ARTYKUŁY

I

MATERIAŁY

45

Jarosław M. KALENIK

Centralny O

ś

rodek Szkolenia Stra

ż

y Granicznej – Koszalin

BIOTERRORYZM – ZAGRO

ś

ENIE XXI WIEKU

Streszczenie

XXI wiek, w zwi

ą

zku z rozwojem terroryzmu

ś

wiatowego, niesie

za sob

ą

realne zagro

ż

enie atakiem bioterrorystycznym. Wykorzystanie

czynników biologicznych w celach ofensywnych nie jest wynalazkiem
ostatnich kilku lat, a nawet kilku ostatnich wieków. Przez tysi

ą

clecia, naj-

ró

ż

niejsze choroby dziesi

ą

tkowały ludno

ść

udowadniaj

ą

c jak gro

ź

n

ą

i

ś

mierciono

ś

n

ą

broni

ą

mo

ż

e sta

ć

si

ę

niekontrolowany rozwój chorób

zaka

ź

nych. Bro

ń

biologiczna ze wzgl

ę

du na łatwo

ść

i niski koszt produk-

cji, a tak

ż

e dogodne formy przenoszenia i gromadzenia, jest idealnym

or

ęż

em dla terrorystów. Głównym celem ataku terrorystycznego jest

wzbudzenie strachu, paniki, przera

ż

enia, zachwianie poczucia bezpie-

cze

ń

stwa u jak najwi

ę

kszej cz

ęś

ci społecze

ń

stwa. Wiedza obywateli

na temat podstawowych patogenów mog

ą

cych mie

ć

zastosowanie

w sytuacji ataku bioterrorystycznego, jak chocia

ż

by w

ą

glika, jest tak ma-

ła,

ż

e wywołanie psychozy nie nastr

ę

czy terrorystom wi

ę

kszego proble-

mu. Do konsekwencji ataku bioterrorystycznego poza kosztami leczenia
osób zaka

ż

onych, finansami zwi

ą

zanymi z wdra

ż

aniem odpowiedniego

systemu reagowania i ograniczaniem rozpowszechniania si

ę

patogenu,

mo

ż

na równie

ż

zaliczy

ć

ogromne nakłady finansowe, które zostan

ą

przeznaczone na zwalczenie powstałego w społecze

ń

stwie efektu psy-

chologicznego.

W przygotowanej pracy zawarto histori

ę

stosowania broni biolo-

gicznej, opracowano charakterystyk

ę

patogenów, z którymi mo

ż

emy

mie

ć

do czynienia w razie wyst

ą

pienia ataku bioterrorystycznego, zesta-

wiono objawy chorobowe i proces leczenia w sytuacji pojawienia si

ę

za-

ka

ż

enia.

Wprowadzenie

Zagro

ż

enie terroryzmem zostało w sposób istotny odczute przez

społeczno

ść

mi

ę

dzynarodow

ą

po atakach na WTC i Pentagon. Z niedo-

wierzaniem ogl

ą

dali

ś

my jak Stany Zjednoczone b

ę

d

ą

ce symbolem pot

ę

gi

militarno-gospodarczej zostały bole

ś

nie dotkni

ę

te samobójczymi atakami

przeprowadzonymi z ich własnego terytorium. W XXI wieku realnym za-

ARTYKUŁY

I

MATERIAŁY

46

gro

ż

eniem staje si

ę

bioterroryzm, który zaczyna by

ć

coraz bardziej za-

uwa

ż

any w aspekcie zapewnienia bezpiecze

ń

stwa politycznego, militar-

nego oraz medycznego. W preambule postanowie

ń

Konwencji o zakazie

rozwoju, produkcji, składowania broni biologicznej i jej zniszczenia
z 1972 roku zostały u

ż

yte bardzo wzniosłe słowa: „Maj

ą

c na uwadze do-

bro całej ludzko

ś

ci, d

ąż

y

ć

b

ę

dziemy do całkowitej eliminacji czynników

bakteriologicznych oraz toksyn jako

ś

rodków bojowych. Jeste

ś

my prze-

konani,

ż

e ich stosowanie, powszechnie uwa

ż

ane za odra

ż

aj

ą

ce, wyma-

ga podj

ę

cia wszelkich

ś

rodków zmierzaj

ą

cych do zminimalizowania ta-

kiego ryzyka...”.

Dopiero przemiany polityczne po roku 1989 spowodowały ujaw-

nienie

cz

ęś

ci

programów

badawczo-rozwojowych

prowadzonych

w sprzeczno

ś

ci z postanowieniami Konwencji. Ogrom zagro

ż

enia jaki

mo

ż

e nie

ść

skryty atak bioterrorystyczny z wykorzystaniem zmutowa-

nych patogenów (niejednokrotnie odpornych na tradycyjn

ą

antybiotykote-

rapi

ę

) budzi strach i trwog

ę

, nawet w

ś

ród wysokich specjalistów mikro-

biologii.

Dlatego niezb

ę

dnym staje si

ę

coraz szersza edukacja społecze

ń

-

stwa z zakresu tematyki bioterroryzmu, gdy

ż

najgorszym przeciwnikiem

jest l

ę

k przed nieznanym, niewidzialnym zabójc

ą

. Straty ekonomiczno-

polityczne spowodowane ewentualnie wywołan

ą

panik

ą

mog

ą

okaza

ć

si

ę

znacznie wi

ę

ksze, ni

ż

w przypadku faktycznego ataku bioterrorystyczne-

go z u

ż

yciem

ś

mierciono

ś

nego patogenu. Dowodem na to były przesyłki

z przetrwalnikami laseczki w

ą

glika, które spowodowały w konsekwencji

lawinow

ą

ilo

ść

fałszywych zgłosze

ń

informuj

ą

cych o kolejnych przypad-

kach ataku bioterrorystycznego.

Cel

Celem pracy jest przedstawienie zagro

ż

enia bioterroryzmem oraz

najró

ż

niejszych czynników biologicznych, które mog

ą

sta

ć

si

ę

potencjal-

nym

ś

rodkiem ataku bioterrorystycznego ze szczególnym uwzgl

ę

dnie-

niem charakterystyki objawów chorobowych.

Terroryzm i bioterroryzm

Terroryzm stanowi szeroki termin u

ż

ywany do oznaczenia prze-

mocy lub siły w stosunku do osób, instytucji, a tak

ż

e własno

ś

ci w celu

zastraszenia, przymuszenia b

ą

d

ź

uzyskania okupu. D

ąż

eniem terrory-

stów b

ą

d

ź

terrorysty jest wywołanie poczucia strachu.

– terror, -oris (łac.): „strach, trwoga, przera

ż

enie”; „straszne

słowo, straszna wie

ść

”,

ARTYKUŁY

I

MATERIAŁY

47

– terreo (łac.): „wywoływa

ć

przera

ż

enie, straszy

ć

” od gr.

τρ

-

έω

/tero: „dr

ż

e

ć

, ba

ć

si

ę

”; „stchórzy

ć

, uciec”,

– terroryzm: „nieuzasadnione lub bezprawne u

ż

ycie siły b

ą

d

ź

przemocy wobec osób lub mienia, aby zastraszy

ć

lub wy-

wrze

ć

przymus na rz

ą

d, ludno

ść

cywiln

ą

lub ich cz

ęść

,

co zmierza do promocji celów politycznych lub społecznych”
(terroryzm pa

ń

stwowy, polityczny lub kryminalny),

– bioterroryzm: „wykorzystywanie czynników biologicznych (lub

broni biologicznej) w celach terrorystycznych”

Brak jest obecnie jednoznacznego zdefiniowania poj

ę

cia terrory-

zmu. Powodem tego jest brak mo

ż

liwo

ś

ci stworzenia definicji, która ak-

ceptowana byłaby przez społecze

ń

stwo mi

ę

dzynarodowe, a co za tym

idzie obj

ąć

zagadnienia terroryzmu jednolitym aktem prawnym na forum

mi

ę

dzynarodowym. Dodatkowym powodem braku osi

ą

gni

ę

cia kompro-

misu w przedstawionym wymiarze jest popieranie przez niektóre pa

ń

stwa

terroryzmu, zarówno w sferze politycznej jak i praktycznej.

Ameryka

ń

ski Departament Stanu dokonał rozgraniczenia na cele

niewalcz

ą

ce (noncombatant targets) i walcz

ą

ce (combatant targets).

Do tej pierwszej grupy zaliczaj

ą

zarówno cywilów, jak i

ż

ołnierzy poza

słu

ż

b

ą

(w tym funkcjonariuszy policji, pracowników ochrony, etc.). Po-

nadto Amerykanie uwzgl

ę

dniaj

ą

do celów noncombatant targets uzbrojo-

nych

ż

ołnierzy w miejscu, gdzie nie trwa konflikt zbrojny.

Federalne Biuro

Ś

ledcze (FBI) okre

ś

liło w 1996 roku definicj

ę

ter-

roryzmu jako: „bezprawne u

ż

ycie siły i przemocy przeciwko osobom

i rzeczom (prawu własno

ś

ci), by zastraszy

ć

lub zmusi

ć

rz

ą

d, ludno

ść

cywiln

ą

, czy jakikolwiek inny segment systemu pa

ń

stwa do popierania

politycznych lub społecznych

żą

da

ń

”.

W opinii wybitnych specjalistów zajmuj

ą

cych terroryzmem, naj-

bli

ż

sze lata mog

ą

przynie

ść

zwrot w kierunku

ś

rodków masowego ra

ż

e-

nia.

Ś

rodka taniego w produkcji, a zarazem trudnego do wykrycia. Tym

wymaganiom sprosta

ć

mo

ż

e bro

ń

biologiczna. Polska jako członek Unii

Europejskiej i NATO musi sprosta

ć

wyzwaniom jakie niesie coraz wi

ę

k-

sze, realne zagro

ż

enie ze strony terrorystów.

Bro

ń

masowej zagłady

Bro

ń

masowego ra

ż

enia mo

ż

emy podzieli

ć

na trzy rodzaje ozna-

czaj

ą

c ka

ż

d

ą

skrótowo jej pierwsz

ą

liter

ą

: A – atomowa, B – biologiczna

i C – chemiczna.

ARTYKUŁY

I

MATERIAŁY

48

Bro

ń

atomowa nazywana równie

ż

broni

ą

radiacyjn

ą

wykorzystuje

energi

ę

wydzielan

ą

podczas ła

ń

cuchowej reakcji rozpadu izotopów uranu

(233U lub 235U), plutonu (239Pu lub 241Pu) albo podczas syntezy j

ą

der

izotopów wodoru. W pierwszym przypadku mamy do czynienia z broni

ą

atomow

ą

, za

ś

w drugim z broni

ą

termoj

ą

drow

ą

o znacznie wi

ę

kszej sile

wybuchu od broni atomowej. Do tej ostatniej mo

ż

emy doda

ć

bro

ń

wodo-

rowo-uranow

ą

czyli tzw. bro

ń

termoj

ą

drow

ą

wielkiej mocy. Bro

ń

j

ą

drowa

mo

ż

e by

ć

u

ż

yta w postaci bomby lotniczej, pocisku artyleryjskiego lub

rakietowego, torpedy lub innego

ś

rodka stacjonarnego.

Bro

ń

biologiczna jest ładunkiem bojowym wypełnionym mikroor-

ganizmami chorobotwórczymi np. bakteriami, wirusami, toksynami, grzy-
bami, pierwotniakami, a niekiedy mog

ą

by

ć

to owady b

ą

d

ź

gryzonie, któ-

re stanowi

ą

naturalny

ś

rodek przenoszenia bakterii. Ładunek bojowy

mo

ż

e zosta

ć

przeniesiony na wiele sposobów. Mo

ż

na do tego celu u

ż

y

ć

pocisków, bomb, pojemników, a nawet niedawno zastosowanych przesy-
łek pocztowych. Mnogo

ść

sposobów przenoszenia powoduje utrudnione

przeciwdziałanie i odnajdywanie

ź

ródła pochodzenia zaka

ż

enia.

Istnieje rozmaita mnogo

ść

rodzajów bakterii, która mo

ż

e zosta

ć

wykorzystana jako bro

ń

biologiczna. Ró

ż

ni

ą

si

ę

one m.in. kształtem,

rozmiarem, zjadliwo

ś

ci

ą

, antygenowo

ś

ci

ą

odporno

ś

ci

ą

na działanie

czynników

ś

rodowiskowych itp. Drog

ą

„wtargni

ę

cia” chorobotwórczego

patogenu mog

ą

m.in.: drogi oddechowe, skóra i przewód pokarmowy.

Drobnoustroje chorobotwórcze w razie wyst

ą

pienia ataku bioter-

rorystycznego mog

ą

by

ć

rozprzestrzeniane przy pomocy wiatru. W razie

rozpylenia w postaci aerozolu mog

ą

przenosi

ć

si

ę

na ogromne po-

wierzchnie terenu. Musz

ą

jednak zosta

ć

rozpylone z wysokich budyn-

ków, balonów lub samolotów, a jednocze

ś

nie mog

ą

zosta

ć

zastosowane

wybiórczo do obr

ę

bu danej budowli, je

ś

li zostanie wykorzystany do tego

celu sprawny system wentylacyjny.

Zarazkami mog

ą

by

ć

tak

ż

e zaka

ż

ani ich naturalni nosiciele

(np. wszy, pchły, myszy, szczury), poprzez które chorobotwórcze drob-
noustroje mog

ą

zosta

ć

przeniesione bezpo

ś

rednio na ludzi lub wod

ę

i

ż

ywno

ść

.

Obecnym najwi

ę

kszym zagro

ż

eniem ze strony broni biologicznej

jest mo

ż

liwo

ść

produkcji toksyn syntetycznych oddziałuj

ą

cych na cechy

genetyczne organizmów.

Broni

ą

chemiczn

ą

nazywamy toksyczne substancje chemiczne,

zwane niekiedy bojowymi

ś

rodkami truj

ą

cymi, ale tak

ż

e najró

ż

niejsze

urz

ą

dzenia słu

żą

ce do ich przenoszenia i/lub rozprzestrzeniania. Wspo-

mnianymi bojowymi

ś

rodkami truj

ą

cymi wypełnia si

ę

ró

ż

nego rodzaju

ARTYKUŁY

I

MATERIAŁY

49

głowice rakiet, pociski artyleryjskie, bomby lotnicze itp. S

ą

one okre

ś

lane

ogólnie mianem amunicji chemicznej. Omawiaj

ą

c bro

ń

chemiczn

ą

nale

ż

y

tak

ż

e wymieni

ć

gazy bojowe, które zostały wprowadzone i u

ż

yte podczas

I wojny

ś

wiatowej. S

ą

to substancje truj

ą

ce, ska

ż

aj

ą

ce atmosfer

ę

oraz

ziemi

ę

, ale wywieraj

ą

ce katastrofalne skutki dla organizmów

ż

ywych

– w szczególno

ś

ci dla ludzi. Termin gazy bojowe jest o tyle nie

ś

cisły,

gdy

ż

obejmuje zarówno gazy i ciecze. W wyniku ich wła

ś

ciwo

ś

ci bojo-

wych mo

ż

na je podzieli

ć

na:

– dusz

ą

ce,

– truj

ą

ce,

– ogólnotruj

ą

ce,

– dra

ż

ni

ą

ce,

– parz

ą

ce,

– paralityczno – drgawkowe,

– psychochemiczne.

Historia bioterroryzmu

Pierwsze wzmianki na temat u

ż

ycia broni o charakterze biolo-

gicznym pochodz

ą

z VI w. p.n.e., kiedy Asyryjczycy zatruwali studnie

sporyszem w celu zatrucia

ż

ywno

ś

ci swoich wrogów. Mniej wi

ę

cej w tym

czasie u

ż

ywano równie

ż

czarnego ciemiernika, ro

ś

liny ozdobnej z rodzi-

ny jaskrowatych o silnych wła

ś

ciwo

ś

ciach przeczyszczaj

ą

cych. Dwa wie-

ki pó

ź

niej Scytowie u

ż

yli łuków, których grota strzał wpierw moczyli

w krwi i rozpadaj

ą

cych si

ę

zwłokach ludzkich. Bro

ń

biologiczna była po-

cz

ą

tkowo prosta, gdy

ż

wykorzystywano wszelkie dost

ę

pne naturalne

ś

rodki do zgładzenia wojsk przeciwnika. Tak zrobili Chi

ń

czycy w II

w. p.n.e. rzucaj

ą

c kosze z pszczołami na nieprzyjaciela. Podobnych opi-

sów mo

ż

na odnale

źć

wiele.

W wieku XIV kiedy nast

ą

piło obl

ęż

enie przez Tatarów Kaffy

(obecnego Krymu), wojska chana D

ż

ani Beka zdziesi

ą

tkowane przez

d

ż

um

ę

przed swoim odwrotem katapultowali do osady ciała zmarłych

na d

ż

um

ę

. Genue

ń

czycy pogr

ąż

yli si

ę

w zarazie. Obro

ń

cy uciekaj

ą

cy

statkami do Genui, Konstantynopola, Wenecji i innych portów Morza

Ś

ródziemnomorskiego spowodowali rozprzestrzenienie si

ę

d

ż

umy

po całej Europie. Efektem tego była pandemia „czarnej

ś

mierci” na kon-

tynencie. Ten sam patogen został u

ż

yty w 1422 roku w bitwie pod Carol-

stein, gdzie ciała zmarłych na d

ż

um

ę

ż

ołnierzy wytoczono na szeregi

wojsk nieprzyjacielskich oraz w 1710 roku podczas wojny Rosyjsko-

ARTYKUŁY

I

MATERIAŁY

50

Szwedzkiej. W tym ostatnim przypadku Rosjanie przerzucaj

ą

c przez mu-

ry obronne miasta Reval (obecnie Talin) ciała zmarłych na d

ż

um

ę

, spo-

wodowali zdobycie miasta.

XVIII – wieczny podbój Ameryki Północnej stał si

ę

miejscem

do wykorzystania innej choroby. W roku 1767 brytyjski generał i jedno-
cze

ś

nie dowódc

ę

wojsk brytyjskich w Ameryce Północnej Jeffrey

Amherst ofiarował pledy ska

ż

one wirusem ospy Indianom północnoame-

ryka

ń

skim lojalnym wobec Francuzów. Za

ś

trzydzie

ś

ci lat pó

ź

niej

bo w roku 1797 nast

ą

piła próba zara

ż

enia leptospiroz

ą

obl

ęż

onych

mieszka

ń

ców Mantui przez wojska Napoleona, w celu zmuszenia ich

do uległo

ś

ci. Du

ż

y post

ę

p w wykorzystaniu broni biologicznej przyniósł

rok 1915. Dr Anton Dilger, Amerykanin niemieckiego pochodzenia pracu-
j

ą

cy jako chirurg w Johns Hopkins University w Baltimore, namno

ż

ył

w swoim domu otrzymane od niemieckiego rz

ą

du szczepy Bacillus an-

thracis (w

ą

glik) oraz Pseudomonas mallei (nosacizna). Podobno kultury

bakterii zostały rozdane sympatyzuj

ą

cym z Niemcami pracownikom

stoczni w Baltimore, którzy mieli zakazi

ć

około czterech tysi

ę

cy sztuk

koni, mułów i bydła transportowanych do Europy jako pomoc dla Alian-
tów. Trzy lata pó

ź

niej niemieccy lotnicy zrzucili nad terytorium Rumunii

owoce, zabawki dzieci

ę

ce i czekolady ska

ż

one chorobotwórczymi bakte-

riami.

W latach 1932 – 1945 Japonia prowadziła intensywne badania

nad rozwojem broni bakteriologicznej, zwłaszcza na terenie Mand

ż

urii.

Powołano do tego celu specjalne jednostki:

– 731 – maj

ą

ca si

ę

zajmowa

ć

rozwojem broni biologicznej,

– 710 – odpowiedzialna za jej praktyczne wykorzystanie.

Od 1933 roku trwały masowe badania i eksperymenty pseudo-

medyczne prowadzone na ludno

ś

ci zamieszkuj

ą

cej okupowane tereny

oraz na je

ń

cach wojennych. Nie prze

ż

ył

ż

aden z wi

ęź

niów jednostki 731.

W 1945 roku jednostki zostały rozwi

ą

zane. W 1946 roku dochodzi

do wymiany danych pomi

ę

dzy USA a Japoni

ą

w zamian za umorzenie

ś

cigania zbrodni wojennych, których dopu

ś

cili si

ę

Japo

ń

czycy.

W roku 1941 Brytyjczycy prowadzili badania nad w

ą

glikiem

na male

ń

kiej wyspie Griunard Island niedaleko wybrze

ż

a Szkocji. Obec-

no

ść

w glebie

ż

ywych przetrwalników zdolnych do wywoływania choroby

stwierdzono nadal po 45 latach, pomimo wykonania na zlecenie rz

ą

du

brytyjskiego w 1986 roku odka

ż

enia wyspy przy pomocy rozcie

ń

czonego

formaldehydu.

ARTYKUŁY

I

MATERIAŁY

51

W latach 1941 – 1943 Stany Zjednoczone rozpocz

ę

ły własne ba-

dania nad broni

ą

biologiczn

ą

. Powstały o

ś

rodki bada

ń

Camp Detrick

(obecnie Fort Detrick w stanie Maryland) i Camp Frederick. Pocz

ą

tkowo

badania prowadzone były nad zarodnikami w

ą

glika, bakteri

ą

z rodzaju

Brucella oraz wieloma innymi patogenami.

Wrzesie

ń

1978 roku przyniósł udany zamach na mieszkaj

ą

cego

w Londynie dysydenta Georgia Markowa, który został ukłuty cienk

ą

igł

ą

z zawarto

ś

ci

ą

rycyny schowan

ą

w czubku parasola. Zmarł po kilku

dniach od nakłucia. W tym samym roku w Pary

ż

u, próbowano dokona

ć

w podobny sposób i tak

ż

e przy pomocy rycyny zamachu na bułgarskiego

dysydenta Kostowa. Dzi

ę

ki szybkiej i sprawnej interwencji lekarskiej po-

szkodowany prze

ż

ył.

W roku 1984 Sekta „Rajneesh Puram” zatruła bary sałatkowe

w The Dalles w stanie Oregon. W wyniku zaka

ż

enia bakteriami duru

brzusznego Salmonella typhimurium zachorowało 751 osób, z czego 45
zostało hospitalizowanych. Celem terrorystów było uniemo

ż

liwienie

udziału w lokalnych wyborach i przej

ę

cie władzy. O tym,

ż

e zatrucie na-

st

ą

piło z wyniku ataku bioterrorystycznego dowiedziano si

ę

dopiero

po roku, od jednego z byłych członków kultu. Koszt ataku wyniósł około
100$.

W 1990 roku członkowie sekty Najwy

ż

sza Prawda próbowali roz-

proszy

ć

toksyn

ę

botulinow

ą

wokół budynku japo

ń

skiego parlamentu.

Nieco wcze

ś

niej członkowie sekty bezowocnie kandydowali z ramienia

swojej Partii Najwy

ż

szej Prawdy do tego

ż

urz

ę

du. Zaledwie trzy lata pó

ź

-

niej ta sama sekta próbowała zakłóci

ć

ceremoni

ę

ś

lubn

ą

ksi

ę

cia Japonii,

rozsiewaj

ą

c w identyczny sposób toksyn

ę

botulinow

ą

. Min

ę

ło par

ę

mie-

si

ę

cy, gdy sekta czterokrotnie rozsiewała z jednego z budynków tokij-

skich zarodniki w

ą

glika. Ataki były nieudane, ale rozwa

ż

ali pozyskanie

i u

ż

ycie wirusa Ebola.

Rok 1995. Ponownie japo

ń

ska sekta „Aum Shinrikyo” (Najwy

ż

sza

Prawda) przeprowadza atak, tym razem udany. Tragedia rozegrała si

ę

w tokijskim metrze, gdzie sekta dokonała zamachu za pomoc

ą

gazu pa-

rali

ż

uj

ą

cego układ nerwowy. Pi

ę

ciu członków zamachowców rozpyliło

po około 600 gram sarinu. Zgin

ę

ło 12 osób, za

ś

pi

ęć

tysi

ę

cy osób znaj-

duj

ą

cych si

ę

w poci

ą

gach i na peronach ucierpiało.

Grupa „Counter Holocaust Lobbyist of Hitler” w 1997 roku pod-

rzuciła płytki Petriego oznaczone nazwami zarazków d

ż

umy i w

ą

glika.

Był to „fałszywy alarm” (koszt około 1$), za

ś

ewakuacja i kwarantanna

kilkuset ludzi, odka

ż

anie przechodniów, identyfikacja mikrobiologiczna

poniosła za sob

ą

bardzo wysokie koszty.

ARTYKUŁY

I

MATERIAŁY

52

W roku 1998 do kilku szpitali w Stanach Zjednoczonych Ameryki,

w których dokonuje si

ę

aborcji trafiły listy rzekomo zawieraj

ą

ce bakterie

w

ą

glika. Trzy lata pó

ź

niej w roku 2001 nieznana osoba rozesłała z New

Jersey poczt

ę

ska

ż

on

ą

przetrwalnikami w

ą

glika. Działania te spowodo-

wały ogromn

ą

panik

ę

w

ś

ród społecze

ń

stwa.

Aspekty ataku bioterrorystycznego

Analizuj

ą

c potencjalnie metod

ę

ataku z wykorzystaniem biolo-

gicznych

ś

rodków bojowych mo

ż

na dokona

ć

podziału na dwa rodzaje:

atak skryty oraz jawny (z wykorzystaniem publikatorów). Dodatkowego
podziału mo

ż

na zastosowa

ć

w kwestii u

ż

ycia patogenów na replikowane

(namna

ż

aj

ą

ce si

ę

) np. bakterie, wirusy oraz niereplikowane takie jak:

toksyny biologiczne bakteryjne, ro

ś

linne, zwierz

ę

ce.

Do rozsiewu patogenów mo

ż

na wykorzysta

ć

:

– aerozole biologiczne (zwłaszcza, gdy chcemy wprowadzi

ć

do wentylacji i klimatyzacji);

– naturalnych przenosicieli zarazków (zaka

ż

onych owadów,

szczurów itp.);

– zanieczyszczon

ą

wod

ę

i

ż

ywno

ść

(terroryzm „hipermarketo-

wy”);

– podrzucone i wysyłane zaka

ż

one przedmioty i przesyłki.

Spojrzenie terrorystów na bro

ń

biologiczn

ą

jest tym wi

ę

ksze

im jest ona jak najbardziej prosta i tania w produkcji, a tak

ż

e gdy istnieje

łatwo

ść

pozyskania, przenoszenia i gromadzenia. Dodatkowymi atutami

jest mo

ż

liwo

ść

zarówno skrytego jak i jawnego ataku zrealizowanego

w prosty i nieskomplikowany sposób, gdy

ż

mo

ż

e on spowodowa

ć

du

ż

y

efekt psychologiczny na który potrzebne b

ę

d

ą

du

ż

e nakłady przy usuwa-

niu skutków ataku. Kolejnymi zaletami idealnej broni biologicznej jest
wysoka podatno

ść

populacji cywilnej na działanie czynników biologicz-

nych, a tak

ż

e trudno

ś

ci w rozpoznaniu patogenu (nietypowo

ść

objawów

dla rzadkich jednostek chorobowych).

Potencjalne patogeny mog

ą

ce zosta

ć

u

ż

yte w ataku

Obecnie uwa

ż

a si

ę

,

ż

e czynnikami potencjalnie u

ż

ytymi podczas

ataku biologicznego b

ę

d

ą

:

– wirusy: ospy prawdziwej, gor

ą

czki krwotocznej oraz zapalenia

mózgu

ARTYKUŁY

I

MATERIAŁY

53

– bakterie: Bacillus anthracis (w

ą

glik), Brucella species (bruce-

loza), Coxiella burnetti (gor

ą

czka Q), Francisella tularensis

(tularemia) i Yersinia pestis (d

ż

uma)

– toksyny: gronkowcowa enterotoksyna B, rycyna oraz toksyna

botulinowa.

Najwi

ę

ksze obawy budziłoby u

ż

ycie peptydów regulatorowych

o toksycznych wła

ś

ciwo

ś

ciach, które w nadmiarze mogłyby uszkadza

ć

osłonk

ę

mielinow

ą

. Badania nad tak

ą

broni

ą

prowadzono w Zwi

ą

zku Ra-

dzieckim i nie stanowiło to złamania ratyfikowanej Konwencji, gdy

ż

bro

ń

oparta na substancjach wytwarzanych przez organizm ludzki nie została
przez ni

ą

zakazana.

D

ż

uma (Yersinia pestis)

Yersinia pestis mo

ż

e wywoływa

ć

kilka postaci klinicznych:

– dymienicz

ą

– septyczn

ą

– płucn

ą

.

W warunkach naturalnych zara

ż

enie nast

ę

puje poprzez pchły,

które

ż

eruj

ą

na gryzoniach

ż

ywi

ą

c si

ę

ich krwi

ą

. Ze wzgl

ę

du na cz

ę

sto

ść

zmiany

ż

ywiciela przez pchły oraz zwracanie przez nie tre

ś

ci pokarmowej

w której zd

ąż

yły bakterie si

ę

namno

ż

y

ć

, dochodzi do kolejnych zaka

ż

e

ń

.

Przewa

ż

nie człowiek ugryziony przez pchł

ę

ż

ywi

ą

c

ą

si

ę

wcze

ś

niej

na gryzoniu b

ę

d

ą

cym nosicielem d

ż

umy, choruje na posta

ć

dymieniczn

ą

.

Objawy zaczynaj

ą

si

ę

nagł

ą

wysok

ą

gor

ą

czk

ą

, bólami głowy oraz ko

ń

-

czyn, a tak

ż

e wymiotami. W

ę

zły chłonne pachwinowe i pachowe staj

ą

si

ę

silnie powi

ę

kszone, osi

ą

gaj

ą

c niekiedy wielko

ść

jaja.

D

ż

uma w postaci płucnej jest łatwa do rozpylenia i charakteryzuje

si

ę

wysok

ą

zaka

ź

no

ś

ci

ą

. U pacjentów z nie leczon

ą

postaci

ą

septyczn

ą

lub płucn

ą

ś

miertelno

ść

si

ę

ga blisko 100%. Okres inkubacji wynosi około

2 – 3 dni. Pocz

ą

tkowe dolegliwo

ś

ci to gor

ą

czka, nudno

ś

ci i dreszcze.

Bardzo szybko (w ci

ą

gu 24 godzin) doł

ą

cza si

ę

kaszel z krwiopluciem,

duszno

ść

, sinica. Rozwija si

ę

sepsa, skaza krwotoczna, a nast

ę

pnie

wstrz

ą

s.

Zachorowanie na d

ż

um

ę

wymaga zastosowania kwarantanny. Szczegól-

n

ą

uwag

ę

nale

ż

y zwróci

ć

na płucn

ą

posta

ć

d

ż

umy, gdy

ż

istnieje niebez-

piecze

ń

stwo rozsiewania patogenów drog

ą

kropelkow

ą

. W leczeniu sto-

suje si

ę

antybiotyki z grupy:

ARTYKUŁY

I

MATERIAŁY

54

– tetracyklin (doksycyklina, tetracyklina)

– fluorochinolonów (ciprofloksacyna)

– streptomycyna lub gentamycyna

– oraz objawowe leczenie wspomagaj

ą

ce.

W

ą

glik (Bacillus anthracis)

Istniej

ą

trzy postacie kliniczne zaka

ż

enia:

– posta

ć

płucna

– posta

ć

skórna

– posta

ć

pokarmowa zwana niekiedy jelitow

ą

.

Objawy w

ą

glika u człowieka s

ą

zale

ż

ne od drogi wnikni

ę

cia drob-

noustroju do organizmu. Posta

ć

skórna w

ą

glika stanowi 95% wszystkich

przypadków klinicznych. W miejscu inokulacji pojawia si

ę

na pocz

ą

tku

czerwona zapalna grudka, przekształcaj

ą

ca si

ę

w p

ę

cherzyk, który

po p

ę

kni

ę

ciu przybiera form

ę

czarnego niebolesnego strupa (pustula

maligna – „czarna krosta”). Tkanka wokół strupa jest silnie obrzmiała.
Mo

ż

e wyst

ą

pi

ć

miejscowe zapalenie naczy

ń

i w

ę

złów chłonnych.

W postaci płucnej po 1 – 7 dniach od zaka

ż

enia pojawiaj

ą

si

ę

nie-

swoiste objawy przypominaj

ą

ce w swoim charakterze objawy grypopo-

dobne (gor

ą

czka, osłabienie, bóle głowy i ko

ń

czyn oraz suchy kaszel).

Nast

ę

pnie objawy nasilaj

ą

si

ę

. Pacjenci skar

żą

si

ę

na dyskomfort w klat-

ce piersiowej i odkrztuszaj

ą

krwist

ą

plwocin

ę

. W dalszej fazie choroby

mo

ż

e rozwin

ąć

si

ę

zapalenie opon mózgowych, sinica, a nast

ę

pnie

pierwsze objawy wstrz

ą

su, po których mo

ż

e nast

ą

pi

ć

ś

pi

ą

czka i zgon

pacjenta w wyniku zapa

ś

ci kr

ąż

eniowo-oddechowej.

W postaci jelitowej do pocz

ą

tkowych objawów nale

ż

e

ć

b

ę

d

ą

nud-

no

ś

ci, brak apetytu, gor

ą

czka, wymioty, które przechodz

ą

w krwawe bie-

gunki i wymioty poprzedzone bólem brzucha. Niekiedy mo

ż

na zauwa

ż

y

ć

owrzodzenia jamy ustnej i gardła poł

ą

czone z obrz

ę

kiem w

ę

złów chłon-

nych. W leczeniu stosuje si

ę

antybiotykoterapi

ę

podaj

ą

c wst

ę

pnie:

– Doksycyklin

ę

– Cyprofloksacyn

ę

– Amoksycyklin

ę

Ponadto w niektórych przypadkach stosuje si

ę

penicylin

ę

G.

ARTYKUŁY

I

MATERIAŁY

55

Osoby chore na w

ą

glik podlegaj

ą

obowi

ą

zkowi przymusowej ho-

spitalizacji. Wymagane jest stosowanie ogólnych

ś

rodków bezpiecze

ń

-

stwa biologicznego. Wszyscy chorzy na w

ą

glik nie wymagaj

ą

izolacji ani

osobnych pokoi w szpitalu, za

ś

do dezynfekcji pomieszcze

ń

, sprz

ę

tu lub

odzie

ż

y wystarczaj

ą

ś

rodki sporobójcze. Transport pacjentów chorych

na w

ą

glik nie wymaga specjalnych zabezpiecze

ń

, ale nale

ż

y pami

ę

ta

ć

o zabezpieczeniu si

ę

r

ę

kawiczkami gumowymi (w szczególno

ś

ci je

ś

li

mamy do czynienia z postaci

ą

skórn

ą

w

ą

glika u pacjenta).

Podsumowanie

Konwencj

ę

o zakazie rozwoju, produkcji, składowania broni biolo-

gicznej i jej zniszczenia z 1972 sygnowały 103 kraje. Pomimo tego bada-
nia i produkcja broni biologicznej prowadzona była nawet po roku 1989.
Społeczno

ść

mi

ę

dzynarodowa przypuszcza,

ż

e w niektórych krajach

nadal kontynuuje si

ę

badania nad tym rodzajem broni.

Jednak

ż

e najwi

ę

ksz

ą

obaw

ę

budzi mo

ż

liwo

ść

zdobycia i wyko-

rzystania w celach ataku patogenów wyprodukowanych w tajnych labora-
toriach i instytutach było Zwi

ą

zku Radzieckiego. Z informacji przekaza-

nych przez Kanjatana Alibekowa (obecnie Ken Alibek), który uciekł
do Stanów Zjednoczonych w 1992 roku wynika,

ż

e władze sowieckie

prowadziły bezustanne badania nad broni

ą

biologiczn

ą

. Jego zeznania

zło

ż

one ameryka

ń

skiemu wywiadowi odsłoniły rzeczywisty potencjał ja-

kim dysponował blok komunistyczny. Dzi

ś

po rozpadzie Zwi

ą

zku Ra-

dzieckiego oraz braku

ś

rodków finansowych na zabezpieczenie i działal-

no

ść

laboratoriów, wiedza i potencjał rosyjskich naukowców mo

ż

e by

ć

wykorzystywana przez kraje „osi zła”.

Bibliografia:

1. Alibek K., Handelman S.: Biohazard, Wydawnictwo Prószy

ń

-

ski i Spółka, Warszawa 2000.

2. Chomiczewski K., Kocik, Szkoda M. T.: Bioterroryzm. Zasady

post

ę

powania lekarskiego, Wydawnictwo Lekarskie PZWL,

Wydanie I.

3. Langebain K., Skalnik Ch., Smolek I.: Bioterroryzm, Wydaw-

nictwo Muza S.A. Warszawa 2003.

4. Pruszkowski M.: Bioterror. Jak nie da

ć

si

ę

zabi

ć

, Wydawnic-

two Tower Press, Wydanie I.

5. Centers

for

Disease

Control

and

Prevention

http://www.bt.cdc.gov