1

LEKI DO OCZU

WST

Ę

P

PODSTAWY ANATOMII I

FIZJOLOGII OKA

1

11

1

komora tylna

spojówka

powieka górna

tęczówka

komora przednia

soczewka

rogówka

wyrostki rzęskowe

powieka dolna

ciecz szklista

twardówka

nerw wzrokowy

siatkówka

– powieki

wy

ś

cielone

s

ą

spojówk

ą

,

która

przechodzi na przedni

ą

powierzchni

ę

gałki ocznej

– po zamkni

ę

ciu powiek spojówki tworz

ą

tzw. worek

spojówkowy

– pod górn

ą

kraw

ę

dzi

ą

oczodołu znajduje si

ę

gruczoł łzowy wydzielaj

ą

cej stale łzy do worka

spojówkowego

– nadmiar łez odpływa przez kanaliki łzowe do

woreczka łzowego,

a stamt

ą

d przez kanał

nosowo-łzowy do jamy nosowej

– łzy wraz z wydzielin

ą

gruczołów powiekowych i

spojówkowych pokrywaj

ą

stale cienk

ą

warstw

ą

przednia

powierzchnie

spojówki

i

rogówki

działaj

ą

c ochronnie, bakteriobójczo i utrzymuj

ą

c

odpowiedni

ą

wilgotno

ść

tkanek

– łzy maj

ą

odczyn lekko alkaliczny –

pH w

zakresie 7,4 – 7,5

– ich główne składniki to:

woda – 98%

białka 0,15 – 0,7%

NaHCO3 – 0,2%

enzym lizozym

2

PODSTAWY PATOFIZJOLOGII OKA

Zapalenie spojówek

– mog

ą

by

ć

spowodowane:



zaka

ż

eniem bakteryjnym



uczuleniem (leki, ciała obce, alergeny)



działaniem energii promienistej

Schorzenia siatkówki

– zmiany zapalne

– zwyrodnienia

Choroby rogówki

– zapalenia (wirusowe lub bakteryjne)

– owrzodzenia

– mog

ą

one

prowadzi

ć

do

zmian

przejrzysto

ś

ci a tak

ż

e do zbliznowacenia

(bielmo)

Zmiany w soczewce

– zm

ę

tnienie (za

ć

ma, katarakta)



powodowana jest urazami, zmianami starczymi,
chorobami oka lub innymi chorobami ogólnymi
(np. cukrzyca)



powoduje znaczne obni

ż

enie ostro

ś

ci wzroku,

gdy

ż

promienie

ś

wietlne nie mog

ą

przedosta

ć

si

ę

do siatkówki przez zm

ę

tniał

ą

soczewk

ę

Jaskra

– wynika z zaburze

ń

w odpływie i wytwarzaniu

cieczy wodnistej, co powoduje wzrost
ci

ś

nienia

ś

ródgałkowego

– konsekwencj

ą

rozwijaj

ą

cej si

ę

choroby jest

zanik nerwu wzrokowego

Schorzenia nerwu wzrokowego

– obok jaskry mo

ż

e by

ć

powodowany tak

ż

e

innymi czynnikami takimi jak: zapalenia,
zatrucia, urazy.

BIOFARMACEUTYCZNE

ASPEKTY LEKÓW DO OCZU

– osi

ą

gni

ę

cie

zamierzonego

efektu

terapeutycznego uzale

ż

nione jest od kilku

czynników:



rodzaju schorzenia i stanu jego zaawansowania



sposobu leczenia



wyboru substancji leczniczej



rodzaju postaci leku



szybko

ś

ci uwalniania z postaci leku



szybko

ś

ci penetracji i dystrybucji substancji

leczniczej w tkankach



stopnia wi

ą

zania z białkami



tempa metabolizmu i eliminacji

3

– wa

ż

ne jest, aby substancja lecznicza pozostawała

i oddziaływała w okre

ś

lonym miejscu przez

odpowiednio długi czas – tak wi

ę

c wła

ś

ciwo

ś

ci

fizykochemiczne samej substancji leczniczej jak
i

substancji

pomocniczych,

u

ż

ytych

do

przygotowania postaci leku jak równie

ż

procesy

biochemiczne, jakim b

ę

dzie podlega

ć

lek w

ustroju decyduj

ą

o skuteczno

ś

ci farmakoterapii

– przenikanie leku do oka mo

ż

e odbywa

ć

si

ę

poprzez:

krew – w przypadku podania ogólnego

wnikanie przez rogówk

ę

– przy podaniu

miejscowym

Podanie ogólne

– przedostawaniu si

ę

leków do oka sprzyja jego

bardzo dobre ukrwienie

– natomiast

utrudnia

bariera

naczyniowo-

siatkówkowa (porównywalna z barier

ą

krew-

mózg)

– ponadto no

ś

nikiem substancji leczniczych mo

ż

e

by

ć

ciecz wodnista, której zadaniem jest

od

ż

ywiane soczewki i rogówki oka – dwóch

struktur nieunaczynionych

Podanie miejscowe

szybko

ść

penetracji leku do gł

ę

bszych warstw oka

zale

ż

y głównie od kinetyki procesów w cz

ęś

ci

przedrogówkowej oka, a zwłaszcza:

wi

ą

zania substancji leczniczej z białkami



całkowita ich ilo

ść

w płynie łzowym to 0,7% z

czego 0,4% to albuminy; w stanach chorobowych
ilo

ść

białek mo

ż

e wzrasta

ć

wymiany płynu łzowego i szybko

ś

ci jego parowania



szybko

ść

odtwarzania płynu łzowego wpływa na

zmian

ę

st

ęż

enia substancji leczniczej –

po

zaaplikowaniu na powierzchnie oka dochodzi do
jej wypłukiwania na skutek łzawienia

zarówno substancja lecznicza w formie wolnej
jak i zwi

ą

zanej z białkami w jednakowym

stopniu

ulega

usuwaniu

z

cz

ęś

ci

przedrogówkowej na skutek wymiany łez

szybko

ś

ci wchłaniania przez spojówk

ę

i

rogówk

ę

oka

wnikanie leku do wn

ę

trza gałki ocznej odbywa

si

ę

głównie

przez

rogówk

ę

(mimo

i

ż

powierzchnia spojówki jest 5 – 6 razy wi

ę

ksza

ni

ż

powierzchnia rogówki)

4

o zdolno

ś

ci przechodzenia substancji leczniczej przez

rogówk

ę

decyduj

ą

jej wła

ś

ciwo

ś

ci fizyko-chemiczne:



pKa



wielko

ść

cz

ą

steczki



lipofilno

ść

istniej

ą

dwie drogi przenikania substancji leczniczej

przez rogówk

ę

:



intracellularna – przez komórki



intercellularna – pomi

ę

dzy komórkami

dost

ę

pno

ść

biologiczna substancji leczniczej podanej

do oka wynosi poni

ż

ej 10% (cz

ę

sto około 1%), co jest

powodowane:



fizjologicznymi mechanizmami obronnymi



istnieniem barier metabolicznych i przenikania



okre

ś

lonymi wła

ś

ciwo

ś

ciami substancji leczniczej



wielowarstwowa budowa gałki ocznej powoduje,

ż

e

dla opisu losów leku podanych na powierzchni

ę

gałki

ocznej

konieczne

s

ą

ró

ż

ne

modele

farmakokinetyczne

bardzo

istotne

znaczenie

dla

dost

ę

pno

ś

ci

biologicznej substancji podanej miejscowo do oka
ma aktywno

ść

enzymów obecnych w tkankach gałki

ocznej



esterazy



reduktazy



monoaminooksydazy



transferazy



hydroksylazy



β

-glukuronidazy

ich obecno

ść

mo

ż

e wpływa

ć

na zmiany skuteczno

ś

ci

działania podanej substancji leczniczej:



przekształcanie do form nieaktywnych



aktywowanie substancji do form czynnych
(zjawisko

wykorzystywane

w

lekach

prekursorowych – pro-lekach)

ten sam czynnik mo

ż

e w ró

ż

ny sposób oddziaływa

ć

na

ró

ż

ne

substancje

lecznicze,

np.

enzymy

odpowiedzialne

za

aktywacj

ę

diestru

izowalerianowego adrenalonu do czynnej epinefryny
s

ą

równie

ż

odpowiedzialne

za

unieczynnianie

pikokarpiny

5

w oparciu o znajomo

ść

enzymatycznego metabolizmu

leku opracowano koncepcj

ę

soft drug

soft drug – to biologicznie aktywna substancja, która
po wykazaniu zamierzonego działania terapeutycznego
ulega dezaktywacji do cz

ą

stki nietoksycznej

stwarza ona mo

ż

liwo

ść

znacznej eliminacji działa

ń

niepo

żą

danych niektórych leków, np., NLPZ



Deksametazon podany do oka wykazuje działanie przeciwzapalne
powoduj

ą

c jednocze

ś

nie wzrost ci

ś

nienia

ś

ródgałkowego



Etabonian loteprednolu – soft drug otrzymany z prednizolonu,
wykazuje 5-krotnie wy

ż

sz

ą

aktywno

ść

ni

ż

deksametazon bez

jednoczesnego wpływu na ci

ś

nienie

ś

ródgałkowe

przy podaniu do worka spojówkowego lek mo

ż

e

przedostawa

ć

si

ę

kanałami łzowymi do nosa, gardła i

dalej – przewodu pokarmowego i ulega

ć

wchłoni

ę

ciu,

co w konsekwencji mo

ż

e prowadzi

ć

do ogólnych

działa

ń

niepo

żą

danych

podobna sytuacja mo

ż

e mie

ć

miejsce w przypadku

stanów zapalnych spojówek; gdzie ich bogate
unaczynienie mo

ż

e sprzyja

ć

przechodzeniu leku do

kr

ąż

enia ogólnego