RECENZJE

polonistyka

58

Celem redaktorki tomu, Anny Janus-Si-

tarz, było uporządkowanie istotnej z punktu

widzenia praktyki nauczycielskiej wiedzy

metodycznej. Autorami tekstów są pracow-

nicy naukowi Instytutu Polonistyki Uniwer-

sytetu Jagiellońskiego oraz innych ośrodków

akademickich, autorzy podręczników do ję-

zyka polskiego, książkowych i publicystycz-

nych publikacji metodycznych, często łączą-

cy pracę naukową z praktyką dydaktyczną

w szkole.

Tematyka artykułów jest bardzo różno-

rodna. Zaraz na początku poznajemy cele

edukacji polonistycznej, a przynajmniej uczy-

my się je formułować i dowiadujemy się, jak

mogą być one różnorodne i jakie mają zna-

czenie w procesie nauczania



. Dalej czytamy

o tym, czym jest lekcja polskiego, jakie są jej

typy, jaki przebieg



. Bogaty teoretyczny

wstęp wieńczy tekst Stanisława Bortnowskie-

go poświęcony „kłopotom z klasyfikacją me-

tod nauczania”



. Już w tym krótkim wpro-

wadzeniu do warsztatu polonisty pojawia się

wiele problemów. Nie ma oczywistych kla-

syfikacji, typy lekcji przeplatają się ze sobą,

z celami trzeba postępować bardzo ostroż-

nie, bo niedostrzeżone lubią się wypaczać.

Dosyć interesujący i wyczerpujący wydaje się

artykuł poświęcony problematyce kształce-

nia językowego



.

Więcej miejsca zajmują tematy związane

z kształceniem literackim. W tej części za-

mieszczone zostały teksty pięciu autorów,

podejmujących tematy zasługujące dzisiaj na

zainteresowanie, a mianowicie problem ka-

nonu lektur i czytelnictwa w szkole



, pytania

o rolę zabawy w edukacji literackiej



, kon-

teksty kulturowe



oraz o związki metodyki

z teorią literatury



. Kolejne dwa artykuły

zgrupowane zostały pod hasłem ewaluacji

10

.

Polonista

„od wszystkiego”?



KATArZyNA STANKIeWIcZ

Polonista w szkole…



to zbiór artykułów poświęconych problemom szkol-

nego kształcenia polonistycznego, kierowany do nauczycieli praktyków

oraz studentów przygotowujących się do pracy w szkole.

1

Polonista w szkole. Podstawy kształcenia nauczyciela polonisty, pod red. A. Janus-Sitarz, Kraków 2004, s. 235.



e. Nowak, Cele edukacji polonistycznej, tamże, s. 15–26.



M. rusek, Lekcje polskiego – typy i struktura, tamże, s. 27–54.



S. Bortnowski, Kłopoty z klasyfikacją metod nauczania, tamże, s. 55–84.



J. Kowalikowa, Kształcenie językowe. Teoria dla praktyki, tamże, s. 85–138.



S. Bortnowski, Lektury w stanie podejrzenia, tamże, s. 139–158.



e. Nowak, Zabawa jako wprowadzenie do rozumienia tekstu literackiego, tamże, s. 159–172.



W. Bobiński, Konteksty kulturowe w dydaktyce literatury, tamże, s. 217–240.



J. Hobot, Postrukturalne kierunki badawcze w szkolnej praktyce polonistycznej, czyli o związkach teorii litera-

tury i metodyki; A. Pilch, Hermeneutyka jako metoda interpretowania tekstów poetyckich, tamże, s. 173–190,

s. 191–216.

10

A. Janus-Sitarz, Komu potrzebne jest ocenianie? Wokół ewaluacji osiągnięć ucznia; M. Madejowa, Zasady spraw-

dzania wypracowania szkolnego. Wprowadzenie do tematu, tamże, s. 241–262; 263–274.

RECENZJE

8/2006

59

Książkę zamykają teksty poświęcone proble-

matyce kształcenia polonistycznego w dobie

nowych mediów

11

.

Omawiana pozycja nie jest suchym, teo-

retycznym przedstawieniem problemów. Dla

objaśnienia pojawia się w tekście wiele przy-

kładów. Kilka artykułów zawiera propozycje

metodyczne, które mają łączyć teorię z prak-

tyką, wskazywać sposoby zastosowania teo-

rii w toku lekcyjnym. Przez konkret metodycz-

ny nie ucierpiała na szczęście sfera teorii.

Omówienia kolejnych

wątków, obudowane

bogatymi propozycja-

mi bibliograficznymi,

dają podstawy do dal-

szych samodzielnych

poszukiwań.

We wstępie Janus-

-Sitarz czytamy, że Polonista w szkole... ma

pomóc polonistom rozeznać się pośród

me-

todycznych nowości. Może służyć jako źród-

ło informacji, ale także dydaktycznych inspi-

racji. Do zmian i eksperymentów autorka

podchodzi jednak z dystansem. Zaraz po

otwarciu tomu w tytule wstępu natrafiamy

na znaczący nagłówek: Jak uczyć? Nauczy-

ciel wobec koniecznych zmian i przemijają-
cych mód. Zmiany? I owszem, ale te koniecz-

ne. Wiele z nowatorskich pomysłów może

się, zdaniem autorki, okazać jedynie przemi-

jającą modą. Pośród jednych i drugich nau-

czyciel powinien się rozeznać, a recenzowa-

na pozycja może w tym pomóc.

co kryje się za nimi? Autorka wstępu

wskazuje z jednej strony na nową sytuację

w szkolnictwie, z jaką mamy do czynienia

po reformie edukacji, z drugiej – na prze-

miany w podejściu do tekstu, na nowości

w analizie i interpretacji utworów literac-

kich, ale także „innych tekstów kultury”.

Polonista w nowej sytuacji może być nieco

zdezorientowany – wielością programów

i podręczników, nowymi systemami oceny,

swoją własną bezradnością – np. w obliczu

„inwazji bryków”. Artykuły zawarte w to-

mie mają pomóc mu odnaleźć się pośród

tych nowych realiów.

Okazuje się, że polonista współczesny to

nauczyciel „od wszystkiego” – wystarczy tyl-

ko spojrzeć na bogaty spis treści. To osoba

orientująca się dobrze zarówno w kwestiach

literackich, jak i językowych. Można by jed-

nak powiedzieć, że w końcu edukacja polo-

nisty właśnie na obu tych obszarach się za-

sadza, więc nie ma się czemu dziwić. Podob-

nie niczym zaskakującym być raczej nie po-

winno, że polonista potrzebuje dobrego

wykształcenia metodycznego. Pierwsze roz-

działy książki są jedno-

cześnie krótkim wpro-

wadzeniem do dydak-

tyki ogólnej. W tekście

pojawiają się takie naz-

wiska, jak czesław

Kupisiewicz, Wincen-

ty Okoń czy Józef Pół-

turzycki. Przechodząc do metodyki szczegó-

łowej nauczania literatury i języka polskiego

napotykamy „obco brzmiące” dla naszego

polonisty terminy: poststrukturalizm, dekon-

strukcja i hermeneutyka. Okazuje się, że nau-

czycielowi języka polskiego przydałaby się

odrobina wiedzy z zakresu filozofii, żeby so-

bie z tymi hasłami mógł poradzić.

Słowo

„kontekst” jest już natomiast dob-

rze znane wszystkim polonistom. Ale i tutaj

kryją się liczne pułapki, a przed wszech-

stronnym polonistą stoją nowe wyzwania.

Witold Bobiński wskazuje na szereg dzie-

dzin nauki i sztuki, które możemy traktować

jako kontekst dla tekstu literackiego. Mówi

o takich kontekstach, jak literacki, histo-

ryczny, filozoficzny, plastyczny, filmowy czy

dziennikarski. Polonista powinien być za-

tem jednocześnie znawcą literatury pow-

szechnej, historii, sztuk plastycznych, fil-

mu... Tego wymagają od niego programy

i podręczniki.

Z ostatniego podrozdziału, zatytułowane-

go Polonistyka szkolna w dobie mediów, do-

wiadujemy się, że polonista powinien dodat-

11

A. Biernacka, Szkoła i polonistyka w społeczeń-

stwie informacyjnym; W. Strokowski, Polonista po-

limedialny, w: Polonista w szkole...., s. 275–296,

s. 297–235.

Nie ma to być oschły podręcznik

metodyki, ale zbiór oceniający

współczesną rzeczywistość

edukacyjną i pojawiające się

nowinki.

RECENZJE

polonistyka

60

kowo świetnie radzić sobie z komputerem,

Internetem i innymi urządzeniami audiowi-

zualnymi. Wojciech Strokowski tworzy na-

wet nieco prowokacyjne pojęcie

polonisty

polimedialnego. W ten sposób przed nauczy-

cielem postawione zostają nowe cele – ma

uczyć, jak poradzić sobie z przekazem me-

dialnym, poza edukacją czytelniczą zająć się

musi na serio edukacją medialną.

Omawiana pozycja nosi znamienny pod-

tytuł: Podstawy kształcenia nauczyciela po-

lonisty. Może on nieco zmylić. Warto by za-

pytać autorów, w jaki sposób chcieliby wy-

posażyć polonistę w ten wymagany ogrom

wiedzy. Jak diagnozują stan przygotowania

dzisiejszych polonistów do podjęcia owych

wymagających zadań, których panoramę

przed nimi kreślą?

czy wobec tak zarysowanego integracyj-

nego charakteru przedmiotu należałoby

zmienić kierunek kształcenia przyszłych po-

lonistów, postawić na interdyscyplinarność?

Skoro nauczyciel ma być w pewnym sensie

„nauczycielem kultury”, i to nie tylko tej wy-

sokiej, to należałoby wyposażyć go w odpo-

wiednie ku temu kompetencje.

Pozostaje jeszcze kwestia społecznego

prestiżu zawodu nauczyciela, a nauczyciela

polonisty w szczególności. Ile znajdzie się

dzisiaj „siłaczek”, pracujących bez uznania

ze strony społeczeństwa...? co z wypale-

niem zawodowym? Jak ono się ma do ścież-

ki zawodowej kariery? Jak sobie radzić ze

zróżnicowaniem poziomów w klasie, które

wręcz uniemożliwia wprowadzanie w życie

ambitnych pomysłów, a co znajduje swe uza-

sadnienie (i wątpliwe rozwiązanie zarazem)

w szumnie brzmiącej idei indywidualizacji

nauczania?

I jeszcze jedna uwaga: Polonista... przed-

stawia problemy metodyczne bez zróżnico-

wania na kolejne poziomy edukacji. Poza kil-

koma przykładami, które siłą rzeczy odnoszą

się do konkretnej rzeczywistości edukacyjnej,

mówimy tutaj o edukacji polonistycznej

w ogóle. Stąd może

„bezpieczna ogólniko-

wość” rozważań, które powinny dać się za-

stosować na każdym etapie kształcenia,

mimo odmiennych, właściwych kolejnym

szczeblom szkolnym celów.

Wydaje się jednak, że Polonista… jest po-

zycją wskazującą nowe pola zainteresowań

nauczycieli polonistów i metodyków, pre-

zentującą najważniejsze problemy, z jakimi

obecnie boryka się metodyka nauczania li-

teratury i języka polskiego. Przełomowość

tego tomu wynika m.in. z jego ogólnego

i wprowadzającego charakteru. Dzięki temu

cieszy się on dużym zainteresowaniem poś-

ród nauczycieli polonistów i studentów

przygotowujących się do pracy w szkole.

Autorzy artykułów na pewno mogą być dob-

rymi przewodnikami pośród „koniecznych

zmian i przemijających mód”, którzy jednak

niekoniecznie od razu udzielą jednoznacz-

nych wskazówek. raczej rozwiną przed na-

uczycielami przebogaty wachlarz kontro-

wersji.

Polonista... jest pierwszą częścią zakrojo-

nej szeroko serii „edukacja nauczycielska po-

lonisty”. Na rynku wydawniczym pojawiły

się już dwa kolejne tomy z tej serii, również

pod redakcją Anny Janus-Sitarz: Przygoto-

wanie ucznia do odbioru różnych tekstów
kultury

1

oraz Doskonalenie warsztatu nau­

czyciela polonisty

1

. Stanowią one rozszerze-

nie niektórych wątków podjętych bądź jedy-

nie zasygnalizowanych w tomie pierwszym.

Przygotowanie ucznia… podejmuje temat

uczniowskiego odbioru różnych tekstów kul-

tury, takich jak sztuka teatru, malarstwo, mu-

zyka, fotografia czy przekazy kultury maso-

wej, oraz metodycznych problemów związa-

nych z wdrażaniem w te sfery kultury. Tom

Doskonalenie warsztatu… został poświęcony

kształceniu uniwersyteckiemu nauczyciela

polonisty.

1

Przygotowanie ucznia do odbioru różnych tekstów

kultury, pod red. A. Janus-Sitarz, Kraków 2005.

1

Doskonalenie warsztatu nauczyciela polonisty,

pod red. Anna Janus-Sitarz, Kraków 2005.

Katarzyna Stankiewicz – doktorantka w Instytucie Pe-

dagogiki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu