Korektor_i_stroiciel_instrumentow_ muzycznych_311[01].Z2.04

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

Materiał nauczania

Organizacja stanowiska pracy do wykonywania korekty i strojenia
instrumentów muzycznych

4.1.1.

Materiał nauczania

4.1.2.

Pytania sprawdzające

4.1.3.

wiczenia

4.1.

4.1.4.

Sprawdzian postępów

Stroje, intonacja i strojenie instrumentów

muzycznych

4.2.1.

Materiał nauczania

4.2.2.

Pytania sprawdzające

4.2.3.

wiczenia

4.2.

4.2.4.

Sprawdzian postępów

Kabiny stroicielskie i przyrządy do pomiarów wysokości dźwięków

4.3.1.

Materiał nauczania

4.3.2.

Pytania sprawdzające

4.3.3.

wiczenia

4.3.

4.3.4.

Sprawdzian postępów

Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy stosowane podczas
strojenia instrumentów muzycznych

4.4.1.

Materiał nauczania

4.4.2.

Pytania sprawdzające

4.4.3.

wiczenia

4.4.

4.4.4.

Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o strojeniu instrumentów

muzycznych. Umiejętność właściwego strojenia instrumentów muzycznych jest niezbędna
wszystkim instrumentalistom, których instrumenty wymagają strojenia przed grą. Dotyczy to
prawie wszystkich instrumentów za wyjątkiem fortepianu i organów. Strojeniem tych
instrumentów zajmują się wykwalifikowani stroiciele.

W poradniku znajdziesz:

−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć juŜ ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,

−

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy juŜ opanowałeś określone treści,

−

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

−

sprawdzian postępów,

−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,

−

literaturę uzupełniającą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

posługiwać się narzędziami korektorskimi do regulacji mechanizmów instrumentów
muzycznych,

−

posługiwać się narzędziami pomiarowymi przy strojeniu instrumentu,

−

oceniać czystość stroju,

−

rozróŜniać i klasyfikować instrumenty muzyczne na podstawie ich wyglądu,

−

rozróŜniać części składowe instrumentów muzycznych,

−

grać na instrumentach muzycznych,

−

dobierać mierniki do pomiarów wielkości elektrycznych,

−

organizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami ergonomii, bezpieczeństwa i higieny
pracy oraz przepisami przeciwpoŜarowymi,

−

korzystać z literatury specjalistycznej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,

−

określić pojęcie i cel intonacji,

−

ocenić intonację instrumentu,

−

dobrać odpowiednie metody strojenia,

−

posłuŜyć się urządzeniami do strojenia,

−

posłuŜyć się specjalistycznymi narzędziami stroicielskimi,

−

wykonać strojenie wstępne,

−

wykonać strojenie wstępne instrumentów róŜnymi metodami,

−

sprawdzić i skorygować czystość stroju poszczególnych tonów oraz równość stroju
instrumentów,

−

wykonać strojenie końcowe,

−

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy podczas strojenia instrumentów
muzycznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Organizacja stanowiska pracy do wykonywania korekty

i strojenia instrumentów muzycznych

4.1.1. Materiał nauczania

Charakterystyka stanowiska pracy

Stanowisko

pracy

jest

najmniejszą,

niepodzielną

komórką

organizacyjną

przedsiębiorstwa, w której odbywa się proces pracy, wyróŜniający się zarówno statystycznym
układem elementów, jak i dynamiką pracy ludzkiej, funkcjonowaniem maszyn i urządzeń oraz
oddziaływaniem czynników otoczenia.

Podstawowymi cechami stanowiska pracy są:

−

wyposaŜenie stanowiska,

−

metoda pracy,

−

warunki pracy,

−

układ zasilania,

−

wykonawca,

−

wyroby i usługi.

WyposaŜenie stanowiska pracy

Istotnym elementem dostosowania stanowiska do wykonywanej pracy jest projektowanie

przestrzenne  pod  kątem  wygody  uŜytkownika  i  funkcjonalności  elementów.  UmoŜliwia  to
ustalenie  wielkości  przestrzeni  pracy,  odpowiednich  rozmiarów  powierzchni  pracy  i  jej
wysokości,  rozmiarów  siedzisk  i  urządzeń  oraz  optymalne  rozmieszczenie  elementów,
urządzeń sygnalizacyjnych i sterowniczych.

Projektowanie stanowiska pracy wymaga podjęcia decyzji dotyczącej wyposaŜenia

stanowiska w odpowiednie urządzenia oraz ich odpowiedniego rozmieszczenia. Sposób
lokalizacji powinien zapewnić efektywne funkcjonowanie systemu człowiek – maszyna.

Przy rozmieszczeniu urządzeń stosuje się wiele zasad i kryteriów np. typ populacji

uŜytkowników, komfort obsługi, bezpieczeństwo, estetykę i modę, bliskość urządzeń dla
ułatwienie obsługi, rozłoŜenie pracy na odpowiednie kończyny i wymiary antropometryczne.

Metoda pracy

KaŜda praca stanowi dla wykonującego źródło obciąŜenia biologicznego, poniewaŜ

wpływa na zmiany czynnościowe w poszczególnych układach i w całym organizmie ludzkim.

ObciąŜenia występujące podczas wykonywania pracy moŜemy podzielić na:

−

obciąŜenia fizyczne, spowodowane pracą mięśniową,

−

obciąŜenia psychiczne, które są wynikiem zaangaŜowania procesów myślowych,

−

nerwowe, wynikające z samej pracy lub psychicznych i materialnych warunków pracy.
Wykonywaną pracę moŜemy zakwalifikować do:

−

pracy fizycznej, gdy występuje przewaga elementów pracy mięśniowej,

−

pracy umysłowej, gdy wyŜszy jest stopień zaangaŜowania w pracy kory i ośrodków
mózgowych niŜ mięśni.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Warunki pracy

Warunki pracy to ogół czynników występujących w organizacji, które związane są

z charakterem  pracy  i  otoczeniem,  w  którym  jest  ona  wykonywana.  Swoim  zakresem
obejmują  one  m.in.:  lokalizację  firmy,  treść  pracy,  materialne  środowisko  pracy,  czas  pracy,
urządzenia  socjalne.  Inny  pogląd  na  tą  kwestię  przedstawia  teoria,  na  podstawie,  której
warunki pracy obejmują:
a)

higienę pracy (środki czystości, urządzenia sanitarne itp.),

eliminowanie warunków szkodliwych i uciąŜliwych dla zdrowia i Ŝycia,

kształtowanie środowiska pracy,

zapobieganie wypadkom przy pracy, w tym środki ochrony, szkolenia itp.,

działalność bytową lub socjalno-bytową (dopłaty do obiadów, posiłki regeneracyjne itd.).

Układ zasilania

Człowiek, jako osoba obsługująca stanowisko pracy odbiera informacje od urządzeń,

podejmuje decyzje na podstawie odebranych informacji oraz wykonuje czynności sterowania
w celu wywołania zmian w funkcjonowaniu urządzenia.

Urządzenia pozwalają na odbiór informacji za pośrednictwem zmysłów: wzroku, słuchu,

dotyku,  powonienia  i  smaku.  Zrozumienie  i  przyswojenie  informacji  uzaleŜnione  jest  od
moŜliwości  rozróŜniania  dostarczonych  sygnałów.  Uzyskane  informacje  po  przetworzeniu
w ośrodkowym układzie nerwowym słuŜą do podjęcia decyzji.

Większość działań człowieka podczas pracy ma charakter złoŜony i wymaga ciągłych

regulacji i ciągłego podejmowania odpowiednich decyzji:
a)

sterowanie przez człowieka maszyną, uruchomieniu, regulowaniu biegu, zatrzymaniu
(dźwignie, korby, przyciski, itp.),

manipulowaniu przedmiotem obróbki (np. przemieszczaniu materiału lub przedmiotu),

komunikowaniu się z innymi pracownikami za pomocą słów i gestów.

Wykonawca

Rozpatrując stanowisko pracy naleŜy brać pod uwagę, Ŝe mamy do czynienia

z człowiekiem  wykonującym  daną  czynność  oraz  z  jego  moŜliwościami,  umiejętnościami,
wykształceniem,  wiedzą,  cechami  fizycznymi  oraz  osobowością,  temperamentem,
doświadczeniem, stosunkiem do pracy i motywacją.

Dla danego środowiska pracy i sytuacji w nim zachodzących, pracownik musi posłuŜyć

się kompetencjami, potrzebuje ściśle określonych umiejętności, cech i wiedzy.

Na kaŜdym stanowisku pracy inne są warunki pracy, inne priorytety i specyfika danego

stanowiska, sposoby działania oraz okoliczności zdobywania nowych umiejętności, będących
podstawą dalszego doskonalenia.

Wyroby i usługi

Na kaŜdym stanowisku pracy wytwarzane są wyroby i usługi. Ich produkcja uzaleŜniona

jest od człowieka wykonującego daną czynność, jak i jego kompetencji, umiejętności
i doświadczenia wymaganego na danym stanowisku pracy. Na proces wytwarzania mają
równieŜ wpływ maszyny i urządzenia za pomocą, których pracownik odbiera informacje i na
ich podstawie podejmuje decyzje.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Organizacja stanowiska pracy

Właściwa organizacja stanowiska, pracy powinna być przeprowadzona zgodnie

z zasadami  ergonomii  oraz  obowiązującymi  przepisami  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy.  Ma
zapewnić pracownikowi łatwe i bezpieczne wykonywanie pracy oraz ograniczyć niepotrzebny
wysiłek  Stanowi  ochronę  pracownika  przed  obraŜeniami  i szkodliwymi  wpływami
występującymi w przemyśle drzewnym i metalurgicznym.

Miejsca obsługi maszyn oraz same maszyny powinny być dobrze oświetlone.
W miejscach zaciemnionych moŜna składować materiały, wyroby i odpady.
Na  stanowiskach  ręcznej  obróbki  stolarskiej  powinny  znajdować  się  stoły  warsztatowe

z blatem na wysokości około 85 cm, a w szafkach lub na tablicach ściennych na stanowisku
pracy powinny być odpowiednie miejsca przeznaczone na narzędzia.

Na stanowiskach obróbki maszynowej równieŜ powinno być przewidziane miejsce na

szablony,  wyposaŜenie  pomocnicze  i  narzędzia  obsługowe.  Dobrym  sposobem  na
jednoznaczne  oznaczenie  narzędzi  jest  pomalowanie  tablicy  i  narzędzi  przypisanych  do
kaŜdego  ze  stanowisk  inną  barwą.  Przy  obróbce  długich  przedmiotów  (ponad  1,5  długości
stołu  obrabiarki)  naleŜy  przed  i  za  obrabiarką  instalować  przedłuŜenia  stołu  lub  podpory
rolkowe. Ich wysokość powinna być taka sama jak stołu.

Miejsca przeznaczone na materiał do obróbki oraz wyroby powinny znajdować się po tej

samej stronie obrabiarki, co obsługujący ją pracownik.

Materiał przeznaczony do obróbki powinien być ułoŜony zgodnie z kierunkiem posuwu,

najlepiej na wysokości zbliŜonej do powierzchni roboczej stołu obrabiarki. Nie wolno układać
materiału na obrabiarce.

Wysokość stosów materiałów lub gotowych wyrobów, mierzona od podłogi na

stanowisku pracy nie powinna przekraczać 170 cm.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie parametry charakteryzują stanowisko pracy?

Jak powinno być wyposaŜone stanowisko pracy?

Jakie są obciąŜenia organizmu wynikające z wykonywania pracy?

Jak definiujemy warunki pracy?

Jakie działania człowieka rozróŜniamy w trakcie wykonywania pracy?

Jakie są zasady organizacji stanowiska pracy?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zorganizuj stanowisko pracy do wykonania korekty instrumentów strunowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z zasadami organizacji stanowiska pracy ręcznej obróbki stolarskiej,

wyliczyć pisemnie elementy, z których składają się instrumenty strunowe,

wskazać elementy instrumentów strunowych, podlegające korekcie przy zastosowaniu
ręcznej obróbki stolarskiej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wyjaśnić zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, obowiązujące na stanowisku ręcznej
obróbki stolarskiej,

zanotować wyniki w arkuszu,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy

–

karta ćwiczeń,

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Wyszukaj w dostępnych Ci źródłach i wypisz znaczenia pojęć: wykonawca, wyrób,

usługa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z zasadami organizacji stanowiska pracy i podaną charakterystyką pojęć,

wyjaśnić, w jakim stopniu człowiek wpływa na proces wytwarzania wyrobów i usług,

określić, jakie warunki (oprócz człowieka) wpływają na proces wytwarzania oraz jakość
wyrobów i usług,

zanotować wnioski w arkuszu,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy

−

karta ćwiczeń,

−

przybory do pisania,

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu,

−

literatura z rozdziału 6.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

zdefiniować pojęcia: wyroby i usługi?

wymienić obciąŜenia organizmu występujące w trakcie pracy?

zastosować w praktyce zasady organizacji stanowiska pracy?

wymienić warunki pracy?

wyjaśnić, co nazywamy stanowiskiem pracy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Stroje, intonacja i strojenie instrumentów muzycznych

4.2.1. Materiał nauczania

Pojęcia podstawowe, obliczanie częstotliwości tonów i dudnień

Strojenie instrumentów – to zespół czynności mający na celu przygotowanie

instrumentu do gry. Strojenie, czyli uzyskanie właściwej wysokości dźwięku oraz intonacja,
czyli nadanie odpowiedniego brzmienia, to procesy długotrwałe i wymagające doskonałego
i wypoczętego ucha stroiciela.

Strojenie instrumentów polega na takim ustawieniu ich parametrów, Ŝe po zagraniu

określonego dźwięku będzie on miał wysokość zgodną z wysokością wzorca. Oznacza to,
przy graniu określonej nuty wydobyty dźwięk będzie miał ten sam ton podstawowy, co
wzorzec. Wynika z tego, iŜ prawidłowo nastrojony instrument wydaje dźwięki (a wpływ na to
ma takŜe wykonawca), których tony podstawowe mają ściśle określone częstotliwości.

Podstawową wysokością przy strojeniu wszystkich instrumentów jest dźwięk a

lub b

Strojenie odbywa się poprzez regulowanie pewnych fizycznych cech budowy celem

umoŜliwienia wydobycia z nich dźwięków o ściśle określonej wysokości, zgodnej
z obowiązującym strojem. I tak:

−

w  aerofonach  strojenie  instrumentu  odbywa  się  przez  nieznaczne  wydłuŜenie  lub
skrócenie  rury  (strój  podstawowy  ustala  producent),  mające  na  celu  dostrojenie  do
pozostałych instrumentów w zespole,

−

w  chordofonach  klawiszowych  (np.  pianino,  fortepian)  strojenie  instrumentu
przeprowadza  co  pewien  czas  stroiciel,  regulując  napięcie  strun  za  pomocą  specjalnego
klucza,

−

pozostałe typy chordofonów stroją wykonawcy, poprzez napinanie strun za pomocą
kołków (np. w skrzypcach, mandolinie itp.) lub klucza (np. w harfie),

−

instrumenty z grupy idiofonów (perkusyjnych samobrzmiących) – strojone są na stałe
przez producenta (o ich stroju decyduje wielkość masy elementu drgającego),

−

niektóre membranofony (np. bębny, kotły) – stroi się przez napinanie lub zwalnianie
membrany.

Intonacja instrumentów muzycznych

Intonacja, to wydobycie dźwięku właściwe bądź niewłaściwe pod względem wysokości.

Ze względu na to kryterium, wyróŜniamy:

−

intonację czystą,

−

intonację chwiejną,

−

intonację fałszywą.

Trzy wyŜej wymienione rodzaje intonacji, moŜna rozpoznać, biorąc pod uwagę stopień

precyzji określenia wysokości w intonowanym dźwięku. Precyzja ta zaleŜy od:

−

sprawności posługiwania się instrumentem,

−

czułości słuchu na zmiany wysokości dźwięku,

−

od szczególnych strefowych właściwości słuchu muzycznego, tolerującego w pewnych
przypadkach znaczne odchylenia intonacji.

Problem czystości intonacji wyłania się przy grze na instrumentach o intonacji

swobodnej, z których muzyk moŜe wydobyć dźwięki o dowolnej wysokości, a nie jak

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

w przypadku fortepianu jedynie dźwięki o wysokości ustalonej uprzednio przez stroiciela. Do
grupy tej naleŜą instrumenty smyczkowe, puzon, a przede wszystkim głos ludzki. Pokrewną
grupę stanowi większość instrumentów dętych, w których wykonawca, drogą odpowiedniego
zadęcia moŜe regulować w pewnych granicach intonację dźwięków.

Przeciwieństwem czystej (prawidłowej) intonacji jest:

–

detonowanie – wydobycie dźwięku poniŜej wymaganej wysokości,

–

dystonowanie – wydobycie dźwięku powyŜej wymaganej wysokości.

Systemy dźwiękowe

System dźwiękowy, to sposób organizacji materiału dźwiękowego. Z jednej strony jest to

ustalenie, które częstotliwości są uŜywane jako dźwięki i przyporządkowanie im
odpowiednich nazw, a z drugiej – określenie między innymi zasad tworzenia współbrzmień
oraz przebiegów melodycznych i metrorytmicznych.

Ze względu na kryterium tonalności wyróŜnia dwa typy systemów dźwiękowych:

–

tonalne – porządkują materiał dźwiękowy w ten sposób, Ŝe jedne dźwięki są zaleŜne od
innych  na  zasadzie  swoistej  hierarchii.  System  tonalny  zakłada  istnienie  centrum
tonalnego,  czyli  dźwięku,  do  którego  dąŜą  wszystkie  inne.  KaŜdy  system  tonalny  jest
takŜe  systemem  funkcyjnym,  gdyŜ  dźwięki  spełniają  w  nim  określone  funkcje
(np. funkcję  centrum  tonalnego).  Najbardziej  rozpowszechnionym  systemem  tonalnym
w muzyce europejskiej jest system dur – moll,

–

atonalne – odrzucają konieczność uporządkowania materiału dźwiękowego, co
w konsekwencji przynosi odrzucenie teorii uprzywilejowania pewnych dźwięków jako
mocnych punktów (np. tonika, dominanta).

Temperacja to pojęcie ściśle związane z materiałem dźwiękowym, które moŜemy

tłumaczyć jako:
–

sposób na strojenie dających się nastroić instrumentów (przede wszystkim klawiszowych,
takich jak organy, klawesyn, klawikord, fortepian),

–

podział oktawy na mniej czy bardziej równe (równomierne) półtony.

Temperacja nierównomierna

Dawne stroje (np. naturalny, średniotonowy), w odróŜnieniu od stroju równomiernie

temperowanego,  charakteryzowały  się  brakiem  moŜliwości  swobodnej  transpozycji  utworu
bez przestrajania instrumentu. Wielość tych strojów wynika z prawa fizyki. Pierwszy wyjaśnił
je  Pitagoras.  Przedstawił  on  następującą  tezę:  jeśli  nastroimy  jakiś  dźwięk  i  jego
odpowiedniki od dźwięku wyjściowego w 7 oktawach i dla porównania ten sam dźwięk i jego
odpowiedniki  nastroimy  w  12  kwintach,  to  okazuje  się,  Ŝe  finalny  dźwięk  uzyskany  z kwint
jest wyraźnie wyŜszy od tego z oktaw. Powstała w ten sposób róŜnica musi być skorygowana
(„komat pitagorejski”). Temperacja nierównomierna, korygowała tylko część interwałów.

Temperacja równomierna

Temperacja ta została opracowana w XVIII w. i zakładała zmniejszenie wszystkich 12

kwint okręgu kwintowego o tę samą wielkość, wynoszącą

komatu pitagorejskiego. W ten

sposób  okrąg  kwint  zamykał  się  w  obrębie  czystych  oktaw  i  nastąpiło  zrównanie  wysokości
dźwięków  enharmonicznych. Przyjęcie temperacji równomiernej wywarło bardzo pozytywny
wpływ  na  rozwój  praktyki  muzycznej,  poniewaŜ  umoŜliwiło  łatwe  strojenie  instrumentów,
modulacje i grę we wszystkich tonacjach.
W XIX wieku, nowy strój (czyli temperacja równomierna), wyparł wszystkie inne, wcześniej
stosowane.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Dla współczesnego „ucha”, wychowywanego na braku słuchowej alternatywy, brzmienie

tonacji  stroju  równomiernego  jest  czyste,  lecz  naleŜy pamiętać, iŜ przez dawnych muzyków,
znających  wiele  systemów,  było  uwaŜane  ono  za  ostre  i  brzydkie.  Oprócz  tego,  w nowym
stroju  są  niedostępne  wcześniejsze  efekty  zastosowania  pewnego  rodzaju  chromatyzmów
i układów  harmonijnych,  które  są  o  wiele  bardziej  sugestywne  przy  zastosowaniu  starszych
systemów temperacji.

Równomierna temperacja umoŜliwia komponowanie nawet w tonacjach leŜących daleko

na  kole  kwintowym,  które  dzięki  temperacji  nie  brzmią  -  przynajmniej,  dla  współczesnego
ucha  –  fałszywie.  Niekiedy  moŜna  się  spotkać  z  twierdzeniem,  iŜ  stworzenie  temperacji
równomiernej  wykorzystał  Jan  Sebastian  Bach,  tworząc  zbiór  Das  Wohltemperierte  Klavier
(Dobrze temperowany klawesyn: dwutomowy zbiór dwóch cykli po 24 preludia i fugi (BWV
846–893)  na  instrument  klawiszowy,  z  których  kaŜda  para  kompozycji  jest  w  innej  tonacji
w pochodzie chromatycznym, od C-dur do h-moll). Lecz słowo „Wohltemperierte” naprawdę
tłumaczy  się  jako  właściwie  nastrojony  (temperowany)  i  nie  zawiera  samo  w  sobie  sugestii
o równomierności uŜytego stroju.

Współczesny stan badań wskazuje na to, iŜ Bach rzeczywiście potrzebował

uniwersalnego  stroju  o  szerokich  moŜliwościach,  lecz  najprawdopodobniej  chodziło  mu
o jeden  z późniejszych  sposobów  nierównomiernej  temperacji,  określanych  zwykle
wg nazwiska  osoby,  która  go  rozpracowała,  np.  Kirnberger  III,  Neuchardt  III,  Rameau  itd.
W tych  strojach  moŜna  było  grać  we  wszystkich  tonacjach,  lecz,  poprzez  indywidualny
sposób  na  rozprowadzenia  komatu  (komat  pitagorejski,  „wilcza  kwinta”),  kaŜda  tonacja
brzmiała  nieco  inaczej.  Temu  prawdopodobnie  i  miało  słuŜyć dzieło, eksponujące wszystkie
24  tonacje  i pokazujące  kaŜdą  z  tych  tonacji  w  sposób  niezwykle  indywidualny,  niemalŜe
kolorystyczny.  Miałoby  to  mniejsze  znaczenie,  gdyby  kaŜda  tonacja  z definicji  miałaby
brzmieć tak samo, zaś jedyna róŜnica polegałaby na przeciwstawieniu sobie dur-moll. Muzyk
i  teoretyk  Johann  Philip  Kirnberger,  jeden  z ulubionych  uczniów  Bacha,  oświadczył  juŜ  po
ś

mierci mistrza, iŜ swój system strojenia (wspomniany trzeci system Kirnbergera) oparł na

praktyce Bacha, który uŜywał go podczas strojenia sobie klawesynu, co, jak wiadomo, zawsze
czynił własnoręcznie. Ten system jednak nie jest strojem temperowanym równomiernie.

Aktualnie niemal na całym świecie obowiązuje strój równomiernie temperowany.

W stroju tym ustalono, Ŝe podstawowa częstotliwość tonu, do którego strojone są instrumenty
muzyczne odpowiada dźwiękowi a

(czytaj „a razkreślne”) i wynosi 440 Hz. Jeszcze

w początkach XX wieku stosowano strój o częstotliwości a

równej 435 Hz.

Oczywiście kaŜdy instrument ma „swój” sposób wydobywania tego dźwięku. Jednak

w kaŜdym przypadku obowiązuje opisana reguła – ton podstawowy wydobywanego dźwięku
musi mieć dokładnie określoną wysokość.

Obliczanie częstotliwości tonu podstawowego dowolnego dźwięku
–

podstawową częstotliwością, do której stroi się wszystkie instrumenty jest częstotliwość
dźwięku a

(a razkreślne) wynosi ona 440 Hz,

–

zmiana o jedną oktawę odpowiada przyrostowi (lub zmniejszeniu) częstotliwości drgań
akustycznych o czynnik 2 – czyli skoro a

ma 440 Hz, to a

ma 880 Hz, a

– 1760 Hz itd.,

–

częstotliwość  drgań  akustycznych  dla  dowolnego  dźwięku  moŜna  obliczyć  znajdując
iloraz częstotliwości dla pojedynczego półtonu. PoniewaŜ półtonów w oktawie jest 12, to
dwunastokrotne  pomnoŜenie  przez  ów  iloraz  musi  dać  2  (tak  jak  dla  oktawy).  Stąd
wynika,  Ŝe  półtonowy  interwał  odpowiada  ilorazowi  częstotliwości  równemu
pierwiastkowi 12-ego stopnia z 2.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

póltonu_wy

Wartość ta wynosi ok. 1,059463 (Oczywiście: 1,05946312 = 2> czyli sekunda mała).

Przykład obliczeniowy:
Oblicz częstotliwość tonu podstawowego dla dźwięku c

Rozwiązanie:
dźwięk a

od dźwięku c

dzielą 3 półtony (a-b, b-h, h-c).

Dlatego:

( )

523

8920

440

≈

⋅

≈

⋅

, f

– częstotliwość tonu podstawowego dla dźwięków c

i a

[Hz]

Odpowiedź: częstotliwość tonu podstawowego dla dźwięku c

wynosi 523,25 Hz.

Dudnienia w stroju równomiernie temperowanym

Aby wyjaśnić zjawisko dudnienia w stroju równomiernie temperowanym, naleŜy zacząć

od przedstawienia dźwięku jako fali. Tematyka ta, dokładnie omówiona jest w części
poradnika dotyczącej zjawisk akustycznych, dlatego w tym miejscu, z konieczności,
zagadnienie to zostaje przedstawione w formie skróconej.

Fala to zaburzenie, które się rozprzestrzenia w ośrodku lub przestrzeni. Fale przenoszą

energię z jednego miejsca do drugiego bez transportu jakiejkolwiek materii.

Wszystkie fale wykazują następujące własności:

–

prostoliniowe rozchodzenie się fali w ośrodkach jednorodnych,

–

odbicie – na granicy ośrodków fale zmieniają kierunek bez zmiany ośrodka,

–

załamanie – na granicy ośrodków fala przechodząc do ośrodka, w którym porusza się
z inna prędkością, zmienia kierunek swego biegu.
Rozchodzące fale nakładają się na siebie w wyniku czego powstają zjawiska:

–

dyfrakcji, czyli zdolności do omijania przeszkód mniejszych niŜ długość fali, oraz
powstawania pasków dyfrakcyjnych w szczelinie albo wąskiej przeszkodzie,

–

interferencji, czyli nakładania się fal z róŜnych źródeł, co moŜe doprowadzić do
wzmocnienia lub wygaszenia fal,

–

dudnienia.
Dudnienie – to, okresowe zmiany amplitudy drgania powstałego ze złoŜenia dwóch

drgań o zbliŜonych częstotliwościach. Dudnienia obserwuje się dla wszystkich rodzajów
drgań, w tym takŜe tych wywołanych falami.

Przykłady dudnień:

–

dudniący dźwięk powstający ze złoŜenia dwóch dźwięków źle zestrojonych instrumentów
muzycznych,

–

dźwięk (drgania) powstający ze złoŜenia dźwięku odbieranego bezpośrednio i odbitego
od poruszającej się powierzchni odbijającej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Obliczanie dudnień w stroju równomiernie temperowanym

W przypadku złoŜenia dwóch drgań harmonicznych o jednakowych amplitudach efekt

dudnienia moŜna przedstawić w formie matematycznej.
Dla przypadku dwóch drgań o jednakowych amplitudach i częstościach ω

,ω

przebieg drgań

opisany jest funkcjami:

Przyjmuje się oznaczenia:

Powstające w wyniku złoŜenia drganie moŜna traktować jako drganie częstość równej

redniej arytmetycznej częstości drgań składowych oraz powoli zmiennej amplitudzie,

z częstością równą połowie róŜnicy częstości drgań składowych. Co moŜna ująć
matematycznie:

Efektem fizycznym takiego sumowania jest to, Ŝe drgania zachowują swój

szybkooscylujący charakter (tu: funkcja sinus), zachodzi jednocześnie powolna zmiana
amplitudy (tu: funkcja cosinus) sygnału, co dla dźwięku powoduje słyszalną zmianę głośności
w czasie. [http://pl.wikipedia.org/wiki/Dudnienie]

Efekt dudnień jest wykorzystywany do strojenia instrumentów muzycznych. Dzieje się

tak, dlatego, Ŝe im dwie częstotliwości są sobie bliŜsze – tym dudnienie jest wyraźniejsze.
Znika ono, dopiero przy idealnym dobraniu częstotliwości.

Właściwe strojenie instrumentów jest ściśle związane z ich budową. PoniŜej,

zamieszczone zostały opisy budowy przedstawicieli poszczególnych grup instrumentów
i zasady i sposoby ich strojenia. Dokładne opisy budowy instrumentów zostały przedstawione
w jednostce modułowej „Charakteryzowanie instrumentów muzycznych”.

Technika strojenia instrumentów muzycznych

Strojenie a temperatura otoczenia

Instrument,

przed

przystąpieniem

strojenia,

powinien

mieć temperaturę

pomieszczenia,  w jakim  będzie  uŜywany.  W  przeciwnym  razie  struny  przystosowując  swoją
temperaturę  do  temperatury  powietrza,  będą  zmieniały  siłę  naciągu,  a  co  za  tym  idzie
i intonację. To samo dotyczy metalowych elementów instrumentów dętych drewnianych oraz
całych  instrumentów  blaszanych.  Dzieje  się  tak,  poniewaŜ  metal  ma  duŜy  współczynnik
rozszerzalności  i kurczliwości.  NaleŜy  pamiętać,  Ŝe  metal  zimny  jest  skurczony,  a  więc
bardziej  napięty,  a  co  za  tym  idzie,  daje  dźwięk  wyŜszy.  Metal  cieplejszy  jest  rozszerzony,
mniej  naciągnięty,  a  więc  daje  dźwięk  niŜszy.  Trzeba  to  wszystko  mieć  na  uwadze
szczególnie  w  zimie.  Strojenie  z poprawką  na  ,,dojście”  do  właściwej  temperatury  nie  zdaje
egzaminu, poniewaŜ elementy w róŜnym stopniu reagują na zmiany.

NaleŜy uwaŜać równieŜ, aby na instrument podczas gry nie padały promienie słoneczne.

Przy grze w mocnych światłach reflektorów, przed graniem naleŜy ogrzać instrument,
zostawiając go na kilka minut w światłach. Trzeba równieŜ uwaŜać, aby zmiany temperatury
nie były dla instrumentu zbyt gwałtowne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Instrumenty smyczkowe

Do grupy współczesnych instrumentów smyczkowych zaliczamy skrzypce, altówkę,

wiolonczelę i kontrabas. Ogólna budowa wszystkich tych instrumentów (za wyjątkiem
kontrabasu) jest taka sama; róŜnią się od siebie jedynie wymiarami, a konstrukcja oparta jest
na tej samej skali.

Pudło rezonansowe składa się z dwóch lekko wypukłych płyt, wierzchnia często

wykonana z drzewa świerkowego, dolna z drzewa jaworowego. Płyty łączą ze sobą boczki,
równieŜ z drzewa jaworowego. Płyty mają boczne wycięcia w kształcie litery C. Na górnej
płycie umieszczone są otwory rezonansowe w kształcie litery f, zwane równieŜ efami.

Rys. 1. Skrzypce [13]

Górna płyta wzmocniona jest belką przebiegającą pod struną G w skrzypcach, a pod

skrajną,  najgrubszą  struną  w  pozostałych  instrumentach  tej  grupy.  Od  wewnątrz  płytę  górną
i dolną rozpiera drewniany kołeczek zwany duszą (przenosi drgania z płyty górnej na dolną).
Do  pudła  rezonansowego  przymocowana  jest  szyjka,  na  niej  znajduje  się  gryf  (bezprogowa
podstrunnica),  a całość  kończy  komora  kołkowa  z główką  zwykle  w  charakterystycznym
kształcie ślimaka. Cztery struny, podparte na podstawku (zwanym teŜ mostkiem), napinane są
za  pomocą  kołków  umieszczonych  w  komorze  kołkowej.  Skrzypkowie,  altowioliści
i wiolonczeliści  bardzo  często  w otwory  zaczepienia  strun  (w  strunniku)  zakładają  jednak
mikrostroiki  (mechanizm  słuŜący  do  dokładnego  dostrajania).  W  kontrabasach  strojenie
odbywa  się  przy  pomocy  kołków  w  komorze  kołkowej,  które  są  poruszane  za  pomocą
mechanizmu zębatego. Dzięki temu napinanie strun jest o wiele bardziej precyzyjne. Poza tym
w  kontrabasach  występują  tak  wielkie  napręŜenia  strun,  Ŝe  naciąg  taki  jak  w  mniejszych
instrumentach  nie  sprawdziłby  się  w  ogóle.  Poza  tym  mechanizm  zębaty  zapewnia  takŜe
zabezpieczenie  przed  nieoczekiwanym  przekręceniem  się  kołka.  Strunnik  zaczepiony  jest
zazwyczaj  plastikową  Ŝyłką  (w  wiolonczelach  i  kontrabasach  drutem)  do  guzika
umieszczonego w dolnej części pudła rezonansowego.

Struny

skrzypiec,

altówki

wiolonczeli

kontrabasu,

niegdyś

wykonywane

z preparowanych  jelit  zwierzęcych,  dziś  niemal  wyłącznie  wykonywane  są  z  metalu  (róŜne
stopy,  gdyŜ  ma  to  wpływ  na  brzmienie  instrumentów).  Struny  do  drgań  pobudzane  są  za
pomocą smyczka.

Smyczek to drewniany, spręŜysty pręt, najlepiej z drewna fernambukowego, na który

naciąga  się  włosie  (najlepiej  naturalne,  przygotowane  z  końskiego  ogona).  Z  jednej  strony
włosie  jest  umieszczone  w  główce  smyczka  (szpic),  a  u  dołu  –  w  Ŝabce  (zwykle  drewniana,
ale  moŜe  być  teŜ  plastikowa  czy  z  kości  słoniowej).  Na  końcu  Ŝabki  znajduje  się  śrubka
słuŜąca do odpowiedniego naciągnięcia włosia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Instrumenty smyczkowe posiadają cztery struny strojone w naturalnych kwintach

(w kontrabasie w kwartach) do następujących dźwięków:

Skrzypce – (począwszy od najniŜej strojonej) – g (196 Hz), d¹ (293,7 Hz), a¹ (440 Hz),

e² (659,3Hz) i obejmuje zakres dźwięków od g do e

Altówka – (począwszy od najniŜej strojonej) – c (132,8 Hz), g (198 Hz), d

(295,7 Hz),

(442 Hz) i obejmuje zakres dźwięków od c do a³. Notacja zazwyczaj w kluczu altowym

naleŜącym do grupy kluczy C.

Wiolonczela – (począwszy od najniŜej strojonej) - C (65.4Hz), G (98Hz), d (146,8Hz),

a (220Hz), i obejmuje zakres dźwięków od C do a².

Kontrabas – (począwszy od najniŜej strojonej): E

(41,2 Hz), A

(55 Hz), D (73,4 Hz),

G (98 Hz) i obejmuje zakres dźwięków od E

(w kontrabasach orkiestrowych, 5-strunowych

(32,7 Hz), a w niektórych odmianach niemieckich H

(30,86 Hz)) do g

w typowym

wykorzystaniu, jednak w niektórych utworach solowych z wykorzystaniem flaŜoletów przy
podstawku sięga się prawdziwego kresu skalowego kontrabasu uzyskując w ten sposób nawet
dźwięki o wysokościach przekraczających g² (g dwukreślne w brzmieniu) sięgając nawet g³.
Kontrabas transponuje oktawę w dół.

Strojenie instrumentów smyczkowych odbywa się dwuetapowo.
Strojenie wstępne polega na porównaniu wysokości dźwięku a¹ (wydobytego

z instrumentu)  z  wzorcem,  granym  na  fortepianie  lub  innym  instrumencie  (w  orkiestrze
symfonicznej  jest  to  obój).  Wzorzec  wysokości  dźwięku  moŜe  być  równieŜ  generowany  za
pomocą  kamertonu  lub  tunera  elektronicznego.  Celem  strojenia  wstępnego  jest  nastrojenie
jednej struny.

Strojenie końcowe. Po dopasowaniu wysokości dźwięku a¹ naleŜy zestroić ze sobą

pozostałe struny tak Ŝeby brzmiały kwinty czyste przy jednoczesnym graniu na dwóch
strunach. Nie naleŜy stroić kaŜdej struny z osobna, np. porównując dźwięki do tunera lub do
wysokości dźwięków granych na fortepianie, poniewaŜ naciąganie jednej struny zawsze
zmienia wysokość sąsiednich.

Tuner moŜna wykorzystać w przypadku, kiedy struny są poluzowane i trzeba je

doprowadzić do odpowiedniego napięcia wstępnego. Właściwe strojenie dokonuje się przy
wykorzystaniu słuchu muzycznego.

Strojąc kontrabas, z uwagi na niskie brzmienie poszczególnych strun, wykorzystuje się

flaŜolety  przy  strojeniu  zarówno  wstępnym  jak  i  końcowym.  Dźwięk  a¹  odpowiada
flaŜoletowi  nad  dźwiękiem  A  na  strunie  D  kontrabasu.  Strojenie  końcowe  polega  na
porównaniu  tego  dźwięku  z  flaŜoletem  nad  dźwiękiem  o  kwintę  czystą  niŜej.  Brzmi  wtedy
pryma  czysta,  a  więc  ten  sam  dźwięk.  Strój  moŜna  skorygować  stosując  strojenie  kwartami
równieŜ  uŜywając  flaŜoletów  nad  dźwiękami  o  kwintę  czystą  wyŜej  niŜ  brzmienie
niedociśniętej struny, lub o oktawę wyŜej.

Instrumenty strunowe szarpane

Jest to grupa instrumentów muzycznych, do której naleŜą m.in.: gitara, lutnia, cytra,

banjo, w której źródłem dźwięku jest szarpnięta struna. Z uwagi na największą popularność
gitary w tej grupie, przedmiot rozwaŜań zostanie skupiony na tym właśnie instrumencie.

Gitara – instrument muzyczny z grupy strunowych szarpanych z pudłem rezonansowym,

gryfem  i  progami  na  podstrunnicy.  Gitara  ma  specyficzną  budowę  pudła  rezonansowego,
które ma płaski spód oraz zaokrąglone wcięcia boczne dzielące korpus instrumentu na część
górną  węŜszą  i  dolną  szerszą.  Na  gitarze  gra  się  palcami  (opuszkami  i  paznokciami  albo
samymi  opuszkami)  lub  kostką  (plektronem).  Kostka  jest  przeznaczona  głównie  do  gry  na
gitarze  z metalowymi  strunami  (akustycznej,  elektrycznej).  Istnieją  równieŜ  tzw.  „pazurki”

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zrobione z metalu, które nakłada się na palce. MoŜliwe jest granie jednocześnie kostką
i palcami, jest to technika hybrydowa.

Gitara transponuje o oktawę w dół, tzn. wszystkie dźwięki zapisane w nutach brzmią na

gitarze oktawę niŜej (np. najniŜsza struna to E wielkie, zapis nutowy – w kluczu wiolinowym
jako e).

Rys. 2 Gitara [14]

Dawniej struny gitar wykonywane były z preparowanych zwierzęcych jelit, współcześnie

uŜywane są struny nylonowe i stalowe.

Podstawowa odmiana gitary posiada sześć strun. Istnieją takŜe gitary dwunastostrunowe,

w których kaŜda struna jest zdwojona. W takim instrumencie dwie najwyŜsze struny strojone
są unisono, a pozostałe w interwale oktawy.

W rosyjskiej i meksykańskiej muzyce ludowej występują takŜe gitary siedmiostrunowe.

Spotykana  jest  równieŜ  gitara  ośmiostrunowa  –  konstruowane  są  takŜe  gitary  10-strunowe.
RóŜnica  między  taką  gitarą  a  gitarą  tradycyjną  sześciostrunową  polega  na  dodaniu  czterech
strun  basowych.  Wprowadzenie  dodatkowych  strun  ma  na  celu  miedzy  innymi  wierniejsze
wykonywanie  muzyki  renesansu  i  baroku  na  gitarze.  Wiele  utworów  lutniowych  z  tamtego
czasu wymaga większej skali niŜ pozwala na to zwykła gitara. Wykonanie takich utworów na
gitarze 6-strunowej jest moŜliwe jedynie dzięki transkrypcji.

Same struny gitary wydają bardzo cichy dźwięk. śeby uzyskać wystarczającą głośność,

wibracje są wzmacniane mechanicznie pudłem rezonansowym lub elektronicznie. Stąd
główny podział gitar na akustyczne i elektryczne:
–

w gitarach akustycznych drgania strun są przenoszone przez mostek do płyty wierzchniej.
Płyta ta, zazwyczaj wykonana ze spręŜystego drewna (np. świerk), wprawia w drgania
powietrze produkując dźwięk,

–

w  gitarach  elektrycznych  przetworniki  zamieniają  drgania  strun  na  sygnał  elektryczny,
który jest później wzmacniany przez wzmacniacz i emitowany przez głośniki.
Rodzaje gitar: akustyczna, elektroakustyczna, elektryczna, basowa.
Najbardziej  rozpowszechniony  strój  gitarowy  to  tak  zwany  strój  klasyczny  –  EADGHE.

Gitarzyści często jednak przestrajają instrument w celu uzyskania specyficznego brzmienia,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

na przykład muzycy wykonujący folk irlandzki często stosują strój DADGAD. Spotykane są
równieŜ inne kombinacje dźwięków, do których nastrojone są struny (na przykład Dropped D,
Dropped C), wykorzystywane głównie w muzyce jazzowej i rozrywkowej.

Strojenie gitar klasycznych odbywa się dwuetapowo, podobnie jak w przypadku

instrumentów smyczkowych.

Strojenie wstępne polega na dostrojeniu jednej struny do dźwięku podstawowego (a¹).

Strojenie końcowe polega na dostrojeniu pozostałych strun. Do strojenia wykorzystuje się
często flaŜolety. Zmianę wysokości niedociśniętych strun dokonuje się za pomocą kołków
w komorze kołkowej, które zbudowane są w oparciu o mechanizm zębaty.

Strojenie gitar elektrycznych, z uwagi na brak pudła rezonansowego i bardzo małą

głośność dźwięków wydobywanych bez wzmacniacza, odbywa się przy uŜyciu tunera
elektrycznego. Sygnał do tunera dostarczany jest przy uŜyciu kabla sygnałowego typu jack –
jack.

Bardzo dokładny opis strojenia gitary moŜna znaleźć w Internecie pod adresem:

http://www.blizinski.pl/gitara/Strojenie_gitary

Fortepian

Fortepian to klawiszowy, młoteczkowy, strunowy instrument muzyczny.
W fortepianie struny rozpięte na stalowej ramie uderzane są młoteczkami obciągniętymi

filcem. Naciśnięcie klawisza powoduje uderzenie młoteczka w strunę, przenosząc
jednocześnie dynamikę uderzenia w klawisz. Natychmiast po pobudzeniu struny młoteczek
odbija się od niej i, w zaleŜności od siły uderzenia, zatrzymuje się wyŜej lub niŜej. Pozwala to
na szybką repetycję, czyli powtarzanie kilka razy tego samego dźwięku w szybkim tempie.

Po zwolnieniu nacisku na klawisz do struny przyciskany jest na tłumik wyciszający jej

drgania.  W  ten,  dość  skomplikowany,  sposób  mechanizm  fortepianu  realizuje  podstawową
cechę  tego  instrumentu  odróŜniającą  go  od  wcześniejszych  instrumentów  strunowych,
klawiszowych,  które  nie  miały  moŜliwości  kształtowania  dynamiki  dźwięku  oraz  czasu  jego
trwania.

Rys. 3 Fortepian [15]

Strojenie fortepianu rozpoczynamy od zestrojenia tak zwanej temperatury. Temperatura

to zakres dźwięków od a do a

. Strojenie temperatury odbywa się systemem kwartowo-

kwintowym, przedstawionym poniŜej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 4. Narzędzia do strojenia fortepianu: kamerton, klin do tłumienia strun, klucz stroicielski [15]

a – od kamertonu
a – a

– 8 czysta w górę

a – d

– 4 czysta w górę

a – e

– 5 czysta w górę

– h – 4 czysta w dół

h – fis

– 5 czysta w górę

fis

– cis

– 4 czysta w dół

cis

– gis

– 5 c czysta z w górę

gis

– dis

– 4 czysta w dół

dis

– b – 4 czysta w dół

b – f

– 5 czysta w górę

– c

– 4 czysta w dół

– g

– 5 czysta w górę

KaŜda kwinta i kwarta musi posiadać odpowiednią ilość zdudnień; uŜywając systemu

równomiernie temperowanego, nie uzyskuje się przy tym idealnie czystych kwint i kwart.
Resztę dźwięków stroi się w oktawach od temperatury. UŜywa się w tym celu narzędzi
przedstawionych na rysunku 4.

Fabrycznie nowy fortepian wymaga, co najmniej czterech strojeń w trakcie pierwszego

roku uŜytkowania w celu ustabilizowania naciągu strun.

Typowe czynności korektorskie to: poziomowanie klawiszy, wywaŜanie klawiszy,

korekta mechanizmu młoteczkowego i tłumikowego, eliminacja niepoŜądanych dźwięków
(stuki, szumy, przydźwięki), korekta twardości młoteczków.

Zdarte i twarde młoteczki powodują zrywanie strun, utratę kontroli nad tonem i trudności

w uzyskiwaniu miękkiej gry. W przypadku starych fortepianów, dźwięk moŜna wyraźnie
poprawić poprzez wymianę strun. Stare, skorodowane struny są osłabione pod względem
mechanicznym, a dźwięk przez nie wydawany jest niŜszej jakości.

Właściwie ustawione młoteczki oraz prawidłowo wywaŜone klawisze pozwalają

pianiście na swobodną grę oraz wykorzystanie pełnego zakresu ekspresji muzycznej,
moŜliwej do uzyskania na fortepianie.

Fortepiany naleŜy stroić, co najmniej raz w roku. Optymalnie strojenie wykonuje się dwa

razy, jesienią i wiosną, kiedy temperatura i wilgotność przyjmują wartości pośrednie między
swoimi ekstremami.

Strojenie instrumentów dętych drewnianych

Strojenie instrumentów dętych – w przeciwieństwie do strojenia wszystkich

instrumentów strunowych – wymaga nie tylko wykształconego muzycznie słuchu, ale równieŜ
umiejętności gry na danym instrumencie dętym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Flet poprzeczny

Flet – instrument dęty drewniany z grupy aerofonów wargowych. Zazwyczaj ma postać

cienkiej, pustej w środku rurki (istnieją równieŜ flety o innych kształtach, np. okaryna).
Najpopularniejsze odmiany fletów to flet poprzeczny, popularny instrument muzyki
powaŜnej, oraz flet prosty, powszechnie wykorzystywany jako pomoc dydaktyczna na
zajęciach wychowania muzycznego w szkołach.

Rys. 5 Flet poprzeczny [16]

Rys. 5. Flet poprzeczny [15]

Flet poprzeczny (wielki) – instrument dęty drewniany, wargowy. Ma skalę: od c¹ lub

h małego (zaleŜy to od posiadanej przez flecistę stopki fletu) do d

(moŜliwe jest zagranie

dźwięków do f

, jednak ze względu na trudność wydobycia, dźwięki te sporadycznie

występują w literaturze fletowej). Flet jest instrumentem nietransponującym. Dźwięk fletu jest
stopliwy – to znaczy łatwo łączy się z większością instrumentów orkiestrowych.

NajwaŜniejszą odmianą fletu wielkiego jest znacznie mniejszych rozmiarów flet piccolo,

o stroju wyŜszym o oktawę (c

do c

). Istnieje równieŜ flet altowy o stroju f do f

i basowy.

Współczesne flety wykonuje się głównie ze stopów metali na bazie niklu, srebra, złota,
platyny.

Flet nie posiada stroika. Dźwięki powstają poprzez dmuchanie na krawędź płytki

ustnikowej. Zadęcie na flecie wymaga mniejszego ciśnienia niŜ na innych instrumentach
dętych drewnianych i blaszanych, ale pochłania znaczniej więcej powietrza, zwłaszcza
w wysokim i niskim rejestrze.

Spośród wielu modeli wyróŜnia się zasadniczo:

−

flety wykonane w całości z jednego rodzaju metalu,

−

flety pokryte częściowo (tylko główka) lub w całości od zewnątrz i wewnątrz warstwą
innego metalu (np. srebrne pozłacane),

−

flety z główką z innego metalu niŜ korpus i stopka (np. srebrny ze złotą główką).
Istnieją takŜe flety drewniane – są to instrumenty wykorzystywane głównie do

wykonywania  muzyki  dawnej.  Czasem  do  metalowego  fletu  dodaje  się  tylko  drewnianą
główkę, aby uzyskać miękkie, ciepłe brzmienie dźwięku. Inne tworzywa, z których produkuje
się  flety,  głównie  do  celów  eksperymentalnych  lub  ozdobnych,  to  szkło,  tworzywa  sztuczne
oraz kości zwierzęce.

Flet poprzeczny składa się z trzech części: główki, korpusu i stopy.
Główkę mocuje się do korpusu. Znajduje się na niej płytka ustnikowa (miejsce, do którego

przykłada się usta) z otworem zadęciowym. Dźwięk powstaje poprzez dmuchanie na krawędź
otworu  zadęciowego.  Płytka  ustnikowa  jest  połączona  z  resztą  główki  tak  zwanym
kominkiem.  Na  końcu  główki  znajduje  się  korek,  którego  przesuwanie  zmienia  intonację
fletu.  Korka  tego  nie  przesuwa  się  podczas  normalnej  eksploatacji  instrumentu.  Dostrajanie
fletu  podczas  zwykłego  uŜytkowania  następuje  poprzez  częściowe  wysunięcie  główki
z korpusu.  Im  większe  wysunięcie  główki  –  tym  dźwięki  wydawane  przez  flet  są niŜsze. Na
wysokość i barwę dźwięków w istotny sposób wpływa równieŜ zadęcie. Zbyt duŜe wysuniecie
główki powoduje rozstrojenie instrumentu.

Główka jest częścią fletu mającą największy wpływ na jego brzmienie. Do produkcji

główek wykorzystuje się róŜnorodne materiały, aby nadać instrumentowi zróŜnicowane
odcienie brzmieniowe. W przypadku fletów metalowych, najczęściej dąŜy się do tego, aby

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

główka wykonana była z jak najszlachetniejszego metalu, chociaŜ preferencje flecistów w tej
kwestii są róŜne. Zdecydowanie korzystniejsze jest brzmienie główki srebrnej w porównaniu
z niklową  –  flet  z główką  srebrną  nabiera  siły  i  klarowności  brzmienia,  większe  są  takŜe
moŜliwości  dynamiczne.  Złoto  nadaje  barwę  bardziej  delikatną,  miękką.  Grubość  ścianek
główki  takŜe  ma  wpływ  na  brzmienie  -  im  grubsze  ścianki  tym  silniejszy  dźwięk,  ale  takŜe
nieco trudniejsze zadęcie.

Korpus – na tej części zamieszczone są otwory klapowe i mechanizm z 13 klapkami

zamykającymi i otwierającymi otwory.

Stopka – część odpowiadająca za najniŜsze dźwięki. WyróŜnia się dwa rodzaje stopek:

stopkę c (do c

) i h (dłuŜsza, posiadająca dodatkową klapkę odpowiadającą za h małe).

Zazwyczaj w stopkę h wyposaŜone są flety profesjonalne.

Obój

Obój wraz z roŜkiem angielskim, fagotem i kontrafagotem naleŜy do grupy instrumentów

dętych drewnianych z grupy aerofonów stroikowych o podwójnym trzcinowym stroiku.
Procedura strojenia i metody dokonywania korekty są podobne dla wszystkich instrumentów
z tej grupy.

Skala oboju zawiera się w granicach od b do b

Instrument ma postać lekko stoŜkowej rury, zakończonej lejkowatym rozszerzeniem

zwanym czarą. Otwory w korpusie instrumentu są otwierane i zamykane za pomocą klap.

Korpus instrumentu tradycyjnie wykonywany jest z drewna, najczęściej afrykańskiego

blackwoodu (Dalbergia melanoxylon), istnieją takŜe oboje wykonane z drewna rosewood
(Dalbergia nigra). Standardowa długość instrumentu wynosi ok. 60 cm.

Rys. 6. Obój

ródłem dźwięku jest stroik, składa się on z dwóch złoŜonych ze sobą trzcinowych

listków.  Powietrze  przepływając  pomiędzy  nimi  wywołuje  wibracje  stroika.  Do  wyrobu
stroików  uŜywa  się  trzciny  o  łacińskiej  nazwie  Arundo  donax.  W stroik  oboju  dmie  się
powietrze  ze  stosunkowo  duŜym  ciśnieniem  i niewielkim  wydatkiem.  Stroik  mocuje  się
u wylotu rurki, która jest wykonana ze stopów na bazie miedzi, srebra lub niklu.

Rys. 7. Stroik oboju

Obój ma najmniejsze moŜliwości dostrojenia spośród wszystkich instrumentów, dlatego

w orkiestrze wszyscy stroją się zawsze do oboju. O intonacji instrumentu decyduje budowa
stroika i sposób zadęcia. Dla uzyskania odpowiedniej barwy dźwięku istotna jest jakość
trzciny, z której stroik został wykonany.

Stroik musi mieć odpowiednio dobraną długość i szerokość, która zaleŜy od preferencji

grającego.  Oboista  dysponujący  mocniejszym  zadęciem  powinien  uŜywać  krótszego  stroika.
Daje  on  wtedy  wyŜszy  strój  i  rekompensuje  nadmiar  energii  dostarczanej  przez  grającego.
Równie  waŜna  jest  długość  i  szerokość zacięcia, poniewaŜ ma to wielki wpływ na intonację
instrumentu.  Z  wyŜej  wymienionych  powodów  większość  oboistów  samodzielnie
przygotowuje stroiki z półproduktów, za pomocą specjalnych narzędzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Obój moŜna w bardzo niewielkim zakresie dostrajać poprzez wysuwanie lub wsuwanie

stroika względem korpusu instrumentu. Wysuniecie stroika juŜ o 1 mm powoduje rozstrojenie
dolnej skali instrumentu. Z tego powodu stroik oboju przygotowuje się do konkretnego stroju.
Stroik przystosowany do stroju a

= 442 Hz; jest krótszy niŜ stroik przygotowany do gry

w stroju a

= 440 Hz. ObniŜenie stroju powoduje równieŜ zwiększenie szczeliny pomiędzy

płytkami stroika. Długość owijki, za pomocą, której mocowany jest do rurki stroik równieŜ
ma wpływ na wysokość dźwięku. KaŜdy oboista długość owijki dobiera indywidualnie.

Do zeskrobania końcówki stroika słuŜy specjalna heblarka, która wykonuje do 70%

procesu. Do ostatecznego wykończenia stroika uŜywa się specjalnych noŜy. Sposób
wykonania tej obróbki jest na tyle indywidualny i unikatowy, Ŝe muzycy rzadko zdradzają ten
sekret, wypracowywany w drodze eksperymentu przez lata.

Aby przygotować instrument do gry na leŜy zacząć od prawidłowego złoŜenia. Dotyczy to

wszystkich instrumentów dętych drewnianych. Obój składa się z trzech części, które łączą się
ze sobą poprzez nasunięcie na tuleje pokryte korkiem. śeby zapobiegać lub wyeliminować
tzw. chybotanie w miejscach połączenia części oboju, co pewien czas naleŜy korek
wymieniać.

Klarnet

Klarnet (wł. clarinetto) – instrument dęty drewniany z grupy aerofonów stroikowych

z pojedynczym stroikiem. Stroiki wykonywane są z tego samego materiału jak w przypadku
oboju.

Skala klarnetu wynosi od d do g

), a klarnetu basowego od D do b

). Istnieje teŜ

kilka innych rzadziej stosowanych odmian klarnetów takich jak: klarnet Es (piccolo), klarnet
altowy, klarnet kontrabasowy, basethorn.

Klarnet składa się z prostej, cylindrycznej drewnianej rury, rozszerzonej na końcu,

z otworami zamykanymi klapami. Klarnet podzielony jest na 5 części: ustnik, baryłkę, korpus
górny i dolny oraz czarę głosową. Części te w futerale przechowuje się osobno, a do grania
montuje się je składając je wkładając odpowiednio toczone końcówki, (zaopatrzone
w korkowe opaski) jednych części w drugie.

Rys. 8. Klarnet

Rejestry klarnetu:

–

najniŜszy e-e

, o ciemnej barwie i dramatycznym charakterze,

–

niski f

-b

, dźwięki najmniej wyraziste, przytłumione (obydwa najniŜsze rejestry tworzą

łącznie tzw. rejestr chalumeau),

–

rodkowy, clarino, h

-cis

, jasny, wyrazisty, o barwie ciepłej,

–

wysoki d

-g

, ostry, przenikliwy,

–

najwyŜszy gis

-c

, dźwięki bardzo ostre.

Strojenie klarnetu przebiega jednoetapowo, występuje tu jedynie strojenie wstępne, które

jest od razu strojeniem końcowym. Klarnecista odbiera wzorcowy dźwięk a

lub b

, a po tej

czynności instrument powinien juŜ być gotowy do gry. Strojenie klarnetu odbywa się poprzez
wysuwanie lub wsuwanie baryłki z ustnikiem z górnego korpusu. Zbyt duŜe wysunięcie
baryłki z korpusu powoduje rozstrojenie instrumentu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Saksofon

Saksofon – instrument dęty drewniany z grupy aerofonów stroikowych. Klasyfikację tę

zawdzięcza swojej budowie i trzcinowemu stroikowi.

Rys. 9. Saksofon

Występuje w siedmiu odmianach róŜniących się wielkością i zakresem skali. Najczęściej

stosowanymi odmianami saksofonów są:
a)

saksofon sopranowy – zazwyczaj w kształcie prostej rury. Strój B lub C. Brzmienie
delikatne i słodkie,

saksofon altowy – w kształcie odwróconej litery S. Stosunkowo mały i lekki. Strój Es lub
F. Bogate i ciepłe brzmienie,

saksofon tenorowy – w kształcie odwróconej litery S. Średniej wielkości, lecz ciągle dość
łatwy w uŜyciu. Strój B lub C (znany takŜe jako C-Melody). Czyste, wyraziste i nieco
rzewne brzmienie,

saksofon barytonowy – w kształcie odwróconej litery S z zawinięciem w górnej części.
DuŜych rozmiarów. Strój Es. Głębokie, nieco chropowate brzmienie.
Do rzadziej uŜywanych odmian saksofonu naleŜą:

saksofon sopraninowy – w kształcie prostej rury. Brzmienie wysokie i piskliwe,

saksofon basowy – w kształcie odwróconej litery S z dodatkowymi zawinięciami. Bardzo
duŜych rozmiarów. Bardzo głębokie i chropowate brzmienie,

saksofon kontrabasowy – w kształcie odwróconej litery S z dodatkowymi zawinięciami.
Bardzo duŜych rozmiarów. CięŜki do tego stopnia, Ŝe w czasie gry ustawiany na stojaku.
Bardzo niskie, głębokie i chropowate brzmienie.

Strojenie saksofonów odbywa się dokładnie w taki sam sposób jak ma to miejsce

w klarnecie, a więc jednoetapowo, przez wysuwanie lub wsuwanie ustnika z przykręconym
stroikiem.

Strojenie instrumentów dętych blaszanych

Trąbka

Trąbka – Instrument dęty blaszany. Najpopularniejszy z tej grupy instrumentów, do

których naleŜą takŜe: róg (waltornia), puzon, tuba i wiele innych. Typowym strojem trąbki jest
B, lecz znane są takŜe trąbki w C, Es, D lub A. Skala instrumentu: (zakres dźwięków
muzycznych) – od fis oktawy basowej do c

i wyŜej – zaleŜy to od umiejętności trębacza.

Oprócz zwykłej trąbki znane są i uŜywane takie odmiany jak:

trąbka basowa – grająca o oktawę niŜej,

trąbka piccolo – grająca o oktawę wyŜej,

kornet – alternatywna odmiana trąbki o miękkiej barwie dźwięku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 10. Trąbka [19]

Współczesna trąbka składa się z metalowej rury, najczęściej wykonanej z mosiądzu,

rzadziej  z  metali  szlachetnych.  Rura  skręcona  jest  w  pętlę.  Z  jednej  strony  zakończona
kielichowym  lub  stoŜkowym  ustnikiem,  a  z  drugiej  rozszerzeniem  w  kształcie  dzwonu.
Zespół  trzech  zaworów  otwiera  lub  zamyka  alternatywne  drogi  przepływu  powietrza,
umoŜliwiając  zmianę  wysokości  dźwięku.  W  ten  sposób,  otwierając  lub  zamykając
poszczególne  drogi  przepływu  powietrza,  grający  wydłuŜa  lub  skraca  długość  rury,  co
umoŜliwia wydobycie dźwięków pełnej skali chromatycznej.

Strojenie trąbki polega na drobnej regulacji długości głównej pętli (między innymi

dźwięku g), ale takŜe za pomocą pozostałych krąglików. Brzmienie trąbki w duŜej mierze
zaleŜne jest od techniki gry i moŜe być łagodne i melodyjne bądź ostre i wibrujące.

Trąbka wyposaŜona jest takŜe w jeden lub więcej zaworów pozwalających usuwanie

gromadzącej się wilgoci (skroplonej pary wodnej).

Rys. 11. Ustnik trąbki

Dobór ustnika zaleŜy takŜe od barwy dźwięku, jaką chce osiągnąć grający. Płytki ustnik

daje dźwięk jaśniejszy, zaś ustnik głębszy pozwala na uzyskanie ciemniejszego, bardziej
stonowanego brzmienia.

Na strój instrumentu wpływ ma takŜe kaŜde zagniecenie blachy, co prowadzi do

pogorszenia  intonacji  konkretnego  dźwięku.  Takie  odkształcenia  edukuje  się  przy
zastosowaniu  specjalistycznego  narzędzia,  jakim  są  metalowe  kulki  wprowadzane  do  trąbki
od  najmniejszej  do  największej  i  w  miejscu  wgniecenia  przywracają  blachę  do  pierwotnego
stanu. Kulki są wprowadzane albo na specjalnej nici i przeciągane ręcznie lub pod ciśnieniem
za  pomocą  specjalistycznej  maszyny  kompresującej. Nowoczesna technologia pozwala takŜe
na  odnowienie  połączeń  atomów  w  uszkodzonych  miejscach  poprzez  umieszczenie
instrumentu w kriokomorze w temperaturze ok. -200°C. Te zabiegi dotyczą tak samo puzonu,
waltorni oraz pozostałych instrumentów blaszanych.

Waltornia

Róg, takŜe znany jako waltornia – muzyczny instrument dęty blaszany. Strój rogu jest

nieco wyŜszy niŜ puzonu i obejmuje zakres dźwięków muzycznych od B (B brzmiącego –
oktawy kontra dla rogu podwójnego, współcześnie uŜywanego F/B) do f

(f dwukreślnej

oktawy brzmiące dla rogu F/B). Istnieją równieŜ inne odmiany rogu/waltorni o wyŜszej skali
i/lub nieco odmiennej barwie dźwięku.

Waltornię stroi się rozpoczynając od dźwięku B, a dokonuje się tego przez wysuwanie

lub wsuwanie pierwszego krąglika, znajdującego się na końcu rurki ustnikowej. Jeśli ten
dźwięk stroi, naleŜy dostroić ten sam dźwięk z naciśniętym kwartwentylem. Kolejnym etapem

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

jest  dostrojenie  poszczególnych  dźwięków,  kolejno,  co  pół  tonu.  W  systemie  przedęć
alikwotowych  waltornia  nie  stroi  dokładnie,  więc  aby  te  błędy  skorygować  naleŜy  stosować
chwyty  zastępcze  lub  pomagać  sobie  ułoŜeniem  prawej  ręki.  Wszystkie  krągliki  dostraja  się
tylko  raz,  natomiast  instrument  przed  kaŜdym  rozpoczęciem  gry  stroi  się  pierwszym
krąglikiem na końcu rurki ustnikowej.

Rys. 12. Waltornia

Zasady dotyczące ustnika są takie same jak w przypadku trąbki, puzonu i innych

instrumentów blaszanych.

Puzon

Puzon – instrument dęty blaszany z grupy aerofonów ustnikowych.

Rys. 13. Puzon suwakowy

Najbardziej rozpowszechnioną odmianą puzonu jest puzon suwakowy. W puzonie tym

zmiana  długości  akustycznej  instrumentu  odbywa  się  za  pośrednictwem  teleskopowego
elementu – rury w kształcie litery U połączonej przesuwnie z główną częścią instrumentu. Luz
pomiędzy  dwiema  rurami  tworzącymi  teleskop  jest  na  tyle  mały,  by  utrzymać  odpowiednie
ciśnienie  wewnątrz  instrumentu,  lecz  zarazem  na  tyle  duŜy,  by  umoŜliwić  swobodne
przesuwanie się rur względem siebie. Materiał, z jakiego wykonywane są trące elementy, jest
tak dobrany, by zminimalizować siły tarcia. Zwykle są to stopy niklu.

W nowoczesnych instrumentach trące elementy mogą być pokryte tworzywem

sztucznym, np. teflonem. Dla kaŜdego połoŜenia instrumentalista moŜe grać dźwięki

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

z szeregu  harmonicznego.  Całkowity  suw  suwaka  dobierany  jest  tak,  by  zapewnić  interwał
pomiędzy  drugą  a  trzecią  składową  harmoniczną  pomiędzy  skrajnymi  połoŜeniami.
W przypadku  puzonu  tenorowego  jest  to  B  do  f,  czyli  siedem  interwałów  półtonowych.
W związku  z  tym  suwak  przyjmuje  siedem  standardowych  pozycji,  wliczając  w  to  dwie
skrajne. Są one rozłoŜone nieliniowo na długości suwaka. I tak odległość pomiędzy pierwszą
a drugą pozycją wynosi ok. 8 cm, a pomiędzy szóstą a siódmą około 12 cm.

Nowoczesne puzony posiadają dodatkowy zawór rotacyjny sterowany kciukiem lewej

ręki  (kwartwentyl)  dołączający  dodatkowy  kanał  o  długości  około  91,4  cm  obniŜający
zarazem  strój  instrumentu  do  f.  Taki  właśnie  puzon  oznaczany  symbolem  12'B/F  (długość
w stopach  i  dwa  stroje)  stał  się  współczesnym  standardem  puzonu  suwakowego  wypierając
inne wymienione powyŜej.

Strojenie puzonu przebiega jednoetapowo, poprzez regulację połoŜenia krąglika naleŜy

dopasować dźwięk B do podanego wzorca lub kamertonu. Korekcie podlega mechanizm
kwartwentyla oraz mechanizm suwaka.

Strojenie instrumentów perkusyjnych

Perkusja – ogólna nazwa wszystkich instrumentów perkusyjnych, posiadająca róŜne

znaczenie w zaleŜności rodzaju muzyki. W szkolnictwie muzycznym oraz muzyce powaŜnej
jest to grupa instrumentów, na których muzyk moŜe grać uŜywając jednego instrumentu, lub
dowolnie  skompletowanego  zestawu,  natomiast  w  muzyce  rockowej  i  często  jazzowej  tą
nazwą określany jest dość typowy podstawowy zestaw instrumentów, który w miarę potrzeby
moŜe  być  uzupełniany  o  mniej  reprezentatywne  składniki.  W  tym  drugim  znaczeniu  (rock,
jazz)  polskie  określenie  perkusja  jest  odpowiednikiem  angielskiego  drums  lub  drum  kit,
natomiast muzyk (najczęściej towarzyszący), grający na róŜnego rodzaju „przeszkadzajkach”,
określany jest w języku angielskim jako osoba grająca na percussion.

Werbel

Bęben mały (werbel, bębenek, tamburo militare) – instrument perkusyjny z grupy

membranofonów, który wraz z wielkim bębnem stanowi podstawową część zestawu
perkusyjnego.

Rys. 14. Werbel [20]

Standardowe werble mają zazwyczaj średnicę 14" i głębokość 5,5". Są takŜe werble

głębokie (o głębokości 6") i werble piccolo dające znacznie wyŜsze dźwięki przy uderzaniu,
niŜ werble głębsze (głębokość 4"). Istnieją równieŜ werble marszowe, zazwyczaj głębsze od
tych z zestawu perkusyjnego, stosowane np. w orkiestrach dętych.

Strojenie werbla – uderzając leciutko pałką w naciąg przy śrubie moŜna usłyszeć cichy

dźwięk. Przy niektórych śrubach jest on wyŜszy, przy innych niŜszy. Tam, gdzie jest wyŜszy,
trzeba  leciutko  popuścić  śrubę,  a  gdzie  jest  niŜszy  podkręcić.  NaleŜy  przechodzić  w  ten
sposób  od  jednej  śruby  do  drugiej,  uderzając  jednocześnie  pałką  w  naciąg  przy  śrubie
i powtarzać tę operację do momentu, aŜ dźwięki wydobyte z całego obwodu werbla będą takie
same.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Kotły orkiestrowe

Kocioł jest instrumentem perkusyjnym z rodziny membranofonów. Składa się korpusu

w kształcie głębokiej misy, wykonanego ze stopu na bazie miedzi. Spotyka się równieŜ kotły
z korpusem wykonanym z tworzyw sztucznych. Na korpusie rozpięta jest membrana. Muzyk
grający na kotłach wydobywa dźwięk uderzając w naciąg instrumentu odpowiednią pałką
zakończoną filcową główką. Inaczej niŜ w większości membranofonów, kotły wydają dźwięk
o określonej wysokości.

Strojenie kotłów

KaŜdy z kotłów moŜna stroić w zakresie od kwinty do oktawy. Wysokość dźwięku zaleŜy

od  stopnia  napięcia  membrany.  Im  membrana  napięta  jest  mocniej  tym  dźwięk  wydawany
przez  instrument  jest  wyŜszy.  Zmiana  wysokości  wydawanego  przez  kocioł  dźwięku  przez
pokręcanie  kaŜdej  śruby  z  osobna  jest  procesem  Ŝmudnym.  Kotły  takie  nie  mogą  być
przestrajanie  podczas  trwania  koncertu.  Pod  koniec  wieku  XIX  opracowane  zostały  systemy
pozwalające na zmianę napięcia wszystkich śrub jednocześnie.

Najpopularniejszy typ kotła wykorzystywany współcześnie wyposaŜony jest w pedał,

pozwalający na regulację napięcia membrany. Pedał ten jest połączony ze śrubami
napinającymi poprzez podobny do pająka system metalowych drąŜków. W wykorzystaniu są
trzy typy mechanizmów pedałowych:

−

system  zapadkowo-sprzęgłowy,  w  którym  występuje  mechanizm  zapadkowy,
przytrzymujący  pedał  w  jednej  pozycji.  Przed  strojeniem  kotła,  muzyk  musi  zwolnić
sprzęgło  mechanizmu.  Po  osiągnięciu  poŜądanej  wysokości  dźwięku,  sprzęgło  moŜna
zacisnąć ponownie,

−

w systemie zrównowaŜonego działania wyrównaniem napięcia membrany kotła zajmuje
się spręŜyna, lub cylinder hydrauliczny. Pedał utrzymuje się w jednej pozycji, trzymając
jednocześnie wysokość dźwięku. System określa się równieŜ jako system z luźnym
pedałem, gdyŜ nie ma w nim sprzęgła,

−

system  sprzęgła  ciernego  lub  pręta  ze  sprzęgłem  wykorzystuje  sprzęgło  poruszające  się
wzdłuŜ  metalowego  pręta.  Zwolnienie  sprzęgła  uwalnia  mechanizm  z  pręta,  pozwalając
mu na swobodne poruszanie się.
Większość  orkiestr  szkolnych  i  uczelnianych  (poniŜej  poziomu  uniwersyteckiego)

korzysta  z  tańszych,  lecz  bardziej  wytrzymałych  konstrukcji,  których  mechanizmy  są  prawie
w  całości  zintegrowane  z  ramą  i  korpusem  instrumentu.  W  takich  kotłach  moŜna  spotkać
dowolny mechanizm, choć najpopularniejsze są rozwiązania ze zrównowaŜonym działaniem,
a  na  drugim  miejscu  spotyka  się  sprzęgła  cierne.  Wielu  profesjonalistów  równieŜ
wykorzystuje tańsze kotły podczas koncertów i występów na wolnym powietrzu, ze względu
na ich wytrzymałość i odporność na zmienne warunki atmosferyczne.

Rzadko stosowane mechanizmy strojeniowe pozwalają na zmianę wysokości dźwięku

generowanego przez kocioł za pomocą obrotu instrumentu. Przykładem są instrumenty firmy
Jenco, znanej bardziej z produkcji pałek.

Membrany kotłów mogą być wykonane ze skóry zwierzęcej (zwykle jest to skóra cielęca

lub  kozia),  lub  plastiku  (zazwyczaj  są  to  błony  PET).  Membrany  plastikowe  są  wytrzymałe,
niepoddające się warunkom atmosferycznym i relatywnie niedrogie, co sprawia, Ŝe są częściej
stosowane,  niŜ  membrany  skórzane.  Profesjonalni  muzycy  wypowiadają  się  jednak  lepiej
o naciągach  ze  skóry  zwierzęcej,  uzasadniając  swoją  decyzję  przyjemniejszym,  cieplejszym
brzmieniem tak pokrytego instrumentu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Co nazywamy strojem instrumentu?

Jak oblicza się częstotliwość tonu podstawowego dowolnego dźwięku?

Jak oblicza się dudnienia nakładających się dźwięków?

Jaki cel ma prowadzenie korekty instrumentu muzycznego?

W jaki sposób koryguje się podstawek instrumentu smyczkowego?

Jakie znasz rodzaje gitar i stosowane stroje?

Jaka jest ogólna procedura strojenia fortepianu?

Jakie są konsekwencje róŜnych gabarytów stroika oboju?

Jak regulować mechanizm klapowy klarnetu oboju?

10.

W jaki sposób strojone są instrumenty dęte?

11.

Jakie znasz sposoby korekty saksofonów?

12.

W jaki sposób prostowane są zagniecenia korpusu trąbki?

13.

W jaki sposób stroi się werbel?

14.

Jakie znasz rodzaje mechanizmów słuŜących do strojenia kotłów?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Oblicz częstotliwości tonów podstawowych dla dźwięków z zakresu c

-c

, następujących

po sobie chromatycznie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się procedurą obliczania częstotliwości tonu podstawowego,

obliczyć częstotliwości tonu podstawowego dla wszystkich dźwięków z podanego
zakresu,

zapisać przebieg obliczeń,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy

–

kalkulator naukowy,

–

przybory do pisania,

–

notatnik,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Wykonaj strojenie dowolnego instrumentu smyczkowego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

określić wysokości poszczególnych strun instrumentu,

zastosować tuner elektroniczny,

dokonać strojenia strun w kolejności np.: a, d, g, e,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

instrument smyczkowy,

–

smyczek i kalafonia,

–

tuner elektroniczny,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Dokonaj strojenia temperatury fortepianu w systemie kwartowo-kwintowym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wyjaśnić pojęcie temperatura fortepianu,

wyjaśnić pojęcia odległości muzycznych: kwarta, kwinta, oktawa,

scharakteryzować kolejne czynności, które naleŜy podjąć aby nastroić temperaturę
fortepianu w systemie kwartowo-kwintowym,

dokonać doboru narzędzi niezbędnych do prawidłowego wykonania ćwiczenia,

wykonać strojenie instrumentu, dopasowując dźwięki w odpowiedniej kolejności,

umiejętnie posłuŜyć się kamertonem lub tunerem elektronicznym, chromatycznym,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

fortepian,

−

narzędzia do strojenia fortepianu,

−

kamerton lub tuner chromatyczny,

−

literatura z rozdziału 6.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wyjaśnić, jaki strój ma saksofon altowy?

wymienić rodzaje i stroje trąbki i waltorni?

sklasyfikować instrumenty dęte drewniane i blaszane?

wymienić elementy składowe werbla?

nastroić instrumenty strunowe?

nastroić fortepian?

nastroić instrumenty perkusyjne?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.

Kabiny stroicielskie i przyrządy do pomiarów wysokości
dźwięków

4.3.1. Materiał nauczania

Kabiny stroicielskie

Zaliczamy do nich miejsca przygotowane specjalnie pod względem akustycznym.

Powinny znajdować się w kaŜdym zakładzie wytwarzającym instrumenty – niezaleŜnie od
jego wielkości. Są to dwa pomieszczenia o powierzchni 15 m

, odpowiednio usytuowane

i wytłumione  materiałami  dźwiękochłonnymi.  Wykonuje  się  w  nich  strojenie  instrumentów,
(w  przypadku  fortepianów:  dwa  z  nich  wykonywane  są  bez  klawiatury  a  kolejne  trzy  –
z klawiaturą)  próby  odsłuchowe,  analizuje  się  jakość  i  barwę  dźwięku  instrumentu
muzycznego.  Na  wyposaŜenie  kabin  stroicielskich  składają  się  maszyny,  urządzenia,  aparaty
i narzędzia  konieczne  do  właściwego  wykonywania  zawodu  korektora  i  stroiciela
instrumentów  muzycznych:  klucze  stroicielskie,  kamerton  440  Hz,  kliny:  drewniany
i gumowy oraz aparatura akustyczna przeznaczona do strojenia wstępnego i końcowego.

Etapy strojenia instrumentów

KaŜdy instrument powinien zostać nastrojony przynajmniej w dwóch etapach: wstępnym

i końcowym.  Najłatwiej  wytłumaczyć  to  na  przykładzie  strojenia  organów,  poniewaŜ  ich
piszczałki  naśladują  brzmienia  instrumentów  całej  orkiestry.  Rozpoczynając  strojenie
organów,  stroiciel  najpierw  zajmuje  się  ich  intonacją.  Nadaje  odpowiednie  brzmienie
kolejnym piszczałkom (jedne mają naśladować trąbkę, inne puzon a jeszcze inne instrumenty
smyczkowe).  Potem  ma  miejsce  strojenie  –  czyli  proces  uzyskania  właściwej  wysokości
dźwięku  piszczałek.  Przedstawione  działania  zajmują  duŜą  ilość  czasu  i  wymagają  od
stroiciela  świetnego  –  (najlepiej  wypoczętego)  ucha.  Ten  pierwszy  etap  zakończony  zostaje
w momencie uzyskania takich brzmień piszczałek, które wiernie i czysto naśladują brzmienia
poszczególnych  –  pojedynczych  instrumentów,  są  zrównowaŜone  pod  względem  barwy
i natęŜenia a jednocześnie róŜnią się od siebie w poszczególnych głosach.
Końcowy etap strojenia instrumentów, wymaga od stroiciela wielkiej precyzji. Jego zadaniem
jest  sprawić,  by  instrument  brzmiał  czysto  i  poprawnie  w  partiach  solowych,  ale  takŜe
w partiach  granych  wspólnie  z  innymi  instrumentami  (np.  wszystkie  głosy  organowe  razem
albo wspólne wykonanie utworu przez instrumenty w orkiestrze).

Kamerton i tunery chromatyczne

Specjalistycznym narzędziem słuŜącym do strojenia instrumentów jest kamerton. Istnieją

specjalne  aparaty,  dzięki  którym  moŜna  nastroić  instrument  obserwując  wskaźniki  reagujące
na  wysokość  dźwięków.  Są  to  bardzo  precyzyjne  urządzenia  umoŜliwiające  nastrojenie  się
w warunkach  słabej  słyszalności.  Mogą  posiadać  szeroki  zakres  strojenia,  funkcję  kalibracji,
która  pozwala  na  dostosowanie  urządzenia  do  róŜnych  strojów  orkiestrowych,  funkcję
generowania  tonu  odniesienia,  a  takŜe  wbudowany  mikrofon  do  strojenia  instrumentów
akustycznych.

Kamerton, diapazon, przyrząd sporządzony z niehartowanej stali, słuŜący do ustalenia

stroju, wynaleziony przez J. Store'a (zm. 1753), lutnistę dworu angielskiego. NajwaŜniejsze
typy kamertonów:

−

kamerton widełkowy – stalowe widełki, które po uderzeniu wydają dźwięk,

−

kamerton stroikowy – metalowa rurka, wewnątrz której umieszczony jest metalowy
języczek jak w harmonijce ustnej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

kamerton chromatyczny – szereg połączonych k. języczkowych, strojonych w skali
chromatycznej w obrębie c

–c

. Istnieją takŜe wersje dla instrumentów basowych,

tenorowych, generujący niŜsze częstotliwości.
Podstawą stroju jest dźwięk a

. Dźwięk ten nazwano kamertonowym (obecnie normalny

ton odniesienia); nazwa pochodzi stąd, Ŝe słuŜył on za podstawę w muzyce kameralnej w jej
wcześniejszym znaczeniu, czyli muzyce instrumentalnej, w przeciwieństwie do dźwięku,
według którego ustalano strój chóru.

We Włoszech rozróŜniano jeszcze w XVII w. strój lombardzki, czyli wenecki, tj. strój

wysoki  dla  klawesynu  i  organów,  oraz  strój  rzymski,  znacznie  niŜszy,  dla  chórów.  Nazwa
diapazon pochodzi stąd, Ŝe do podstawowego tonu kamertonowego dostosowuje się wysokość
pozostałych stopni w oktawie. Wahania stroju były swego czasu bardzo duŜe; w kaŜdym kraju
obowiązywał inny strój. W połowie XIX w. najniŜszy był strój wiedeński, wynoszący 434 Hz;
strój  paryski  był  nieco  wyŜszy  i  dochodził  do  450  Hz  (jak  w  stroju  londyńskim);  najwyŜszy
był  strój rosyjski (460 Hz). Komisja Akademii Paryskiej w 1859 ustaliła częstotliwość a

435 Hz Strój ten został zatwierdzony na międzynarodowej konferencji w Wiedniu (1885). Od
tego czasu bywał przez wykonawców podwyŜszany (głównie przez skrzypków). Od 1953
obowiązuje normalny ton odniesienia a

o częstotliwości 440 Hz, ustalony przez

Międzynarodową Organizację Normalizacyjną ISO.

Elektryczny (elektroniczny) tuner chromatyczny

Tuner ten posiada następujące funkcje:

−

tuner chromatyczny wykrywający dźwięki w zasięgu 8 oktaw, czyli wszystkie
instrumenty akustyczne,

−

podwójne wskaźniki (miernik igłowy oraz wyświetlacz LCD) zapewniają doskonała
przejrzystość podczas odczytywania wskazań,

−

tryb SOUND BACK odtwarza właściwy dźwięk najbliŜszy dźwiękowi strojonemu.
Wskaźnik pokazuje nam róŜnicę pomiędzy jednym dźwiękiem a drugim,

−

posiada moŜliwość strojenia skal historycznych,

−

tryb transpozycji dla instrumentów dętych drewnianych,

−

3 tryby pracy wskaźnika igłowego (wolny, średni, szybki),

−

2 tryby pracy (automatyczny i manualny),

−

odtwarzanie tonów odniesienia w zakresie 5 oktaw,

−

szeroki zakres kalibracji (349 Hz–499 Hz),

−

wbudowany mikrofon,

−

przystosowany do pracy z opcjonalnym mikrofonem kontaktowym, który zapewnia
dokładne strojenie w głośnym otoczeniu.

Zebra Tuner to programowy (software'owy) tuner muzyczny, zaprojektowany

z myślą  o gitarzystach.  Program  porównuje  częstotliwości  dźwięku  przechwyconego
z mikrofonu,  bądź  wzmocnionego  sygnału  instrumentu  elektrycznego,  z  wcześniej
zdefiniowanymi  wzorcami  częstotliwości.  Rezultat  pomiaru  jest  dynamicznie  wyświetlany
w postaci  graficznej  i tekstowej.  Narzędzie  wyróŜnia  się  moŜliwością  ustawienia  określonej
liczby  niezaleŜnych  od  siebie  wskaźników,  które  mogą  przedstawiać,  na  przykład,  kaŜdą  ze
strun  gitary.  Takie  rozwiązanie  znacznie  pomaga  w  szybkim  rozpoznaniu  nieprawidłowych
dźwięków. Wszystko to połączone jest z niezwykle prostym w obsłudze interfejsem.

Zebra Tuner, chociaŜ niezwykle funkcjonalny, nie jest wystarczająco zoptymalizowany,

aby pracować na słabszych komputerach. W przypadku wykorzystania więcej niŜ sześciu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wskaźników wymagany jest procesor z zegarem o częstotliwości przynajmniej 1 GHz.
Aplikacja jest w całości napisana w języku Java.

Alternatywą dla Zebra Tuner jest Guitar Tuner – w tym przypadku działanie aplikacji

jest  jeszcze  prostsze.  Program  wyświetla  jedynie  wybraną  notę  wraz  z odpowiadającą  jej
częstotliwością  oraz  częstotliwość  przechwyconego  dźwięku.  Niestety,  takie  rozwiązanie
oznacza  więcej  czynności,  które  naleŜy  wykonać  w  czasie  strojenia  instrumentu.  Mimo  to
Guitar Tuner bez wątpienia dobrze spełnia powierzone mu zadanie.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie narzędzie nazywamy kamertonem?

Jaka jest technika stosowania kamertonu w procesie strojenia instrumentów?

Jak definiujemy tuner?

Jakie programy komputerowe słuŜą do strojenia instrumentów?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj strojenie gitary, uŜywając do tego celu kamertonu widełkowego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przygotować instrument – gitarę,

przygotować kamerton widełkowy,

zapoznać się z zasadami uŜycia kamertonu jako narzędzia stroicielskiego,

wykonać strojenie gitary z uŜyciem kamertonu,

opisać wykonane działania w karcie ćwiczeń,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy

−

instrument – gitara,

−

kamerton widełkowy,

−

karta ćwiczeń,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Nastrój gitarę basową, uŜywając do tego celu elektronicznego tunera chromatycznego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przygotować instrument – gitarę basową,

przygotować elektroniczny tuner chromatyczny,

zapoznać się z zasadami strojenia przy uŜyciu tunera,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wykonać strojenie instrumentu, wykorzystując elektroniczny tuner chromatyczny,

opisać przebieg działań w karcie ćwiczeń,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy

−

instrument – gitara basowa,

−

elektroniczny tuner chromatyczny,

−

karta ćwiczeń,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wyjaśnić, jaki przyrząd nazwany jest kamertonem?

wyjaśnić, celowość stosowania kamertonu?

dokonać klasyfikacji kamertonów?

wymienić

moŜliwości

stosowania

elektronicznych

tunerów

chromatycznych?

wyjaśnić, jak stroiciel rozumie pojęcie „temperatura fortepianu”?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.

Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy stosowane podczas
strojenia instrumentów muzycznych

4.4.1. Materiał nauczania

Obiekty budowlane, w których znajdują się pomieszczenia pracy, (takŜe pracownie,

w których  dokonujemy  korekty  brzmienia  i  wykonujemy  strojenie  instrumentów)  –  powinny
spełniać wymagania dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy, bezpieczeństwa uŜytkowania,
bezpieczeństwa  poŜarowego  oraz  ochrony  środowiska.  Układ  funkcjonalny  powinien  być
dostosowany  do  rodzaju  prowadzonej  działalności  i  liczby  zatrudnionych  pracowników.
Budowę  nowych,  modernizację  lub  rozbudowę  dotychczasowych  obiektów  powinno  się
prowadzić  na  podstawie  projektu  pozytywnie  zaopiniowanego  pod  względem  zgodności
z wymaganiami:

−

bezpieczeństwa i higieny pracy (przez rzeczoznawcę do spraw bezpieczeństwa i higieny
pracy – uprawnionego przez Głównego Inspektora Pracy),

−

ochrony przeciwpoŜarowej (przez właściwą ze względu na lokalizację komendę
Wojewódzkiej Państwowej StraŜy PoŜarnej lub rzeczoznawcę do spraw zabezpieczeń
przeciwpoŜarowych),

−

higieniczno-sanitarnymi (przez rzeczoznawcę do spraw higieniczno-sanitarnych –
uprawnionego przez Głównego Inspektora Sanitarnego).

O zamiarze przystąpienia do uŜytkowania obiektu budowlanego naleŜy powiadomić:

−

Państwową Inspekcję Pracy,

−

Państwową Inspekcję Sanitarną,

−

Inspekcję Ochrony Środowiska,

−

Państwową StraŜ PoŜarną.

Urzędy te, powinny wydać oświadczenie o braku sprzeciwu lub uwag, co do przyszłego

uŜytkowania  obiektu.  Do  uŜytkowania  obiektu  budowlanego  moŜna  przystąpić  po
zawiadomieniu  ww.  organów,  jeŜeli  w  terminie  14  dni  od  doręczenia  zawiadomienia
o zakończeniu  budowy  i  zamiarze  uŜytkowania  obiektu  nie  zgłosiły  sprzeciwu  lub  uwag.
pomieszczenia  pracy  i  ich  wyposaŜenie  powinny  zapewniać  pracownikom  bezpieczne
i higieniczne  warunki  pracy.  W  szczególności  powierzchnia  i  wysokość  pomieszczeń  pracy
powinny  być  dostosowane  do  rodzaju  wykonywanej  pracy,  stosowanych  technologii  oraz
czasu  przebywania  pracowników  w  tych  pomieszczeniach.  Minimalna  wysokość
pomieszczeń,  jeŜeli  mogą  występować  w  nich  czynniki  szkodliwe  dla  zdrowia  –  powinna
wynosić  3,3  m  w  świetle.  W  pomieszczeniach  pracy  czasowej,  tj.  takich,  w  których
pracownicy  przebywają  od  2  do  4  godzin  w  ciągu  jednej  doby,  dopuszcza  się  wysokość
pomieszczenia wynoszącą, co najmniej 2,5 m w świetle.

Kubatura i powierzchnia pomieszczeń: na kaŜdego pracownika jednocześnie

zatrudnionego w pomieszczeniach stałej pracy powinno przypadać, co najmniej 13 m

wolnej

objętości pomieszczenia oraz co najmniej 2 m

wolnej powierzchni podłogi, nie zajętej przez

urządzenia techniczne, sprzęt itp.

Wymiary otworów drzwiowych (bram) powinny umoŜliwiać swobodny przejazd środków

transportu wewnętrznego wraz z ładunkami oraz przejście ludzi. Dojścia do bram i drzwi
powinny być stale wolne, a pomiędzy pomieszczeniami nie powinno być progów.

Podłogi w pomieszczeniach pracy powinny być: równe i z materiału niewytwarzającego

pyłu, niepalnego i będącego złym przewodnikiem ciepła. Podłogi powinny być systematycznie
zraszane (w celu zmniejszenia stęŜenia pyłu w powietrzu i zwiększenia wilgotności pyłu,
trocin, wiórów). Wentylacja: we wszystkich pomieszczeniach produkcyjnych zakładów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

przetwórstwa  drewna  naleŜy  zapewnić  wentylację  naturalną  i  mechaniczną.  Wentylację
naturalną  mogą  stanowić  odpowiednio  usytuowane  otwory  okienne,  dachowe  oraz  kanały
wentylacyjne.  W  pomieszczeniu  pracy  oprócz  wentylacji  naturalnej  naleŜy  stosować
wentylację  mechaniczną  nawiewno-wywiewną  (ogólną  i  miejscową).  W  pomieszczeniach
zagroŜonych  wybuchem  urządzenia  wentylacyjne  powinny  być  wykonane  w  sposób
przeciwwybuchowy.

W pomieszczeniach stolarni, gdzie występuje duŜo pyłu drzewnego wentylacja ogólna

moŜe okazać się niewystarczająca i powinno się zastosować wentylację miejscową (odciągi
wiórów). Szacuje się, Ŝe na kaŜdy m

powierzchni pomieszczenia pracy powinno się

doprowadzić, co najmniej 18 m

powietrza na godzinę.

Ze względu na moŜliwość znacznego obniŜenia skuteczności pracy całej instalacji naleŜy

unikać  nieprzemyślanych  zmian,  np.  dowolnego  dołączania  do  niej  nowo  instalowanych
obrabiarek.  Wskazane  jest  wyposaŜenie  pomieszczeń  pracy  w  odkurzacze  przemysłowe  –
usuwanie  nagromadzonego  pyłu  szczotką  lub  spręŜonym  powietrzem  nie  powinno  być
stosowane.

Oświetlenie: w pomieszczeniach stałej pracy, tj. takich, w których pracownik przebywa,

co najmniej 4 godziny dziennie, powinno być zapewnione oświetlenie naturalne. Oznacza to,
Ŝ

e w takim pomieszczeniu powinny być otwory (okna, świetliki), które umoŜliwiają

bezpośredni  dopływ  światła  dziennego.  Wielkość  tych  otworów  powinna  być  adekwatna  do
powierzchni  pomieszczenia  (stosunek  powierzchni  otworów  okiennych  lub  dachowych  do
powierzchni  podłogi  powinien  wynosić,  co  najmniej  1:8  –  oznacza  to,  Ŝe  na  l  m

otworu

powinno przypadać nie więcej niŜ 8 m

powierzchni podłogi). W innych pomieszczeniach,

gdzie nie ma stałych stanowisk pracy, ten stosunek moŜe wynosić 1:12.

W przypadku oświetlenia naturalnego powinna być zapewniona moŜliwość otwierania

okien i świetlików z poziomu podłogi oraz bezpiecznego mycia lub czyszczenia szyb zarówno
od  wewnątrz,  jak  i  od  zewnątrz.  Niekorzystnym  zjawiskiem  związanym  z oświetleniem
naturalnym  jest  olśnienie  przez  promienie  słoneczne.  Aby  temu  zapobiec  moŜna  stosować
szyby ze szkła rozpraszającego, Ŝaluzje lub zasłony.

Pomieszczenia pracy powinny mieć równieŜ oświetlenie elektryczne ogólne,

a w przypadku  duŜego  obciąŜenia  pracą  wzrokową,  dodatkowe  oświetlenie  miejscowe.
Minimalne  natęŜenie  oświetlenia  elektrycznego  zaleŜy  od  rodzaju  pomieszczenia
i wykonywanych czynności.

Właściwe oświetlenie ogólne i miejscowe ma znaczący wpływ na bezpieczne

wykonywanie prac stolarskich. Zmniejsza zagroŜenie wypadkowe, zmęczenie wzroku
i napięcie nerwowe, a takŜe poprawia samopoczucie pracowników oraz wydajność i jakość
ich pracy.

Przy oświetleniu elektrycznym naleŜy zapewnić równomierność i odpowiednie natęŜenie

oświetlenia. NatęŜenie oświetlenia w stolarniach powinno wynosić, co najmniej:

−

200 lx – przy „zgrubnych” pracach ręcznych i przecinaniu piłą,

−

300 lx – przy dokładniejszych pracach ręcznych, jak klejenie, równanie, wygładzanie,
okleinowanie, obsłudze obrabiarek, w modelarniach itp.,

−

500 lx – przy pracach wykończeniowych, jak np. polerowanie.
NaleŜy tak dobrać źródła światła i ich połoŜenie, aby zapobiec olśnieniu oraz efektowi

stroboskopowemu, powodującemu złudzenie, Ŝe narzędzie (frez, wał noŜowy) jest
nieruchome, chociaŜ w rzeczywistości wiruje.

Oświetlenie mieszane nie jest korzystne, chyba, Ŝe występuje znaczna róŜnica natęŜenia

pomiędzy oświetleniem sztucznym a światłem naturalnym.

W pomieszczeniach pracy powinny być zainstalowane urządzenia grzewcze.

W pomieszczeniach produkcyjnych naleŜy utrzymywać temperaturę dostosowaną do rodzaju

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wykonywanej  pracy,  lecz  nie  niŜszą  niŜ  14°C.  Wybór  urządzeń  grzewczych  nie  moŜe  być
przypadkowy,  np.  w  pomieszczeniach  warsztatowych,  gdzie  są  stosowane  substancje
i materiały  palne,  nie  wolno  stosować  urządzeń  grzewczych  z  otwartym  paleniskiem,
np. piecyków.

Prace w przedsiębiorstwach przemysłu drzewnego najczęściej wykonywane są w:

−

stolarniach,

−

lakierniach/malarniach,

−

magazynach.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie wymagania powinny spełniać obiekty, w których znajdują się pomieszczenia pracy
korektora i stroiciela instrumentów?

Jakie instytucje naleŜy powiadomić o zamiarze przystąpienia do uŜytkowania obiektu
budowlanego?

Jakie wymiary powinny mieć pomieszczenia, w których wykonywana jest praca?

Jaka powinna być kubatura i powierzchnia pomieszczeń przypadająca na jednego
pracownika?

Jakie zasady obowiązują przy rozmieszczeniu oświetlenia w miejscu pracy?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przedstaw w formie projektu graficznego, jakie instytucje muszą wydać pozytywną

opinię, w sprawie akceptacji projektu modernizacji obiektów budowlanych, które będą słuŜyć
jako pracownie strojenia instrumentów muzycznych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z nazwami i rolą instytucji odpowiedzialnych za bezpieczeństwo i higienę
pracy, ochronę przeciwpoŜarową i ochronę środowiska,

wykonać projekt w formie graficznej, z wyjaśnieniem: która z wymienionych instytucji
powinna pozytywnie zaopiniować, projekt modernizacji budynku,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

karta ćwiczeń,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Zaprojektuj rozmieszczenie i wielkość otworów, które powinny zostać wykonane

w obiekcie budowlanym, słuŜącym jako pracownia stroiciela, by zapewnić mu odpowiednią
ilość naturalnego oświetlenia wnętrza.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z przepisami dotyczącymi zapewnienia właściwego oświetlenia naturalnego
w pomieszczeniach stałej pracy,

wymienić rodzaje otworów, które w pomieszczeniu zapewniają odpowiednia ilość światła
naturalnego,

przedstawić wnioski w karcie ćwiczeń,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

zbiór przepisów, obowiązujących przy projektowaniu oświetlenia obiektu budowlanego,

−

karta ćwiczeń,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

określić, jakie wymagania powinny spełniać obiekty budowlane?

wymienić, kogo naleŜy powiadomić o zamiarze przystąpienia do
uŜytkowania obiektu budowlanego?

wyjaśnić, co powinny umoŜliwiać wymiary otworów drzwiowych
w pracowniach strojenia instrumentów?

scharakteryzować rodzaje wentylacji stosowane w pomieszczeniach,
w których dokonuje się korekty i strojenia instrumentów?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

Przeczytaj uwaŜnie instrukcję.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

Test zawiera 24 zadania o róŜnym stopniu trudności. KaŜde zadanie zawiera cztery
alternatywy, tylko jedna jest prawidłowa.

Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej
rubryce znak X. W przypadku pomyłki naleŜy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

Zadania z poziomu ponadpodstawowego oznaczone są numerami 17–24.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie sprawiało Ci trudność, odłóŜ jego rozwiązanie na
później i wróć, gdy zostanie czas wolny.

Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Podstawową cechą stanowiska pracy nie jest

metoda pracy.

wykonawca.

producent.

wyroby i usługi.

2. Struny kontrabasu strojone są w interwale

kwarty.

tercji.

kwinty.

tercji wielkiej.

3. Struny wiolonczeli strojone są w interwale

kwarty.

tercji.

tercji wielkiej.

kwinty.

4. Struny kontrabasu noszą nazwy

E A B C.

E A D G.

A D G C.

E A C H.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Obój posiada

stroik pojedynczy.

płytkę wargową.

ustnik kielichowy.

stroik podwójny.

6. Instrument występujący w odmianach: klasyczna, akustyczna, basowa, nazywamy

mandoliną.

gitarą.

harfą.

fletnią.

7. Kontrklawiatura, listwa pedałowa, przekaźnik pedału to elementy mechanizmów

fortepianu.

harfy.

akordeonu

organów.

8. Puzon strojony jest poprzez

wsuwanie lub wysuwanie krąglika.

przesuwanie suwaka.

częściowe zasłanianie wylotu roztrąbu dłonią.

wsuwanie lub wysuwanie ustnika.

9. Temperatura, to zakres dźwięków od a do

10. Flet, to instrument dęty drewniany z grupy aerofonów

a) stroikowych.
b) podwójnostroikowych.
c) ustnikowych.
d) wargowych.

11. Klarnet stroi się poprzez

a) wysuwanie baryłki z korpusu górnego.
b) korektę średnic otworów dźwiękowych.
c) zmianę ciśnienia wdmuchiwanego powietrza.
d) częściowe zatkanie otworu w czarze głosowej.

12. Częścią klarnetu nie jest

a) baryłka.
b) czara głosowa.
c) ustnik.
d) roztrąb.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13. Typowym strojem trąbki jest

a) strój H.
b) strój Cis.
c) strój B.
d) strój Ges.

14. W puzonie suwakowym zmiana wysokości dźwięku, podczas gry odbywa się za

pośrednictwem
a) krąglika.
b) ustnika.
c) suwaka.
d) stroika.

15. Arundo, Dalbergia Nigra to trzcina do budowy elementów

a) akordeonu.
b) cymbałów.
c) oboju.

d) skrzypiec.

16. Podklejając filcowe lub korkowe podkładki do elementów mechanizmu

a) zapobiega się stukom.
b) wzmacnia się brzmienie instrumentu.
c) ułatwia wydobycie dźwięku.
d) tłumi „syk” powietrza.

17. Standardowe werble mają średnicę i głębokość

a) 12”, 3”.
b) 13”, 4,3”.
c) 14”, 5,5”.
d) 15”, 5,8”.

18. Na budowę werbla nie składa się

a) ług.
b) naciąg górny i dolny.
c) mechanizm naciągający spręŜyny.
d) wentyl.

19. Technika Blow-Ball dotyczy instrumentów

a) skrzypiec, altówki.
b) gitary, harfy.
c) puzonu, klarnetu.
d) waltorni, trąbki.

20. Z uŜyciem alikwotów nie moŜna stroić

a) gitary.
b) skrzypiec.
c) ksylofonu.
d) saksofonu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko........................................................................................................................

Strojenie instrumentów muzycznych

Zakreśl poprawną odpowiedź

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

Buchanan J.: A Dorling Kindersley Book, Dorlihg Kindersley Limited. Great Britain
1991

Buchner A.: Encyklopedia Instrumentów Muzycznych. R.A.F. Scriba, Racibórz 1995

Drobner M.: Instrumentoznawstwo i Akustyka. Podręcznik dla średnich szkół
muzycznych. PWM, 2004

Habela J. Słowniczek Muzyczny. PWM, 1977

Flesh C.: Sztuka gry skrzypcowej. PWM, Kraków 1964

Marcuse S.: Comprehensive Dictionary. Library of Congress, 1964

Panufnik T.: Sztuka Lutnicza. Warszawa 1926

Panufnik T.: Technologia Lutnicza. Warszawa 1934

Prószyński S.: Świat mechanizmów grających. Wiedza Powszechna, Warszawa 1994

10.

Sachs C.: Real Lexikon der Musikinstrumente. Hildeshei 1962

11.

Sikorski K.: Instrumentoznawstwo. PWM, Łódź 1952

12.

Wielka Encyklopedia Muzyczna PWM

13.

Hansen A.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. WSiP, 1998