784

Streszczenie

Wstęp: w profilaktyce próchnicy istotną rolę pełnią

materiały służące do uszczelniania powierzchni żu-

jących zębów bocznych, które skutecznie ogranicza-

ją rozwój choroby próchnicowej.

Cel pracy: oceniono skuteczność różnych materia-

łów  uszczelniających  w  profilaktyce próchnicy zę-

bów oraz określono zależności występujące pomię-

dzy retencją materiałów a stopniem redukcji choroby 

próchnicowej, ujęte w przedziałach czasowych.

Materiał  i  metody:  na  podstawie  wyników  badań 

opublikowanych  przez  polskich  autorów  w  latach 

1979 – 2004 oceniono skuteczność redukcji choroby 

próchnicowej u osób w wieku 3-28 lat, uzyskaną po 

zabiegach uszczelniających bruzdy międzyguzkowe 

zębów bocznych różnymi materiałami.

Wyniki: z analizy badań opublikowanych przez róż-

nych  autorów  wynika,  że  skuteczność  ocenianych 

materiałów uszczelniających, wyrażona poprzez re-

dukcję próchnicy zębów, wahała się w granicach od 

21,8% do 100%

Podsumowanie:  na  podstawie  analizy  wyników 

badań opublikowanych przez polskich lekarzy sto-

matologów, dotyczących skuteczności uszczelniania 

bruzd międzyguzkowych, wykazano istotne, profilak-

tyczne i przeciwpróchnicowe działanie materiałów 

uszczelniających.

Ocena skuteczności uszczelniania bruzd 

międzyguzkowych w świetle badań polskich autorów

Evaluation of the effectiveness of fissure sealing as presented  

by Polish authors

Michał Fidecki, Elżbieta Jodkowska

Z Zakładu Stomatologii Zachowawczej IS WUM 

Kierownik Zakładu: prof. dr hab. n. med. E. Jodkowska

Summary

Introduction:  Materials  which  seal  the  occlusal 

surfaces of back teeth play a significant role in the

prevention of caries. They also dramatically impede 

the development of caries. 

Aim of the study: To evaluate the effectiveness of 

various sealants used in prevention of caries, and to 

compare the relationship between retention of these 

materials and the degree of reduction of caries – in 

given periods. 

Materials  and  methods:  The  analysis  evaluated 

research reports by Polish authors published between 

1979 – 2004 to determine the effectiveness of caries 

reduction in patients aged between 3 and 28 years 

following fissure sealing with various materials.

Results: The analysis revealed that the effectiveness 

of these materials as reflected by caries reduction

varies between 21.8% and 100%.

Conclusion:  The  results  of  studies  carried  out  by 

Polish authors confirm significant, both prophylactic

and caries-inhibiting action of fissure sealants.

KEYWORDS:  

 

fissure sealants, dental caries, dental materials

 

HASŁA INDEKSOWE:  

 

uszczelnianie  bruzd  międzyguzkowych,  próchnica 

zębów, materiały stomatologiczne

Czas. Stomatol., 2008, 61, 11, 784-796

© 2008 Polish Dental Society

http://www.czas.stomat.net

785

2008, 61, 11 

Skuteczność uszczelniania bruzd międzyguzkowych 

Wstęp

Poszukiwania metod zapobiegania próchnicy 

doprowadziły do rozpowszechnienia uszczelnia-

nia bruzd zębów bocznych (przedtrzonowych i 

trzonowych),  które  dzięki  mechanicznej  osło-

nie  przed  wpływem  środowiska  jamy  ustnej, 

redukcją miejsc retencyjnych i zmniejszeniem 

liczby flory bakteryjnej w bruzdach [37], sku-

tecznie ograniczyły rozwój choroby próchnico-

wej. Wysoka efektywność metody uszczelniania 

bruzd skłaniała firmy do produkowania coraz to

nowych materiałów oraz ciągłego udoskonala-

nia już istniejących. Stąd wzrastała tym samym 

dostępność tych materiałów na polskim rynku. 

Miało to niebagatelne znaczenie, gdyż pod 

koniec lat 70 XX wieku u dzieci w wieku 6-7 lat 

ponad 50% stałych zębów trzonowych było ob-

jętych próchnicą, zaś dzieci w wieku 9 lat miały 

niemal wszystkie pierwsze zęby trzonowe sta-

łe z ubytkami próchnicowymi bądź wypełnie-

niami [34]. Zmniejszenie tej tendencji stało się 

istotnym problemem nie tylko klinicznym, lecz 

także społecznym.

Cel pracy

Celem pracy była analiza skuteczności róż-

nych  materiałów  użytych  do  uszczelniania 

bruzd  międzyguzkowych  zębów  bocznych  w 

profilaktyce próchnicy, dokonana na podsta-

wie wyników badań opublikowanych przez pol-

skich autorów w latach 1979 -2004 oraz ocena 

zależności występujących pomiędzy stopniem 

redukcji choroby próchnicowej, a retencją ma-

teriałów uszczelniających, ujętą w przedziałach 

czasowych od 3 miesięcy do 15 lat.

Materiał i metody

Na podstawie wyników badań opublikowa-

nych w polskim piśmiennictwie stomatologicz-

nym zanalizowano skuteczność redukcji próch-

nicy zębów u osób w wieku 3-28 lat, uzyskaną 

po zabiegach uszczelniania bruzd międzyguz-

kowych różnymi materiałami oraz oceniono za-

leżność występującą pomiędzy retencją mate-

riałów a stopniem redukcji próchnicy.

Materiałami użytymi do uszczelniania bruzd 

zębów przedtrzonowych i trzonowych w ana-

lizowanych  pracach  były:  cyjanoakrylany, 

poliuretany, żywice typu Bis-GMA, cementy 

szkło-jonomerowe  (sz-j),  cermety  i  kompo-

mery.  Oprócz  typu  materiałów  uszczelniają-

cych, brano także pod uwagę wiek badanych 

oraz rodzaj i liczbę uszczelnionych powierzch-

ni zębów [18]. W zależności od czasu trwa-

nia obserwacji i daty opublikowanych danych 

przez  różnych  autorów,  wyniki  skuteczności 

uszczelniania zębów bocznych pogrupowano 

i zanalizowano w przedziałach czasowych:3-6 

mies., 12 mies., 24 mies., 3-5 lat oraz 6-15 lat 

a następnie zestawiono tabelarycznie.

Obserwacja po 3-6 miesiącach od uszczel-

nienia zębów

W artykule opublikowanym w 1994 r. [2] 

oceniającym skuteczność Heliosealu zwróco-

no  uwagę  na  czynniki  zmniejszające  reten-

cję  materiału,  tj.:  niedoskonałą  technikę  za-

biegu (wymagana suchość powierzchni zęba), 

zmęczenie i zniecierpliwienie małego pacjenta 

oraz wynikający z tego pośpiech w wykona-

niu zabiegu, nawisający fałd błony śluzowej, 

utrudniający izolację od wilgoci. Podkreślano 

także, że po uszczelnieniu bruzd mogą zmienić 

się warunki zgryzowe, które z czasem prowa-

dzą do powstania węzłów urazowych. Z kolei 

Szczepańska i wsp. [40] potwierdzili, że reduk-

cja próchnicy zależy od retencji laku oraz od 

infekcji bruzd drobnoustrojami Streptococcus 

mutans.  Średni  odsetek  bakterii  po  zabiegu 

uszczelniania  zmniejszył  się.  Uszczelniacze 

zawierające fluor oprócz mechanicznego za-

786

M. Fidecki, E. Jodkowska 

Czas. Stomatol.,

bezpieczenia  szczelin  wpływały  również  na 

ograniczenie rozwoju drobnoustrojów.

W  badaniach  z  1996  r.[41]  dodatkowo 

oceniano higienę jamy ustnej. Stwierdzono, 

że  jej  stan  istotnie  wpływa  na  utrzymanie 

uszczelniaczy.  Im  gorsza  była  higiena,  tym 

częściej dochodziło do utraty laku. Badania 

Szajewskiej – Jarzynki i Wójtowicz [39] wy-

konane po 3 mies. od lakowania potwierdzi-

ły całkowitą retencję i redukcję próchnicy na 

poziomie 100%. Wal i wsp [43] opublikowa-

li badania dotyczące zabiegów uszczelniania 

zębów  trzonowych  mlecznych  u  3  letnich 

dzieci.  Zaobserwowali,  że  we  wszystkich 

uszczelnionych  zębach  z  wcześniej  stwier-

dzonymi  ogniskami  próchnicy  retencja  ma-

teriału  była  lepsza.  Według  autorów  mogło 

to  być  spowodowane  efektywniejszym  wy-

trawianiem szkliwa (tab. 1).

Obserwacja po 12 miesiącach od uszczel-

nienia zębów

Pierwsze opublikowane badania dostępne w 

bazie Polskiej Bibliografii Lekarskiej pochodzi-

ły z 1979 roku [46]. Autorka do uszczelnienia 

bruzd pierwszych zębów trzonowych użyła ma-

teriału Nuva Seal utwardzanego promieniami 

ultrafioletowymi. Po 12 miesięcznej obserwacji

stwierdzono redukcję próchnicy w 97,9% przy-

padków. W innej publikacji [16] do uszczelnia-

nia  bruzd  zastosowano  materiał  złożony  ka-

talizowany chemicznie, przeznaczony do wy-

pełnień ubytków twardych tkanek zęba. Efekt 

profilaktyczny wyniósł 95,7%. Chociaż całko-

wita retencja materiału utrzymywała się przez 

12 miesięcy, to jednak w miarę upływu czasu 

występowała częściowa utrata materiału. 

W pracach opublikowanych w 1994 r. [3] oraz 

w 1997 r. [35] potwierdzono, że redukcja próch-

nicy zależała od retencji uszczelniacza. Nawet 

przy  częściowym  utrzymaniu  się  materiału 

stwierdzono zmniejszone występowanie próch-

T

ab

el

a 1. Re

-

nictwa

L.p.

Autor

W

iek 

 

badanych 

 

w latach

Liczba 

 

uszczelnionych  powierzchni

Czas 

 

obserwacji 

 

miesiące

Redukcja 

 

lub frekwencja 

 

próchnicy

Utrata 

 

częściowa

Utrata 

 

całkowita

Retencja 

 

całkowita

Rodzaj 

 

materiału

1.

Barańska-Gachowska 

i wsp., 1994 [1]

6

237

6

16,4% frekwencja

 

(35,42% kontrola)

31,22%

16,88%

–

Estiseal LC

2.

Barańska-Gachowska 

i wsp., 1994 [2]

6

1080

6

13,3% frekwencja

 

(39,7% kontrola)

18,30%

–

Helio-Seal

3.

Szczepańska

 i wsp., 1995 [40]

7

91

6

27,60%

3,90%

–

Fissurit F

4.

Szkodny 

i Mangold

. 1996 [41]

8

112

6

91,96%

–

–

85,45%

Helioseal 

8

112

6

98,21%

–

–

82,73%

Estiseal LC

8

112

6

96,25%

–

–

90%

Fissurit F

5.

Sobczak 

i wsp., 1999 [38]

6-7

105

6

100%

–

–

78,09%

Deguseal mineral

6.

Mar

czak-W

ojtyńska

 i wsp., 2000 [26]

6-12

140

6

100% i 98,3%

13,80%

6,80%

–

Ionosil-Seal

7.

Szajewska-Jarzynka 

i Wójtowicz

, 2001 [39]

14-22

95

3

100%

0

0

–

Conseal F

8.

W

al

 i wsp., 2002 [43]

3

108

6

–

–

–

53%

Helioseal F

787

2008, 61, 11 

Skuteczność uszczelniania bruzd międzyguzkowych 

nicy w porównaniu z zębami kontrolnymi.

Wprowadzenie  materiału  Jonosit  Seal  [27], 

będącego połączeniem cementu sz-j z jonome-

rowym wypełniaczem oraz oligo i polikarbok-

sylowych kwasów z żywicami, okazało się trwa-

łym wypełniaczem bruzd. Po zastosowaniu tego 

materiału stwierdzono bardzo niską frekwencję 

próchnicy  w  bruzdach  zębów  objętych  bada-

niem. Ogniska próchnicowe występowały tylko 

w obrębie zębów z całkowita utratą laku. W pu-

blikacji dotyczącej oceny 3 materiałów uszczel-

niających [31] zwrócono uwagę na niezadowa-

lające wyniki retencji cementów sz-j, których 

użycie należy ograniczyć np.: przy braku kon-

troli  wilgotności,  przy  częściowo  wyrzniętym 

zębie lub u pacjentów niepełnosprawnych. 

Na  podstawie  danych  opublikowanych  w 

2001  r.  [37],  porównujących  dwa  materiały 

– jeden kompomer i drugi oparty na żywicy 

typu  Bis  GMA,  podkreślono  zalety  kompo-

merów,  które  są  łatwe  w  użyciu,  wytrzyma-

łe  pod  względem  chemicznym  i  fizycznym

oraz uwalniają fluor. Stwierdzono brak różnicy

pomiędzy stosowanym uszczelniaczem i jego 

retencją  oraz  stopniem  redukcji  próchnicy  a 

utrzymaniem materiału (tab. 2)

Obserwacja po 24 miesiącach od uszczel-

nienia zębów

Wyniki  dwuletnich  obserwacji  uszczelnie-

nia zębów materiałem Concise Brand White 

Sealant System [13] katalizowanym chemicz-

nie  wykazały  redukcję  próchnicy  w  94,4% 

przypadków. Zauważono istotną zbieżność po-

między  redukcją  próchnicy  a  retencją  mate-

riału  na  powierzchniach  ocenianych  zębów. 

Zastosowanie  różnych  materiałów  uszczel-

niających  pozwoliło  określić  wpływ  użyte-

go materiału na efekt profilaktyczny zabiegu

uszczelnienia  bruzd.  Po  uszczelnianiu  bruzd 

odsetek redukcji próchnicy po 24 miesiącach 

był  wysoki  i  wynosił  aż  93,7%.  Najwyższy 

T

ab

el

a 2. R

ed

uk

cj

a 

pr

óc

hn

ic

y 

or

az

 c

zę

śc

io

w

a 

lu

b 

ca

łk

ow

ita

 re

te

nc

ja

 m

at

er

ia

łó

w

 u

sz

cz

el

ni

aj

ąc

yc

h 

w

 o

bs

er

w

ac

ja

ch

 1

2 

m

ie

s. 

na

 p

od

sta

w

ie

 p

iśm

ie

nn

ic

tw

a

L.p.

Autor

W

iek 

 

badanych 

 

w latach

Liczba 

 

uszczelnionych  powierzchni

Czas 

 

obserwacji 

 

miesiące

Redukcja 

 

lub frekwencja 

 

próchnicy

Utrata 

 

częściowa

Utrata 

 

całkowita

Rodzaj 

 

materiału

1.

Wójtowicz

, 1979 [46]

7-8

230

12

97,90%

–

–

lak Nuva Seal

2.

Felkowska-Mielnik

 i wsp., 1993 [5]

7

76

12

9,09% frekwencja

 

(57,58% kontrola)

60,6%

15,5%

Helio-Seal

57,5%

12,12%

Pit Fissure Sealant

3.

Barańska-Gachowska 

i wsp., 1994 [3]

6

363

12

14,87% 

frekwencja

37,47%

20,39%

Helio-Seal

4.

Łuczaj-Cepowicz

 i wsp., 1994 [25]

6-8

120

12

100% przy całkowitej retencji

35%

1,6%

Contact-Seal

38%

25%

Helio-Seal

5.

Pawłowska

 i wsp., 1997 [35]

8

599

12

91% (szczęka), 

 

86,3% (żuchwa)

około 25%

około 25%

Helioseal

6.

Mar

czuk-Kolada 

i wsp., 1999 [27]

6-17

123

12

100% całkowita retencja,

 

96,8% brak retencji

12,20%

6,50%

Jonosit Seal

7.

Marzec-Kor

onczewska 

i wsp., 1999 [31]

6-8

300

12

92,13%

–

20,60%

Concise 

WS

256

96,87%

–

97,60%

Fuji III

8.

Sikorska-Jar

oszyńska 

i wsp., 2001 [37]

6

47

12

90,27%

7,96%

5,31%

Helioseal F

66

9,12% przy całkowitej retencji

–

–

Dyract Seal

788

M. Fidecki, E. Jodkowska 

Czas. Stomatol.,

odsetek  redukcji  próchnicy  (95,7%)  odnoto-

wano po zastosowaniu Concise Enamel Bond 

System [16]. Po zastosowaniu uszczelniacza 

Nuva  Seal  katalizowanego  promieniami  UV 

[11], zwrócono uwagę na trudności techniczne 

związane ze stosowaniem materiałów polime-

ryzowanych UV w porównaniu z materiałami 

polimeryzowanymi chemicznie.

W  innych  pracach  [29,  30]  oceniono  za-

dowalającą  retencję  materiału  Delton  oraz 

jego  skuteczność  w  redukcji  próchnicy.  Z 

kolei  Jańczuk  i  Marzec-Koronczewska  [8] 

opublikowali  wyniki  uzyskane  po  2  latach 

od  uszczelnienia  bruzd  zębów  u  847  dzie-

ci  7-letnich,  zamieszkujących  siedem  miast 

wojewódzkich.  Uzyskane  wyniki  nie  tylko 

potwierdziły  skuteczność  zapobiegawczego 

uszczelniania bruzd zębów bocznych u dzie-

ci,  lecz  stały  się  podstawą  do  wprowadze-

nia  masowego  profilaktycznego programu

uszczelniania pierwszych zębów trzonowych 

stałych u polskich dzieci, który zrealizowano 

w 1992 roku.

Ciepły i wsp. [4] na podstawie 2 letnich ob-

serwacji  podkreślili,  że  utrzymanie  materia-

łu  w  bruzdach  zależy  przede  wszystkim  od 

możliwości  dokładnego  wykonania  zabiegu. 

U  dzieci  pobudliwych,  u  których  wystąpiły 

trudności z utrzymaniem suchości pola zabie-

gowego częściej stwierdzono ubytki materia-

łu. Również Jodkowska [12] po 2 letniej oce-

nie materiałów uszczelniających użytych z lub 

bez pośrednich systemów wiążących zwróciła 

uwagę, że długotrwała retencja materiałów ma 

istotne znaczenie. Tak długo jak utrzymywał 

się materiał uszczelniający nie dochodziło do 

powstania próchnicy. Równocześnie ocena kli-

niczna materiałów uszczelniających użytych z 

lub bez pośrednich systemów wiążących, nie 

potwierdziła różnic w ich retencji. Także ma-

teriały uszczelniające na bazie cementów sz-j. 

[7,  32,  42],  ze  względu  na  ich  właściwości, 

tj:  dobre  wiązanie  z  niewytrawionym  szkli-

wem  i  zębiną  oraz  oddawanie  fluorków do

otaczającego  szkliwa,  okazały  się  przydatne 

do uszczelniania bruzd. Chociaż potwierdzo-

no ich skuteczność w redukcji próchnicy, to 

jednak stwierdzono, że wraz z upływem czasu 

częściej dochodzi do powstania częściowych 

lub całkowitych ubytków w materiale uszczel-

niającym. Wpływ na lepszą retencję cementów 

sz-j w bruzdach zębów może mieć zastosowa-

nie materiału łączącego Syntac, ułatwiającego 

połączenie  ze  zmineralizowanymi  tkankami 

zęba oraz zastosowania na utwardzony cement 

warstwy  żywicy  Heliobond  [17].  Również 

oceniony materiał uszczelniający na bazie ce-

mentu sz-j wzbogacony pierwiastkami cynku 

i fluoru [14] wykazywał wysoką retencję oraz

poprawę działania przeciwpróchnicowego po-

przez  obecność  dodatkowych  pierwiastków. 

Ocena kliniczna retencji i przeciwpróchnico-

wego działania dwóch materiałów Helioseal F 

i Ultraseal XT potwierdziła większą skutecz-

ność przed próchnicą materiału Ultraseal XT 

niż laku Helioseal F [45].

Z  oceny  skuteczności  uszczelniania  bruzd 

zębów  za  pomocą  półpłynnych  materiałów 

złożonych lub półpłynnego materiału kompo-

merowego,  niebędących  klasycznymi  mate-

riałami uszczelniającymi wynika, że frekwen-

cja  próchnicy  wzrasta  proporcjonalnie  wraz 

z  utratą  materiału  uszczelniającego.  Nie  we 

wszystkich zębach z całkowitym brakiem ma-

teriału uszczelniającego stwierdzano próchni-

cę, co autorzy wiążą z prawdopodobną obec-

nością  w  głębszych  częściach  bruzd  niewi-

docznych makroskopowo pozostałości mate-

riału uszczelniającego [22] (tab. 3).

Obserwacja po 3-5 latach od uszczelnie-

nia zębów

Wyniki  zapobiegania  próchnicy  na  po-

wierzchni zębów żujących uzyskane po 5 la-

789

2008, 61, 11 

Skuteczność uszczelniania bruzd międzyguzkowych 

T

ab

el

a 3. R

ed

uk

cj

a 

pr

óc

hn

ic

y 

or

az

 c

zę

śc

io

w

a 

lu

b 

ca

łk

ow

ita

 re

te

nc

ja

 m

at

er

ia

łó

w

 u

sz

cz

el

ni

aj

ąc

yc

h 

w

 o

bs

er

w

ac

ja

ch

 2

4 

m

ie

s. 

na

 p

od

sta

w

ie

 p

iśm

ie

nn

ic

tw

a

L.p.

Autor

W

iek 

 

badanych 

 

w latach

Liczba 

 

uszczelnionych  powierzchni

Czas 

 

obserwacji 

 

miesiące

Redukcja 

 

lub frekwencja 

 

próchnicy

Utrata 

 

częściowa

Utrata 

 

całkowita

Rodzaj 

 

materiału

1.

Jodkowska

, 1983 [13]

dzieci

180

24

94,40%

5%

2,77%

Concise Brand 

White 

Sealent System

2.

Wójtowicz

, 1983 [47]

7-8

80

24

100%

16,7-%

1,20%

Kerr

237

92,45%

21,64%

4,76%

Nuva Seal

3.

Jodkowska

, 1984 [16]

190

24

95,70%

1,57%

2,63%

Concise EBS

4.

Jodkowska

, 1984 [1

1]

7-13

190

24

91,20%

6,85%

3,68%

Nuva Seal

5.

Mar

zec-Kor

onczewska

, 1991 [29]

6-8

608

24

96,70%

7,10%

5,10%

Delton

6.

Mar

zec-Kor

onczewska

, 1991 [30]

156

24

9,30%

8%

Delton

7.

Jańczuk, 

Mar

zec-Kor

onczewska

, 1993 

[8]

7

1528

24

43,7%

–

37%

Delton

8.

Ciepły

 i wsp., 1994 [4]

6-14

395

24

–

–

9.

Jodkowska

, 1996 [12]

11-12

134

24

–

14,10%

14,10%

Concise LCWS i  Helioseal

132

15,10%

Helioseal/Syntac Concise  LCWS/Scotchbond

10.

Jodkowska

, 1996 [15]

7-8

50

24

100%

16%

64%

Chemadent G-J

66%

Fuji III LC

11.

Mar

zec-Kor

onczewska

, 1997 [28]

6-7

470

24

100% całkowita retencja, 

 

88,4% częściowa retencja, 

 

72% brak retencji

20%

15%

V

isio-Seal

12.

Jodkowska

, 1998 [17]

6-7, 1

1-12

135

24

100%

23,70%

14,10%

V

ivaglass-Base

13.

Jodkowska

, 1998 [14]

6-12

393

24

100% całkowita retencja, 

 

91,9% częściowa retencja, 

 

60% brak retencji

9,40%

3,80%

Jonosit Seal

14.

Wędrychowicz-W

elman, 2001 [45]

7-12

162

24

1,23% 

frekwencja 

przy 

częściowej

 

5,56 brak

23,46%

22,22%

Helioseal F

137

0,

73

% 

frekwencja 

przy 

częściowej

 

3,65% brak

13,87%

12,41%

UltraSeal XT

 plus

15.

Jodkowska i Raczyńska

, 2003 [22]

11-12

675

24

29,7%

29,7%

12,60%

Arabsk Flow

, Reference 

Flow

, Revolution, 

Tetric 

Flow

, Flow Line, Dyract 

Flow

790

M. Fidecki, E. Jodkowska 

Czas. Stomatol.,

tach  od  zastosowania  czterech  materiałów 

uszczelniających  (Contact-Seal,  Helioseal, 

Evicrol i Prisma-Shield) potwierdziły znacz-

ną redukcję próchnicy po uszczelnianiu bruzd 

międzyguzkowych pomiędzy drugim a piątym 

rokiem  obserwacji.  Odsetek  retencji  wszyst-

kich zastosowanych materiałów poza materia-

łem Evicrol – Fissur był do siebie zbliżony. Dla 

Evicrolu wyniósł 0%. Z kolei retencja materia-

łu  uszczelniającego  bruzdy  międzyguzkowe 

oceniana po dwóch latach zależała od zasto-

sowanego materiału. Natomiast po tym czasie 

rodzaj użytego materiału nie miał wpływu na 

utrzymanie się jego w bruzdach zębów trzo-

nowych [20].

Także stopień redukcji próchnicy po 5 latach 

od jednorazowej aplikacji dziewięciu różnych 

materiałów, wśród których były materiały zło-

żone katalizowane chemicznie bądź światłem 

wyniósł 71,25%. Dla materiału Concise EBS 

aż 73%, zaś dla pozostałych materiałów 60%. 

Nie stwierdzono istotnej różnicy pomiędzy za-

stosowaniem materiału światłoutwardzalnego 

lub chemoutwardzalnego. Stąd ich retencja nie 

zależała od zastosowanego materiału [10].

Wyniki badań opublikowane w 2001 roku 

[6] nie powierdziły istotnego profilaktyczne-

go  wpływu  uszczelniania  bruzd  pierwszych 

stałych zębów trzonowych na wartość wskaź-

ników epidemiologicznych w dłuższym prze-

dziale czasowym (brak wpływu na wskaźnik 

PUW). Stąd sugerowano, że powinny nastąpić 

zmiany  w  indywidualnych  programach  pro-

filaktycznych zależne od oceny, tzw. ryzyka

próchnicy (dzieci niepełnosprawne, dzieci za-

liczane do grupy wysokiego ryzyka próchni-

cy oraz osoby z zaobserwowanymi głębokimi 

bruzdami na powierzchni żującej zębów).

Inne badanie [21], do którego użyto materia-

łów uszczelniających na bazie cementu sz-j z 

zawartością cynku i fluoru (Jonosit Seal DMG)

po 60 miesiącach w 77,5% przypadków po-

twierdziły retencję materiałów na żujących po-

wierzchniach zębów. Obecność próchnicy po-

zostawała w ścisłej zależności od utrzymywa-

nia się materiałów uszczelniających. W przy-

padku  całkowitej  retencji  materiału  uszczel-

niającego redukcja próchnicy wyniosła 99,6%, 

zaś przy całkowitej utracie materiału po 5 la-

tach, redukcja próchnicy wyniosła 69%.

W badaniach wykonanych po 5–6 latach od 

zabiegu uszczelniania bruzd Mielnik-Błaszczak 

i  Rutka  [33]  uzyskały  około  65%  redukcję 

próchnicy.  Frekwencja  próchnicy  wzrastała 

wówczas, gdy dochodziło do całkowitej utra-

ty materiału uszczelniającego. 

Wędrychowicz-Welman [44] na podstawie 3 

letnich obserwacji stwierdziła lepszą retencję 

materiału Ultraseal XT na powierzchni zębów 

przedtrzonowych, niż trzonowych. W przypad-

kach częściowej lub całkowitej utraty materia-

łu  uszczelniającego  dochodziło  do  progresji 

próchnicy. Występowała, zatem istotna zależ-

ność pomiędzy stopniem redukcji próchnicy a 

retencją materiału uszczelniającego (tab. 4).

Obserwacja po 6-15 latach od uszczelnie-

nia zębów

U 17 -18 letniej młodzieży po 10 latach od 

zabiegu  stwierdzono,  że  tylko  20%  uszczel-

nionych zębów uległo próchnicy, zaś aż 86,8% 

zębów nie pokrytych materiałem uszczelnia-

jącym (grupa kontrolna). Wszystkie użyte do 

lakowania zębów materiały wraz z upływem 

czasu  tracąc  retencję  nie  zapobiegały  sku-

tecznie próchnicy [9]. Na podstawie obserwa-

cji dzieci szkolnych po 8 latach od pokrycia 

bruzd pierwszych stałych zębów trzonowych, 

Remiszewski [36] zwrócił uwagę, na koniecz-

ność  wcześniejszego  uszczelniania  bruzd  w 

programach profilaktyki przeciwpróchnicowej

już u 5-6 letnich dzieci, nie zaś dopiero u 7 

letnich.

Najdłuższe obserwacje skuteczności uszczel-

791

2008, 61, 11 

Skuteczność uszczelniania bruzd międzyguzkowych 

T

ab

el

a 4. Redu

-

nictwa

L.p.

Autor

W

iek 

 

badanych 

 

w latach

Liczba 

 

uszczelnionych  powierzchni

Czas 

 

obserwacji 

 

lata

Redukcja 

 

lub frekwencja 

 

próchnicy

Utrata 

 

częściowa

Utrata 

 

całkowita

Retencja 

 

całkowita

Rodzaj 

 

materiału

1.

Jodkowska i Bugaj

, 1993 [20]

7-8

90

5

63,30%

16,6%

17,7%

–

Contact-Seal.  Helioseal, 

 

Prisma-Shield

30

0%

30%

56,6%

–

Evicrol-Fissure

2.

Jodkowska

, 1993 [10]

7-12

250

5

71,25%

–

19,6%

–

Helioseal, 

 

Nuva-Seal, 

 

Prisma-Shield

530

60%

–

14,9%

–

Concise BWSS,  Concise EBS, 

 

Contact-Resin, Delton,  Evicrol-Fissur

, Oralin

3.

Szymańska

, 1993 [42]

6

135

5

53,50%

30%

55,8%

–

Contact Seal

4.

Jodkowska

, 1994 [19]

7-12

400

3

80,40%

6%

5,75%

–

Concise LCWS

85,50%

5%

66,5%

–

Fuji Ionomer typ III

5.

Mielnik-Błaszczak i Rutka

, 2000 [33]

6-12

400

5

64,90%

–

41,3%

–

Helioseal

6.

Hilt

, 2001 [6]

7-12

1304

5

–

13,5%

45,9%

–

–

7.

Wędrychowicz-W

elman

, 2004 [44]

7-8

94

3

92,86%

–

–

70%

UltraSeal XT

 plus

11-12

308

–

–

70%

UltraSeal XT

 plus

792

M. Fidecki, E. Jodkowska 

Czas. Stomatol.,

niania bruzd zębowych zostały opisane w 1999 

roku [18]. U 270 dzieci 7-8 letnich uszczelnio-

no  powierzchnie  żujące  1980  zębów.  Dzieci 

podzielono na trzy grupy w zależności od licz-

by uszczelnionych zębów. W I grupie uszczel-

niono 180 pierwszych trzonowych zębów sta-

łych, w II – 360 pierwszych trzonowych zębów 

stałych,  zaś  w  grupie  III  –  1440  zębów  sta-

łych (przedtrzonowych, pierwszych i drugich 

trzonowych).  Do  uszczelniania  zastosowano 

obecne wówczas na rynku materiały typu Bis-

GMA katalizowane promieniami UV (Nuva-

Seal System) oraz chemicznie (Concise Brand 

White  Sealant  –  System  i  Concise  Enamel 

Bond System). Dzieci obserwowano przez 15 

lat. Do 2 lat badania kontrolne wykonywano 

co 6 mies., a później co 12 mies.

Spośród 360 dzieci (270 po zabiegach oraz 90 

grupa kontrolna) objętych badaniem wstępnym, 

po 15 latach skontrolowano 137 osób (38%). 

Stwierdzono, że wraz z upływem czasu spadał 

odsetek zębów uszczelnionych z całkowitą re-

tencją materiału. Po 15 latach wyniósł on 29% 

obserwacji (spadek 3,5 krotny), Wzrastał nato-

miast odsetek zębów z retencją częściową lub 

brakiem materiału uszczelniającego.

Redukcja  próchnicy  wyrażona  odsetkiem 

zębów zabezpieczonych przed próchnicą w I 

grupie dla pierwszych stałych zębów trzono-

wych wyniosła po 15 latach 59%. Oceniono 

także wskaźnik „net gain”, tak zwany czysty 

zysk,  określający  rzeczywistą  liczbę  zębów 

zabezpieczonych  przed  próchnicą  w  wyniku 

zabiegu uszczelniania bruzd. Jego wartość w 

I grupie wyniosła 40%, w II grupie 36% zaś 

wartość „net gain” 16. Z kolei w III grupie, 

po uszczelnieniu wszystkich zębów bocznych, 

dla pierwszych stałych zębów trzonowych wy-

nosiła odpowiednio 59%, a „net gain” 31, zaś 

dla zębów przedtrzonowych 56% i „net gain” 

10. Dla pierwszych i drugich stałych zębów 

trzonowych odsetek redukcji próchnicy po 15 

latach wyniósł odpowiednio 54%, a „net gain” 

26 (tab. 5).

Omówienie wyników i dyskusja

Na  podstawie  danych  opublikowanych  w 

polskim  piśmiennictwie  stomatologicznym 

(lata  1979-2004)  zanalizowano  skuteczność 

różnych materiałów uszczelniających w pro-

filaktyce przeciwpróchnicowej u osób w wieku

3-28 lat oraz oceniono zależności występujące 

pomiędzy stopniem redukcji choroby próchni-

cowej a retencją materiałów uszczelniających. 

Wśród ocenianych w pracach materiałów uży-

tych do uszczelniania bruzd zębów przedtrzo-

nowych  i  trzonowych  były:  cyjanoakrylany, 

poliuretany,  żywice  typu  Bis-GMA,  cemen-

ty sz-j oraz cermety i kompomery. Okres ob-

serwacji skuteczności ocenianych materiałów 

podawany przez różnych autorów wahał się w 

granicach od 3 mies. do 15 lat [18, 43].

W  zależności  od  czasu  obserwacji  publi-

kowanych wyników skuteczności uszczelnia-

nia bruzd zębów bocznych, analizowane dane 

zgrupowano  w  przedziałach  czasowych:  3-6 

mies., 12 mies., 24 mies., 3-5 lat oraz 6-15 lat. 

I tak po uszczelnieniu 2192 powierzchni zę-

bów, w czasie 3-6 mies. obserwacji, uzyska-

no  redukcję  próchnicy  na  poziomie  97,8%. 

Retencja  materiałów  uszczelniających  wy-

niosła 77,8%, zaś całkowita utrata materiału 

uszczelniającego stanowiła 7,6% przypadków. 

[1, 2, 26, 38, 39, 40, 41, 43].

Na  podstawie  12  miesięcznych  obserwa-

cji  2293  powierzchni  zębowych  pokrytych 

materiałem  uszczelniającym,  uzyskaną  re-

dukcję próchnicy zębów oceniono na 95,4%. 

Całkowita  utrata  materiału  uszczelniającego 

wyniosła 21,3%, zaś częściowa 31,2% [3, 5, 

25, 27, 31, 35, 37, 46]. Ocena 6395 uszczel-

nionych  powierzchni  zębów  po  24  miesią-

cach obserwacji wykazała redukcję próchnicy 

793

2008, 61, 11 

Skuteczność uszczelniania bruzd międzyguzkowych 

o 83,7%, całkowitą utratę materiału w 16,1% 

oraz częściową w 9,6% przypadków [4, 8, 11, 

12, 13, 14, 15, 16,17, 22, 28, 29, 30, 45, 47].

Z kolei na podstawie 3-5 letnich obserwacji 

3941  zębów  pokrytych  materiałem  uszczel-

niającym, oceniona redukcja próchnicy utrzy-

mywała się na poziomie 63,5%, zaś całkowi-

ta utrata materiału uszczelniającego wyniosła 

36,0%, a częściowa 16,9% [6, 10, 19, 20, 33, 

42, 44].

Ocena 3217 powierzchni zębów bocznych 

dokonana po 6-15 latach od zabiegów uszczel-

niania bruzd wykazała redukcję próchnicy zę-

bów na poziomie 60,1%. Do całkowitej utra-

ty materiału uszczelniającego doszło w 32% 

przypadków, zaś częściowej w 18,3% [9, 18, 

21, 24, 33, 36]

Z analizy wyników badań opublikowanych 

w polskim piśmiennictwie stomatologicznym 

wynika, że skuteczność ocenianych materia-

łów wyrażona poprzez redukcję próchnicy wa-

hała  się  w  granicach  od  36%  do  100%  [10, 

12, 17, 18, 25, 27, 38, 39]. Większość auto-

rów ocenianych publikacji podkreśliła zwią-

zek  występujący  pomiędzy  czasem  upływa-

jącym od zabiegu uszczelniania bruzd zębo-

wych, a retencją materiałów uszczelniających 

i redukcją próchnicy zębów.

Na podstawie wyników uzyskanych z ana-

lizy piśmiennictwa stomatologicznego można 

określić wymagania warunkujące powodzenie 

zabiegu uszczelniania bruzd. Są to:

1) właściwa ocena kliniczna zębów zakwa-

lifikowanych do zabiegu,

2) dobra izolacja od wpływu wilgoci i śli-

ny,

3) wykonanie zabiegu zgodnie z zalecenia-

mi danego producenta materiału,

4) staranne wykonanie zabiegu,

5) korekta wysokości zwarcia,

6)  kontrola  utrzymania  materiału  uszczel-

niającego bruzdy na powierzchni zęba.

T

ab

el

a 5. R

ed

uk

cj

a p

ró

ch

ni

cy

 o

ra

z c

zę

śc

io

w

a l

ub

 ca

łk

ow

ita

 re

te

nc

ja

 m

at

er

ia

łó

w

 u

sz

cz

el

ni

aj

ąc

yc

h 

w

 o

bs

er

w

ac

ja

ch

 6

-1

5 

le

tn

ic

h 

na

 p

od

sta

w

ie

 p

iśm

ie

nn

ic

tw

a

L.p.

Autor

W

iek 

 

badanych 

 

w latach

Liczba 

 

uszczelnionych  powierzchni

Czas 

 

obserwacji 

 

lata

Redukcja 

 

lub frekwencja 

 

próchnicy

Utrata 

 

częściowa

Utrata 

 

całkowita

Rodzaj 

 

materiału

1.

Jodkowska

, 1991 [9]

7-8

180

10

68%

–

–

Concise Brand 

White 

Sealent System

190

50%

–

–

Nuva Seal

190

64%

–

–

Concise EBS

2.

Kruszyńska-Rosada 

i Borysewicz-Lewicka

, 1994 [24]

7-8

44

7

42%

5%

93%

Contact Seal

3.

Remiszewski

, 1994 [36]

7-15

88

8

40,9%

–

–

Oralin

53,3%

–

–

Contact Seal

4.

Jodkowska

, 1999 [18]

7-8

1980

15

od 36% do 59%

35,5%

36,5%

Nuva Seal i Concise  Brand 

White Sealent 

System

5.

Mielnik-Błaszczak 

i Rutka

, 2000 [33]

6-12

202

6

68,32%

–

35,2%

Helioseal

6.

Jodkowska 

i Raczyńska

, 2003 [21]

6-12

343

5

99,6% całkowita retencja,

 

83,3% częściowa retencja,

 

69% brak retencji

14%

8,5%

Ionosit-Seal

794

M. Fidecki, E. Jodkowska 

Czas. Stomatol.,

Podsumowanie

Podsumowując  ponad  25  letni,  intensyw-

ny  okres  badań  polskich  lekarzy  stomatolo-

gów nad skutecznością zabiegu uszczelniania 

bruzd  wykazano  jednoznacznie  na  profilak-

tyczne  i  przeciwpróchnicowe  działanie  ma-

teriałów  uszczelniających.  Wydawać  by  się 

mogło,  że  metoda  ta  powinna  być  obecnie 

standardem postępowania profilaktycznego u

dzieci. Jednak tak nie jest. W 1995 roku [7] 

okazało się, że pomimo redukcji próchnicy u 

polskich 12 letnich dzieci (średnio o 28,5%), 

choroba próchnicowa zębów szóstych nie ule-

gła zmniejszeniu. Pomiędzy 6 a 12 rokiem ży-

cia, aż 89,3% dzieci miało przynajmniej jeden 

ząb szósty dotknięty próchnicą, a 24,4% 18 let-

nich osób utraciło przynajmniej jeden ząb szó-

sty z tego powodu. Z kolei dane opublikowa-

ne w 2005 roku wskazały, że w Polsce tylko u 

9% dzieci 6– letnich stwierdzono obecność na 

powierzchni żującej zębów stałych materiału 

uszczelniającego. 

W populacji 12 letnich dzieci jedynie 22,6% 

korzystało  z  indywidualnych,  profesjonal-

nych  metod  zapobiegania  próchnicy  i  miało 

uszczelnione powierzchnie żujące zębów sta-

łych [23].

Piśmiennictwo

1.  Barańska-Gachowska M, Szkodny K, Grygier 

K,  Lisiewicz-Dyduch  J:  Badania  skuteczno-

ści  materiału  Estiseal  LC  zastosowanego  w 

profilaktyce próchnicy pierwszych trzono-

wych zębów stałych u dzieci 6-letnich. Mag 

Stomatol 1994, 4, 6: 13-20.

2.  Barańska-Gachowska  M,  Postek-Stefańska 

L, Grygier K, Koziarz A: Kliniczna ocena wy-

pełniacza bruzd i szczelin Helioseal w profi-

laktyce próchnicy zębów. Obserwacje 6-mie-

sięczne. Czas Stomatol 1994, 47, 9: 594-599, 

3.  Barańska-Gachowska M, Postek-Stefańska L, 

Koziarz A, Szkodny K, Grygier K: Roczne ob-

serwacje  kliniczne  skuteczności  działania  w 

profilaktyce próchnicy materiału Helioseal.

Przegl  Stomatol  Wieku  Rozwoj  1994,  6/7: 

14-15.

4.  Ciepły  J,  Fijał  D,  Kwapińska  H,  Pelc  M: 

Dwuletnie  obserwacje  zastosowania  laków 

szczelinowych  w  profilaktyce próchnicy.

Stomatol Klin 1994, 15: 85-88.

5.  Fetkowska-Mielnik K, Szymańska J, Marzec 

P, Krawczyk D: Roczne obserwacje zastoso-

wania  laków  szczelinowych  Helioseal  i  Pit 

Fissure  Sealant  w  zębach  szóstych  u  dzie-

ci 7-letnich. Przegl Stomatol Wieku Rozwoj 

1993, 1/2: 36-38. 

6.  Hilt A: Pięcioletnia ocena skuteczności pro-

gramu profilaktycznego lakowania bruzd zę-

bów pierwszych trzonowych stałych przepro-

wadzonego w Łodzi. Przegl Stomatol Wieku 

Rozwoj 2001, 3/4: 103-108.

7.  Jańczuk  Z,  Banach  J,  Lisiecka  K:  Stan  na-

rządu  żucia  polskiej  populacji,  Pomorska 

Akademia Medyczna w Szczecinie, 1990.

8.  Jańczuk Z, Marzec-Koronczewska Z: Dwulet-

nie wyniki lakowania zębów szóstych prepa-

ratem  chemoutwardzalnym  Delton  u  7-lat-

ków w Polsce. Mag Stomatol 1993, 3, 9: 12-

-14. 

9.  Jodkowska  E:  Długoterminowe  obserwacje 

kliniczne  nad  skutecznością  profilaktyczne-

go  zabiegu  uszczelniania  bruzd  międzyguz-

kowych. Mag Stomatol 1991, 1, 5: 9-11.

10.  Jodkowska  E:  Długoterminowe  obserwacje 

kliniczne nad skuteczności różnych uszczel-

niaczy w zapobieganiu próchnicy powierzch-

ni żujących. Mag Stomatol 1993, 2, 1: 42-45.

11.  Jodkowska  E:  Dwuletnie  badania  kliniczne 

po  zastosowaniu  materiału  uszczelniającego 

Nuva-Seal. Czas Stomatol 1984, 37, 12: 917-

-929. 

12.  Jodkowska  E:  Dwuletnia  kliniczna  ocena 

utrzymywania  uszczelniaczy,  użytych  z  lub 

bez  pośrednich  systemów  wiązania.  Przegl 

Stomatol Wieku Rozwoj 1996, 1, 13: 22-25.

13.  Jodkowska E: Dwuletnie obserwacje klinicz-

795

2008, 61, 11 

Skuteczność uszczelniania bruzd międzyguzkowych 

ne  po  zastosowaniu  materiału  uszczelniają-

cego  Concise  Brand  White  Sealant  System. 

Czas Stomatol 1985, 38, 1: 1-8. 

14.  Jodkowska E: Dwuletnie obserwacje klinicz-

ne skuteczności uszczelniacza Ionosit-Seal w 

profilaktyce próchnicy zębów trzonowych i

przedtrzonowych. Stomatol Współcz 1998, 5, 

3: 176-178. 

15.  Jodkowska E: Kliniczna ocena porównawcza 

wybranych uszczelniaczy z cementów szkla-

no-jonomerowych w profilaktyce zębów sta-

łych.  Obserwacje  24-miesięczne.  Stomatol 

Współcz 1996, 3, 2: 116-120. 

16.  Jodkowska E: Obserwacje kliniczne po zasto-

sowaniu materiału złożonego Concise Enamel 

Bond  System  do  uszczelnienia  powierzchni 

·żującej zębów. Czas Stomatol 1984, 37, 11: 

839-846. 

17.  Jodkowska  E:  Ocena  kliniczna  skuteczności 

cementu  szklano-jonomerowego  Vivaglass-

Base  firmy Vivadent w profilaktyce próch-

nicy  zębów  trzonowych.  Stomatol  Współcz 

1998, 5, 6: 409-411. 

18.  Jodkowska E: Skuteczność zabiegu uszczel-

niania bruzd międzyguzkowych w świetle od-

ległych obserwacji klinicznych i badań labora-

toryjnych: rozprawa habilitacyjna/. Akademia 

Medyczna  Instytut  Stomatologii,  Zakład 

Stomatologii  Zachowawczej  w  Warszawie. 

Warszawa. Wydaw. AM, 1999-146. 

19.  Jodkowska E: Trzyletnie obserwacje porów-

nawcze skuteczności uszczelniaczy tradycyj-

nych  i  cementów  szklano-jonomerowych  w 

zapobieganiu  próchnicy.  Stomatol  Współcz 

1994, 4: 307-311.

20.  Jodkowska  E,  Bugaj  J:  Pięcioletnie  bada-

nia  kliniczne  nad  skutecznością  materia-

łów Contact-Seal, Helioseal, Evicrol-Fissur i 

Prisma-Shield w zapobieganiu próchnicy po-

wierzchni  żujących.  Mag  Stomatol  1992,  2, 

6: 8-13. 

21.  Jodkowska J, Raczyńska M: Ocena skutecz-

ności uszczelniania zębów bocznych u dzieci 

materiałem lonosit-Seal w profilaktyce próch-

nicy  –  obserwacje  pięcioletnie.  Stomatol 

Współcz 2003, 10, 5: 31-33.

22.  Jodkowska E, Raczyńska M: Ocena skutecz-

ności zabiegu uszczelniania bruzd zębów sta-

łych  półpłynnymi  materiałami  złożonymi  i 

kompomerami. Dent Med Probl 2003, 40, 2, 

299-303.

23.  Jodkowska E, Wierzbicka M, Szatko F: Stan 

zdrowia jamy ustnej oraz potrzeby profilak-

tyczno-lecznicze dzieci w wieku 6 i 12 lat w 

Polsce, w pierwszych latach procesu integrac-

ji europejskiej”, Ministerstwo Zdrowia 2005.

24.  Kruszyńska-Rosada  M,  Borysewicz-Lewicka 

M: Profilaktyczne uszczelnianie bruzd zębo-

wych  lakiem  Contact-Seal  u  dzieci  –  7-let-

nie  obserwacje  kliniczne.  Przegl.  Stomatol 

Wieku Rozwoj 1994, 5: 12-15.

25.  Łuczaj-Cepowicz  E,  Zdanowicz-Wiloch  J: 

Ocena skuteczności dwóch wybranych laków 

szczelinowych w profilaktyce próchnicy po-

wierzchni  zgryzowych  pierwszych  stałych 

trzonowców. Przegl Stomatol Wieku Rozwoj 

1994, 5: 40-42.

26.  Marczak-Wojtyńska  A,  Kołmider  M,  Renata 

Koprowska  R,  Wiesława  Sędrowicz  W: 

Wstępna  ocena  kliniczna  laku  Ionosit-Seal. 

Stomatol Współcz 2000, 7, 1: 21-23. 

27.  Marczuk-Kolada  G,  Barbara  Szafrańska-

Perkowska B: Roczna ocena utrzymania laku 

Jonosit-Seal  w  zębach  trzonowych  i  przed-

trzonowych.  Nowa  Stomatol  1999,  4,  4: 

9-11.

28.  Marzec-Koronczewska  Z:  Dwuletnie  obser-

wacje skuteczności laku Visio-Seal w profi-

laktyce próchnicy zębów pierwszych trzono-

wych stałych u dzieci. Mag Stomatol 1997. 7, 

7: 23-25. 

29.  Marzec-Koronczewska  Z:  Utrzymanie  laku 

Delton i redukcja próchnicy w zębach bocz-

nych. Czas Stomatol 1991, 44, 6: 405-410. 

30.  Marzec-Koronczewska 

Z: 

Skuteczność 

uszczelniania  bruzd  międzyguzkowych  la-

kiem Delton w wykonaniu stomatologa i hi-

gienistki. Czas Stomatol 1991, 44, 7/8: 500-

-503. 

31.  Marzec-Koronczewska  Z,  Suszczewicz  A: 

Ocena  porównawcza  cementu  glasjonome-

rowego  Fuji  Ionomer  III  i  laku  bis-GMA 

796

M. Fidecki, E. Jodkowska 

Czas. Stomatol.,

Concise  White  Sealant  zastosowanych  do 

uszczelniania  bruzd  zębów  szóstych.  Mag 

Stomatol 1999, 9, 5: 20-23.

32.  Mejare I, Mjór I A: Glass ionomer and resin-

based fissure sealants: a clinical study. Eur J 

Oral Sci 1990, 98, 345. 

33.  Mielnik-Błaszczak 

M, 

Rutka 

D: 

Długoterminowa  kliniczna  ocena  lakowania 

bruzd w profilaktyce próchnicy zębów. Przegl

Stomatol Wieku Rozwoj 2000, 3/4: 87-90.

34.  Obersztyn A: Próchnica zębów i jej zapobie-

ganie; PZWL, Warszawa 1978.

35.  Pawłowska  E,  Wochna-Sobańska  E, 

Szczepańska J: Kliniczna ocena zębów zala-

kowanych Heliosealem po roku od wykona-

nia zabiegu. Nowa Stomatol 1997, 2, 1/2: 17-

-20.

36.  Remiszewski A:  Zastosowanie  uszczelniaczy 

bruzd  w  zębach  pierwszych  trzonowych  u 

dzieci szkolnych – badania 8-letnie. Stomatol 

Współcz 1994, 2: 130-132.

37.  Sikorska-Jaroszyńska  M  H  J,  Mielnik-

Błaszczak  M,  Borowska  M,  Krawczyk  D: 

Ocena  kliniczna  utrzymania  laku  Helioseal 

F  i  Dyract  Seal  w  pierwszych  stałych  zę-

bach trzonowych – obserwacje jednoroczne. 

Stomatol Współcz 2001, 8, 4: 45-50.

38.  Sobczak  M,  Sobiech  P,  Samsel  I:  Kliniczna 

ocena  utrzymania  laku  szczelinowego 

„Deguseal mineral” firmy Degussa w pierw-

szych  stałych  zębach  trzonowych  –  obser-

wacje 6-miesięczne. Przegl Stomatol Wieku 

Rozwoj 1999, 2/3: 10-13. 

39.  Szajewska-Jarzynka W, Wójtowicz D: Wstępne 

obserwacje  zastosowania  laku  szczelinowe-

go Conseal F u dzieci i młodzieży. Stomatol 

Współcz 2001, 8, 3: 35-37. 

40.  Szczepańska  J,  Sakowska  D,  Krzemiński  Z, 

Hilt A: Wpływ lakowania bruzd preparatem 

Fissurit  F  na  redukcję  próchnicy  i  liczeb-

ność  drobnoustrojów  próchnicotwórczych. 

Doniesienie  wstępne.  Czas  Stomatol  1995, 

48, 12: 769-773. 

41.  Szkodny K, Mangold D: Badania porównaw-

cze utrzymania wypełniaczy bruzd i szczelin: 

Heliosealu, Estisealu LC i Fissuritu F w zę-

bach stałych. Mag Stomatol 1996, 6, 12: 33-

35. 

42.  Szymańska J: Wybrane aspekty kliniczne za-

stosowania laku szczelinowego Contact-Seal 

w  profilaktyce próchnicy powierzchni żują-

cych. Przegl Stomatol Wieku Rozwoj 1993, 

3: 25-27. 

43.  Wal  A,  Sosnowska-Boroszko  A,  Kochanek 

A,  Kryńska  A,  Grudzień  A,  Zakrzewska  M, 

Drózd J, Osiejuk J, Sołtan A: Uszczelnianie 

zębów  trzonowych  mlecznych  u  dzieci  3-

-letnich  jako  metoda  profilaktyki próchnicy.

Nowa Stomatol 2002, 7, 2: 51-54.

44.  Wędrychowicz-Welman  A:  Trzyletnia  ocena 

kliniczna  laku  szczelinowego  zawierającego 

fluor UltraSeal XT plus u dzieci szkolnych.

Dent Forum 2004, 30, 1: 17-22. 

45.  Wędrychowicz-Welman  A:  Ocena  klinicz-

na zawierających fluor laków szczelinowych

Helioseal  F  i  Ultra  Seal  XT  w  profilaktyce

próchnicy  zębów  u  dzieci  szkolnych.  Mag 

Stomatol 2001, 11, 12: 30-34. 

46.  Wójtowicz D: Profilaktyka próchnicy pierw-

szych  zębów  trzonowych  za  pomocą  laku 

Ńuva-Śeal.  Czas  Stomatol  1979  r.  32  nr  9 

845-850.

47.  Wójtowicz D: Porównawcza ocena laku Ńuva 

Seal i laku Kerr w profilaktyce próchnicy u

dzieci szkolnych w świetle dwuletnich obser-

wacji. Czas Stomatol 1983 r. 36 nr 2 s. 95-

-101.

Otrzymano: dnia 16.V.2007 r.

Adres autorów: Zakład Stomatologii Zachowawczej 

IS WUM, 00-246 Warszawa, ul. Miodowa 18

Tel.: 022 5022032

Fax: 022 5022038

e-mail: fidecki@gmail.com