1

Dr inż. Agnieszka Becla

Zwarty konspekt problemowo-tematyczny

do tematu:

BEZROBOCIE JAKO ZJAWISKO MAKROEKONOMICZNE

Podstawowe pojęcia i mierniki bezrobocia

Za bezrobotne najogólniej rzecz ujmując, uznaje się osoby, które są

zdolne do pracy i skłonne ją podjąć w pełnym wymiarze czasu pracy, ale nie są
w stanie jej znaleźć. Formalno-prawne warunki zakwalifikowania danej osoby
jako bezrobotnej, oparte na ustawie z 16.10.1991 roku, są następujące: osoba
pozostaje bez pracy i jest zarejestrowana we właściwym dla miejsca
zamieszkania urzędzie pracy a ponadto:

- ukończyła 18 lat,
- kobieta nie ukończyła 60 lat a mężczyzna 65 lat,
- nie nabyła prawa do emerytury
- osoba ta ani jej współmałżonek nie jest właścicielem lub posiadaczem

gospodarstwa rolnego,

- nie prowadzi pozarolniczej działalności gospodarczej lub nie podlega

ubezpieczeniu społecznemu z tytułu innej działalności,

- będąc osobą niepełnosprawną może podjąć pracę, co najmniej w połowie

wymiaru czasu pracy jeżeli jest to uzasadnione sytuacją zdrowotną.

Rozmiary bezrobocia mierzy się najczęściej za pomocą stopy bezrobocia

(b) – będącej relacją liczby osób uznanych za bezrobotnych do liczby osób
stanowiących podaż pracy (zasoby siły roboczej). Wielkość ta wyrażana jest
w procentach:

%

100

r

S

B

b

=

- Stopę odpowiadającą stanowi równowagi na rynku pracy nazywamy

naturalną stopą bezrobocia.

Podobnie obliczamy stopę zatrudnienia (z), która jest stosunkiem liczby

osób uznawanych za bezrobotnych do wielkości zasobów siły roboczej.
Wielkość bezrobocia jest w tym wskaźniku zastępowana liczbą zatrudnionych.
Obrazuje to poniższa zależność:

%

100

Sr

Z

z

=

Rodzaje bezrobocia

Z punktu widzenia przyczyn wywołujących bezrobocie, długości jego

trwania i jawności, wyodrębnia się szereg jego rodzajów.
- bezrobocie frykcyjne (przejściowe)

2

- bezrobocie strukturalne
- bezrobocie globalne
- bezrobocie keynesowskie
- bezrobocie klasyczne
- bezrobocie dobrowolne
- bezrobocie przymusowe
- bezrobocie cykliczne
- bezrobocie jawne
- bezrobocie ukryte.

Konsekwencje bezrobocia. Koszty prywatne i społeczne bezrobocia.

Schemat 1. Koszty i skutki bezrobocia.

Koszty bezpośrednie

Koszty pośrednie

Negatywne skutki

społeczno-

psychologiczno-

moralne

Pozytywne aspekty

społeczno-

ekonomiczne

Wydatki z Funduszu

Pracy

Ulgi i zwolnienia

fiskalne w rejonach o

szczególnym zagrożeniu

bezrobociem

Pogorszenie standardu

życia

Zmiana postawy (etosu)

wobec pracy

Koszty pomocy

społecznej dla

bezrobotnych i ich

rodzin

Luka podatkowo-

ubezpieczeniowa

Zagrożenie egzystencji

Racjonalizacja

zatrudnienia

Koszty wcześniejszych

emerytur i świadczeń

przedemerytalnych dla

bezrobotnych i osób

zwalnianych przez

zakłady pracy

Luka czynników

wytwórczych (PNB)

Zagrożenie w sferze

psychicznej jednostki

Wspomaganie procesów

restrukturyzacji

Koszty utrzymania

instytucji w zakresie

obsługi bezrobotnych

Koszty bezrobocia w

„szarej strefie

gospodarki”

Szkody moralno-

etyczne

Racjonalizacja wyboru

kwalifikacji i zawodu

-

-

Zjawiska patologii

społecznej

Racjonalizacja systemu

edukacji

-

-

Napięcia i konflikty

społeczne

Luka produktu narodowego brutto

jest różnicą pomiędzy potencjalną jego

wartością (możliwą do uzyskania w danych warunkach gospodarki przy pełnym
zatrudnieniu) a rzeczywistym produktem narodowym brutto (osiągniętym w danych
warunkach przy istnieniu określonego poziomu bezrobocia).

Neoklasyczna teoria bezrobocia

Współcześnie dominują dwa odmienne podejścia do interpretacji przyczyn
powstawania bezrobocia. Pierwsze to ujęcie neoklasyczne, drugie zaś ujęcie
keynesowskie. Szkoła neoklasyczna interpretuje bezrobocie jako zjawisko
występujące na rynku pracy w warunkach niedoskonałego jego funkcjonowania.

3

Schemat 2. Neoklasyczny model rynku pracy

w

S

r

w’

R

w

R

D

L

D’

L

D

R

L

,S

R

r

S’

r

D

L

,S

r

Keynesowska interpretacja bezrobocia

Schemat 3. Rola popytu w kształtowaniu poziomu bezrobocia

OCZEKIWANY POPYT NA

TOWARY/USŁUGI

KONSUMPCYJNE

OCZEKIWANY POPYT NA
TOWARY PRODUKCYJNE

DECYZJA O PRODUKCJI

WARUNKI PRODUKCJI

OKREŚLAJĄ LICZBĘ

PRACOWNIKÓW

KONIECZNYCH DO

REALIZACJI PRODUKCJI

POZIOM

ZATRUDNIENIA

4

Schemat 4. Wpływ spadku płac na zatrudnienie.

Instrumenty ograniczania bezrobocia. Polityka zatrudnienia.

Instrumenty ograniczania bezrobocia możemy podzielić na trzy rodzaje:

1. Instrumenty zwiększające rozmiary popytu na zasoby pracy.

Wymienić wśród nich należy instrumenty bezpośrednio zmniejszające
bezrobocie (np. prace publiczne i interwencyjne) oraz instrumenty
pobudzania działalności gospodarczej, jak: uruchomienie kredytów na
rozwój działalności gospodarczej, obniżkę stóp procentowych itp.
Instrumenty te stosuje się w warunkach występowania bezrobocia
globalnego.

2. Instrumenty zmniejszające rozmiary zasobów siły roboczej.

Zaliczamy do nich stosowane w polskich realiach na dużą skalę
przechodzenie na wcześniejsze emerytury, zasiłki przedemerytalne,
urlopy górnicze itp.

3. Instrumenty poprawiające funkcjonowanie mechanizmów rynku

pracy. Będą to zatem systemy szkoleń, pośrednictwa pracy i doradztwa
zawodowego. Należy zaznaczyć, że ta forma ograniczania bezrobocia nie
zwiększa popytu na pracę, a koncentruje się na dopasowaniu struktury
podaży pracy do popytu na nią.

Problemem bezrobocia i zatrudnienia zajmuje się w ramach polityki

ekonomicznej polityka zatrudnienia, przez którą rozumie się działania państwa
nakierowane na maksymalizację zatrudnienia i uniknięcie bezrobocia oraz jego
zwalczanie. Na politykę zatrudnienia składają się zarówno działania
o charakterze „aktywnym” oraz „pasywnym”, w związku z czym mówimy
o aktywnej i pasywnej polityce zatrudnienia.

Aktywna polityka zatrudnienia ma na celu aktywizację bezrobotnych

i nastawiona jest zwłaszcza na zmniejszeniu bezrobocia frykcyjnego
i strukturalnego. W tym celu wykorzystuje takie instrumenty jak:

publiczne programy tworzenia nowych miejsc pracy (roboty publiczne);

subsydiowaniu zatrudnienia w sektorze prywatnym;

publiczne programy zdobywania i podnoszenia kwalifikacji zawodowych;

Spadek płacy każdego

pracownika

Zmniejszenie

łącznego funduszu

wynagrodzeń w kraju

Redukcja zakupów

przez pracowników o

niższych dochodach

Spadek

zatrudnienia

Spadek produkcji

Spadek popytu

5

doskonalenie funkcjonowania rynku pracy.
Z kolei pasywna polityka zatrudnienia nie prowadzi do wzrostu zatrudnienia
a ma na celu łagodzenie skutków bezrobocia w formie pomocy, najczęściej
finansowej. Występuje w postaci:

zasiłków dla bezrobotnych,

wcześniejszych emerytur,

zasiłków przedemerytalnych,

jednorazowych odszkodowań dla osób zwalnianych z dotychczasowego

miejsca pracy,

subsydiów na przekwalifikowanie zasobów pracy,

ustawowego skracania czasu pracy,

przymusowych urlopów,

wspierania elastycznego kształtowania zarobków,

redukcji płac realnych już zatrudnionych pracowników,

selektywnego opodatkowania zatrudnienia.

Pytania i zadania kontrolne

1.

Wyjaśnij pojęcie bezrobotnego.

2.

Wyjaśnij pojęcie bezrobocia.

3.

Wyjaśnij pojęcie naturalnej stopy bezrobocia

4.

Jakie główne rodzaje bezrobocia wyróżnia teoria ekonomii?

5.

Czym charakteryzuje się bezrobocie frykcyjne (przejściowe)?

6.

Czym charakteryzuje się bezrobocie strukturalne?

7.

Czy charakteryzuje się bezrobocie globalne?

8.

Czym charakteryzuje się bezrobocie dobrowolne i przymusowe?

9.

Czym charakteryzuje się bezrobocie cykliczne?

10.

Czym charakteryzuje się bezrobocie jawne i ukryte?

11.

Wyjaśnij pojęcie kosztów prywatnych i społecznych bezrobocia.

12.

Jakie wyróżnia się bezpośrednie skutki bezrobocia?

13.

Jakie wyróżnia się pośrednie skutki bezrobocia?

14.

Na czym polega luka produktu narodowego brutto?

15.

W jaki sposób zjawisko bezrobocia wyjaśnia ekonomia neoklasyczna?

16.

W jaki sposób zjawisko bezrobocia wyjaśnia ekonomia keynesowska?

17.

W jaki sposób spadek płac wpływa na zatrudnienie w ujęciu ekonomii keynesowskiej?

18.

Jakie instrumenty ograniczania bezrobocia stosowane są w polityce zatrudnienia?

19.

Na czym polega i jakie instrumenty wykorzystuje aktywna polityka zatrudnienia?

20.

Na czym polega i jakie instrumenty wykorzystuje pasywna polityka zatrudnienia?