jest do obsługi poszczególnych stanowisk roboczych, aby usunąć
powstające podczas pracy zanieczyszczenia w postaci pyłów, gazów i par. Umieszczane są
nad lub pod źródłem zanieczyszczenia zależnie od jego rodzaju i własności.

Klimatyzacja to utrzymywanie w pomieszczeniach zamkniętych odpowiedniego

ciśnienia, temperatury, wilgotności, składu powietrza niezależnie od warunków
zewnętrznych. Każde urządzenie klimatyzacyjne powinno być zaopatrzone w przyrządy do
oczyszczania, ogrzewania, chłodzenia, nawilżania, osuszania i przetłaczania powietrza i do
samoczynnego utrzymywania jego składu. Może być miejscowa lub centralna.

W pomieszczeniach pracy, w których wydzielają się substancje szkodliwe dla zdrowia,

powinna być zapewniona taka wymiana powietrza, aby nie były przekraczane wartości
najwyższych dopuszczalnych stężeń tych substancji.

Powietrze doprowadzane do pomieszczeń pracy z zewnątrz przy zastosowaniu

klimatyzacji lub wentylacji mechanicznej powinno być oczyszczone z pyłów i substancji
szkodliwych dla zdrowia. Klimatyzacja lub wentylacja nie może powodować przeciągów,
wyziębienia lub przegrzewania pomieszczeń pracy.

Maksymalne temperatury nawiewanego powietrza podaje Rozporządzenie Ministra pracy

i polityki socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa
i higieny pracy.

W pomieszczeniach pracy, w których występują łatwo palne lub niebezpieczne pod

względem wybuchowym pyły, gazy lub pary, maksymalna temperatura nawiewanego
powietrza powinna być zgodna z przepisami w sprawie ochrony przeciwpożarowej.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Podczas obróbki drewna wytwarza się duża ilość pyłów drewna i trocin. Pył działa

drażniąco na drogi oddechowe, co może tworzyć dogodne warunki dla rozwoju gruźlicy.
Pyłem i trocinami można zaprószyć oczy, dlatego poszczególne obrabiarki powinny posiadać
wyciągi, a całe pomieszczenie powinno być wentylowane.

Hałas w pomieszczeniach pracy

Hałasem nazywamy każdy niepożądany, nieprzyjemny, dokuczliwy, a nawet szkodliwy

dźwięk. Intensywność dźwięku określa się w jednostkach zwanych decybelami. Narząd
słuchu przekazuje do kory mózgowej natężenie dźwięku w granicach od 5 dB ( szmer)do 120
dB (hałas odczuwany jako ból). Najsilniejsze hałasy występują między innymi w przemyśle
maszynowym. Hałas, kumulując się w czasie, może doprowadzić do częściowej lub
całkowitej utraty słuchu, a nawet powoduje poważne zmiany, spośród których najczęściej
wymienia się zagrożenie nadciśnieniem, zaburzenia nerwowe, komplikacje z prawidłowością
przemiany materii oraz zaburzenia w układzie naczyniowym. Jego działanie wywołuje
zmęczenie, złe samopoczucie, utrudnia sen i wypoczynek.
Ze względu na charakter oddziaływania wyróżnia się:
− hałas uciążliwy - nie wywołujący trwałych skutków w organizmie,
− hałas szkodliwy - wywołujący trwałe skutki lub powodujący określone skutki lub ryzyko

ich wystąpienia.

Obecnie uważa się, że hałas powyżej 85 dB powinien być uważany za szkodliwy dla
człowieka. Dopuszczalne wartości hałasu w środowisku pracy określają właściwe przepisy
i Polskie Normy.
Wydłużony okres narażenia pracownika na działanie głośnego hałasu może jednak
doprowadzić do uszkodzenia ucha środkowego, powodując trwałe uszkodzenie słuchu. Tego
rodzaju uszkodzenia słuchu są nieuleczalne. Im głośniejszy dźwięk tym krótszy powinien być
jego czas trwania w celu zapobiegnięcia uszkodzeniom słuchu. Ciągły hałas jest bardziej
szkodliwy niż przerywany, dlatego też nawet krótkotrwałe przerwy umożliwiają procesy
regeneracyjne słuchu. Szczególnie szkodliwy jest powtarzający się hałas impulsowy.
Pierwszym objawem uszkodzenia słuchu jest uciążliwy szum w uszach.
W konsekwencji dźwięków o zwiększonej głośności, zaburzeniom ulegają funkcje wielu
narządów wewnętrznych (układ oddechowy, układ krążenia, przewód pokarmowy). Pojawia
się zmęczenie, zawroty i bóle głowy, szum w uszach. Mogą ulec pogorszeniu funkcje
narządów zmysłu, które powodują zaburzenia widzenia, równowagi i dotyku. Praca w hałasie
obniża sprawność człowieka, jego wydajność, utrudnia skupienie i natężenie uwagi.
Zwiększa się ryzyko wypadków przy pracy, trudno odebrać ważne dla bezpieczeństwa
sygnały ostrzegawcze.

Eliminacja zagrożeń spowodowanych hałasem:

− redukcja hałasu przez zastosowanie osłon dźwiękochłonnych,

− wykonanie izolacji wibroakustycznej,

− wydzielenie stref o nadmiernym hałasie- odgrodzenie i oznakowanie miejsc,
− ograniczenie czasu pracy na stanowiskach narażonych na hałas,

− zmiany organizacji pracy,

− stosowanie ochronników słuchu.

Pracodawca jest zobowiązany zapewnić ochronę pracowników przed zagrożeniami

związanymi z narażeniem na hałas, a w szczególności zapewnić stosowanie:
− procesów technologicznych, które nie powodują nadmiernego hałasu,

− maszyn i innych urządzeń technicznych powodujących możliwie najmniejszy hałas, nie

przekraczający dopuszczalnych wartości,

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

− rozwiązań obniżających poziom hałasu w procesach pracy.
Na stanowiskach pracy, na których mimo zastosowania możliwych rozwiązań technicznych
i organizacyjnych poziom hałasu przekracza dopuszczalne normy, pracodawca ma obowiązek
zapewnić:
− ustalenie przyczyn przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu oraz opracowanie

i zastosowanie programu działań technicznych i organizacyjnych, mających na celu
najskuteczniejsze zmniejszenie narażenia pracowników na hałas,

− zaopatrzenie pracowników w indywidualne ochrony słuchu, dobrane do wielkości

charakteryzujących hałas i do cech indywidualnych pracowników oraz ich stosowanie,

− ograniczenie czasu ekspozycji na hałas, w tym stosowanie przerw w pracy,

− oznakowanie stref zagrożonych hałasem, a także, gdy jest to uzasadnione ze względu na

stopień zagrożenia oraz możliwe, ograniczenie dostępu do tych stref poprzez ich
odgrodzenie.

Na stanowiskach pracy, na których mimo zastosowania możliwych rozwiązań

technicznych i organizacyjnych poziom hałasu przekracza dopuszczalne normy należy
zapewnić pracownikom informację na temat:
– wyników pomiarów hałasu i zagrożenia dla zdrowia wynikającego z narażenia na hałas,
– właściwego doboru i sposobu używania indywidualnych ochron słuchu.

Wibracje

Wibracje to drgania o dużej częstotliwości, działające szkodliwie na układ nerwowy

człowieka i mogą wywoływać:
− stany podrażnienia,

− zdenerwowanie,
− choroby układu krążenia,

− choroby stawów barkowych.

Rodzaje drgań:

− oddziaływujące ogólnie na organizm człowieka, przekazywane do organizmu jako całości

przez stopy lub części tułowia, w szczególności miednicę lub plecy, pochodzące między
innymi od maszyn do zagęszczania, pras mechanicznych i hydraulicznych, urządzeń do
wentylacji,

− oddziaływujące miejscowo, przenoszone bezpośrednio przez kończyny górne, wywołane

przez narzędzia ręczne, narzędzia o napędzie elektrycznym, hydraulicznym,

i pneumatycznym.

Aby zapobiegać niekorzystnym skutkom drgań stosuje się:
− odpowiednie fundamenty pod maszyny, które są źródłem drgań,

− specjalne uchwyty w narzędziach.

4.2.1.3. Wymagania dotyczące pomieszczeń higieniczno – sanitarnych

Pracodawca jest zobowiązany zapewnić pracownikom pomieszczenia i urządzenia

higieniczno - sanitarne, których rodzaj, ilość i wielkość powinny być dostosowane do liczby
zatrudnionych pracowników, stosowanych technologii i rodzajów pracy oraz warunków,
w jakich ta praca jest wykonywana.
Do pomieszczeń higieniczno – sanitarnych zaliczamy:
− szatnie,

− umywalnie,

− pomieszczenia z natryskami,

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

− pomieszczenia higieny osobistej kobiet,

− ustępy,

− palarnie,
− jadalnie,

− pomieszczenia do ogrzewania się pracowników,

− pomieszczenia do prania, odkażania, suszenia i odpylania odzieży roboczej lub

ochronnej.
Jeżeli w zakładzie pracy nie występują czynniki szkodliwe dla zdrowia i prace brudzące

lub nie występują szczególne wymagania sanitarne, miejsce do spożywania posiłków,
przechowywania odzieży oraz umywalki mogą znajdować się w jednym pomieszczeniu.
Szczegółowe przepisy dotyczące wymagań stawianych tym pomieszczeniom podaje
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie
ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do zaplanowania

przebiegu ćwiczeń i ich wykonania.
1. Co nazywamy zagrożeniem?
2. Jakie są rodzaje zagrożeń oddziaływujących na człowieka?
3. Jakie zagrożenia dla człowieka stwarzają maszyny, urządzenia i narzędzia?
4. Co nazywamy pomieszczeniem pracy?
5. Jakie obszary dotyczące pomieszczeń pracy reguluje Kodeks pracy?
6. Na czym polega eliminacja zagrożeń spowodowanych hałasem?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ zagrożenia dla człowieka jakie stwarzają maszyny urządzenia i narzędzia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) ustalić zagrożenia dla człowieka jakie stwarzają maszyny, urządzenia i narzędzia,
2) wykonać pracę w grupie,
3) określić zagrożenia dla człowieka oraz ich przyczyny wpisując je do tabeli,

Lp. Zagrożenia Przyczyny

4) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia,
5) zaprezentować ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska;

− przybory do pisania,

− materiał przygotowany przez nauczyciela: tabela do wypełnienia przez ucznia, ilustracje

i fotografie na temat zagrożeń na stanowiskach pracy

− literatura z rozdziału 6.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Określ sposoby eliminacji zagrożeń spowodowanych hałasem.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wskazać zagrożenia spowodowane hałasem,
2) określić skutki nadmiernego hałasu w miejscu pracy,
3) podać sposoby eliminacji zagrożeń spowodowanych hałasem
4) wykonać pracę w grupie,
5) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia,
6) zaprezentować ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska;

− przybory do pisania,
− literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Wyszukaj i zinterpretuj obowiązki pracodawcy dotyczące bhp pomieszczeń pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wybrać odpowiedni dział i rozdział w Kodeksie pracy,
2) wyszukać właściwe artykuły dotyczące obowiązków pracodawcy w zakresie bhp

pomieszczeń pracy,

3) zinterpretować wyszukane zapisy,
4) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska:

− Kodeks pracy,

− literatura z rozdziału 6.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wyjaśnić co to jest zagrożenie?

2) wymienić zagrożenia oddziaływujące na człowieka?

3) wymienić zagrożenia stwarzane przez stosowane w produkcji

maszyny, urządzenia i narzędzia?

4) podać sposoby eliminacji zagrożeń występujących na stanowisku pracy

5) zdefiniować pojęcia: pomieszczenie pracy, stanowisko pracy?

6) wyszukać w Kodeksie pracy zapisy określające wymagania

dotyczące: budynków, pomieszczeń do pracy, dróg komunikacyjnych
i transportowych?

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Podstawowe zasady bezpieczeństwa i higieny pracy związane

z obsługą urządzeń technicznych

4.3.1. Materiał nauczania

Szczegółowe przepisy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy w odlewniach metali

podaje Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 30 grudnia 1999 r. w sprawie ogólnych
przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy w odlewniach metali.

Można jednak określić ogólne zasady eksploatacji uwzględniając wszystkie maszyny

pracujące w modelarni i odlewni.

Ogólne zasady związane z eksploatacją maszyn niezależnie od ich przeznaczenia:

− każda maszyna powinna być zaopatrzona w czytelną tabliczkę znamionową, nr

fabryczny, i napisy informacyjne,

− bezpośrednio przy maszynie należy umieścić instrukcję obsługi,
− każda maszyna musi mieć wyłącznik łatwo dostępny i zabezpieczony przed

przypadkowym włączeniem,

− przy maszynach o dużych wymiarach należy zainstalować przyciski awaryjne

wyłączające wszelkie mechanizmy maszyny,

− maszynę można uruchomić po stwierdzeniu, że wszystkie niezbędne osłony są poprawnie

zamocowane i brak jest zagrożeń spowodowanych przeprowadzanymi naprawami,

− maszyny stacjonarne powinny być ustawione i przytwierdzone na odpowiednich

fundamentach,

− wszelkie czynności konserwacyjno – naprawcze powinny się odbywać po wyłączeniu

maszyny z zasilania i unieruchomieniu części ruchomych,

− każda maszyna zasilana elektrycznie musi być wyposażona w środki ochrony

przeciwporażeniowej,

− maszyny szybkobieżne i o przesuwie ciągłym powinny być wyposażone w wyłączniki

odległościowe lub przeciążeniowe,

− maszyny powinny być tak ustawione, aby zapewniały obsłudze swobodny dostęp do

miejsca pracy, transport surowców i gotowych wyrobów,

− części maszyn wykraczające poza podstawę maszyny muszą być osłonięte i oznaczone,
− zainstalowane wyciągi, urządzenia odpylające, instalacje układów chłodzenia, ochrony

stałe i ruchome powinny być sprawne i wykorzystywane zgodnie z instrukcją,

− maszyn nie wolno obciążać powyżej wartości granicznych ustalonych fabrycznie lub

przez dozór techniczny,

− oświetlenie miejscowe powinno być zasilane z sieci 24 V, na tablicach sterujących

maszyny powinny się znajdować sygnalizatory i żarówki stanu załączenia i wskaźniki
parametrów,

− przeglądy i remonty maszyn i urządzeń powinny się odbywać w terminach ustalonych

w instrukcji,

− należy stosować wymagane środki ochrony indywidualnej.

4.3.1.1. Zasady bezpiecznej eksploatacji urządzeń elektrycznych

Urządzenie elektryczne to wszystkie urządzenia i elementy instalacji elektrycznej

przeznaczone do wytwarzania, przekształcenia, rozdziału lub wykorzystania energii
elektrycznej.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Urządzeniami elektrycznymi są np. maszyny elektryczne, transformatory, aparaty,

przyrządy pomiarowe, urządzenia zabezpieczające, oprzewodowanie i różnego rodzaju
odbiorniki.

Ochrona przeciwporażeniowa to zespół środków technicznych zapobiegający

porażeniom prądem elektrycznym w normalnych i zakłóceniowych warunkach przy
urządzeniach elektrycznych; w urządzeniach niskiego napięcia rozróżnia się ochronę
przeciwporażeniową przed dotykiem bezpośrednim (ochrona podstawowa), przed dotykiem
pośrednim (ochrona dodatkowa) oraz ochronę uzupełniającą.

Ogólne zasady związane z eksploatacją urządzeń elektrycznych:
− urządzenie musi spełniać wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy określone

w Polskich Normach i właściwych przepisach dotyczących projektowania, budowy oraz
eksploatacji przez cały okres użytkowania,

− eksploatacji urządzeń i instalacji elektrycznych mogą dokonywać wyłącznie osoby

odpowiednio przeszkolone o sprawdzonych okresowo kwalifikacjach,

− stosowane wszelkiego rodzaju bezpieczniki powinny spełniać wymagania PN dla danego

typu urządzenia i instalacji elektrycznej oraz odłączników, wyłączników i zabezpieczeń,

− stosować urządzenia wyposażone w instalacje zabezpieczone przed przeciążeniem,
− nie dokonywać żadnych prac serwisowych przy urządzeniu pod napięciem,

− przestrzegać przepisów o stosowaniu szczelnej instalacji elektrycznej i osprzętu

w pomieszczeniach wilgotnych oraz tam, gdzie występują gazy i płyny łatwopalne,

− maszyny powinny posiadać stosowane zabezpieczenia przeciwporażeniowe tj. przed

dotykiem bezpośrednim i pośrednim,

− maszyny i urządzenia powinny posiadać zabezpieczenia przed przepięciami

łączeniowymi i atmosferycznymi,

− stosować się do szczegółowej instrukcji eksploatacji urządzenia elektrycznego,

− stosować wymagane środki ochrony indywidualnej.

Przy eksploatacji urządzeń i instalacji elektrycznej zabrania się:

− podejmowania pracy osobom nieuprawnionym,

− użytkowania urządzenia i instalacji niezgodnie z wymaganiami bezpieczeństwa

porażeniowego, pożarowego i wybuchowego oraz instalacji prowizorycznych,

− stosowania prowizorycznych napraw (bezpieczników) przy obsłudze instalacji

elektrycznej,

− przekraczania określonych parametrów pracy urządzenia lub instalacji elektrycznej

określonych w dokumentacji techniczno-eksploatacyjnej lub instrukcji obsługi,

− stosowania urządzeń i instalacji elektrycznej bez ważnych i wymaganych przeglądów

i pomiarów spełniających wymagania techniczno eksploatacyjne,

− użytkowania urządzeń i instalacji elektrycznej niesprawnych technicznie,
− pozostawiania swobodnego dostępu do urządzeń i instalacji elektrycznych osobom

postronnym,

− pozostawiania bez dozoru urządzeń elektrycznych pracujących.
W przypadku stwierdzenia nieprawidłowej pracy urządzenia lub złego stanu instalacji
elektrycznej urządzenia, instalację elektryczną odłączyć od zasilania i zabezpieczyć przed
ponownym załączeniem. Wszelkie nieprawidłowości w pracy urządzenia i instalacji
elektrycznej zgłaszać swemu przełożonemu odpowiedzialnemu za eksploatację.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Uwalnianie porażonego spod działania prądu elektrycznego o napięciu do 1 kV
Uwalniania należy dokonać poprzez:

− wyłączenia napięcia właściwego obwodu elektrycznego,

− odciągnięcie porażonego od urządzeń będących pod napięciem,

− odizolowanie porażonego, uniemożliwiające przepływ prądu przez jego ciało.
Wyłączenie napięcia powinno być dokonane poprzez:
− otwarcie właściwych łączników od strony zasilania,

− usunięcie bezpieczników z obwodu zasilania,

− przecięcie od strony zasilania za pomocą narzędzi z izolowanymi rękojeściami.
Odciągnięcie porażonego od urządzeń zasilanych prądem elektrycznym powinno być
stosowane w przypadku, gdy wyłączenie napięcia trwałoby zbyt długo albo byłoby
trudniejsze i bardziej niebezpieczne. Odizolowanie polega na podsunięciu materiału
izolacyjnego pod nogi porażonego, gdy prąd płynie od ręki do nogi lub na odginaniu palców
jednej dłoni, gdy prąd płynie od jednej ręki do drugiej. Uwalnianie porażonego musi być
dokonywane za pomocą materiałów izolacyjnych takich jak: dielektryczne rękawice, półbuty,
dywaniki, materiały zastępcze (suche drewno, tekstylia, tworzywa sztuczne).

Udzielanie pierwszej pomocy osobom porażonym
Po uwolnieniu porażonego spod napięcia rozpocząć akcję ratowniczą i kontynuować ją

do przybycia lekarza. Polega ona na wykonaniu następujących czynności:
− zatrzymanie krwawienia,
− wyjęcie z jamy ustnej ciał obcych,

− w zależności od stanu porażonego należy podjąć decyzję o zastosowaniu sztucznego

oddychania lub masażu serca.

Gdy porażony jest przytomny należy rozluźnić ubranie w okolicy szyi, klatki piersiowej
i brzucha. Poszkodowany powinien pozostawać w pozycji leżącej do chwili przybycia
lekarza. Jeżeli porażony jest nieprzytomny, ale oddycha, należy go ułożyć w pozycji
bezpiecznej do czasu przybycia lekarza. Jeżeli porażony jest nieprzytomny i nie oddycha ale
krążenie krwi trwa należy przystąpić do udrażniania dróg oddechowych, zastosować sztuczne
oddychanie. W przypadku gdy poszkodowany nie oddycha i brak jest krążenia krwi należy
niezwłocznie przystąpić do wykonania sztucznego oddychania połączonego z masażem serca.
W każdym przypadku porażonego prądem powinien zbadać lekarz.

4.3.1.2. Zasady bezpiecznej eksploatacji urządzeń ciśnieniowych

Ogólne zasady związane z eksploatacją urządzeń ciśnieniowych:

− urządzenia ciśnieniowe należy eksploatować zgodnie z ich przeznaczeniem,
− używanie urządzeń ciśnieniowych jest niedozwolone, gdy stan techniczny urządzeń budzi

zastrzeżenia, a osprzęt zabezpieczający i ciśnieniowy są niesprawne lub wyłączone
z działania,

− obsługę urządzeń należy powierzyć osobom o przygotowaniu specjalistycznym,

− używać urządzeń dopuszczonych do eksploatacji przez Urząd Dozoru Technicznego, jeśli

w stosunku do nich jest to wymagane,

− urządzenie ciśnieniowe powinno być wyposażone w elementy zabezpieczające i sprawną

aparaturę kontrolno - pomiarową,

− opracować i przestrzegać szczegółowych instrukcji uwzględniających wszystkie rygory

eksploatacyjne.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W przemyśle stosuje się wiele urządzeń ciśnieniowych dlatego szczegółowe zasady

bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach ciśnieniowych można znaleźć w odrębnych
aktach prawnych np. Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia
9 lipca 2003 r. w sprawie warunków technicznych dozoru technicznego w zakresie
eksploatacji niektórych urządzeń ciśnieniowych Dz.U. 2003 nr 135 poz. 1269.

Do innej grupy należą maszyny i urządzenia napędzane hydraulicznie i/lub

pneumatycznie lub wykorzystujące elementy hydrauliki lub pneumatyki , których wytwórcy
muszą spełniać wymagania określone w przepisach Dyrektywy ciśnieniowej 97/23/UE.
Bezpieczna eksploatacja takich urządzeń sprowadza się do ścisłego przestrzegania instrukcji
wytwórcy.

4.3.1.3. Zasady bezpiecznej pracy przy transporcie i składowaniu

Transport ręczny:

− przy podnoszeniu i opuszczaniu ciężarów należy przyjąć taką pozycję ciała, która

pozwoli wykorzystać siły możliwie największej liczby mięśni,

− zabronione jest dźwiganie i przemieszczanie przez pracownika ciężarów powyżej

dopuszczalnych norm dla danej płci podanych w odrębnych przepisach,

− pracownicy, którzy przenoszą zespołowo przedmioty o ciężarze powyżej 300 kg powinni

posiadać do wykonania pracy odpowiedni sprzęt ułatwiający pracę i zapewniający
bezpieczeństwo np. pasy, liny,

− ściśle wykonywać polecenia kierującego przy przenoszeniu zespołowym ciężarów

o masie od 500 kg do 700 kg,

− normy obowiązujące przy przenoszeniu przez kobiety i młodocianych określają odrębne

przepisy,

− stosować odpowiednie ubrania ochronne i środki ochrony osobistej zależne od

wykonywanej pracy.

Transport mechaniczny:

− masa ładunków przemieszczanych przy użyciu środków transportowych nie powinna

przekraczać dopuszczalnej nośności lub udźwigu danego środka transportu,

− ładunek na środku transportowym powinien być zabezpieczony przed upadkiem,

przemieszczeniem i rozsypywaniem się,

− stosować właściwe środki transportu dobrane w zależności od rodzaju transportowanego

materiału,

− przestrzegać instrukcji obsługi i użytkowania wykorzystanego środka transportu,
− substancje niebezpieczne do transportu powinny być szczególnie zabezpieczone,

− stosować odpowiednie ubrania ochronne i środki ochrony osobistej zależne od

wykonywanej pracy.

Ogólne zasady składowania i magazynowania:

− poszczególne materiały należy grupować w jednym na stałe wyznaczonym miejscu,
− każde zgrupowanie powinno być dokładnie oznakowane,

− materiały często wydawane należy układać bliżej frontu materiału,

− materiały ciężkie i znacznych rozmiarów należy składować bliżej frontu materiału,
− materiały powinny być tak rozmieszczone, aby do pobrania jednego nie trzeba było

usuwać lub przemieszczać innych,

− składować materiały nie przekraczając nośności stropów i regałów,

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

− dobierać właściwe środki transportu do przemieszczania i stertowania ładunków,

− przestrzegać informacji umieszczonych na opakowaniach magazynowanych wyrobów,

− przestrzegać szczegółowych instrukcji składowania materiałów niebezpiecznych,
− materiały składować i magazynować w miejscach do tego przeznaczonych,

− przestrzegać instrukcji przeciwpożarowej,

− stosować odpowiednie ubrania ochronne i środki ochrony osobistej zależne od

wykonywanej pracy.

Szczegóły dotyczące transportu i składowania materiałów w odlewniach precyzuje
Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 30 grudnia 1999 r. w sprawie bezpieczeństwa
i higieny pracy w odlewniach metali.

4.3.1.4. Środki ochrony indywidualnej i zbiorowej

Występowanie na stanowiska pracy czynników szkodliwych i niebezpiecznych wymaga

podjęcia działań zmierzających do ich likwidacji lub ograniczenia. Jednym ze sposobów
ograniczania tych zagrożeń jest zastosowanie środków ochrony indywidualnej.

Środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze obowiązują na wszystkich

stanowiskach pracy związanych z bezpośrednią obsługą maszyn i innych urządzeń
technicznych oraz przy pracach powodujących brudzenie lub skażenie odzieży i obuwia
roboczego. Ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem jest jednym ze sposobów likwidacji lub
ograniczania zagrożeń istniejących w miejscu pracy.
Przepisami prawa pracy pracodawca jest zobowiązany dostarczyć pracownikom nieodpłatnie
środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze. Nie wolno dopuścić pracownika
do pracy, jeśli nie został on wyposażony w środki ochrony indywidualnej przewidziane do
stosowania na danym stanowisku pracy.
Dostarczane pracownikom do stosowania środki ochrony indywidualnej powinny:
− być odpowiednie do istniejącego zagrożenia i nie powodować same z siebie

zwiększonego zagrożenia,

− uwzględniać warunki istniejące w danym miejscu pracy,

− uwzględniać wymagania ergonomii oraz stan zdrowia pracownika,

− być odpowiednio dopasowane do użytkownika.

Środki ochrony indywidualnej:

− odzież ochronna np. odzież trudno palna, wodoodporne kombinezony, ubrania, kurtki,

bluzy, kamizelki, spodnie, fartuchy,

− ochrony rąk np. rękawice chroniące przed przecięciem, rękawice gumowe, skórzane

dłonice, ochraniacze palców,

− ochrony nóg np. ochraniacze goleni, ochraniacze kolan, getry ochraniające przed

przecięciem, obuwie antyelektrostatyczne,

− ochrony oczu i twarzy np. okulary, okulary ochronne z filtrem, osłony twarzy chroniące

przed odpryskami, przyłbice, gogle, tarcze, maski,

− ochrony słuchu np. nauszniki przeciwhałasowe, wkładki przeciwhałasowe, hełmy

przeciwhałasowe,

− ochrony głowy np. hełmy ochronne, hełmy ochronne z wyposażeniem dodatkowym,

czapki, kapelusze, berety, chustki,

− ochrony układu oddechowego np. półmaski filtrujące, sprzęt filtrujący.
Jeżeli istnieje konieczność użycia więcej niż jednego środka, to muszą być tak dobrane aby
pasowały do siebie. Muszą działać tak sprawnie jak użyte pojedynczo.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W tabeli 1 wyszczególniono rodzaje środków ochrony indywidualnej, które należy stosować
w zależności od rodzajów wykonywanych prac.

Tabela 1 Wybrane rodzaje prac, przy których wymagane jest stosowanie środków ochrony indywidualnej.

Rodzaje środków ochrony
indywidualnej

Rodzaje prac, przy których wymagane jest
stosowanie środków ochrony indywidualnej

odzież ochronna

odlewanie metali, oczyszczanie odlewów,
piaskowanie albo śrutowanie wyrobów, praca
z substancjami szkodliwymi, bezpośredni kontakt
z ciekłym metalem

hełmy ochronne

odlewanie metali, wszelkie prace, gdzie pracownik
jest narażony na uderzenie

nakrycia głowy

prace, przy których włosy pracowników są narażone
na wciągnięcie przez ruchome części maszyn lub
urządzeń mechanicznych

środki ochrony kończyn dolnych

oczyszczanie odlewów, piaskowanie albo śrutowanie
jakichkolwiek przedmiotów, przy odlewaniu
stopionych metali, transport i magazynowanie
ciężkich elementów, których upadek na stopę może
spowodować jej zranienie

środki ochrony kończyn górnych

oczyszczanie odlewów, piaskowanie albo śrutowanie
jakichkolwiek przedmiotów lub też odlewanie
stopionych metali, praca z substancjami szkodliwymi,
transport materiałów, które mogą narazić na
skaleczenie

środki ochrony twarzy i oczu

prace przy maszynach do obróbki skrawaniem
materiału, podczas której powstają wióry odpryskowe,
tam, gdzie występują pyły, pary, ciecze szkodliwe,

środki ochrony słuchu

prace w warunkach, w których poziom hałasu
przekracza najwyższe dopuszczalne natężenie, w tym
w szczególności prace przy użyciu narzędzi
pneumatycznych, cięcie drewna przy użyciu pilarki
tarczowej lub pilarki z piłą łańcuchową.

Dobór środków ochrony indywidualnej
Dobór środków ochrony indywidualnej jest zależny od:

− rodzaju wykonywanej pracy,
− rodzaju oraz natężenia czynników szkodliwych i niebezpiecznych,

− części ciała narażonych na działanie czynników szkodliwych i niebezpiecznych,

− możliwości ograniczenia np. swobody ruchu, pola widzenia,
− pozycji, w której pracownik wykonuje pracę,

− konieczności i zasięgu przemieszczania się ,

− sposobu wentylacji pomieszczenia,
− stopnia uciążliwości wykonywanej pracy,

− czasu przebywania w strefie niebezpiecznej,

− innych zagrożeń, które mogą wystąpić np. pożar, wybuch, wilgoć, wysoka temperatura,

wirujące elementy maszyn,

− cech osobistych pracownika, jego płci i wymiarów ciała.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zasady doboru:
− muszą spełniać wymagania bezpieczeństwa, a ich dobór jest uzależniony od istniejącego

zagrożenia i warunków panujących na stanowisku pracy,

− nie mogą powodować dodatkowego zagrożenia,

− muszą uwzględniać wymagania ergonomiczne i stan zdrowia pracownika,
− powinny mieć możliwość indywidualnej regulacji,

− muszą posiadać oznaczenie CE i deklarację zgodności.

Środki higieny osobistej powinny znajdować się na wyposażeniu urządzeń higieniczno-

sanitarnych zakładów, natomiast: ręczniki bawełniane, mydło, krem do rąk, sandały
kąpielowe przydzielane są indywidualnie według zasad obowiązujących dla środków ochrony
indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego.

Środki ochrony zbiorowej przeznaczone do jednoczesnej ochrony grupy ludzi, w tym

i pojedynczych osób, przed niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami występującymi
pojedynczo lub łącznie w środowisku pracy, będące rozwiązaniami technicznymi
stosowanymi w pomieszczeniach produkcyjnych, maszynach i urządzeniach.
Wyróżnia się:

−

środki chroniące przed zbyt wysoką lub niską temperaturą otoczenia w strefie roboczej;

−

środki chroniące przed działaniem zbyt wysokich lub niskich temperatur powierzchni
urządzeń, maszyn, wyrobów i półwyrobów,

−

środki chroniące przed hałasem,

−

środki chroniące przed wilgocią,

−

środki chroniące przed elektrycznością statyczną,

−

środki chroniące przed porażeniem prądem elektrycznym,

−

środki chroniące przed działaniem czynników chemicznych,

−

środki chroniące przed działaniem płynów,

−

środki zapewniające prawidłowe warunki środowiska powietrznego w pomieszczeniach
przemysłowych i na stanowiskach pracy,

−

środki zapewniające prawidłowe oświetlenie w pomieszczeniach przemysłowych i na
stanowiskach pracy.

4.3.1.5. Ochrona środowiska w przemyśle maszynowym

Ochrona środowiska – jest to podjęcie lub zaniechanie działań, umożliwiających

zachowanie lub przywracanie równowagi przyrodniczej; ochrona polega w szczególności na:
− racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospodarowaniu zasobami środowiska,
− przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom.
Ochrona środowiska w zakładzie pracy polega na realizacji przedsięwzięć mających na celu:
− ocenę charakteru i zakresu aktualnego stanu środowiska,

− ochronę powietrza,
− ochronę wód i przeciwdziałanie zanieczyszczeniom,

− ochronę powierzchni,

− ochronę przed hałasem,
− ochronę przed polami elektromagnetycznymi,

− ochronę środowiska przed poważną awarią,

− właściwą eksploatację instalacji lub urządzeń,
− właściwą gospodarkę odpadami wytwarzanymi w zakładzie pracy,

− właściwy pobór energii.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zasady ochrony środowiska w przemyśle maszynowym

Zasady ochrony środowiska obowiązujące w danym zakładzie ustala pracodawca na

podstawie Ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. z późniejszymi zmianami - Prawo ochrony
środowiska.

Zasady ochrony środowiska precyzują: rodzaj występujących zagrożeń, czynności

zabronione, obowiązki pracowników w zakresie ochrony środowiska, w tym - zapobieganie,
przeciwdziałanie i monitoring. Zapisy dotyczące ochrony środowiska w odlewni zostały
zawarte w Rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 30 grudnia 1999 r. w sprawie
bezpieczeństwa i higieny pracy w odlewniach metali.

Eksploatacja instalacji lub urządzenia nie powinna powodować przekroczenia

standardów emisyjnych.
Przeciwdziałanie zanieczyszczeniom polega na zapobieganiu lub ograniczaniu wprowadzania
do środowiska substancji lub energii.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do zaplanowania

przebiegu ćwiczeń i ich wykonania.
1. Jakie obowiązują zasady bezpiecznej eksploatacji urządzeń elektrycznych?
2. Kto może podejmować pracę przy obsłudze urządzeń i instalacji elektrycznych?
3. Jakie wymagania stawiane są urządzeniom elektrycznym, aby użytkowanie było zgodne

z wymaganiami bezpieczeństwa porażeniowego?

4. Czy można użytkować urządzenia elektryczne niesprawne technicznie?
5. Na czym polega uwalnianie porażonego spod działania prądu elektrycznego o napięciu

do 1 kV?

6. Jak dokonuje się wyłączenia napięcia?
7. Kiedy stosuje się odciąganie porażonego od urządzeń zasilanych prądem elektrycznym?
8. Jakie materiały posiadają właściwości izolacyjne i mogą być użyte przy ratowaniu

porażonego prądem?

9. W jakim celu stosuje się środki ochrony indywidualnej?
10. Co wpływa na dobór środka ochrony indywidualnej?
11. Jakie wyróżnia się grupy środków ochrony?
12. Co zalicza się do poszczególnych grup środków ochrony?
13. Jakie rodzaje prac wymagają zastosowania środków ochrony indywidualnej?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Pracownik obsługujący ręczną wiertarkę elektryczną na skutek uszkodzonego przewodu

elektrycznego doznał porażenia prądem. Przedstaw przebieg akcji ratunkowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Praca w parach.

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcją bhp przy ratowaniu osób porażonych prądem elektrycznym oraz

udzielaniu pierwszej pomocy,

2) zorganizować stanowisko do wykonania ćwiczenia,
3) zastosować się do poleceń zawartych w instrukcji,
4) uwolnić porażonego spod napięcia,

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5) rozpoznać stan poszkodowanego,
6) rozpocząć akcję ratowniczą,
7) wykonywać czynności krok po kroku, działać szybko, sprawnie bez paniki,
8) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska;

− wiertarka elektryczna,

− narzędzia z izolowanymi rękojeściami,

− materiały izolacyjne: suche drewno, tekstylia, tworzywo sztuczne, itp.,
− apteczka pierwszej pomocy,

− materac gimnastyczny,

− manekin,
− literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Dobierz środki ochrony indywidualnej do wskazanych rodzajów prac podanych przez

nauczyciela.

Sposób wykonania ćwiczenia

Praca w grupach.

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcją do ćwiczenia otrzymaną od nauczyciela,
2) zapoznać się z rodzajami środków ochrony indywidualnej,
3) zapoznać się z filmem dydaktycznym dotyczącym doboru środków ochrony

indywidualnej,

4) wybrać spośród znajdujących się w pracowni, środki odpowiednie do wskazanych

w instrukcji do ćwiczenia warunkach pracy,

5) zaprezentować i uzasadnić wybór środków,
6) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska;

− środki ochrony indywidualnej,

− instrukcja od nauczyciela,

− film dydaktyczny dotyczący doboru środków ochrony indywidualnej,
− literatura z rozdziału 6.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić przynajmniej 10 ogólnych zasad eksploatacji maszyn?

2) wymienić ogólne zasady eksploatacji urządzeń elektrycznych?

3) wymienić czynności zabronione przy eksploatacji

urządzeń elektrycznych?

4) uwolnić poszkodowanego spod działania prądu elektrycznego?

5) wymienić zasady eksploatacji urządzeń ciśnieniowych?

6) wymienić jakie wyposażenie dotyczące bhp powinny posiadać

urządzenia ciśnieniowe?

7) opisać sposób podnoszenia ciężarów ręcznie?

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8) opisać sposób podnoszenia ciężarów zespołowo?

9) podać zasady obowiązujące przy układaniu ładunków na urządzeniach

do transportu?

10) wymienić czynniki decydujące o sprawnym i bezpiecznym składowaniu

materiałów?

11) opisać w jakim celu stosuje się środki ochrony indywidualnej?

12) zakwalifikować poszczególne środki ochrony indywidualnej

do właściwych grup?

13) dobrać środki ochrony indywidualnej w zależności od rodzaju pracy?

14) opisać na czym polega ochrona środowiska w zakładzie pracy?

15) nazwać dokumenty opisujące zagadnienia ochrony środowiska

w zakładzie pracy?

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Podstawowe zasady ochrony przeciwpożarowej oraz

postępowania w razie pożaru

4.4.1. Materiał nauczania

Ochrona przeciwpożarowa w zakładzie pracy polega na realizacji przedsięwzięć

mających na celu ochronę życia, zdrowia, mienia lub środowiska przed pożarem lub innym
miejscowym zagrożeniem poprzez:
− zapobieganie powstawaniu i rozprzestrzenianiu się pożaru lub innego miejscowego

zagrożenia,

− zapewnienie sił i środków do zwalczania pożaru lub innego miejscowego zagrożenia,
− prowadzenie działań ratowniczych.

4.4.1.1. Zagrożenia pożarowe w przemyśle maszynowym

Ważniejszymi przyczynami i źródłami pożarów są:

− urządzenia grzewcze,
− urządzenia elektryczne: piece grzewcze, elektryczne elementy łączeniowe, przeciążone

przewody,

− elektryczność statyczna,

− wadliwe działanie mechanizmów, niedbała konserwacja,
− wybuchy gazów, pyłów, materiałów sypkich,

− niewłaściwa obsługa i konserwacja maszyn, instalacji i urządzeń,

− nieostrożne obchodzenie się z otwartym ogniem, w tym w szczególności

w pomieszczeniach o wysokim zagrożeniu pożarowym np. modelarnia,

− błędy podczas realizacji procesów technologicznych.

4.4.1.2. Zasady ochrony przeciwpożarowej w przemyśle maszynowym

Zasady ochrony przeciwpożarowej obowiązujące w danym zakładzie ustala pracodawca

na podstawie Rozporządzenia MSWiA z dnia 21.04.2006r. w sprawie ochrony
przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów po wcześniejszym ich
uzgodnieniu z Państwową Strażą Pożarną. W zasadach tych określa: rodzaje występujących
zagrożeń pożarowych, czynności zabronione i obowiązki w zakresie ochrony
przeciwpożarowej.

Zapobieganie pożarom przed ich powstaniem czyli ochrona bierna obejmuje: stosowanie

odpowiednich materiałów ogniotrwałych, utrzymanie instalacji i urządzeń elektrycznych
w należytym stanie, umieszczenie produkcji o szczególnym zagrożeniu pożarowym
w oddzielonych pomieszczeniach, przestrzeganie zakazu używania otwartego ognia i palenia
tytoniu w pomieszczeniach zagrożonych, przechowywanie materiałów łatwopalnych
w odpowiednich warunkach, przygotowanie instrukcji ochrony przeciwpożarowej
i zapoznanie z nią pracowników.

Ochrona czynna stosowana w przypadku bezpośredniego zagrożenia powinna zapewnić:

dostęp do sprawnych urządzeń gaśniczych rozmieszczonych w odpowiednich

i oznakowanych miejscach w zakładzie, dostęp do instalacji alarmowych i telefonu
umożliwiający jak najszybsze zawiadomienie straży pożarnej, ewakuację ludzi w trakcie
pożaru, dojazd wozów strażackich do pożaru i dostęp do hydrantów.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W obiektach oraz na terenach przyległych do nich jest zabronione wykonywanie

czynności, które mogą spowodować pożar, jego rozprzestrzenianie się, utrudnienie
prowadzenia działania ratowniczego lub ewakuacji, a w szczególności:

−

używanie otwartego ognia, palenie tytoniu i stosowanie innych czynników mogących
zainicjować zapłon występujących materiałów,

−

w strefie zagrożenia wybuchem, z wyjątkiem wypadków określonych w odrębnych
przepisach,

−

w miejscach występowania materiałów niebezpiecznych pożarowo,

−

w miejscach występowania innych materiałów palnych, określonych przez
właściciela lub użytkownika i oznakowanych zgodnie z Polskimi Normami,

− garażowanie pojazdów silnikowych w obiektach i pomieszczeniach nie przeznaczonych

do tego celu, jeżeli nie opróżniono zbiornika paliwa pojazdu i nie odłączono na stałe
zasilania akumulatorowego pojazdu,

− wysypywanie gorącego popiołu i żużla lub spalanie śmieci i odpadków w miejscu

umożliwiającym zapalenie się sąsiednich obiektów lub materiałów palnych,

− przechowywanie materiałów palnych w odległości mniejszej niż 0,5 m od: urządzeń

i instalacji, których powierzchnie zewnętrzne mogą nagrzewać się do temperatury
przekraczającej 100°C; linii kablowych o napięciu powyżej 1 kV, przewodów
uziemiających oraz przewodów odprowadzających; instalacji odgromowej, jeżeli odrębne
przepisy nie stanowią inaczej,

− użytkowanie elektrycznych urządzeń ogrzewczych ustawionych bezpośrednio na podłożu

palnym, z wyjątkiem urządzeń eksploatowanych zgodnie z warunkami określonymi przez
producenta,

− stosowanie na osłony punktów świetlnych materiałów palnych, z wyjątkiem materiałów

trudno zapalnych, jeżeli zostaną umieszczone w odległości co najmniej 0,05 m od
żarówki,

− instalowanie opraw oświetleniowych oraz osprzętu instalacji elektrycznych, jak:

wyłączniki, przełączniki, gniazda wtyczkowe, bezpośrednio na podłożu palnym, jeżeli
ich konstrukcja nie zabezpiecza podłoża przed zapaleniem,

− składowanie materiałów palnych na drogach komunikacji ogólnej służących ewakuacji;
− ustawianie na klatkach schodowych jakichkolwiek przedmiotów utrudniających

ewakuację,

− zamykanie drzwi ewakuacyjnych w sposób uniemożliwiający ich natychmiastowe użycie,

− uniemożliwianie lub ograniczanie dostępu do: urządzeń przeciwpożarowych, urządzeń

uruchamiających instalacje gaśnicze i sterujących takimi instalacjami oraz innymi
instalacjami wpływającymi na stan bezpieczeństwa pożarowego obiektu, wyjść
ewakuacyjnych, wyłączników i tablic rozdzielczych prądu elektrycznego oraz głównych
zaworów gazu.

4.4.1.3. Instrukcja postępowania na wypadek powstania pożaru

Alarmowanie wewnętrzne

Każdy pracownik który zauważy pożar w obiekcie zobowiązany jest:

− powiadomić bezpośredniego przełożonego,

− powiadomić osoby bezpośrednio zagrożone i przystąpić do akcji ratowniczej lub

ewakuacji.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Alarmowanie zewnętrzne

Dozorca lub osoba z Kierownictwa w przypadku otrzymania informacji o pożarze zobowiązani

są do niezwłocznego powiadomienia:
− Państwową Straż Pożarną - tel. alarmowy - 998

− właściciela obiektu tel.: ..............................

− zachować spokój i przystąpić do organizacji akcji ratowniczo gaśniczej.
− po uzyskaniu telefonicznego połączenia ze strażą pożarną 998 należy wyraźnie podać:

• gdzie się pali: dokładny adres, nazwę instytucji, piętro,

• co się pali: np. pomieszczenie magazynowe na parterze,
• czy istnieje zagrożenie życia ludzkiego,

• numer telefonu, z którego się alarmuje oraz swoje nazwisko i imię,

• odłożyć słuchawkę dopiero po otrzymaniu odpowiedzi, że zgłoszenie zostało przyjęte.

Telefony alarmowe

W razie potrzeby - np. nieszczęśliwy wypadek, pożar, itp. należy poinformować:

Pogotowie Ratunkowe – tel. 999
Państwowa Straż Pożarna – tel.998
Policja - tel. 997

Akcja ratowniczo - gaśnicza

Równocześnie z alarmowaniem straży pożarnej należy przystąpić do akcji ratowniczo-

gaśniczej przy pomocy podręcznego sprzętu gaśniczego i urządzeń pożarniczych. Do czasu
przybycia straży pożarnej kierownictwo akcją obejmuje: Dyrektor, osoba z kierownictwa, a w dni
wolne od pracy i porze nocnej dozorca. Każdy przystępujący do akcji ratowniczo-gaśniczej
powinien pamiętać, że :
− w pierwszej kolejności przeprowadzić ratowanie zagrożonego życia ludzkiego,
− wyłączyć dopływ prądu elektrycznego do pomieszczeń objętych pożarem,

− nie wolno gasić wodą z hydrantów wewnętrznych instalacji i urządzeń elektrycznych

będących pod napięciem, do tego celu stosować gaśnice proszkowe i na dwutlenek
węgla,

− usunąć z zasięgu ognia wszystkie materiały palne, a w szczególności cenne dokumenty,

urządzenia komputerowe, bazy danych, archiwa itp.,

− nie otwierać bez koniecznej potrzeby drzwi i okien do pomieszczeń, w których powstał

pożar, ponieważ dopływ powietrza sprzyja rozprzestrzenianiu się ognia,

− szybkie i prawidłowe użycie podręcznego sprzętu gaśniczego umożliwia ugaszenie

pożaru w zarodku.

4.4.1.4.

Podręczny sprzęt gaśniczy

Równocześnie z alarmowaniem należy przystąpić do akcji gaśniczej za pomocą

podręcznego sprzętu gaśniczego będącego na wyposażeniu obiektu - gaśnic i hydrantów
wewnętrznych. Podręczny sprzęt wykorzystywany jest do gaszenia pożarów w zarodku.
Należy stosować przy gaszeniu pożarów następujące wskazania.

Grupa A : Ciała stałe pochodzenia organicznego, przy spalaniu których występuje zjawisko
żarzenia (drewno, papier itp. materiały): woda, piana gaśnicza, proszek gaśniczy, dwutlenek
węgla.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Grupa B : Ciecze palne i substancje stałe topniejące wskutek ciepła (rozpuszczalniki, pasty
do podłogi, topiące się tworzywa sztuczne): piana gaśnicza, proszek gaśniczy, dwutlenek
węgla, halon.
Grupa C : Gazy palne (gaz miejski, metan, propan-butan): proszek gaśniczy, dwutlenek
węgla, halon.
Grupa E : Pożary ABC występujące w obrębie urządzeń pod napięciem: proszek gaśniczy,
dwutlenek węgla, halon.

Symbolami literowymi oznakowane są gaśnice odpowiednio do gaszenia pożarów danej

grupy. Podręczny sprzęt gaśniczy należy tak dobierać, aby można nim ugasić ewentualny
pożar. Przy gaszeniu należy pamiętać o następujących zasadach:
− kierować strumień środka gaśniczego na palące się przedmioty lub obiekty od strony

zewnętrznej (skrajnej) w kierunku do środka,

− przy gaszeniu przedmiotów ustawionych pionowo należy gasić od góry w dół,

− należy używać środków gaśniczych przeznaczonych do gaszenia danej grupy pożarów.

Hydrant wewnętrzny to zawór zainstalowany na specjalnej sieci wodociągowej

obudowany szafką i wyposażony w wąż pożarniczy i prądownice. Może być o średnicy 25
lub 52 mm. Ma on zastosowanie do lokalizacji pożarów w zarodku wszędzie tam, gdzie jako
środek gaśniczy stosuje się wodę.
Sposób użycia hydrantu jest następujący:
− otworzyć drzwiczki szafki sprawdzić czy podłączony jest wąż i prądownica,
− rozwinąć odcinek węża w całości unikając zagięć i załamań,

− skierować strumień wody na miejsce pożaru.
Obsługę hydrantu powinny stanowić dwie osoby, jedna obsługuje prądownice a druga
obsługuje zawór hydrantowy dawkując ilość wody. Wodą nie gasimy urządzeń pod napięciem
elektrycznym oraz w ich obrębie jak również innych substancji, które z wodą tworzą gazy
palne np. karbid.

Gaśnica wodno-pianowa jest to zbiornik cylindryczny, w którym znajduje się wodny

roztwór środka pianotwórczego oraz zbiornik z gazem napędowym zaopatrzony w zbijak,
wężyk zakończony prądowniczką zamykaną. Po dostarczeniu gaśnicy w pobliże pożaru
zrywamy plombę zabezpieczającą, wciskamy zbijak (gaz napędzający wypełnia zbiornik
gaśnicy, kierujemy strumień piany w ognisko pożaru. Działanie gaśnicy można w każdej
chwili przerwać przez zwolnienie dźwigni prądowniczki. Ze względu na swoją budowę
syfonową gaśnica prawidłowo pracuje tylko w pozycji pionowej.

Gaśnica proszkowa jest to cylindryczny zbiornik zaopatrzony w dźwignię

uruchamiającą zawór lub zbijak patronu z gazem napędowym. Środek gaśniczy (proszek)
wyrzucany jest przez dyszę lub wężyk zakończony prądowniczką przy pomocy gazu
obojętnego (azot lub dwutlenek węgla). Po dostarczeniu gaśnicy w miejsce pożaru zrywamy
plombę i zawleczkę blokującą, uruchamiamy dźwignie lub zbijak i kierujemy strumień
proszku w ognisko pożaru. Działanie gaśnicy można w każdej chwili przerwać przez
zwolnienie dźwigni uruchamiającej lub dźwigni prądowniczki. Ze względu na swoją budowę
syfonową gaśnica prawidłowo pracuje tylko w pozycji pionowej.

Gaśnica śniegowa jest to cylindryczny zbiornik zaopatrzony w zawór i wężyk

zakończony dyszą wylotową lub w gaśnicach mniejszych króćcem obrotowym z dyszą.
Wewnątrz gaśnicy znajduje się skroplony dwutlenek węgla, który po uruchomieniu pod
własnym ciśnieniem wydostaje się na zewnątrz oziębiając się do temperatury ok. - 80

C. Po

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

dostarczeniu gaśnicy w pobliże pożaru zrywamy plombę zabezpieczającą uruchamiamy
zawór i kierujemy strumień dwutlenku węgla na ognisko pożaru. Działanie gaśnicze można
w każdej chwili przerwać zamykając zawór.
Ze względu na swoją budowę syfonową gaśnica prawidłowo pracuje tylko w pozycji
pionowej.
Należy pamiętać o tym że:
− w czasie działania gaśnicy trzymać ją tylko za uchwyty,

− nie wolno używać tych gaśnic do gaszenia ludzi.

Koc gaśniczy jest to płachta z tkaniny całkowicie niepalnej (włókna szklanego)

o powierzchni około 2 m

. Przechowuje się go w specjalnym futerale. Służy do tłumienia

pożaru w zarodku przez odcięcie dopływu powietrza do palącego się przedmiotu.
Sposób użycia:
− wyjąć koc z futerału, rozłożyć i szczelnie przykryć palący się przedmiot,

− w przypadku gaszenia ludzi należy osobę przewrócić i przykryć ją szczelnie kocem,
− koce gaśnicze można wykorzystywać do przenoszenia ewakuowanego mienia.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do zaplanowania

przebiegu ćwiczeń i ich wykonania.
1. Czym się zajmuje ochrona przeciwpożarowa w zakładzie pracy?
2. Na czym polega alarmowanie wewnętrzne?
3. Na czym polega alarmowanie zewnętrzne?
4. Jakie czynności mogą utrudniać prowadzenie działania ratowniczego?
5. Jaka jest kolejność czynności podczas alarmowania Straży pożarnej?
6. Kogo oprócz Straży pożarnej informujemy o wybuchu pożaru ?
7. Kto obejmuje kierownictwo akcją do czasu przybycia Straży pożarnej?
8. Jakie są rodzaje podręcznego sprzętu gaśniczego?
9. Jakie jest przeznaczenie podręcznego sprzętu gaśniczego?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zauważyłeś pożar, zaalarmuj Straż pożarną.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcją postępowania na wypadek powstania pożaru,
2) wykonać czynności krok po kroku, w taki sposób jak zapisane są one w instrukcji,
3) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska:

− instrukcja postępowania na wypadek powstania pożaru,
− stanowisko z aparatem telefonicznym,

− literatura z rozdziału 6.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Dobierz sprzęt gaśniczy do ugaszenia pożaru w modelarni. Pożar obejmuje miejsce

składowania odpadów w postaci wiórów i trocin.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się filmem dydaktycznym prezentowanym przez nauczyciela,
2) zapoznać się z rodzajami i przeznaczeniem podręcznego sprzętu gaśniczego,
3) wybrać odpowiedni sprzęt gaśniczy do wykonania ćwiczenia,
4) uzasadnić wybór sprzętu,
5) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska;

− podręczny sprzęt gaśniczy będący na wyposażeniu pracowni,
− film dydaktyczny dotyczący zagrożeń pożarowych i zachowania się pracowników

w przypadku powstania pożaru,

− literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Ugaś zarzewie pożaru pojemnika z farbą znajdującego się w pomieszczeniu roboczym,

wykorzystując do tego celu koc gaśniczy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z rodzajami i przeznaczeniem podręcznego sprzętu gaśniczego,
2) pobrać odpowiedni do ćwiczenia sprzęt,
3) wyjąć koc z futerału,
4) rozłożyć koc,
5) szczelnie przykryć palący się pojemnik,
6) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska;

− pojemnik 10 litrowy (do symulacji pożaru),

− koc gaśniczy,

− literatura z rozdziału 6.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić źródła i przyczyny pożarów w zakładach pracy ?

2) opisać bierną ochronę przeciwpożarową ?

3) opisać czynną ochronę przeciwpożarową?

4) wymienić czynności zabronione w ramach ochrony przeciwpożarowej?

5) zareagować w przypadku pożaru zgodnie z instrukcją postępowania

na wypadek powstania pożaru?

6) wymienić podstawowe elementy akcji ratowniczo - gaśniczej?

7) wymienić podstawowe rodzaje sprzętu gaśniczego?

8) dobrać sprzęt gaśniczy w zależności od materiału objętego pożarem?

9) zastosować podręczny sprzęt gaśniczy do gaszenia pożaru?

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Postępowanie w razie wypadku, organizacja i udzielanie

pierwszej pomocy, zabezpieczenie miejsca wypadku

4.5.1. Materiał nauczania

Pod pojęciem pierwszej pomocy rozumiemy szybkie, zorganizowane działanie

prowadzone przez osoby (osobę) z otoczenia poszkodowanego w nieszczęśliwym wypadku.
Sprawne i w miarę kompetentne działanie przy udzielaniu pierwszej pomocy ma bardzo
często decydujące znaczenie dla dalszych rezultatów leczenia przez fachowy personel
medyczny – często decyduje o życiu osoby poszkodowanej. Pierwszej pomocy zwykle
udziela się na miejscu wypadku. Jeżeli świadkami wypadku jest więcej osób, jedna z nich
powinna objąć kierownictwo nad akcją ratowniczą, do czasu przybycia pomocy fachowej.
Niezbędnym w ratownictwie jest posiadanie w każdej komórce organizacyjnej zakładu pracy,
gdzie prowadzona jest praca zbiorowa, dobrze zaopatrzonej apteczki pierwszej pomocy.

4.5.1.1. Ogólne zasady udzielania pierwszej pomocy

Podejmujący udzielanie pierwszej pomocy powinien postępować w następujący sposób:

− opanować sytuację oraz dokonać ogólnej oceny zdarzenia i wybrać sposób działania,

− jak najszybciej przerwać działanie czynnika szkodliwego dla poszkodowanego,
− ocenić stopień zagrożenia dla życia poszkodowanego przez: sprawdzenie tętna, oddechu

i drożności dróg oddechowych, ocenę stanu przytomności , ustalenie rodzaju doznanego
urazu,

− zabezpieczyć poszkodowanego przed możliwością dodatkowego urazu lub innego

zagrożenia np. : wynieść poszkodowanego z miejsca działania czynników toksycznych,
zabezpieczyć przed upadkiem z wysokości,

− zdjąć poszkodowanemu odzież jeżeli zachodzi taka potrzeba, w przypadku trudności

należy odzież lub obuwie rozciąć,

− poszkodowanego z widocznymi obrażeniami czaszki lub klatki piersiowej ułożyć

w pozycji poziomej z lekko uniesioną głową i tułowiem ku górze,

− w przypadku gdy poszkodowany ma wymioty jego głowę należy przechylić lekko na

bok,

− nie podawać płynów nieprzytomnym lub takim, u których widoczne są uszkodzenia

narządów pokarmowych, można jedynie lekko zwilżyć wargi,

− w przypadku, gdy poszkodowany nie oddycha, bezzwłocznie przystąpić do stosowania

sztucznego oddychania,

− wezwać pomoc lekarską dzwoniąc na numer telefonu 999,

− zorganizować transport poszkodowanego, jeżeli nie ma możliwości szybkiego dotarcia

lekarza na miejsce zdarzenia.

Zamieszczone schematy przedstawiają postępowanie ratownika po wykonaniu czynności

doraźnych, czyli: zabezpieczeniu miejsca wypadku, dokonaniu segregacji rannych,
ewentualnej ewakuacji z zagrożonego miejsca oraz ustaleniu stanu świadomości.

Schemat 1 – poszkodowany przytomny:

− zostaw poszkodowanego w pozycji, w której go zastałeś, o ile nie zagraża mu żadne

niebezpieczeństwo,

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

− dowiedz się jak najwięcej o stanie poszkodowanego i wezwij pomoc, jeśli będzie

potrzebna,

− rozpocznij akcję udzielania pierwszej pomocy w zależności od rodzaju obrażeń,

− regularnie dokonuj oceny poszkodowanego.

Schemat 2 – poszkodowany nie reaguje:

− głośno zawołaj o pomoc,

− odwróć poszkodowanego na plecy, a następnie udrożnij drogi oddechowe, wykonując

odgięcie głowy i uniesienie żuchwy: umieść jedną rękę na czole poszkodowanego
i delikatnie odegnij jego głowę do tyłu, pozostawiając wolny kciuk i palec wskazujący
tak, aby zatkać nimi nos jeżeli potrzebne będą oddechy ratunkowe, opuszki palców
drugiej ręki umieść

na żuchwie poszkodowanego, a następnie unieś ją w celu udrożnienia

dróg oddechowych

− utrzymując drożność dróg oddechowych wzrokiem, słuchem i dotykiem oceń, czy

występuje prawidłowy oddech,

− oceń wzrokiem ruchy klatki piersiowej, i nasłuchuj przy ustach poszkodowanego

szmerów oddechowych, staraj się wyczuć ruch powietrza na swoim policzku,

− jeżeli oddech jest prawidłowy:

− ułóż poszkodowanego w pozycji bezpiecznej,
− wyślij kogoś lub sam udaj się po pomoc (wezwij pogotowie),

− regularnie oceniaj oddech.

− jeżeli jego oddech nie jest prawidłowy:

− wyślij kogoś po pomoc,

− jeżeli jesteś sam, zostaw poszkodowanego i wezwij pogotowie,

− wróć i rozpocznij uciskanie klatki piersiowej zgodnie z poniższym opisem:
− uklęknij obok poszkodowanego, ułóż nadgarstek jednej ręki na środku mostka

poszkodowanego, ułóż nadgarstek drugiej ręki na pierwszym, spleć palce obu dłoni
i upewnij się, że nie będziesz wywierać nacisku na żebra poszkodowanego nie
uciskaj nadbrzusza ani dolnej części mostka, pochyl się nad poszkodowanym,
wyprostowane ramiona ustaw prostopadle do mostka i uciskaj na głębokość 4–5 cm,
po każdym uciśnięciu zwolnij nacisk na klatkę piersiową, nie odrywając dłoni od
mostka. Powtarzaj uciśnięcia z częstotliwością 100/min (nieco mniej niż 2
uciśnięcia/s), okres uciskania i zwalniania nacisku (relaksacji) mostka powinien być
taki sam.

− połącz uciskanie klatki piersiowej z oddechami ratowniczymi: po wykonaniu 30 uciśnięć

klatki piersiowej udrożnij drogi oddechowe, odginając głowę i unosząc żuchwę:
− zaciśnij skrzydełka nosa, używając palca wskazującego i kciuka ręki umieszczonej

− czole poszkodowanego,
− pozostaw usta delikatnie otwarte jednocześnie utrzymując uniesienie żuchwy,

− weź normalny wdech i obejmij szczelnie usta poszkodowanego swoimi ustami,

− upewniając się, że nie ma przecieku powietrza,
− wdmuchuj powoli powietrze do ust poszkodowanego przez około 1 sekundę (tak jak

przy normalnym oddychaniu), obserwując jednocześnie czy klatka piersiowa się
unosi; taki oddech ratowniczy jest efektywny, utrzymując odgięcie głowy
i uniesienie żuchwy, odsuń swoje usta od ust poszkodowanego i obserwuj czy
podczas wydechu opada jego klatka piersiowa,

− jeszcze raz nabierz powietrza i wdmuchnij do ust poszkodowanego, dążąc do

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wykonania dwóch skutecznych oddechów ratowniczych, następnie ponownie ułóż
ręce w prawidłowej pozycji na mostku i wykonaj kolejnych 30 uciśnięć klatki
piersiowej,

− kontynuuj uciskanie klatki piersiowej i oddechy ratownicze w stosunku 30 : 2,

− przerwij swoje działanie w celu sprawdzenia stanu poszkodowanego tylko, gdy

zacznie on prawidłowo oddychać. W innym przypadku nie przerywaj resuscytacji.

4.5.1.2. Rodzaje stanów zagrożenia zdrowia lub życia

Omdlenie jest to utrata przytomności wskutek niedostatecznego dopływu krwi do mózgu

lub jej niedostatecznego utlenienia. Następuje najczęściej w wyniku wyczerpania fizycznego
lub psychicznego. Do typowych objawów omdlenia należy bladość powłok ciała, czasami
zaczerwienienie twarzy, powierzchowny oddech, pocenie się, ogólne osłabienie, mroczki
w oczach, i krótko trwała utrata przytomności.

Zranienie jest to urazowe uszkodzenie tkanek połączone z przerwaniem skóry lub błony

śluzowej. Rozróżniamy rany:
− cięte – zadane ostrym przedmiotem lub narzędziem (np. nóż, brzeg blachy),
− rąbane – zadane z pewną siłą ostrym narzędziem lub przedmiotem (np. spadającym), rany

te zwykle są głębokie i dochodzą niekiedy do kości,

− kłute – zadane zwykle ostro zakończonym narzędziem (np. gwóźdź, scyzoryk, śrubokręt),

rany te mają niewielkie otwory, ale często są głębokie, szczególnie groźne, gdy dotyczą
powłok brzusznych i klatki piersiowej,

− szarpane – powstają najczęściej w wyniku pochwycenia (np. przez wirujące części

maszyn), brzegi ran są postrzępione z ubytkiem skóry, a nawet tkanek głębszych,

− tłuczone – powstają po uderzeniu ciężkim tępym przedmiotem lub po upadku na twarde

przedmioty lub podłoże,

− postrzałowe – powodowane odpryskami drewna lub metalu.

Krwotokiem nazywamy szybki i obfity wylew krwi z uszkodzonego naczynia

krwionośnego. Wypływanie krwi wolne i skąpe nazywamy krwawieniem. Krwotoki zależnie
od drogi wypływu wyróżnia się:
− zewnętrzne – gdy krew wypływa na zewnątrz ciała,

− wewnętrzne – gdy krew dostaje się do jam ciała.

Zależnie od rodzaju uszkodzonego naczynia wyróżnia się krwotoki:
− żylne – krew o zabarwieniu ciemnoczerwonym wypływa równym strumieniem,

− tętnicze – krew o zabarwieniu jasnoczerwonym wytryskuje rytmicznie silnym

strumieniem,

− miąższowe – uszkodzenie wątroby, śledziony,
− mieszane.

Złamaniem nazywamy przerwanie ciągłości kości, wyróżnia się następujące rodzaje:

− zamknięte – gdzie przy uszkodzeniu kości i okolicznych tkanek nie ulega uszkodzeniu

skóra,

− otwarte – gdzie oprócz przerwania ciągłości kości występują uszkodzenia skóry i mięśni.
Objawy złamania:
− znaczna bolesność w miejscu urazu, nasilająca się przy dotykaniu i wszelkich próbach

ruchu,

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

− niemożność poruszania złamaną kończyną,

− zmiana zarysu kości z przemieszczeniem kości,

− przy złamaniu kręgosłupa dodatkowo czasem porażenie kończyn górnych i dolnych,
− przy złamaniu żeber ból przy każdym oddechu, ucisk na klatkę piersiową,

− przy złamaniach miednicy, ból przy siadaniu i każdej próbie wstawania.

Zwichnięciem nazywamy częściowe lub całkowite przemieszczenie się jednej lub kilku

kości w obrębie stawu. Dochodzi też do uszkodzenia torebki stawowej i wiązadeł.
Objawy zwichnięcia:
− ostry ból występujący w stawie,
− zniekształcenie stawu,

− zniesienie lub ograniczenie ruchu w stawie.

Oparzenia to uszkodzenia tkanek miękkich spowodowane działaniem energii: cieplnej,

chemicznej, elektrycznej i promieniowania. Ciężkość oparzenia zależna jest od:
− stopnia oparzenia,
− umiejscowienia oparzenia,

− wielkości powierzchni oparzonej.

Porażenie prądem elektrycznym – omówiono w punkcie 4.3.

4.5.1.3. Pierwsza pomoc- sposób postępowania, zapobieganie

Omdlenia – postępowanie:

− chorego przenieść na świeże powietrze lub do dobrze wietrzonego pomieszczenia i

ułożyć poziomo,

− rozluźnić wszystkie uciskające części odzieży,

− twarz i okolice serca natrzeć zimną wodą,

− do wąchania podać amoniak,
− gdy to nie skutkuje stosować sztuczne oddychanie.
W przypadku bladości głowę chorego ułożyć niżej niż tułów a w przypadku zaczerwienienia
głowę umieść do góry.

Omdlenia – zapobieganie:

− stosować przerwy w pracy,

− dbać o dobrą wentylację pomieszczeń pracy,
− nie doprowadzać do przemęczeń fizycznych i psychicznej.

Zranienia – postępowanie:

− natychmiast zatrzymać krwawienie,

− nie usuwać z rany widocznych ciał obcych,
− zabezpieczyć rany przed zakażeniem poprzez oczyszczenie okolicy rany w promieniu 4

do 5 cm począwszy od brzegów na zewnątrz, głębokich ran nie należy przemywać tylko
pokryć jałowym opatrunkiem i zabandażować,

− w przypadku rany zanieczyszczonej spłukać obficie 3% roztworem wody utlenionej,

− przykryć zranione miejsce wyjałowioną gazą, nałożyć na nią ligninę lub watę,
− umocować opatrunek bandażem, przylepcem lub chustą trójkątną,

− wszystkich chorych z poważniejszymi uszkodzeniami należy kierować natychmiast do

szpitala.
Zranienia – zapobieganie:

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

− używać odzieży i sprzętu ochronnego,

− utrzymywać miejsce pracy w należytym porządku i czystości,

− sprawdzać przed rozpoczęciem pracy działanie maszyn, urządzeń i narzędzi,
− dbać o stan dróg i przejść,

− nie przechodzić pod przedmiotami zawieszonymi.

Krwotoki – postępowanie:

− zastosować ucisk palcami krwawiącego naczynia, przy czym:

− tętnice przyciskać do kości powyżej miejsca zranienia, w przypadku tętnicy szyjnej

i skroniowej poniżej miejsca zranienia,

− żyły przyciska się zawsze poniżej rany,

− przy krwotoku z rany kończyny, kończynę unieść do góry,

− założyć opatrunek uciskowy.

Krwotoki – zapobieganie:

− używać odzieży i sprzętu ochronnego,

− utrzymywać miejsce pracy w należytym porządku i czystości,
− sprawdzać przed rozpoczęciem pracy działanie maszyn, urządzeń i narzędzi,

− nie przechodzić pod przedmiotami zawieszonymi.

Złamania – postępowanie:

− założyć jałowy opatrunek na ranę w przypadku złamania otwartego,
− unieruchomić złamaną kończynę, stosując zasadę unieruchomienia dwóch sąsiadujących

ze sobą stawów,

− przy złamaniu kończyn górnych, podudzia i żeber chorego przewieźć lub przenieść

w pozycji siedzącej,

− przy złamaniu uda, miednicy i kręgosłupa chorego przenieść lub przewieźć w pozycji

leżącej,

− przy złamaniu kręgosłupa chorego należy ułożyć na twardym równym podłożu,

− podać środki przeciwbólowe.

Złamania – zapobieganie:

− używać odzieży i sprzętu ochronnego,

− utrzymywać miejsce pracy w należytym porządku i czystości,
− sprawdzać przed rozpoczęciem pracy działanie maszyn, urządzeń i narzędzi,

− dbać o stan dróg i przejść,

− nie przechodzić po przedmiotami zawieszonymi.

Zwichnięcia – postępowanie:

− przyłożyć zimny okład na zwichnięty staw,

− unieruchomić staw,

− podać środki przeciwbólowe,
− przewieźć chorego do lekarza – przy zwichnięciach stawów kolanowego, biodrowego

i skokowego w pozycji leżącej.

Zwichnięcia – zapobieganie:

− używać odzieży i sprzętu ochronnego,

− utrzymywać miejsce pracy w należytym porządku i czystości,

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

− sprawdzać przed rozpoczęciem pracy działanie maszyn, urządzeń i narzędzi,

− dbać o stan dróg i przejść,

− nie przechodzić pod przedmiotami zawieszonymi.

Oparzenia – postępowanie:

− przerwać kontakt z czynnikami parzącymi,

− zmniejszyć ból poprzez polewanie czystą wodę rany przez kilkanaście minut

− podać środki przeciwbólowe,
− w przypadku oparzenia środkami chemicznymi, miejsca oparzone zmyć pod silnym

strumieniem zimnej wody,

− zapewnić poszkodowanemu szybką opiekę lekarza.

Oparzenia – zapobieganie:

− używać odzieży i sprzętu ochronnego,
− nie zanurzać w roztopionym metalu zimnych drążków metalowych,

− nie zlewać resztek ciekłego metalu do zimnych i mokrych kokil lub na mokrą posadzkę

ani na mokrą masę formierską,

− nie używać kadzi źle wysuszonych,
− nie podchodzić blisko do pieca podczas jego opróżniania,

− nie brać do ręki metalu lub odlewu bez sprawdzenia czy nie jest gorący.

Zatrucia chemiczne – postępowanie:

Zatrucia chemiczne drogą oddechową:

− zdjąć odzież z poszkodowanego w przypadku zanieczyszczenia jej środkami

chemicznymi

− zapewnić poszkodowanemu bezwzględny spokój,

− zabezpieczyć poszkodowanego przed utratą ciepła poprzez okrycie go np. kocem,

− sprawdzić oddech i akcję serca,
− w przypadku braku udrożnić drogi oddechowe, rozpocząć sztuczne oddychanie i masaż

serca,

− jeśli występują drgawki zabezpieczyć poszkodowanego przed przygryzieniem języka

(włożyć do ust kawałek drewna).

Zatrucia chemiczne drogą pokarmową:

− usunąć trucizny z żołądka poprzez spowodowanie wymiotów,

− po ustąpieniu wymiotów podać odtrutkę w postaci czystej wody, zawiesiny węgla

aktywnego lub wodnego roztworu białka kurzego jajka,

− ponownie spowodować wymioty.

Zatrucia chemiczne przez skórę:

− rozebrać zatrutego z zanieczyszczonej odzieży,

− zmyć skórę strumieniem wody, pamiętając aby woda z trucizną nie skażała czystych

części ciała.

4.5.1.4. Zabezpieczenie miejsca wypadku

Miejsce wypadku powinno być zabezpieczone przed wstępem osób niepowołanych,

uruchomieniem bez potrzeby maszyn i innych urządzeń technicznych, które zostały
wstrzymane w związku z wypadkiem, a także przed dokonywaniem zmian położenia maszyn
i innych urządzeń technicznych oraz innych przedmiotów, które spowodowały wypadek lub
pozwalają odtworzyć jego okoliczności i przyczyny.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zgodę na uruchomienie maszyn i innych urządzeń technicznych lub dokonanie innych

zmian w miejscu wypadku wyraża pracodawca, w uzgodnieniu ze społecznym inspektorem
pracy, po dokonaniu oględzin miejsca wypadku oraz po sporządzeniu, jeśli zachodzi potrzeba,
szkicu lub fotografii miejsca wypadku. Po wypadku śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym,
zgoda ta może być wyrażona po stosownych ustaleniach z właściwym inspektorem pracy
i prokuratorem.

Dokonywanie zmian w miejscu wypadku bez zgody pracodawcy jest dopuszczalne, jeżeli

zachodzi konieczność ratowania osób lub mienia albo zapobieżenia grożącemu
niebezpieczeństwu.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do zaplanowania

przebiegu ćwiczeń i ich wykonania.
1. Jak powinien postępować udzielający pierwszej pomocy?
2. Jakie są rodzaje zagrożeń?
3. Jakie objawy wskazują na omdlenie?
4. Co świadczy o istnieniu rany?
5. Jakie są objawy krwotoku?
6. Jakie są objawy złamania?
7. Jakie są objawy zwichnięcia?
8. Co jest przyczyną oparzenia?
9. Od czego uzależniony jest sposób postępowania podczas udzielania pierwszej pomocy

(w omdleniach, zranieniach, krwotokach, złamaniach, zwichnięciach, oparzeniach
i zatruciach chemicznych)?

10. Jaki jest przebieg wykonywania sztucznego oddychania?
11. Jaki jest przebieg wykonywania pośredniego masażu serca?
12. Jaki jest tok postępowania, jeżeli poszkodowany jest przytomny?
13. Jaki jest tok postępowania, jeżeli poszkodowany jest nieprzytomny?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ sposób zapobiegania zagrożeniom życia lub zdrowia człowieka.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się ze sposobem zapobiegania zagrożeniom, których skutkiem jest złamanie,

omdlenie, zwichnięcie, zranienie, oparzenie oraz zatrucie chemiczne,

2) zorganizować stanowisko do wykonania ćwiczenia,
3) wpisać w pierwszą kolumnę rodzaj zagrożenia w drugą odpowiedni sposób zapobiegania,
4) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska;

− przybory do pisania,
− materiały przygotowane przez nauczyciela do wykonania ćwiczenia: instrukcja do

ćwiczenia, tabela do uzupełnienia,

− literatura z rozdziału 6.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Określ sposób postępowania dla wskazanych w poprzednim ćwiczeniu zagrożeń.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się ze sposobem postępowania dla wskazanych w tabeli zagrożeń,
2) zorganizować stanowisko do wykonania ćwiczenia,
3) uzupełnić tabelę i wpisać kolejne czynności wykonywane podczas postępowania we

wskazanych zagrożeniach,

4) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska;

− przybory do pisania,
− materiały przygotowane przez nauczyciela do wykonania ćwiczenia: instrukcja do

ćwiczenia, tabela do uzupełnienia,

− literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Wykonaj sztuczne oddychanie metodą usta – usta.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z tokiem postępowania podczas wykonywania sztucznego oddychania,
2) zorganizować stanowisko do wykonania ćwiczenia,
3) zastosować się do poleceń zawartych w toku postępowania,
4) wykonać czynności krok po kroku, zgodnie z tokiem postępowania podczas

wykonywania sztucznego oddychania,

5) zastosować sprzęt ochronny dla ratownika,
6) ułożyć folię termoizolacyjną srebrną stroną do ciała poszkodowanego,
7) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska:

− instrukcja do przeprowadzenia ćwiczenia,

− materac gimnastyczny,
− apteczka pierwszej pomocy,

− manekin – fantom,

− folia termoizolacyjna,
− literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 4

Przedstaw sposób postępowania podczas udzielania pierwszej pomocy poszkodowanemu

w wypadku, u którego wystąpiło tylko skaleczenie dłoni, poszkodowany jest przytomny.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z tokiem postępowania podczas opatrywania zranień,
2) zorganizować stanowisko do wykonania ćwiczenia,

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3) zastosować się do poleceń zawartych w toku postępowania,
4) wykonać czynności krok po kroku, zgodnie z tokiem postępowania podczas opatrywania

zranień,

5) zastosować sprzęt ochronny dla ratownika,
6) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska;

− rękawiczki gumowe,

− apteczka pierwszej pomocy,

− miejsce do umieszczenia poszkodowanego,
− manekin do symulacji opatrywania ran.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) rozpoznać i rozróżnić rodzaje zagrożenia zdrowia lub życia ?

2) dobrać sposób działania podczas udzielania pierwszej pomocy

dla danego zagrożenia ?

3) określić sposób postępowania podczas: omdlenia ?

4) określić sposób postępowania podczas: zranienia ?

5) określić sposób postępowania podczas: krwotoku ?

6) określić sposób postępowania podczas: złamania ?

7) określić sposób postępowania podczas: zwichnięcia ?

8) określić sposób postępowania podczas: oparzenia ?

9) określić sposób postępowania podczas: zatrucia chemicznego ?

10) wykonać sztuczne oddychanie ?

11) wykonać pośredni masaż serca ?

12) określić sposób zapobiegania omdleniom ?

13) określić sposób zapobiegania zranieniom ?

14) określić sposób zapobiegania krwotokom ?

15) określić sposób zapobiegania złamaniom ?

16) określić sposób zapobiegania zwichnięciom ?

17) określić sposób zapobiegania oparzeniom ?

18) określić sposób zapobiegania zatruciom chemicznym ?

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4. Test zawiera 23 pytania o różnym stopniu trudności. Są to pytania wielokrotnego

wyboru. Dla każdego pytania są podane 4 odpowiedzi a, b, c, d. Tylko jedna odpowiedź
jest poprawna.

5. Za każdą poprawną odpowiedź możesz uzyskać 1 punkt. Za błędną odpowiedź lub jej

brak otrzymujesz 0 punktów.

6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej

rubryce znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

7. Test składa się z dwóch części. Część I zawiera zadania z poziomu podstawowego,

natomiast w części II są zadania z poziomu ponadpodstawowego i te mogą przysporzyć
Ci trudności, gdyż są one na poziomie wyższym niż pozostałe.

8. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
9. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż rozwiązanie

zadania na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.

10. Po rozwiązaniu testu sprawdź czy zaznaczyłeś wszystkie odpowiedzi na KARCIE

ODPOWIEDZI.

11. Na rozwiązanie testu masz 60 min.

Powodzenia

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

I część
1. Głównym aktem prawnym regulującym zagadnienia bezpieczeństwa i higieny pracy

w zakładach pracy jest
a) Kodeks pracy.
b) zbiór norm.
c) instrukcja bhp.
d) rozporządzenie.

2. Obowiązek znajomości i przestrzegania przepisów bhp w zakładzie pracy dotyczy

a) tylko pracowników fizycznych.
b) wszystkich pracujących w produkcji.
c) tylko przełożonych.
d) pracowników i pracodawcy.

3. Obowiązki dotyczące profilaktycznej ochrony zdrowia spoczywają na?

a) Pracowniku.
b) Wszystkich pracujących.
c) Przełożonych.
d) Pracodawcy.

4. Pracownik, który stał się niezdolny do wykonywania dotychczasowej pracy wskutek

wypadku przy pracy ma prawo
a) do zmiany stanowiska pracy.
b) nie zgłaszać się do pracy.
c) do częstszych przerw w pracy.
d) do skróconego czasu pracy.

5. Udział w szkoleniach bhp organizowanych przez pracodawcę dla pracowników jest?

a) Dobrowolny.
b) Nie wymagany.
c) Obowiązkowy.
d) Ponadobowiązkowy.

6. Niewłaściwe oświetlenie stanowiska pracy może być przyczyną

a) obniżenia zdolności oka do pracy, zmęczenia wzroku, krótkowzroczności.
b) zmęczenia wzroku, krótkowzroczności, niechęci do pracy.
c) dalekowzroczności, nieumiejętnego posługiwania się narzędziami.
d) wykonywania dłuższych przerw w pracy.

7. Szkodliwy hałas w miejscu pracy może być przyczyną

a) wzrostu wydajności pracownika, polepszenia komfortu pracy.
b) utraty słuchu, obniżeniem sprawności pracownika.
c) trudności w prowadzeniu rozmów przy pracy.
d) częstego opuszczania miejsca pracy.

8. Wentylacja ogólna stosowana jest

a) do wymiany powietrza w całym pomieszczeniu.
b) usuwania zanieczyszczonego powietrza z okolic maszyny.
c) do nadmuchiwania powietrza o miłym zapachu.
d) do obniżania temperatury w pobliżu stanowisk pracy.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9. Wymagania dotyczące powietrza w pomieszczeniach pracy dotyczą:

a) zawartości substancji chemicznych, barwy , gęstości.
b) wilgotności, zapachu, zawartości pyłów.
c) składu barwy, gęstości.
d) składu, zapachu, temperatury, wilgotności .

10. Pracownik obsługujący tokarkę musi posiadać

a) ubranie robocze.
b) obuwie tekstylne.
c) wkładki przeciwhałasowe.
d) Rękawice ochronne.

11. Hydrantu wewnętrznego używa się do gaszenia

a) drewna na składzie.
b) urządzeń pod napięciem.
c) tworzyw sztucznych.
d) szmat nasiąkniętych farbą.

12. Aby zatrzymać krwotok, z tętnicy przedramienia należy w pierwszej kolejności

a) luźno zabandażować przedramię.
b) podać środki przeciwbólowe.
c) założyć opatrunek jałowy.
d) Zastosować ucisk palcami krwawiącego naczynia.

13. Pracujące urządzenia ciśnieniowe powinny być wyposażone w elementy zabezpieczające

oraz
a) sprawną aparaturę pomiarową.
b) narzędzia robocze.
c) zestaw łączników.
d) sprawną aparaturę kontrolno-pomiarową.

14. W celu zapobiegania niekorzystnym skutkom drgań maszyn i urządzeń stosuje się

a) odpowiednie fundamenty i specjalne uchwyty w narzędziach.
b) mniejszą moc obrabiarek.
c) lekkie fundamenty, aby nie obciążały podłoża.
d) żeliwne obudowy.

15. Do ochrony głowy stosuje się:

a) osłony, okulary, tarcze.
b) hełmy, kapelusze, czapki.
c) hełmy, przyłbice, chustki.
d) berety, czapki, maski.

16. Jak należy zachować się przy podnoszeniu i opuszczaniu ciężarów ręcznie?

a) Wykonywać czynność w dowolny, dogodny sposób.
b) Nigdy nie podnosić ciężarów ręcznie.
c) Przyjąć taką pozycję ciała, aby wykorzystać siły największej liczby mięśni.
d) Przyjąć pozycję z wyprostowanymi i złożonymi nogami.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17. Podczas transportu pracownik doznał złamania kości podudzia, pierwszą czynnością przy

udzielaniu pomocy powinno być
a) unieruchomienie dwóch sąsiednich stawów.
b) przewiezienie poszkodowanego do szpitala.
c) opatrzenie miejsca złamania.
d) powiadomienie przełożonego.

II część

18. Do zagrożeń fizycznych zaliczamy:

a) temperaturę, wibracje, pyły.
b) hałas, promieniowanie, choroby.
c) temperaturę, wibracje, promieniowanie.
d) hałas, promieniowanie, pyły.

19. W pomieszczeniach pracy należy zapewnić w szczególności wymagania dotyczące:

a) wilgotności, oświetlenia, wymiany powietrza, nasłonecznienia.
b) temperatury, wilgotności powietrza, oświetlenia sztucznego, drgań.
c) temperatury, wilgotności, oświetlenia, drgań, wymiany powietrza.
d) wilgotności, oświetlenia, wymiany powietrza, drgań.

20. Brak izolacji na przewodzie doprowadzającym napięcie do maszyny może spowodować

a) porażenie wzroku.
b) porażenie prądem.
c) poparzenie skóry twarzy.
d) poparzenie skóry nóg.

21. W wyniku użycia szlifierki z uszkodzoną tarczą może nastąpić pęknięcie tarczy i

a) zranienie pracownika.
b) niedokładne obrobienie materiału.
c) obluzowanie się tarczy.
d) porażenie prądem.

22. Jak należy postąpić jeżeli poszkodowany przewrócił się i jest przytomny, oddycha, ma

wyczuwalne tętno?
a) Udrożnić drogi oddechowe, wezwać pomoc.
b) Opatrzyć poszkodowanego i w razie potrzeby wezwać pomoc.
c) Wezwać pomoc i czuwać przy poszkodowanym.
d) Przystąpić do sztucznego oddychania.

23. Podczas pracy przy oczyszczaniu odlewów pracownik narażony jest na odpryski metalu,

co należy stosować dla ochrony oczu i twarzy?
a) Maskę ze szkłami ciemnymi.
b) Ciemne okulary ochronne.
c) Okulary i kremy ochronne.
d) Przyłbicę.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..................................................................................

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Numer

zadania

Odpowiedź Punkty

a b c d

10.

a b c d

11.

a b c d

12.

a b c d

13.

a b c d

14.

a b c d

15.

a b c d

16.

a b c d

17.

a b c d

18.

a b c d

19.

a b c d

20.

a b c d

21.

a b c d

22.

a b c d

23.

a b c d

Razem :

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Gałusza M.: BHP w przepisach prawnych. TARBONUS Sp. z o.o., Tarnobrzeg 2002
2. Hansen A.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. WSiP, Warszawa 1993
3. Kodeks pracy. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. z późniejszymi zmianami. Dz.U. 1998

nr 21 poz.94. Tekst ujednolicony

4. Mac S.: Bezpieczeństwo i higiena pracy dla zasadniczych szkół zawodowych. WSiP,

Warszawa 1996

5. Praca zbiorowa: Poradnik bhp w firmie. Wiedza i praktyka Sp. z o.o., Warszawa 2005
6. Prawo ochrony środowiska. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. z późniejszymi zmianami.

Dz.U. 2001 nr 62 poz. 627. Tekst ujednolicony

7. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r.

z późniejszymi zmianami w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Dz.U. 2003 nr 169 poz.1650. Tekst ujednolicony

8. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 30 grudnia 1999 r. w sprawie

bezpieczeństwa i higieny pracy w odlewniach metali. Dz.U. 2000 nr 3 poz.37

9. Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 9 lipca 2003 r.

w warunków technicznych dozoru technicznego w zakresie eksploatacji niektórych
urządzeń ciśnieniowych. Dz.U. 2003 nr 135 poz. 1269

10. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 21 kwietnia 2006

r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych
i terenów. Dz.U. 2006 nr 80 poz. 563

11. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 grudnia 2005 r. w sprawie zasadniczych

wymagań dla urządzeń ciśnieniowych i zespołów urządzeń ciśnieniowych. Dz.U. nr 2005
nr 263 poz. 2200

12. www.pip.gov.pl
13. www.udt.gov.pl
14. www.ciop.pl