Antyk -

Podstawa późniejszych odwołań, wieki, podczas których powstawały i utrwalały się klasyczne

wzorce oraz wartości. Myśli i dorobek artystyczny twórców antyku będzie odwiecznym autorytetem.
Krystalizują się gatunki literackie i normy tworzenia sztuki. Wśród pojęć pojawią się kategorie: mimesis
i katharsis, tragizm, wśród ideałów: harmonia, ład, spokój, umiar, złoty środek.

POJĘCIA I ICH ZNACZENIE PRZENOŚNE:
Chaos -

bezład, zamieszanie, zamęt, rozgardiasz, bałagan

Atlas -

zbiór map, pierwszy krąg szyjny dźwigający, wspierający

Syzyf - praca wymag

ająca ogromnego wysiłku, ale nie przynosząca efektu

Prometeusz -

określenie człowieka, którego czyny są śmiałe, buntownicze, ale dobre dla ludzkości

Pięta Achillesa - słaby punkt
Puszka Pandory -

źródło niekończących się kłopotów, smutków i nieszczęść

Węzeł gordyjski - bardzo skomplikowana sprawa
Hiobowa wieść - zła, katastroficzna, przerażająca wiadomość
Samsonowa siła - siła nadludzka
Kainowa zbrodnia -

morderstwo, bratobójstwo

Zakazany owoc - rzecz

pozornie wartościowa i zachęcająca, a w rzeczywistości szkodliwa,

sprowadzająca zło
Judasz -

zdrajca, osoba fałszywa, podstępna

Syn marnotrawny -

człowiek, który zbłądził, ale potrafił się do tego przyznać

Apokalipsa -

uosobienie nieszczęść wojny, koniec świata

Sodoma i Gomora -

miejsce gdzie odbywają się rzeczy niemoralne, miejsce rozpusty

Dawid i Goliat -

określenie dwóch osób, z których jedna pokonuje drugą sprytem i mądrością, drugi

posiada natomiast większą siłę
Samarytańska przysługa - przysługa bezinteresowna
Arka przymierza - symbol porozumienia i braterstwa
Arka Noego - wybawienie, ratunek
Wieża Babel - zamęt, bałagan, zbiorowisko ludzi mówiących różnymi językami

Bogowie olimpijscy:
Zeus -

najwyższy bóg, pan nieba, błyskawic, jego symbolem jest piorun

Hermes -

posłaniec bogów, bóg złodziei i kupców, syn Zeusa i Mai

Hera -

bogini małżeństwa i płodności małżeńskiej

Eros -

bóg miłości, piękny młodzieniec

Erato -

muza pieśni miłosnej

Atena -

bogini mądrości, sztuki, wyskoczyła z głowy Zeusa

Artemida -

bogini łowów

Ares -

bóg wojny

Apollo -

bóg wyroczni, patron wieszczów, opiekun mórz, bóg piękności

Afrodyta -

bogini miłości, piękności, córka Zeusa i Donie, wyłoniła się z fal morskich, żona Hefajstosa

Hefajstos -

bóg ognia i kunsztu kowalskiego

Bogowie światła i powietrza:
Helios -

bóg światła, jeżdżący na złocistym rydwanie

Eos -

bogini jutrzenki i wschodzącego słońca. Przedstawiana jako nimfa

Selene -

bogini księżyca

Iris -

posłanka bogów, bogini tęczy (została w nią zamieniona)

Wiatry: Bareasz -

północny, Notos - południowy, Zefir - wschodni, Euros - zachodni. Uchodzili za

synów Astajosa i Eos

Bogowie morza:
Posejdon -

bóg mórz, wysp, nadbrzeży, przystani, opiekun żeglarzy i rybaków, jego symbolem jest

trójząb
Skylla - ni

mfa zamieniona przez Kirkę w poczwarę. Największy postrach żeglarzy.

Proteusz -

opiekun trzody fok Posejdona, umiał przepowiadać przyszłość, często zmieniał postać.

Typowe cechy sztuki greckiej, helleńskiej i rzymskiej:
Domy

, w których mieszkali Grecy były budowane z umiarem, natomiast bogom wznoszono jak

najwspanialsze świątynie. Większość rzeźb greckich powstała w związku z potrzebami religijnymi,
wykonywano posągi wielkich bóstw, płaskorzeźb zdobiących świątynie, nagrobków.
Do połowy IV w. p. n.e. powstała sztuka nie służąca Bogom.
Na charakter

rzeźby miał wpływ sport przyzwyczajający hellenów do oglądania nagich ciał i

podziwiania ich. Artyści greccy posługiwali się brązem, marmurem i kamieniem jaskrawo malowanym.
Grecka rzeźba wciąż ewaluowała - przed VI w. p. n.e. dzieła były sztywne i nieporadne, od polowy V
w. p.

n.e. starano się przedstawić człowieka w ruchu. Najwybitniejsza: Dyskobol - Myrona. Rósł

stopień szczegółowości oraz poprawności przedstawień. Poliklet w Dyfosie zawarł idealne proporcje
ciała mężczyzny. Postacie były nacechowane godnością, powagą, spokojem. Również pojawiły się
ból, radość, nienawiść.
Ceramika

malowana zajmowała w twórczości artystycznej greków takie miejsce, jakiego nie zyskała w

innych cywilizacjach. Garncarze tworz

yli naczynia o doskonałych kształtach, cienkich ściankach.

Ozdabiali je pokrywając barwną i skomplikowaną dekoracją. Przedstawiano na nich sceny mityczne.
Największe dzieła architektury greckiej to: Arkropol, świątynia Ateny, Artemidy W dziedzinie
budowni

ctwa, zwłaszcza w architekturze sakralnej Rzymianie dokonali więcej. Posługiwali się cegłą i

zaprawą. Pozwoliło to na stosowanie półokrągłych sklepień zamiast płaskich stropów. W rzeźbiarstwie
także osiągnęli więcej niż grecy. Nie wahali się pokazać brzydoty, starości a nawet wulgarności.
Osiągnięcia sztuki portretowej można śledzić na monetach, często będących dziełami sztuki.

Sokrates - 469-399 r. p. n

e. nauczyciel Platona, głosił absolutyzm i intelektualizm etyczny. Jego

dewiza to: "Poznaj samego sieb

ie". Podkreślał świadomość własnej niewiedzy: "Wiem, że nic nie

wiem" Nie uważał siebie za mędrca ani za nauczyciela mądrości. Próbując odpowiedzieć na pytanie
"czym jest wiedza" rozmawiał z mieszkańcami Aten często ujawniając ich niewiedzę
Platon - 427-3

47 r.p.n.e. (Arystokles)był uczniem i przyjacielem Sokratesa, stworzył pierwszy system

idealizmu obiektywnego (platonizmu), dualizm świata: świat idei (idealny) - niedostępny zmysłom,
świat materialny. Jego pisma filozoficzne to "Uczta", "Państwo", "Prawa" funkcja poznawcza to dusza
obdarzona wrodzoną wiedzą o ideach na podstawie swej teorii idei zbudował teorię państwa
idealnego. Założył szkołę w Atenach nazwaną "Akademią od gaju Akademosa".
Arystoteles - 384-

322 r.p.n.e. Uznawany za najwybitniejszego myśliciela starożytności. Jego

działalność obejmowała niemal wszystkie dziedziny wiedzy, założył szkołę filozoficzną w Atenach,
twierdził, że każda rzecz jest bytem złożonym z materii i formy kształtującej materię. Postawił tezę o
zmienności bytu i wielości form ruchu. Stworzył podstawy rozwoju nauk przyrodniczych był
rzecznikiem demokracji, stworzył naukę o państwie.
Tyrteusz (liryka tyrtejska) -

Tworzył w VII w.p.n.e. Pisał patriotyczne elegie. Od imienia poety wywodzi

się termin tyrteizm. Poezja tyrtejska - patriotyczna, nawiązująca do walki. Porzucenie ziemi ojczystej
uważał za rzecz niegodną. Napisał pięć ksiąg zawierających pieśni wojskowe, marszowe i elegie o
charakterze politycznym. Według legendy poeta ten natchnął swoimi pieśniami Spartan do zwycięskiej
walki. Napisał np.: "Rzecz to piękna".
Safona -

Tworzyła na przełomie VII i VI w. p. n. e. Była najwybitniejszą poetką starożytnej Grecji.

Mieszkała na wyspie Lesbos, gdzie zajmowała się wychowaniem muzycznym skupionych wokół niej
dziewcząt. Napisała dziewięć ksiąg, które obejmowały pieśni weselne, miłosne, hymny i modlitwy. Jej
wiersze są pełne poetyckiego uroku i wdzięku. Sławią przyjaźń, miłość i życie, które dostarcza
twórczych przeżyć i wzruszeń. źródłem owych przeżyć jest obcowanie z poezją, bez której człowiek
skazany jest na miernotę i pustkę.
Anakreont -

Tworzył utwory o tematyce miłosnej i biesiadnej. Opiewają radość życia i urok beztroskich

zabaw. Bożka miłości Erosa traktuje jako dobrego kompana, którego towarzystwo się lubi, ale nie
zawsze

trzeba go traktować poważnie.

Anakreontyk charakteryzuje:

postawa żartobliwego dystansu, konwencjonalna gra miłosna, flirt,

charakterystyczny obraz, motyw.
Symonides -

W wierszach przedstawia filozofię uczącą przyjmowania życia takim, jakim jest. Odradza

nadmierną troskę o przyszłość, której nikt nie zna. Każdy dzień może przynieść zmiany na lepsze lub
gorsze, zniweczyć wszelkie osiągnięcia i zamierzenia. Znany jest jako piewca władców, uroczystości
dworskich. Autor pieśni chóralnych i epigramatów, hymnów, elegii i słynnych trenów. Napisał np.:
"Los".

Jak doszło do powstania mitów:
Mity

powstały, ponieważ tłumaczą to, co niewytłumaczalne (powstanie świata, pór roku, ludzi). Zostały

spisane, aby

można je było przekazywać dalszym pokoleniom.

Mit jest to

wypowiedź, zazwyczaj narracyjna oparta na wierzeniach ludzi antycznych. Posiada fabułę.

Przekazuje uniwersalne prawdy. Mity to dawne baśnie i opowieści o bóstwach oraz legendarnych
bohaterach (herosach), a także o życiu i wierzeniach starożytnych Greków i Rzymian. Mity były
efektem literackiego ujęcia podstawowych przeświadczeń i odczuć ludzkich. Opowieści mitologiczne
mają charakter religijny. Mają także charakter uniwersalny, tzn. Mówią o prawdach, które nie
przemijają, są ponadczasowe, ogólnoludzkie, mówią o sprawach człowieka, jego dążeniach,
marzeniach.

Charakterystyka i dzieje niektórych bohaterów mitologicznych: Początkowo istniał chaos
(nieskończona otchłań, wypełniona bezkształtną masą, mieszaniną powietrza, ziemi, wody i ognia).
Z chaosu powsta

ł dzień, a wraz z nim Jasność i wszelka radość. Wyłoniła się Ziemia (Gaja) i

otaczający ją Eter. Powstało niebo (Uranos). Gaja i Uranos to pierwsze bóstwa świata. Uranos dał
deszcz, a Gaja wszelką roślinność. Ziemia wypełniła się żywymi istotami. Pojawiły się dalekie gwiazdy
i blade słońce.
Z chaosu zrodzony został też bóg miłości Eros. Dzięki niemu świat się nieustannie odradzał i
odnawiał. Eros łączył ludzkie serca. Uranos i Gaja spłodzili dzieci Olbrzymy. Po nich przyszli na świat
Cyklopi -

bóstwa związane z piorunami, błyskawicami i grzmotami (Arges, Steropes i Brontes).

Gaja i Uranos wydali także na świat sześciu Tytanów (Okeanos, Kojos, Krion, Hyperion, Jarpet,
Kronos) i sześć Tytanid (Teja, Rea, Temida, Mnemosyna, Tojbe, Tetys). Uranos bał się tytanów, więc
strącił ich do podziemnego świata Tartaru. Gaja zbuntowała za to najmłodszego syna przeciwko ojcu.
Kronos ugodził ojca mieczem, a jego krew (ojca) zapłodniła Gaję ponownie. Wówczas przyszły na
świat boginie zemsty Erynie. Pojawiły się też nowe pokolenia Gigantów i Nimf. Tytani uwolnili swoich
braci z Tartaru i pozbyli władzy Uranosa. Rządzący Kronos obawiał się o swoje panowanie, więc
pozbył się cyklopów i Gaja zbuntowała się przeciwko niemu. Żoną Kronosa była Rea, z którą miał
potomstwo.
Kronos p

rzypomniał sobie słowa Uranosa, że jego własny potomek pozbawi go władzy, więc połykał

swoje dzieci. Rea uciekła na Kretę i tam urodziła Zeusa. Cyklopi zbudowali mu pałac na Olimpie,
gdzie zamieszkali bogowie.
Wokół stołu Zeusa zasiadała jego rodzina: żona Hera, ich syn Ares (bóg wojny), siostra Zeusa
Afrodyta Bogini miłości, Hefajstos (bóg ognia), boski posłaniec Hermes, bogini urodzaju Demeter, brat
Zeusa Posejdon (bóg morza), czwórka dzieci władcy nieba: Atena (bogini mądrości), Apollon (bóg
światła i muzyki), Artemida (bogini lasów, łowów i pól), Dionizos (bóg winorośli, nigdy nieopuszczający
pucharu z ręki).
W kuchni panowała opiekunka ogniska domowego Hestia. W królestwie podziemi przebywał bóg
ciemności Hades z żoną Persefoną. Wszyscy bogowie starali się uporządkować świat, aby Ziemia
stała się rajem. Chociaż między bogami toczyły się zacięte boje ludzie byli wolni od zła. Nie znali
starości, nie musieli pracować bo ziemia sama rodziła. Odżywiali się dzikimi owocami: warzywami,
mlekiem, miodem, który spływał z drzew. Była to "epoka złota".
W "epoce srebrnej" ludzie zmienili się. Pojawili się prostacy i barbarzyńcy. Zeus postanowił za
nieposłuszeństwo zgładzić całą ludzkość.
Nastąpiła "epoka brązowa", ale i ci ludzie pozabijali się nawzajem, a ich dusze trafiły do Hadesu.
Pozostały tylko zwierzęta, ptaki i ryby. Bogowie stworzyli więc bohaterów.
W "epoce bohaterów" zdarzały się wielkie czyny znane z opowieści o "Złotym panie", czy o zdobyciu
Troi. Bogowie pomagali ludziom. Demeter nauczyła ich uprawy ziemi. Zeus poprosił Prometeusza aby
uformował człowieka z czerwonej gliny i łez. Został on stworzony na podobieństwo bogów. Zeus
tchnął życie w pierwszych ludzi, a Prometeusz pomagał im we wszystkim. Wykradł nawet z Olimpu
ogień i dał człowiekowi. Zeus ukarał go za to przykuwając łańcuchami do skał Kaukazu. Sęp
wydziobywał mu wątrobę, która co noc odrastała.

Historia wojny trojańskiej i jej przebieg("Iliada" Homera) :
Podczas wesela Tetydy i Pleusa bogini Eris rzuciła między siedzące boginie złote jabłko z napisem
"dla najpiękniejszej". Powstał spór, a sędzią w tej sprawie został Parys. Wybrał Afrodytę, która
obiecała mu w nagrodę Helenę.
Młodzieniec przyjechał do Sparty i porwał żonę Henelaosa. W całej Grecji zawrzało na wieść o tym,
jak zamorski barb

arzyńca znieważył święte prawo gościnności. Rozpoczęto wojnę.

W szeregach Hellady Naczelnym dowódcą został Agamemnon. Według przepowiedni los wyprawy
zależał od Achillesa. Bez niego Troja nie mogła być zdobyta. On zaś został schowany przez matkę i
długo go szukano. Potem nie było wiatru na morzu. Zlikwidować ten problem miał ofiara z córki
Agamemnona.
U brzegów Azji wodzowie wysłali do Troi Odyseusza i Meneloosa żądając wydania Heleny. Działania
wojenne przebiegały opieszale. Miejscem walk była równina nad Skamandrem. Odbywały się turnieje
rycerskie. Najlepszy był Achilles. Trwało to 10 lat.
W obozie greckim wybuchła zaraza. Między Agamemnonem a Achillesem wybuch konflikt. Achilles do
jednej z bitew pożyczył swój strój Petraklosowi. Trojanie bardzo się go bali. Powstrzymał go dopiero
Hektor. Achilles mścił się za to jeszcze okrutniej. Wygrał walkę z Hektorem, ale został zabity przez
strzałę Parys. Zginął też Parys. Helenę wydano za jego brata.
Gdy Trojanie pewni byli swojej klęski Grecy odjechali spod murów Troi. Został tylko olbrzymi
drewniany koń. Ukrytych w nim był 12 żołnierzy z Odyseuszem na czele. W nocy wyszli i otworzyli
bramy miasta. Wojska greckie wróciły. Zaczęła się rzeź. Zginęli wszyscy Trojanie. Odzyskano Helenę,
a wojska greckie wróciły do domu.

Wędrówki Odysa ("Odyseja" Homera):
Tematem "Odysei" są dzieje tytułowego bohatera, który przeżywa niezwykłe przygody w czasie
powrotu spod Troi do Itaki.
Trwało to 10 lat, a wracał on po 20 letniej nieobecności. Utwór składa się z 24 ksiąg.
Poema

t zaczyna się w V księdze od opisu wyprawy syna Odysa w poszukiwaniu ojca. Księgi V-VIII to

opowieści o jego przygodach na wyspy Ogigia, gdzie przez 7 lat był więziony (z miłości) przez Kalipso.
Z niej dociera do wyspy Fea

ków i znajduje się na dworze króla Alkinosa.

Od IX do XII księgi zaczyna się pierwszoosobowa narracja. Kraj Lalofogów, oślepienie Polifema,
gniew Posejdona, pobyt u Ede -

pana wiatrów, kraj Lastrygonów - ludożerców, wyspa Kirki, zejście do

Hadesu, spotkanie z syrenami. Księga XII i XVI - przybycie Odysa na Itakę w przebraniu żebraka.
Księga XVII do XIX - pobyt w domu. Księga XXI do XXIV zemsta na zalotnikach.
Cechy charakterystyczne eposu homeryckiego: 1. liczne opisy, bardzo plastyczne, szczegółowe, 2.
obiektywizm, 3. obecność inwokacji, 4. ingerowanie bogów w świat ludzki, 5. styl utworu podniosły i
uroczysty, chwilami patetyczny, 6. specyficzna charakterystyka bohaterów i ich idealizacja, 7.
regularność występowania mów bohaterów, 8. wiersz rytmiczny (heksametr), 9. porównania
homerycki

e, 10. rozmach epicki polegający na pięknym, plastycznym opisie zdarzeń, 11.

psychologiczne charakterystyki bohaterów.

Teatr Antyczny -

Początki teatru antycznego są związane z kultem boga Dionizosa. W czasie pochodu

podczas Wielkich Dionizji część ludu ubrana była w koźlą skórę, aby symbolizować leśnych przyjaciół
boga Dionizosa. śpiewali pieśń pochwalną, opowiadającą o nim, zwaną Dytyrambą. Po dojściu
korowodu do ołtarza wszyscy stawali przy nim w półkolu.
W Atenach w VII wieku p.n.e. pojawił się legendarny człowiek Tespis. Swoją obecnością uświetniał
Wielkie

Dionizje i opowiadał o Dionizosie. Towarzyszył mu chór. Wprowadzało to element

dramatyczny.
Pierwszym twórcą, który dokonał rozwoju teatru był Trynichos. Zapoczątkował on zerwanie tradycji
dionizy

jskiej i wrócenie do innych mitów. Aby więcej ludzi mogło oglądać przedstawienie

wykorzystywano naturalną powierzchnię. Na miejscu ołtarza Dionizosa była scena - orchestra. Na niej
był budynek będący tłem przedstawień - skene. Miejsce dla widowni wykute było w skale - theatron.
Wejście z obu stron prowadzące na scenę to parodos. Kolejny twórca to Ajschylos. Wprowadził on na
scenę drugiego bohatera. Następny, Sofokles, wprowadził trzeciego aktora. Eurypides wprowadził
czwartego

i piątego. Powstawały tragedie i komedie.

Twórcą komedii był Arystofanes Aktorzy występowali w specjalnych maskach. Miały one wskazywać
na płeć, wiek i intencje bohaterów. Maska miała też wzmacniać siłę głosu bohatera. Aktorzy
występowali w koturnach (butach na wysokim obcasie) i w wypchanych kostiumach.

"Antygona" Sofoklesa - Dzieje domu Edypa

: Edyp był synem Lajosa i Jokasty. Wyrocznia delficka

przepowiedziała Lajosowi, że zginie z ręki własnego syna, który ożeni się ze swoją matką. Rodzice
przekłuli Edypowi pięty żelaznymi kolcami, związali i porzucili w górach. Dzieckiem zaopiekowali się
pasterze i oddali w Koryncie bezdzietnej parze królewskiej - Polibosowi i Moropie.
Edyp był nazywany przez swoich rówieśników podrzutkiem. W młodości dowiedział się, że jest

przybranym synem króla. Udał się więc do wyroczni aby to wyjaśnić. Dowiedział się, że zabije swojego
ojca i ożeni się z jego żoną.
Myśląc, że Korynt jest jego ojczyzną postanowił założyć rodzinę w innym kraju. Opuścił więc dom.
Podczas podróży spotkał króla Teb i jego podwładnych. Odmówiwszy ustąpienia drogi, wywiązała się
pomiędzy nimi walka, w której zginęli król i jego dworzanie.
Rządy w Tebach objął szwagier króla - Kreon. W tym czasie pojawił się także sfinks. Potwór nękał
podróżnych wędrujących do Teb. Kreon oświadczył, że odda rękę córki i swój tron temu, kto rozwiąże
zagadkę sfinksa, który wtedy przestanie porywać podróżnych.
Edypowi udało się tego dokonać a potwór rzucił się w przepaść. Bohater ożenił się z córką Kreona i
objął panowanie. Miał czworo dzieci, synów: Eteokesa i Polinejkesa oraz córki: Antygonę i Ismenę. Po
wielu latach panowania Edypa, Teby nawiedziła zaraza.
Wyrocznia powiedziała, że jest to kara za to, że mieszka tu morderca Lajosa. Edyp dowiedział się
wtedy, że zabitym rycerzem był jego ojciec, a żona jest jego matką.
Jakasta z rozpaczy odebrała sobie życie, a Edyp oślepił się i udał w łachmanach w świat. Władzę
przejęli jego synowie i zginęli później w walce o nią. Na tronie zasiadł brat Jakasty - Kreon.
Charakteryst

yka postaw bohaterów tragedii:

Antygona - Ismena -

Obie siostry są zupełnie różne. Antygona jest silna i honorowa w

przeciwieństwie do swej siostry. Jest odważna i energiczna. Chce uczcić śmierć brata, chowając go.
Aby to jednak uczynić, musiałaby złamać zakaz Kreona. Jednak Ismena jest inna. Obawia się o swoje
życie i nie chce złamać zakazu króla. Boi się władcy i sprzeciwu wobec niego. Jest oportunistką.
Przyjmuje postawę wygodniejszą dla siebie. Antygona płacze nad losem swoim i swoich bliskich.
Godzi

się na śmierć. Nie buntuje się gdyż nie chce upokorzyć się przed Kreonem. Okazałaby się

wówczas słabą i przeciętną osobą.
Kreon - Hajmon -

Kreon jest prawowitym władcą Teb. Jego decyzja spowodowana była chęcią

udowodnienia poddanym, że potrafi być sprawiedliwy i okrutny dla wrogów.
Podejrzewając iż poddani mogliby lekceważyć jego władzę, kazał stosować wobec nich terror, jako
środek zapobiegawczy. Przykładem może być zakaz pochówku wrogów (Polinejkesa) oraz
zamurowanie Antygony. Jest on rządny władzy. Chce umocnić ją i swój autorytet. Bezwzględny dla
wrogów i zdrajców. Jest tyranem, którego należy słuchać i wypełniać rozkazy. Jest konsekwentny.
Podczas konfrontacji z synem Hajmon pokazuje mu jego błędy i przewagę dumy nad rozsądkiem.
Hajmon pragnie zrzuci

ć zasłonę gniewu, chce by ojciec zobaczył prawdziwy obraz sytuacji. Uważa, że

Kreon jest władcą dla własnych korzyści. Ostrzega swojego ojca przed karą za złamanie praw
boskich, które są ważniejsze od niego. Odwołuje się do jego ludzkich uczuć. Chce by spojrzał na to
jak zwykły człowiek, a nie król. Wycofanie się z decyzji uczyni go władcą bardziej szanowanym,
człowiekiem, a nie potworem. Mimo, że Hajmon występuje w obronie demokracji w państwie, jego
ojciec go nie słucha. Kreon uważa się za nieomylnego. Nie zważa na wskazówki syna, który jest
młodszy od niego. W przypływie gniewu Hajmon nazywa ojca tyranem.
W "Antygonie", oboje głównych bohaterów to postacie tragiczne:
Antygona Wybiera pomiędzy prawem ludzkim a boskim. Prawo boskie nakazuje jej pochowanie zwłok
brata bez względu na karę, jaka może ją spotkać za strony władcy. Prawo ludzkie wydane przez
Kreona nie pozwala pochowania zwłok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom. Wybór jednego
powoduje kolizję drugiego. Złamanie prawa boskiego to klątwa i przekleństwo, ludzkiego - śmierć.
Kreon Także jest bohaterem tragicznym. Wydał rozkaz obowiązujący w kraju, ale jednocześnie złamał
prawo boskie. Dlatego zginęli jego bliscy. Gdyby uniewinnił i uwolnił Antygonę, mógł stracić cały swój
autorytet a to mogło doprowadzić do anarchii i zguby Teb.

Budowy dramatu antycznego: 1. Prolog -

zapowiedź akcji , 2. Parodos - Wejście chóru na orchestrę ,

3. Epeisodiony -

występy aktorów, epizody akcji , 4. Stasimony - komentarze chóru , 5. Exodos -

zejście chóru z orchestry, kończy dramat .
Istotą budowy dramatu antycznego jest wzajemne przeplatanie się stasimonów i epejsodionów.
Główna zasada dramatu antycznego to zasada trzech jedności:
1.

Jedność czasu (akcja krótsza niż jedną dobę),

2.

Jedność miejsca (akcja rozgrywa się w jednym miejscu),

3.

Jedność akcji (jest tylko jedna akcja),

Zasada Decorum polega na wykorzystaniu w tragedii stylu językowego pełnego wzniosłości i patosu,
zaś w komedii średniego lub niskiego, z wykorzystaniem mowy potocznej,
Zasada jedności stylowej wymaga utrzymania całości utworu w jednym nastroju. Nie mogły
występować sceny tragiczne i komiczne w jednym utworze.

Horacy -

twórca gatunku literackiego - satyry i ody. Tematyka jego utworów była różnorodna.

Przedstawiał swoją filozofię życiową. Pisał pieśni poważne, patriotyczne ("List do Pizona"),
filozoficzne, refleksyjne, biesiadne, miłosne, o sztuce poetyckiej.
W swej odzie "O co poeta prosi Apollina"

zaprezentował swoją postawę filozoficzną. Swoje poglądy

oparł na dwóch szkołach filozoficznych: epikurejczykach (szukali szczęścia i celu życia w
zaspokajaniu przyjemności duchowych) i stoikach (głosili pielęgnowanie w sobie cnoty, rozwijanie
intelektu, uniezależnienie od pokus i smutków świata a otaczający świat przyjmowali ze spokojem -
"stoic

ki spokój"). W odzie tej połączył obie te ideologie. Od stoików wziął rozum i umiar jako główne

kryteria w korzystaniu z dóbr materialnych. Poeta nie pragnie bogactw ani życia w dostatku.
Epikureizm zauważamy w chęci dożycia łagodnej starości. W życiu najbardziej liczą się rozum,
sprawny umysł, dobre zdrowie i pogodna starość. Należy żyć zgonie z otaczającą nas naturą. Jego
filozofia opiera się na haśle: "Exegi monumentum..."("Postawiłem sobie pomnik twardszy niż ze
spiżu")
Porównuje swój dorobek literacki do budowanych przez ludzi potężnych monumentów. Stwierdza, że
jego utwory będą trwalsze od królewskich piramid, ponieważ poezja jest niematerialna. "Nie wszystek
umrę" - będzie żył w swoich wierszach i pamięci czytelników.
Wergiliusz - poeta rzymski, au

tor eposu "Eneida", w którym przedstawił przygody Eneosa i jego

tułaczkę. Według "Eneidy" był on protoplastą cesarzy rzymskich. Napisał sielanki "Bukoliki" ukazujące
wyidealizowane życie pasterzy, którzy doglądają owiec prowadzą miłosne rozmowy ze swymi
uk

ochanymi lub dyskutują o poezji. Napisał też "Georgiki" (poemat o rolnictwie) omawiając kolejno

uprawę roli, naukę o drzewach, hodowlę bydła i bartnictwo. W opisy zajęć wiejskich wplótł refleksje
filozoficzne. Zajmował się też problematyką wojny i powstania państwa. Pisał on także o patriotyzmie

Biblia jest - obok dorobku antyku -

jednym z dwu najważniejszych źródeł naszej kultury, z niej wyrasta

światopogląd, system wartości i ocen, bogactwo literatury i sztuki kręgu śródziemnomorskiego.
Biblia jest sacrum -

księgą świętą - dla chrześcijan i, w części Starego Testamentu, dla wyznawców

judaizmu. Jest autorytetem religijnym -

wyjaśnia stworzenie świata, opisuje też jego koniec w zgodzie

z wiarą swoich wyznawców.
Biblia dzieli się na:
Stary Testament w sk

ład którego wchodzi 45 ksiąg (od powstania świata do narodzin Chrystusa).

S.T. obejmuje: Prawo (Tora) -

Pięcioksiąg Mojżeszowy, Prorocy, Pisma. Napisany został on w języku

hebrajskim.
Pięcioksiąg Mojżeszowy obejmuje dzieje ludzkości od stworzenia świata, dzieje patriarchów, dzieje
Izraeli

tów do czasów Mojżesza, wyjście do Ziemi Obiecanej i historię Izraelitów po czasy króla

Salomona. Składa się nań pięć ksiąg: 1. Księga Rodzaju (Genesis), 2. Księga Wyjścia (Exodus), 3.
Księga Kapłańska, 4. Księga Liczb, 5. Księga Powtórzonego Prawa. Autorstwo Tory przypisywane jest
Mojżeszowi.
Nowy Testament -

27 ksiąg (od narodzin Chrystusa po Apokalipsę św. Jana). Zapisane są w nim:

Księgi dydaktyczne (Listy św. Pawła), księgi historyczne (4 Ewangelie i Dzieje Apostolskie), księga
prorocka (Apokalipsa św. Jana). Napisany w języku greckim.
Septuaginta -

to przekład "siedemdziesięciu", pierwszy przekład Starego Testamentu na język grecki!

Wulgata -

najpopularniejszy przez długie wieki przekład Starego i Nowego Testamentu na łacinę

(autorstwa św. Hieronima).
Biblia Jakuba Wujka -

przekład całości na język polski, najpopularniejszy przez wieki - do Biblii

Tysiąclecia.
Apokalipsa -

szczególne proroctwo - wizja losów i końca świata, sądu ostatecznego. Cechuje ją

tajemnicza symbolika przekazu.
Przypowieść (parabola) - utwór, który za pomocą prostej fabuły pokazuje głębsze treści dotyczące
człowieka. Opowiadane zdarzenia są tylko pretekstem, ilustracją prawd egzystencjalnych.

Przykłady przypowieści z Biblii:
1. "O siewcy" -

Człowiek wyszedł na pole by zasiać ziarna. Jedno upadło na drogę i zostało

wydziobane przez ptaki, drugie upadło na skałkę i zostało wypalone przez słońce, trzecie zostało
zagłuszone przez ciernie, ale te które padły na glebę wydały plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny.
Ziarnem jest słowo boże, a glebą wszyscy ludzie, do których jest kierowane. Można je albo przyjąć,
albo odrzucić, ale skutki są jednoznaczne.
2. "O synu marnotrawnym" -

Jest to opowieść o ojcu i jego dwóch synach. Młodszy syn postanowił

opuścić rodzinny dom. Zabrał swoją część majątku i wyruszył w świat. Majątek roztrwonił jednak

szybko na zabawy. Zaczął paść świnie dla bogatego człowieka. Cierpiał głód i nędzę. Kiedy skruszony
syn wrócił do ojca ten się bardzo ucieszył i wydał ucztę. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedział,
że cieszy się z powrotu syna, który był jak umarły, a teraz znów ożył. Ojcem jest Bóg, który cieszy się
z każdego nawróconego grzesznika. Jest to wezwanie do dostrzegania swoich błędów i ich naprawy.
3. "O miłosiernym Samarytaninie" - Samarytanin okazał współczucie dla rannego i obrabowanego
przez zbójców. Opatrzył go, pielęgnował i zapłacił za pobyt w gospodzie. Wcześniej pomocy odmówili
mu duchowni, których zadaniem jest nieść pomoc innym. Przesłanie to, to że ludzie powinni okazywać
innym ludziom miłość i miłosierdzie.
Najważniejsze postacie biblijne:

Stary Testament:
Abel i Kain -

synowie Adama i Ewy. Abel, umiłowany syn ojca, zostaje zabity przez Kaina -

uosobienie zbrodni bratobójstwa.
Abraham - jeden z pi

erwszych patriarchów narodu żydowskiego. Poprowadził Izraelitów do Kanaan w

Palestynie i tu osiadł. Żoną Abrahama była Sara, która powiła mu syna Izaaka mając 90 lat! Bóg zaś,
chcąc wypróbować wiarę Abrahama, zażyczył sobie ofiary z jego jedynego syna - i Abraham spełnia
rozkaz, mimo bólu ofiarowuje na całopalenie Izaaka. Gdy podnosi miecz - Bóg powstrzymuje go, a w
zamian podsuwa baranka. Ofiara Izaaka to jeden z najsłynniejszych motywów biblijnych.
Dawid -

król Izraela zwany idealnym władcą. W młodości pasterz, lutnista, pokonał olbrzyma Goliata

przy użyciu procy. Według podań biblijnych Dawid jest autorem Psalmów.
Mojżesz - prawodawca Izraela, tradycyjnie uznawany za autora Pięcioksięgu, ten z patriarchów, który
wyprowadził Żydów z niewoli egipskiej. Urodził się w czasach, gdy faraon kazał zabijać chłopców
izraelskich, lecz został cudownie ocalony: matka pozostawiła go w trzcinowym koszyku na brzegu
Nilu, a odnalazła go i wychowała na dworze swego ojca córka faraona. To on był tym, do którego
przemówił Bóg ukryty w krzaku gorejącym i z którym rozmawiał jeszcze wielokrotnie. To on
przeprowadził lud izraelski przez Morze Czerwone. To Mojżeszowi właśnie wręczył Bóg na górze
Synaj Dziesięć Przykazań Bożych (Dekalog). I to on wreszcie doprowadził Żydów do Ziemi Obiecanej,
lecz sam do niej nie wszedł - zmarł mając 120 lat, ale nikt nigdy nie ujrzał jego grobu.
Salomon -

syn Dawida, następny król Izraela, słynący z mądrości, opieki nad kulturą i sztuką kraju.

Józef - syn Jakuba, wnuk Izaaka. Sprzedany do niewoli przez zazdrosnych braci. Przepowiadał sny
faraona (o siedmiu krowach t

łustych i siedmiu krowach chudych). Braciom przebaczył i pomógł im

przetrwać lata głodu.
Samson -

legendarny siłacz, obdarzony wręcz nadludzką mocą, lecz pozbawiony jej przez Dalię,

k

tóra obcięła mu włosy podczas snu. Wraz z nimi odebrała Samsonowi niezwykłe siły. Hiob -

sprawiedliwy i bogobojny wyznawca Boga, który został poddany próbie wiary. Bóg zesłał na niego
wszelkie nieszczęścia: trąd, trzęsienie ziemi, śmierć rodziny. Hiob rozpaczał, lecz nie zaparł się Boga,
a Ten wynagrodził mu Później straty.
Noe -

wybrany przez Boga, by przetrwał zesłany na grzeszną ludzkość potop. Noe wraz z synami i

przedstawicielami różnych gatunków zwierząt przeczekał potop na arce.
Lot i żona Lota - Gdy Bóg rozgniewany na ludzi skazał na zagładę Sodomę, pozwolił z niej wyjść
Lotowi i jego rodzinie, zakazał jedynie oglądania się za siebie. Żona Lota - po dziś dzień symbol
kobiecej ciekawości - nie wytrzymała i zmieniła się w słup soli.
Nowy Testament:

(Osoby Chrystusa, Matki Boskiej i Józefa nie trzeba chyba omawiać:):

Apostołowie - 12 uczniów Jezusa, wśród nich: Piotr - pierwszy papież, z symbolicznym pękiem
kluczy, Jan Ewangelista, Niewierny Tomasz i Judasz Iskariota (ten, który zdradził Chrystusa, jego
symbolem jest sakiewka). Apostołowie szerzyli naukę Chrystusa po Jego wniebowstąpieniu.
Ewangeliści - Było ich 4: św. Mateusz, św. Marek, św. Łukasz, św. Jan - autorzy czterech Ewangelii
Nowego Testamentu, przedstawiających dzieje i naukę Chrystusa.
Łazarz - patron trędowatych; od jego imienia pochodzi nawet słowo "lazaret" (szpital wojskowy).
Chrystus wskrzesił go do życia w cztery dni po jego śmierci.
Maria Magdalena -

pokutująca jawnogrzesznica, której Chrystus wybaczył błędy przeszłości. Do

zgrom

adzonego wokół niej tłumu powiedział: "Kto z was jest bez grzechu, niech pierwszy rzuci na nią

kamień".
Poncjusz Piłat - prokurator Judei, który zatwierdził wyrok ukrzyżowania Chrystusa - potem bardzo
nieszczęśliwy, popełnił samobójstwo w Rzymie.
Barabasz -

przestępca, rozbójnik, buntownik sądzony wraz z Chrystusem, ale uwolniony przez Piłata

na żądanie pospólstwa - zgodnie ze zwyczajem Paschy.
Wizja człowieka i świata w "Księdze Koheleta" - Treścią tej księgi są rozważania nad sensem życia
ludzkiego. Au

tor nie znajduje odpowiedzi na pytanie jak jest droga do prawdziwego szczęścia.

Stwierdza tylko, że szczęścia nie przynoszą ani bogactwa, ani słowa, ani używanie rozkoszy, ani też
wysławiana mądrość i wiedza. Często w utworze tym powtarzają się słowa "Wszystko jest marnością".
Życie jest pełne utrapień, niesprawiedliwości i trudów, a przy końcu bytowania czeka wszystkich
śmierć. Kohelet wierzy w Boga, od którego zależą radosne i jasne strony życia, które należy traktować
jako dar. Z korzystania z tych darów trzeba będzie zdać relację Bogu. Kohelet jest przekonany, że
wszystko pochodzi od stwórcy, który kiedyś będzie sędzią człowieka. Księga psalmów - tematyka,
walory formy.
Psalmy -

to utwory do śpiewania przy akompaniamencie harfy i cytry. Psalmów jest 150. Twórcy to

Dawid, Mojżesz, Salomon, Asaf, Karachit, Ezramit. Dzielimy je na pochwalne, błagalne, dziękczynne,
mądrościowe i pokutne.
Charakter psalmów:
1.

Pieśni liryczne mówiące o kondycji ludzkiej,

2. O

miłości człowieka wobec Boga,

3.

Zwierają świadomość przemijania i przekonanie, że grzech i cierpienie to nieodłączne atrybuty

ludzkiej natury,
4.

Mają charakter modlitwy.