„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Joanna Miedzińska

Strojenie instrumentów muzycznych 311[01].Z2.04

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
mgr Ireneusz Winiarski
mgr Emilia Walasek



Opracowanie redakcyjne:
mgr Joanna Miedzińska



Konsultacja:
dr inż. Jacek Przepiórka

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 311[01].Z2.04
„Strojenie instrumentów muzycznych”, zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu korektor i stroiciel instrumentów muzycznych.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

3

2. Wymagania wstępne

5

3. Cele kształcenia

6

Materiał nauczania

7

Organizacja stanowiska pracy do wykonywania korekty i strojenia
instrumentów muzycznych

7

4.1.1.

Materiał nauczania

7

4.1.2.

Pytania sprawdzające

9

4.1.3.

Ć

wiczenia

9

4.1.

4.1.4.

Sprawdzian postępów

10

Stroje, intonacja i strojenie instrumentów

muzycznych

11

4.2.1.

Materiał nauczania

11

4.2.2.

Pytania sprawdzające

29

4.2.3.

Ć

wiczenia

29

4.2.

4.2.4.

Sprawdzian postępów

30

Kabiny stroicielskie i przyrządy do pomiarów wysokości dźwięków

31

4.3.1.

Materiał nauczania

31

4.3.2.

Pytania sprawdzające

33

4.3.3.

Ć

wiczenia

33

4.3.

4.3.4.

Sprawdzian postępów

34

Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy stosowane podczas
strojenia instrumentów muzycznych

35

4.4.1.

Materiał nauczania

35

4.4.2.

Pytania sprawdzające

37

4.4.3.

Ć

wiczenia

37

4.

4.4.

4.4.4.

Sprawdzian postępów

38

5. Sprawdzian osiągnięć

39

6. Literatura

44

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o strojeniu instrumentów

muzycznych. Umiejętność właściwego strojenia instrumentów muzycznych jest niezbędna
wszystkim instrumentalistom, których instrumenty wymagają strojenia przed grą. Dotyczy to
prawie wszystkich instrumentów za wyjątkiem fortepianu i organów. Strojeniem tych
instrumentów zajmują się wykwalifikowani stroiciele.

W poradniku znajdziesz:

−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,

−

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

−

ć

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

−

sprawdzian postępów,

−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,

−

literaturę uzupełniającą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

Schemat układu jednostek modułowych

311[01].Z2.04

Strojenie instrumentów muzycznych

311[01].Z2.05

Posługiwanie się językiem obcym

zawodowym

311[01].Z2

Korekta i strojenie instrumentów

muzycznych

311[01].Z2.02

Regulacja mechanizmów instrumentów

muzycznych

311[01].Z2.03

Wykonywanie napraw, korekty

i konserwacji instrumentów

muzycznych

311[01].Z2.01

Ocenianie jakości instrumentów

muzycznych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

posługiwać się narzędziami korektorskimi do regulacji mechanizmów instrumentów
muzycznych,

−

posługiwać się narzędziami pomiarowymi przy strojeniu instrumentu,

−

oceniać czystość stroju,

−

rozróżniać i klasyfikować instrumenty muzyczne na podstawie ich wyglądu,

−

rozróżniać części składowe instrumentów muzycznych,

−

grać na instrumentach muzycznych,

−

dobierać mierniki do pomiarów wielkości elektrycznych,

−

organizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami ergonomii, bezpieczeństwa i higieny
pracy oraz przepisami przeciwpożarowymi,

−

korzystać z literatury specjalistycznej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,

−

określić pojęcie i cel intonacji,

−

ocenić intonację instrumentu,

−

dobrać odpowiednie metody strojenia,

−

posłużyć się urządzeniami do strojenia,

−

posłużyć się specjalistycznymi narzędziami stroicielskimi,

−

wykonać strojenie wstępne,

−

wykonać strojenie wstępne instrumentów różnymi metodami,

−

sprawdzić i skorygować czystość stroju poszczególnych tonów oraz równość stroju
instrumentów,

−

wykonać strojenie końcowe,

−

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy podczas strojenia instrumentów
muzycznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Organizacja stanowiska pracy do wykonywania korekty

i strojenia instrumentów muzycznych

4.1.1. Materiał nauczania

Charakterystyka stanowiska pracy

Stanowisko

pracy

jest

najmniejszą,

niepodzielną

komórką

organizacyjną

przedsiębiorstwa, w której odbywa się proces pracy, wyróżniający się zarówno statystycznym
układem elementów, jak i dynamiką pracy ludzkiej, funkcjonowaniem maszyn i urządzeń oraz
oddziaływaniem czynników otoczenia.

Podstawowymi cechami stanowiska pracy są:

−

wyposażenie stanowiska,

−

metoda pracy,

−

warunki pracy,

−

układ zasilania,

−

wykonawca,

−

wyroby i usługi.

Wyposażenie stanowiska pracy

Istotnym elementem dostosowania stanowiska do wykonywanej pracy jest projektowanie

przestrzenne pod kątem wygody użytkownika i funkcjonalności elementów. Umożliwia to
ustalenie wielkości przestrzeni pracy, odpowiednich rozmiarów powierzchni pracy i jej
wysokości, rozmiarów siedzisk i urządzeń oraz optymalne rozmieszczenie elementów,
urządzeń sygnalizacyjnych i sterowniczych.

Projektowanie stanowiska pracy wymaga podjęcia decyzji dotyczącej wyposażenia

stanowiska w odpowiednie urządzenia oraz ich odpowiedniego rozmieszczenia. Sposób
lokalizacji powinien zapewnić efektywne funkcjonowanie systemu człowiek – maszyna.

Przy rozmieszczeniu urządzeń stosuje się wiele zasad i kryteriów np. typ populacji

użytkowników, komfort obsługi, bezpieczeństwo, estetykę i modę, bliskość urządzeń dla
ułatwienie obsługi, rozłożenie pracy na odpowiednie kończyny i wymiary antropometryczne.

Metoda pracy

Każda praca stanowi dla wykonującego źródło obciążenia biologicznego, ponieważ

wpływa na zmiany czynnościowe w poszczególnych układach i w całym organizmie ludzkim.

Obciążenia występujące podczas wykonywania pracy możemy podzielić na:

−

obciążenia fizyczne, spowodowane pracą mięśniową,

−

obciążenia psychiczne, które są wynikiem zaangażowania procesów myślowych,

−

nerwowe, wynikające z samej pracy lub psychicznych i materialnych warunków pracy.
Wykonywaną pracę możemy zakwalifikować do:

−

pracy fizycznej, gdy występuje przewaga elementów pracy mięśniowej,

−

pracy umysłowej, gdy wyższy jest stopień zaangażowania w pracy kory i ośrodków
mózgowych niż mięśni.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

Warunki pracy

Warunki pracy to ogół czynników występujących w organizacji, które związane są

z charakterem pracy i otoczeniem, w którym jest ona wykonywana. Swoim zakresem
obejmują one m.in.: lokalizację firmy, treść pracy, materialne środowisko pracy, czas pracy,
urządzenia socjalne. Inny pogląd na tą kwestię przedstawia teoria, na podstawie, której
warunki pracy obejmują:
a)

higienę pracy (środki czystości, urządzenia sanitarne itp.),

b)

eliminowanie warunków szkodliwych i uciążliwych dla zdrowia i życia,

c)

kształtowanie środowiska pracy,

d)

zapobieganie wypadkom przy pracy, w tym środki ochrony, szkolenia itp.,

e)

działalność bytową lub socjalno-bytową (dopłaty do obiadów, posiłki regeneracyjne itd.).

Układ zasilania

Człowiek, jako osoba obsługująca stanowisko pracy odbiera informacje od urządzeń,

podejmuje decyzje na podstawie odebranych informacji oraz wykonuje czynności sterowania
w celu wywołania zmian w funkcjonowaniu urządzenia.

Urządzenia pozwalają na odbiór informacji za pośrednictwem zmysłów: wzroku, słuchu,

dotyku, powonienia i smaku. Zrozumienie i przyswojenie informacji uzależnione jest od
możliwości rozróżniania dostarczonych sygnałów. Uzyskane informacje po przetworzeniu
w ośrodkowym układzie nerwowym służą do podjęcia decyzji.

Większość działań człowieka podczas pracy ma charakter złożony i wymaga ciągłych

regulacji i ciągłego podejmowania odpowiednich decyzji:
a)

sterowanie przez człowieka maszyną, uruchomieniu, regulowaniu biegu, zatrzymaniu
(dźwignie, korby, przyciski, itp.),

b)

manipulowaniu przedmiotem obróbki (np. przemieszczaniu materiału lub przedmiotu),

c)

komunikowaniu się z innymi pracownikami za pomocą słów i gestów.

Wykonawca

Rozpatrując stanowisko pracy należy brać pod uwagę, że mamy do czynienia

z człowiekiem wykonującym daną czynność oraz z jego możliwościami, umiejętnościami,
wykształceniem, wiedzą, cechami fizycznymi oraz osobowością, temperamentem,
doświadczeniem, stosunkiem do pracy i motywacją.

Dla danego środowiska pracy i sytuacji w nim zachodzących, pracownik musi posłużyć

się kompetencjami, potrzebuje ściśle określonych umiejętności, cech i wiedzy.

Na każdym stanowisku pracy inne są warunki pracy, inne priorytety i specyfika danego

stanowiska, sposoby działania oraz okoliczności zdobywania nowych umiejętności, będących
podstawą dalszego doskonalenia.

Wyroby i usługi

Na każdym stanowisku pracy wytwarzane są wyroby i usługi. Ich produkcja uzależniona

jest od człowieka wykonującego daną czynność, jak i jego kompetencji, umiejętności
i doświadczenia wymaganego na danym stanowisku pracy. Na proces wytwarzania mają
również wpływ maszyny i urządzenia za pomocą, których pracownik odbiera informacje i na
ich podstawie podejmuje decyzje.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

Organizacja stanowiska pracy

Właściwa organizacja stanowiska, pracy powinna być przeprowadzona zgodnie

z zasadami ergonomii oraz obowiązującymi przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy. Ma
zapewnić pracownikowi łatwe i bezpieczne wykonywanie pracy oraz ograniczyć niepotrzebny
wysiłek Stanowi ochronę pracownika przed obrażeniami i szkodliwymi wpływami
występującymi w przemyśle drzewnym i metalurgicznym.

Miejsca obsługi maszyn oraz same maszyny powinny być dobrze oświetlone.
W miejscach zaciemnionych można składować materiały, wyroby i odpady.
Na stanowiskach ręcznej obróbki stolarskiej powinny znajdować się stoły warsztatowe

z blatem na wysokości około 85 cm, a w szafkach lub na tablicach ściennych na stanowisku
pracy powinny być odpowiednie miejsca przeznaczone na narzędzia.

Na stanowiskach obróbki maszynowej również powinno być przewidziane miejsce na

szablony, wyposażenie pomocnicze i narzędzia obsługowe. Dobrym sposobem na
jednoznaczne oznaczenie narzędzi jest pomalowanie tablicy i narzędzi przypisanych do
każdego ze stanowisk inną barwą. Przy obróbce długich przedmiotów (ponad 1,5 długości
stołu obrabiarki) należy przed i za obrabiarką instalować przedłużenia stołu lub podpory
rolkowe. Ich wysokość powinna być taka sama jak stołu.

Miejsca przeznaczone na materiał do obróbki oraz wyroby powinny znajdować się po tej

samej stronie obrabiarki, co obsługujący ją pracownik.

Materiał przeznaczony do obróbki powinien być ułożony zgodnie z kierunkiem posuwu,

najlepiej na wysokości zbliżonej do powierzchni roboczej stołu obrabiarki. Nie wolno układać
materiału na obrabiarce.

Wysokość stosów materiałów lub gotowych wyrobów, mierzona od podłogi na

stanowisku pracy nie powinna przekraczać 170 cm.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jakie parametry charakteryzują stanowisko pracy?

2.

Jak powinno być wyposażone stanowisko pracy?

3.

Jakie są obciążenia organizmu wynikające z wykonywania pracy?

4.

Jak definiujemy warunki pracy?

5.

Jakie działania człowieka rozróżniamy w trakcie wykonywania pracy?

6.

Jakie są zasady organizacji stanowiska pracy?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zorganizuj stanowisko pracy do wykonania korekty instrumentów strunowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zapoznać się z zasadami organizacji stanowiska pracy ręcznej obróbki stolarskiej,

2)

wyliczyć pisemnie elementy, z których składają się instrumenty strunowe,

3)

wskazać elementy instrumentów strunowych, podlegające korekcie przy zastosowaniu
ręcznej obróbki stolarskiej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

4)

wyjaśnić zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, obowiązujące na stanowisku ręcznej
obróbki stolarskiej,

5)

zanotować wyniki w arkuszu,

6)

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy

:

–

karta ćwiczeń,

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Wyszukaj w dostępnych Ci źródłach i wypisz znaczenia pojęć: wykonawca, wyrób,

usługa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zapoznać się z zasadami organizacji stanowiska pracy i podaną charakterystyką pojęć,

2)

wyjaśnić, w jakim stopniu człowiek wpływa na proces wytwarzania wyrobów i usług,

3)

określić, jakie warunki (oprócz człowieka) wpływają na proces wytwarzania oraz jakość
wyrobów i usług,

4)

zanotować wnioski w arkuszu,

5)

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy

:

−

karta ćwiczeń,

−

przybory do pisania,

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu,

−

literatura z rozdziału 6.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

zdefiniować pojęcia: wyroby i usługi?

2)

wymienić obciążenia organizmu występujące w trakcie pracy?

3)

zastosować w praktyce zasady organizacji stanowiska pracy?

4)

wymienić warunki pracy?

5)

wyjaśnić, co nazywamy stanowiskiem pracy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

4.2. Stroje, intonacja i strojenie instrumentów muzycznych

4.2.1. Materiał nauczania

Pojęcia podstawowe, obliczanie częstotliwości tonów i dudnień

Strojenie instrumentów – to zespół czynności mający na celu przygotowanie

instrumentu do gry. Strojenie, czyli uzyskanie właściwej wysokości dźwięku oraz intonacja,
czyli nadanie odpowiedniego brzmienia, to procesy długotrwałe i wymagające doskonałego
i wypoczętego ucha stroiciela.

Strojenie instrumentów polega na takim ustawieniu ich parametrów, że po zagraniu

określonego dźwięku będzie on miał wysokość zgodną z wysokością wzorca. Oznacza to,
przy graniu określonej nuty wydobyty dźwięk będzie miał ten sam ton podstawowy, co
wzorzec. Wynika z tego, iż prawidłowo nastrojony instrument wydaje dźwięki (a wpływ na to
ma także wykonawca), których tony podstawowe mają ściśle określone częstotliwości.

Podstawową wysokością przy strojeniu wszystkich instrumentów jest dźwięk a

1

lub b

1

.

Strojenie odbywa się poprzez regulowanie pewnych fizycznych cech budowy celem

umożliwienia wydobycia z nich dźwięków o ściśle określonej wysokości, zgodnej
z obowiązującym strojem. I tak:

−

w aerofonach strojenie instrumentu odbywa się przez nieznaczne wydłużenie lub
skrócenie rury (strój podstawowy ustala producent), mające na celu dostrojenie do
pozostałych instrumentów w zespole,

−

w chordofonach klawiszowych (np. pianino, fortepian) strojenie instrumentu
przeprowadza co pewien czas stroiciel, regulując napięcie strun za pomocą specjalnego
klucza,

−

pozostałe typy chordofonów stroją wykonawcy, poprzez napinanie strun za pomocą
kołków (np. w skrzypcach, mandolinie itp.) lub klucza (np. w harfie),

−

instrumenty z grupy idiofonów (perkusyjnych samobrzmiących) – strojone są na stałe
przez producenta (o ich stroju decyduje wielkość masy elementu drgającego),

−

niektóre membranofony (np. bębny, kotły) – stroi się przez napinanie lub zwalnianie
membrany.

Intonacja instrumentów muzycznych

Intonacja, to wydobycie dźwięku właściwe bądź niewłaściwe pod względem wysokości.

Ze względu na to kryterium, wyróżniamy:

−

intonację czystą,

−

intonację chwiejną,

−

intonację fałszywą.

Trzy wyżej wymienione rodzaje intonacji, można rozpoznać, biorąc pod uwagę stopień

precyzji określenia wysokości w intonowanym dźwięku. Precyzja ta zależy od:

−

sprawności posługiwania się instrumentem,

−

czułości słuchu na zmiany wysokości dźwięku,

−

od szczególnych strefowych właściwości słuchu muzycznego, tolerującego w pewnych
przypadkach znaczne odchylenia intonacji.

Problem czystości intonacji wyłania się przy grze na instrumentach o intonacji

swobodnej, z których muzyk może wydobyć dźwięki o dowolnej wysokości, a nie jak

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

w przypadku fortepianu jedynie dźwięki o wysokości ustalonej uprzednio przez stroiciela. Do
grupy tej należą instrumenty smyczkowe, puzon, a przede wszystkim głos ludzki. Pokrewną
grupę stanowi większość instrumentów dętych, w których wykonawca, drogą odpowiedniego
zadęcia może regulować w pewnych granicach intonację dźwięków.

Przeciwieństwem czystej (prawidłowej) intonacji jest:

–

detonowanie – wydobycie dźwięku poniżej wymaganej wysokości,

–

dystonowanie – wydobycie dźwięku powyżej wymaganej wysokości.

Systemy dźwiękowe

System dźwiękowy, to sposób organizacji materiału dźwiękowego. Z jednej strony jest to

ustalenie, które częstotliwości są używane jako dźwięki i przyporządkowanie im
odpowiednich nazw, a z drugiej – określenie między innymi zasad tworzenia współbrzmień
oraz przebiegów melodycznych i metrorytmicznych.

Ze względu na kryterium tonalności wyróżnia dwa typy systemów dźwiękowych:

–

tonalne – porządkują materiał dźwiękowy w ten sposób, że jedne dźwięki są zależne od
innych na zasadzie swoistej hierarchii. System tonalny zakłada istnienie centrum
tonalnego, czyli dźwięku, do którego dążą wszystkie inne. Każdy system tonalny jest
także systemem funkcyjnym, gdyż dźwięki spełniają w nim określone funkcje
(np. funkcję centrum tonalnego). Najbardziej rozpowszechnionym systemem tonalnym
w muzyce europejskiej jest system dur – moll,

–

atonalne – odrzucają konieczność uporządkowania materiału dźwiękowego, co
w konsekwencji przynosi odrzucenie teorii uprzywilejowania pewnych dźwięków jako
mocnych punktów (np. tonika, dominanta).

Temperacja to pojęcie ściśle związane z materiałem dźwiękowym, które możemy

tłumaczyć jako:
–

sposób na strojenie dających się nastroić instrumentów (przede wszystkim klawiszowych,
takich jak organy, klawesyn, klawikord, fortepian),

–

podział oktawy na mniej czy bardziej równe (równomierne) półtony.

Temperacja nierównomierna

Dawne stroje (np. naturalny, średniotonowy), w odróżnieniu od stroju równomiernie

temperowanego, charakteryzowały się brakiem możliwości swobodnej transpozycji utworu
bez przestrajania instrumentu. Wielość tych strojów wynika z prawa fizyki. Pierwszy wyjaśnił
je Pitagoras. Przedstawił on następującą tezę: jeśli nastroimy jakiś dźwięk i jego
odpowiedniki od dźwięku wyjściowego w 7 oktawach i dla porównania ten sam dźwięk i jego
odpowiedniki nastroimy w 12 kwintach, to okazuje się, że finalny dźwięk uzyskany z kwint
jest wyraźnie wyższy od tego z oktaw. Powstała w ten sposób różnica musi być skorygowana
(„komat pitagorejski”). Temperacja nierównomierna, korygowała tylko część interwałów.

Temperacja równomierna

Temperacja ta została opracowana w XVIII w. i zakładała zmniejszenie wszystkich 12

kwint okręgu kwintowego o tę samą wielkość, wynoszącą

1

/

12

komatu pitagorejskiego. W ten

sposób okrąg kwint zamykał się w obrębie czystych oktaw i nastąpiło zrównanie wysokości
dźwięków enharmonicznych. Przyjęcie temperacji równomiernej wywarło bardzo pozytywny
wpływ na rozwój praktyki muzycznej, ponieważ umożliwiło łatwe strojenie instrumentów,
modulacje i grę we wszystkich tonacjach.
W XIX wieku, nowy strój (czyli temperacja równomierna), wyparł wszystkie inne, wcześniej
stosowane.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

Dla współczesnego „ucha”, wychowywanego na braku słuchowej alternatywy, brzmienie

tonacji stroju równomiernego jest czyste, lecz należy pamiętać, iż przez dawnych muzyków,
znających wiele systemów, było uważane ono za ostre i brzydkie. Oprócz tego, w nowym
stroju są niedostępne wcześniejsze efekty zastosowania pewnego rodzaju chromatyzmów
i układów harmonijnych, które są o wiele bardziej sugestywne przy zastosowaniu starszych
systemów temperacji.

Równomierna temperacja umożliwia komponowanie nawet w tonacjach leżących daleko

na kole kwintowym, które dzięki temperacji nie brzmią - przynajmniej, dla współczesnego
ucha – fałszywie. Niekiedy można się spotkać z twierdzeniem, iż stworzenie temperacji
równomiernej wykorzystał Jan Sebastian Bach, tworząc zbiór Das Wohltemperierte Klavier
(Dobrze temperowany klawesyn: dwutomowy zbiór dwóch cykli po 24 preludia i fugi (BWV
846–893) na instrument klawiszowy, z których każda para kompozycji jest w innej tonacji
w pochodzie chromatycznym, od C-dur do h-moll). Lecz słowo „Wohltemperierte” naprawdę
tłumaczy się jako właściwie nastrojony (temperowany) i nie zawiera samo w sobie sugestii
o równomierności użytego stroju.

Współczesny stan badań wskazuje na to, iż Bach rzeczywiście potrzebował

uniwersalnego stroju o szerokich możliwościach, lecz najprawdopodobniej chodziło mu
o jeden z późniejszych sposobów nierównomiernej temperacji, określanych zwykle
wg nazwiska osoby, która go rozpracowała, np. Kirnberger III, Neuchardt III, Rameau itd.
W tych strojach można było grać we wszystkich tonacjach, lecz, poprzez indywidualny
sposób na rozprowadzenia komatu (komat pitagorejski, „wilcza kwinta”), każda tonacja
brzmiała nieco inaczej. Temu prawdopodobnie i miało służyć dzieło, eksponujące wszystkie
24 tonacje i pokazujące każdą z tych tonacji w sposób niezwykle indywidualny, niemalże
kolorystyczny. Miałoby to mniejsze znaczenie, gdyby każda tonacja z definicji miałaby
brzmieć tak samo, zaś jedyna różnica polegałaby na przeciwstawieniu sobie dur-moll. Muzyk
i teoretyk Johann Philip Kirnberger, jeden z ulubionych uczniów Bacha, oświadczył już po
ś

mierci mistrza, iż swój system strojenia (wspomniany trzeci system Kirnbergera) oparł na

praktyce Bacha, który używał go podczas strojenia sobie klawesynu, co, jak wiadomo, zawsze
czynił własnoręcznie. Ten system jednak nie jest strojem temperowanym równomiernie.

Aktualnie niemal na całym świecie obowiązuje strój równomiernie temperowany.

W stroju tym ustalono, że podstawowa częstotliwość tonu, do którego strojone są instrumenty
muzyczne odpowiada dźwiękowi a

1

(czytaj „a razkreślne”) i wynosi 440 Hz. Jeszcze

w początkach XX wieku stosowano strój o częstotliwości a

1

równej 435 Hz.

Oczywiście każdy instrument ma „swój” sposób wydobywania tego dźwięku. Jednak

w każdym przypadku obowiązuje opisana reguła – ton podstawowy wydobywanego dźwięku
musi mieć dokładnie określoną wysokość.

Obliczanie częstotliwości tonu podstawowego dowolnego dźwięku
–

podstawową częstotliwością, do której stroi się wszystkie instrumenty jest częstotliwość
dźwięku a

1

(a razkreślne) wynosi ona 440 Hz,

–

zmiana o jedną oktawę odpowiada przyrostowi (lub zmniejszeniu) częstotliwości drgań
akustycznych o czynnik 2 – czyli skoro a

1

ma 440 Hz, to a

2

ma 880 Hz, a

3

– 1760 Hz itd.,

–

częstotliwość drgań akustycznych dla dowolnego dźwięku można obliczyć znajdując
iloraz częstotliwości dla pojedynczego półtonu. Ponieważ półtonów w oktawie jest 12, to
dwunastokrotne pomnożenie przez ów iloraz musi dać 2 (tak jak dla oktawy). Stąd
wynika, że półtonowy interwał odpowiada ilorazowi częstotliwości równemu
pierwiastkowi 12-ego stopnia z 2.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

12

2

ż

ej

póltonu_wy

=

f

f

Wartość ta wynosi ok. 1,059463 (Oczywiście: 1,05946312 = 2> czyli sekunda mała).

Przykład obliczeniowy:
Oblicz częstotliwość tonu podstawowego dla dźwięku c

2

.

Rozwiązanie:
dźwięk a

1

od dźwięku c

2

dzielą 3 półtony (a-b, b-h, h-c).

Dlatego:

( )

25

,

523

8920

,

1

440

2

2

2

2

4

4

1

12

3

3

12

1

1

1

1

2

≈

⋅

≈

⋅

=

⋅

=

⋅

=

⋅

=

a

a

a

a

c

f

f

f

f

f

f

c

2

, f

a

1

– częstotliwość tonu podstawowego dla dźwięków c

2

i a

1

[Hz]

Odpowiedź: częstotliwość tonu podstawowego dla dźwięku c

2

wynosi 523,25 Hz.

Dudnienia w stroju równomiernie temperowanym

Aby wyjaśnić zjawisko dudnienia w stroju równomiernie temperowanym, należy zacząć

od przedstawienia dźwięku jako fali. Tematyka ta, dokładnie omówiona jest w części
poradnika dotyczącej zjawisk akustycznych, dlatego w tym miejscu, z konieczności,
zagadnienie to zostaje przedstawione w formie skróconej.

Fala to zaburzenie, które się rozprzestrzenia w ośrodku lub przestrzeni. Fale przenoszą

energię z jednego miejsca do drugiego bez transportu jakiejkolwiek materii.

Wszystkie fale wykazują następujące własności:

–

prostoliniowe rozchodzenie się fali w ośrodkach jednorodnych,

–

odbicie – na granicy ośrodków fale zmieniają kierunek bez zmiany ośrodka,

–

załamanie – na granicy ośrodków fala przechodząc do ośrodka, w którym porusza się
z inna prędkością, zmienia kierunek swego biegu.
Rozchodzące fale nakładają się na siebie w wyniku czego powstają zjawiska:

–

dyfrakcji, czyli zdolności do omijania przeszkód mniejszych niż długość fali, oraz
powstawania pasków dyfrakcyjnych w szczelinie albo wąskiej przeszkodzie,

–

interferencji, czyli nakładania się fal z różnych źródeł, co może doprowadzić do
wzmocnienia lub wygaszenia fal,

–

dudnienia.
Dudnienie – to, okresowe zmiany amplitudy drgania powstałego ze złożenia dwóch

drgań o zbliżonych częstotliwościach. Dudnienia obserwuje się dla wszystkich rodzajów
drgań, w tym także tych wywołanych falami.

Przykłady dudnień:

–

dudniący dźwięk powstający ze złożenia dwóch dźwięków źle zestrojonych instrumentów
muzycznych,

–

dźwięk (drgania) powstający ze złożenia dźwięku odbieranego bezpośrednio i odbitego
od poruszającej się powierzchni odbijającej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

Obliczanie dudnień w stroju równomiernie temperowanym

W przypadku złożenia dwóch drgań harmonicznych o jednakowych amplitudach efekt

dudnienia można przedstawić w formie matematycznej.
Dla przypadku dwóch drgań o jednakowych amplitudach i częstościach ω

1

,ω

2

przebieg drgań

opisany jest funkcjami:

Przyjmuje się oznaczenia:

Powstające w wyniku złożenia drganie można traktować jako drganie częstość równej

ś

redniej arytmetycznej częstości drgań składowych oraz powoli zmiennej amplitudzie,

z częstością równą połowie różnicy częstości drgań składowych. Co można ująć
matematycznie:

Efektem fizycznym takiego sumowania jest to, że drgania zachowują swój

szybkooscylujący charakter (tu: funkcja sinus), zachodzi jednocześnie powolna zmiana
amplitudy (tu: funkcja cosinus) sygnału, co dla dźwięku powoduje słyszalną zmianę głośności
w czasie. [http://pl.wikipedia.org/wiki/Dudnienie]

Efekt dudnień jest wykorzystywany do strojenia instrumentów muzycznych. Dzieje się

tak, dlatego, że im dwie częstotliwości są sobie bliższe – tym dudnienie jest wyraźniejsze.
Znika ono, dopiero przy idealnym dobraniu częstotliwości.

Właściwe strojenie instrumentów jest ściśle związane z ich budową. Poniżej,

zamieszczone zostały opisy budowy przedstawicieli poszczególnych grup instrumentów
i zasady i sposoby ich strojenia. Dokładne opisy budowy instrumentów zostały przedstawione
w jednostce modułowej „Charakteryzowanie instrumentów muzycznych”.

Technika strojenia instrumentów muzycznych

Strojenie a temperatura otoczenia

Instrument,

przed

przystąpieniem

do

strojenia,

powinien

mieć temperaturę

pomieszczenia, w jakim będzie używany. W przeciwnym razie struny przystosowując swoją
temperaturę do temperatury powietrza, będą zmieniały siłę naciągu, a co za tym idzie
i intonację. To samo dotyczy metalowych elementów instrumentów dętych drewnianych oraz
całych instrumentów blaszanych. Dzieje się tak, ponieważ metal ma duży współczynnik
rozszerzalności i kurczliwości. Należy pamiętać, że metal zimny jest skurczony, a więc
bardziej napięty, a co za tym idzie, daje dźwięk wyższy. Metal cieplejszy jest rozszerzony,
mniej naciągnięty, a więc daje dźwięk niższy. Trzeba to wszystko mieć na uwadze
szczególnie w zimie. Strojenie z poprawką na ,,dojście” do właściwej temperatury nie zdaje
egzaminu, ponieważ elementy w różnym stopniu reagują na zmiany.

Należy uważać również, aby na instrument podczas gry nie padały promienie słoneczne.

Przy grze w mocnych światłach reflektorów, przed graniem należy ogrzać instrument,
zostawiając go na kilka minut w światłach. Trzeba również uważać, aby zmiany temperatury
nie były dla instrumentu zbyt gwałtowne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

Instrumenty smyczkowe

Do grupy współczesnych instrumentów smyczkowych zaliczamy skrzypce, altówkę,

wiolonczelę i kontrabas. Ogólna budowa wszystkich tych instrumentów (za wyjątkiem
kontrabasu) jest taka sama; różnią się od siebie jedynie wymiarami, a konstrukcja oparta jest
na tej samej skali.

Pudło rezonansowe składa się z dwóch lekko wypukłych płyt, wierzchnia często

wykonana z drzewa świerkowego, dolna z drzewa jaworowego. Płyty łączą ze sobą boczki,
również z drzewa jaworowego. Płyty mają boczne wycięcia w kształcie litery C. Na górnej
płycie umieszczone są otwory rezonansowe w kształcie litery f, zwane również efami.

Rys. 1. Skrzypce [13]

Górna płyta wzmocniona jest belką przebiegającą pod struną G w skrzypcach, a pod

skrajną, najgrubszą struną w pozostałych instrumentach tej grupy. Od wewnątrz płytę górną
i dolną rozpiera drewniany kołeczek zwany duszą (przenosi drgania z płyty górnej na dolną).
Do pudła rezonansowego przymocowana jest szyjka, na niej znajduje się gryf (bezprogowa
podstrunnica), a całość kończy komora kołkowa z główką zwykle w charakterystycznym
kształcie ślimaka. Cztery struny, podparte na podstawku (zwanym też mostkiem), napinane są
za pomocą kołków umieszczonych w komorze kołkowej. Skrzypkowie, altowioliści
i wiolonczeliści bardzo często w otwory zaczepienia strun (w strunniku) zakładają jednak
mikrostroiki (mechanizm służący do dokładnego dostrajania). W kontrabasach strojenie
odbywa się przy pomocy kołków w komorze kołkowej, które są poruszane za pomocą
mechanizmu zębatego. Dzięki temu napinanie strun jest o wiele bardziej precyzyjne. Poza tym
w kontrabasach występują tak wielkie naprężenia strun, że naciąg taki jak w mniejszych
instrumentach nie sprawdziłby się w ogóle. Poza tym mechanizm zębaty zapewnia także
zabezpieczenie przed nieoczekiwanym przekręceniem się kołka. Strunnik zaczepiony jest
zazwyczaj plastikową żyłką (w wiolonczelach i kontrabasach drutem) do guzika
umieszczonego w dolnej części pudła rezonansowego.

Struny

skrzypiec,

altówki

wiolonczeli

i

kontrabasu,

niegdyś

wykonywane

z preparowanych jelit zwierzęcych, dziś niemal wyłącznie wykonywane są z metalu (różne
stopy, gdyż ma to wpływ na brzmienie instrumentów). Struny do drgań pobudzane są za
pomocą smyczka.

Smyczek to drewniany, sprężysty pręt, najlepiej z drewna fernambukowego, na który

naciąga się włosie (najlepiej naturalne, przygotowane z końskiego ogona). Z jednej strony
włosie jest umieszczone w główce smyczka (szpic), a u dołu – w żabce (zwykle drewniana,
ale może być też plastikowa czy z kości słoniowej). Na końcu żabki znajduje się śrubka
służąca do odpowiedniego naciągnięcia włosia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

Instrumenty smyczkowe posiadają cztery struny strojone w naturalnych kwintach

(w kontrabasie w kwartach) do następujących dźwięków:

Skrzypce – (począwszy od najniżej strojonej) – g (196 Hz), d¹ (293,7 Hz), a¹ (440 Hz),

e² (659,3Hz) i obejmuje zakres dźwięków od g do e

4

.

Altówka – (począwszy od najniżej strojonej) – c (132,8 Hz), g (198 Hz), d

1

(295,7 Hz),

a

1

(442 Hz) i obejmuje zakres dźwięków od c do a³. Notacja zazwyczaj w kluczu altowym

należącym do grupy kluczy C.

Wiolonczela – (począwszy od najniżej strojonej) - C (65.4Hz), G (98Hz), d (146,8Hz),

a (220Hz), i obejmuje zakres dźwięków od C do a².

Kontrabas – (począwszy od najniżej strojonej): E

1

(41,2 Hz), A

1

(55 Hz), D (73,4 Hz),

G (98 Hz) i obejmuje zakres dźwięków od E

1

(w kontrabasach orkiestrowych, 5-strunowych

C

1

(32,7 Hz), a w niektórych odmianach niemieckich H

2

(30,86 Hz)) do g

1

w typowym

wykorzystaniu, jednak w niektórych utworach solowych z wykorzystaniem flażoletów przy
podstawku sięga się prawdziwego kresu skalowego kontrabasu uzyskując w ten sposób nawet
dźwięki o wysokościach przekraczających g² (g dwukreślne w brzmieniu) sięgając nawet g³.
Kontrabas transponuje oktawę w dół.

Strojenie instrumentów smyczkowych odbywa się dwuetapowo.
Strojenie wstępne polega na porównaniu wysokości dźwięku a¹ (wydobytego

z instrumentu) z wzorcem, granym na fortepianie lub innym instrumencie (w orkiestrze
symfonicznej jest to obój). Wzorzec wysokości dźwięku może być również generowany za
pomocą kamertonu lub tunera elektronicznego. Celem strojenia wstępnego jest nastrojenie
jednej struny.

Strojenie końcowe. Po dopasowaniu wysokości dźwięku a¹ należy zestroić ze sobą

pozostałe struny tak żeby brzmiały kwinty czyste przy jednoczesnym graniu na dwóch
strunach. Nie należy stroić każdej struny z osobna, np. porównując dźwięki do tunera lub do
wysokości dźwięków granych na fortepianie, ponieważ naciąganie jednej struny zawsze
zmienia wysokość sąsiednich.

Tuner można wykorzystać w przypadku, kiedy struny są poluzowane i trzeba je

doprowadzić do odpowiedniego napięcia wstępnego. Właściwe strojenie dokonuje się przy
wykorzystaniu słuchu muzycznego.

Strojąc kontrabas, z uwagi na niskie brzmienie poszczególnych strun, wykorzystuje się

flażolety przy strojeniu zarówno wstępnym jak i końcowym. Dźwięk a¹ odpowiada
flażoletowi nad dźwiękiem A na strunie D kontrabasu. Strojenie końcowe polega na
porównaniu tego dźwięku z flażoletem nad dźwiękiem o kwintę czystą niżej. Brzmi wtedy
pryma czysta, a więc ten sam dźwięk. Strój można skorygować stosując strojenie kwartami
również używając flażoletów nad dźwiękami o kwintę czystą wyżej niż brzmienie
niedociśniętej struny, lub o oktawę wyżej.

Instrumenty strunowe szarpane

Jest to grupa instrumentów muzycznych, do której należą m.in.: gitara, lutnia, cytra,

banjo, w której źródłem dźwięku jest szarpnięta struna. Z uwagi na największą popularność
gitary w tej grupie, przedmiot rozważań zostanie skupiony na tym właśnie instrumencie.

Gitara – instrument muzyczny z grupy strunowych szarpanych z pudłem rezonansowym,

gryfem i progami na podstrunnicy. Gitara ma specyficzną budowę pudła rezonansowego,
które ma płaski spód oraz zaokrąglone wcięcia boczne dzielące korpus instrumentu na część
górną węższą i dolną szerszą. Na gitarze gra się palcami (opuszkami i paznokciami albo
samymi opuszkami) lub kostką (plektronem). Kostka jest przeznaczona głównie do gry na
gitarze z metalowymi strunami (akustycznej, elektrycznej). Istnieją również tzw. „pazurki”

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

zrobione z metalu, które nakłada się na palce. Możliwe jest granie jednocześnie kostką
i palcami, jest to technika hybrydowa.

Gitara transponuje o oktawę w dół, tzn. wszystkie dźwięki zapisane w nutach brzmią na

gitarze oktawę niżej (np. najniższa struna to E wielkie, zapis nutowy – w kluczu wiolinowym
jako e).

Rys. 2 Gitara [14]

Dawniej struny gitar wykonywane były z preparowanych zwierzęcych jelit, współcześnie

używane są struny nylonowe i stalowe.

Podstawowa odmiana gitary posiada sześć strun. Istnieją także gitary dwunastostrunowe,

w których każda struna jest zdwojona. W takim instrumencie dwie najwyższe struny strojone
są unisono, a pozostałe w interwale oktawy.

W rosyjskiej i meksykańskiej muzyce ludowej występują także gitary siedmiostrunowe.

Spotykana jest również gitara ośmiostrunowa – konstruowane są także gitary 10-strunowe.
Różnica między taką gitarą a gitarą tradycyjną sześciostrunową polega na dodaniu czterech
strun basowych. Wprowadzenie dodatkowych strun ma na celu miedzy innymi wierniejsze
wykonywanie muzyki renesansu i baroku na gitarze. Wiele utworów lutniowych z tamtego
czasu wymaga większej skali niż pozwala na to zwykła gitara. Wykonanie takich utworów na
gitarze 6-strunowej jest możliwe jedynie dzięki transkrypcji.

Same struny gitary wydają bardzo cichy dźwięk. śeby uzyskać wystarczającą głośność,

wibracje są wzmacniane mechanicznie pudłem rezonansowym lub elektronicznie. Stąd
główny podział gitar na akustyczne i elektryczne:
–

w gitarach akustycznych drgania strun są przenoszone przez mostek do płyty wierzchniej.
Płyta ta, zazwyczaj wykonana ze sprężystego drewna (np. świerk), wprawia w drgania
powietrze produkując dźwięk,

–

w gitarach elektrycznych przetworniki zamieniają drgania strun na sygnał elektryczny,
który jest później wzmacniany przez wzmacniacz i emitowany przez głośniki.
Rodzaje gitar: akustyczna, elektroakustyczna, elektryczna, basowa.
Najbardziej rozpowszechniony strój gitarowy to tak zwany strój klasyczny – EADGHE.

Gitarzyści często jednak przestrajają instrument w celu uzyskania specyficznego brzmienia,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

na przykład muzycy wykonujący folk irlandzki często stosują strój DADGAD. Spotykane są
również inne kombinacje dźwięków, do których nastrojone są struny (na przykład Dropped D,
Dropped C), wykorzystywane głównie w muzyce jazzowej i rozrywkowej.

Strojenie gitar klasycznych odbywa się dwuetapowo, podobnie jak w przypadku

instrumentów smyczkowych.

Strojenie wstępne polega na dostrojeniu jednej struny do dźwięku podstawowego (a¹).

Strojenie końcowe polega na dostrojeniu pozostałych strun. Do strojenia wykorzystuje się
często flażolety. Zmianę wysokości niedociśniętych strun dokonuje się za pomocą kołków
w komorze kołkowej, które zbudowane są w oparciu o mechanizm zębaty.

Strojenie gitar elektrycznych, z uwagi na brak pudła rezonansowego i bardzo małą

głośność dźwięków wydobywanych bez wzmacniacza, odbywa się przy użyciu tunera
elektrycznego. Sygnał do tunera dostarczany jest przy użyciu kabla sygnałowego typu jack –
jack.

Bardzo dokładny opis strojenia gitary można znaleźć w Internecie pod adresem:

http://www.blizinski.pl/gitara/Strojenie_gitary

Fortepian

Fortepian to klawiszowy, młoteczkowy, strunowy instrument muzyczny.
W fortepianie struny rozpięte na stalowej ramie uderzane są młoteczkami obciągniętymi

filcem. Naciśnięcie klawisza powoduje uderzenie młoteczka w strunę, przenosząc
jednocześnie dynamikę uderzenia w klawisz. Natychmiast po pobudzeniu struny młoteczek
odbija się od niej i, w zależności od siły uderzenia, zatrzymuje się wyżej lub niżej. Pozwala to
na szybką repetycję, czyli powtarzanie kilka razy tego samego dźwięku w szybkim tempie.

Po zwolnieniu nacisku na klawisz do struny przyciskany jest na tłumik wyciszający jej

drgania. W ten, dość skomplikowany, sposób mechanizm fortepianu realizuje podstawową
cechę tego instrumentu odróżniającą go od wcześniejszych instrumentów strunowych,
klawiszowych, które nie miały możliwości kształtowania dynamiki dźwięku oraz czasu jego
trwania.

Rys. 3 Fortepian [15]

Strojenie fortepianu rozpoczynamy od zestrojenia tak zwanej temperatury. Temperatura

to zakres dźwięków od a do a

1

. Strojenie temperatury odbywa się systemem kwartowo-

kwintowym, przedstawionym poniżej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

Rys. 4. Narzędzia do strojenia fortepianu: kamerton, klin do tłumienia strun, klucz stroicielski [15]

a – od kamertonu
a – a

1

– 8 czysta w górę

a – d

1

– 4 czysta w górę

a – e

1

– 5 czysta w górę

e

1

– h – 4 czysta w dół

h – fis

1

– 5 czysta w górę

fis

1

– cis

1

– 4 czysta w dół

cis

1

– gis

1

– 5 c czysta z w górę

gis

1

– dis

1

– 4 czysta w dół

dis

1

– b – 4 czysta w dół

b – f

1

– 5 czysta w górę

f

1

– c

1

– 4 czysta w dół

c

1

– g

1

– 5 czysta w górę

Każda kwinta i kwarta musi posiadać odpowiednią ilość zdudnień; używając systemu

równomiernie temperowanego, nie uzyskuje się przy tym idealnie czystych kwint i kwart.
Resztę dźwięków stroi się w oktawach od temperatury. Używa się w tym celu narzędzi
przedstawionych na rysunku 4.

Fabrycznie nowy fortepian wymaga, co najmniej czterech strojeń w trakcie pierwszego

roku użytkowania w celu ustabilizowania naciągu strun.

Typowe czynności korektorskie to: poziomowanie klawiszy, wyważanie klawiszy,

korekta mechanizmu młoteczkowego i tłumikowego, eliminacja niepożądanych dźwięków
(stuki, szumy, przydźwięki), korekta twardości młoteczków.

Zdarte i twarde młoteczki powodują zrywanie strun, utratę kontroli nad tonem i trudności

w uzyskiwaniu miękkiej gry. W przypadku starych fortepianów, dźwięk można wyraźnie
poprawić poprzez wymianę strun. Stare, skorodowane struny są osłabione pod względem
mechanicznym, a dźwięk przez nie wydawany jest niższej jakości.

Właściwie ustawione młoteczki oraz prawidłowo wyważone klawisze pozwalają

pianiście na swobodną grę oraz wykorzystanie pełnego zakresu ekspresji muzycznej,
możliwej do uzyskania na fortepianie.

Fortepiany należy stroić, co najmniej raz w roku. Optymalnie strojenie wykonuje się dwa

razy, jesienią i wiosną, kiedy temperatura i wilgotność przyjmują wartości pośrednie między
swoimi ekstremami.

Strojenie instrumentów dętych drewnianych

Strojenie instrumentów dętych – w przeciwieństwie do strojenia wszystkich

instrumentów strunowych – wymaga nie tylko wykształconego muzycznie słuchu, ale również
umiejętności gry na danym instrumencie dętym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

Flet poprzeczny

Flet – instrument dęty drewniany z grupy aerofonów wargowych. Zazwyczaj ma postać

cienkiej, pustej w środku rurki (istnieją również flety o innych kształtach, np. okaryna).
Najpopularniejsze odmiany fletów to flet poprzeczny, popularny instrument muzyki
poważnej, oraz flet prosty, powszechnie wykorzystywany jako pomoc dydaktyczna na
zajęciach wychowania muzycznego w szkołach.

Rys. 5 Flet poprzeczny [16]

Rys. 5. Flet poprzeczny [15]

Flet poprzeczny (wielki) – instrument dęty drewniany, wargowy. Ma skalę: od c¹ lub

h małego (zależy to od posiadanej przez flecistę stopki fletu) do d

4

(możliwe jest zagranie

dźwięków do f

4

, jednak ze względu na trudność wydobycia, dźwięki te sporadycznie

występują w literaturze fletowej). Flet jest instrumentem nietransponującym. Dźwięk fletu jest
stopliwy – to znaczy łatwo łączy się z większością instrumentów orkiestrowych.

Najważniejszą odmianą fletu wielkiego jest znacznie mniejszych rozmiarów flet piccolo,

o stroju wyższym o oktawę (c

2

do c

5

). Istnieje również flet altowy o stroju f do f

3

i basowy.

Współczesne flety wykonuje się głównie ze stopów metali na bazie niklu, srebra, złota,
platyny.

Flet nie posiada stroika. Dźwięki powstają poprzez dmuchanie na krawędź płytki

ustnikowej. Zadęcie na flecie wymaga mniejszego ciśnienia niż na innych instrumentach
dętych drewnianych i blaszanych, ale pochłania znaczniej więcej powietrza, zwłaszcza
w wysokim i niskim rejestrze.

Spośród wielu modeli wyróżnia się zasadniczo:

−

flety wykonane w całości z jednego rodzaju metalu,

−

flety pokryte częściowo (tylko główka) lub w całości od zewnątrz i wewnątrz warstwą
innego metalu (np. srebrne pozłacane),

−

flety z główką z innego metalu niż korpus i stopka (np. srebrny ze złotą główką).
Istnieją także flety drewniane – są to instrumenty wykorzystywane głównie do

wykonywania muzyki dawnej. Czasem do metalowego fletu dodaje się tylko drewnianą
główkę, aby uzyskać miękkie, ciepłe brzmienie dźwięku. Inne tworzywa, z których produkuje
się flety, głównie do celów eksperymentalnych lub ozdobnych, to szkło, tworzywa sztuczne
oraz kości zwierzęce.

Flet poprzeczny składa się z trzech części: główki, korpusu i stopy.
Główkę mocuje się do korpusu. Znajduje się na niej płytka ustnikowa (miejsce, do którego

przykłada się usta) z otworem zadęciowym. Dźwięk powstaje poprzez dmuchanie na krawędź
otworu zadęciowego. Płytka ustnikowa jest połączona z resztą główki tak zwanym
kominkiem. Na końcu główki znajduje się korek, którego przesuwanie zmienia intonację
fletu. Korka tego nie przesuwa się podczas normalnej eksploatacji instrumentu. Dostrajanie
fletu podczas zwykłego użytkowania następuje poprzez częściowe wysunięcie główki
z korpusu. Im większe wysunięcie główki – tym dźwięki wydawane przez flet są niższe. Na
wysokość i barwę dźwięków w istotny sposób wpływa również zadęcie. Zbyt duże wysuniecie
główki powoduje rozstrojenie instrumentu.

Główka jest częścią fletu mającą największy wpływ na jego brzmienie. Do produkcji

główek wykorzystuje się różnorodne materiały, aby nadać instrumentowi zróżnicowane
odcienie brzmieniowe. W przypadku fletów metalowych, najczęściej dąży się do tego, aby

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

główka wykonana była z jak najszlachetniejszego metalu, chociaż preferencje flecistów w tej
kwestii są różne. Zdecydowanie korzystniejsze jest brzmienie główki srebrnej w porównaniu
z niklową – flet z główką srebrną nabiera siły i klarowności brzmienia, większe są także
możliwości dynamiczne. Złoto nadaje barwę bardziej delikatną, miękką. Grubość ścianek
główki także ma wpływ na brzmienie - im grubsze ścianki tym silniejszy dźwięk, ale także
nieco trudniejsze zadęcie.

Korpus – na tej części zamieszczone są otwory klapowe i mechanizm z 13 klapkami

zamykającymi i otwierającymi otwory.

Stopka – część odpowiadająca za najniższe dźwięki. Wyróżnia się dwa rodzaje stopek:

stopkę c (do c

1

) i h (dłuższa, posiadająca dodatkową klapkę odpowiadającą za h małe).

Zazwyczaj w stopkę h wyposażone są flety profesjonalne.

Obój

Obój wraz z rożkiem angielskim, fagotem i kontrafagotem należy do grupy instrumentów

dętych drewnianych z grupy aerofonów stroikowych o podwójnym trzcinowym stroiku.
Procedura strojenia i metody dokonywania korekty są podobne dla wszystkich instrumentów
z tej grupy.

Skala oboju zawiera się w granicach od b do b

3

.

Instrument ma postać lekko stożkowej rury, zakończonej lejkowatym rozszerzeniem

zwanym czarą. Otwory w korpusie instrumentu są otwierane i zamykane za pomocą klap.

Korpus instrumentu tradycyjnie wykonywany jest z drewna, najczęściej afrykańskiego

blackwoodu (Dalbergia melanoxylon), istnieją także oboje wykonane z drewna rosewood
(Dalbergia nigra). Standardowa długość instrumentu wynosi ok. 60 cm.

Rys. 6. Obój

Ź

ródłem dźwięku jest stroik, składa się on z dwóch złożonych ze sobą trzcinowych

listków. Powietrze przepływając pomiędzy nimi wywołuje wibracje stroika. Do wyrobu
stroików używa się trzciny o łacińskiej nazwie Arundo donax. W stroik oboju dmie się
powietrze ze stosunkowo dużym ciśnieniem i niewielkim wydatkiem. Stroik mocuje się
u wylotu rurki, która jest wykonana ze stopów na bazie miedzi, srebra lub niklu.

Rys. 7. Stroik oboju

Obój ma najmniejsze możliwości dostrojenia spośród wszystkich instrumentów, dlatego

w orkiestrze wszyscy stroją się zawsze do oboju. O intonacji instrumentu decyduje budowa
stroika i sposób zadęcia. Dla uzyskania odpowiedniej barwy dźwięku istotna jest jakość
trzciny, z której stroik został wykonany.

Stroik musi mieć odpowiednio dobraną długość i szerokość, która zależy od preferencji

grającego. Oboista dysponujący mocniejszym zadęciem powinien używać krótszego stroika.
Daje on wtedy wyższy strój i rekompensuje nadmiar energii dostarczanej przez grającego.
Równie ważna jest długość i szerokość zacięcia, ponieważ ma to wielki wpływ na intonację
instrumentu. Z wyżej wymienionych powodów większość oboistów samodzielnie
przygotowuje stroiki z półproduktów, za pomocą specjalnych narzędzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

Obój można w bardzo niewielkim zakresie dostrajać poprzez wysuwanie lub wsuwanie

stroika względem korpusu instrumentu. Wysuniecie stroika już o 1 mm powoduje rozstrojenie
dolnej skali instrumentu. Z tego powodu stroik oboju przygotowuje się do konkretnego stroju.
Stroik przystosowany do stroju a

1

= 442 Hz; jest krótszy niż stroik przygotowany do gry

w stroju a

1

= 440 Hz. Obniżenie stroju powoduje również zwiększenie szczeliny pomiędzy

płytkami stroika. Długość owijki, za pomocą, której mocowany jest do rurki stroik również
ma wpływ na wysokość dźwięku. Każdy oboista długość owijki dobiera indywidualnie.

Do zeskrobania końcówki stroika służy specjalna heblarka, która wykonuje do 70%

procesu. Do ostatecznego wykończenia stroika używa się specjalnych noży. Sposób
wykonania tej obróbki jest na tyle indywidualny i unikatowy, że muzycy rzadko zdradzają ten
sekret, wypracowywany w drodze eksperymentu przez lata.

Aby przygotować instrument do gry na leży zacząć od prawidłowego złożenia. Dotyczy to

wszystkich instrumentów dętych drewnianych. Obój składa się z trzech części, które łączą się
ze sobą poprzez nasunięcie na tuleje pokryte korkiem. śeby zapobiegać lub wyeliminować
tzw. chybotanie w miejscach połączenia części oboju, co pewien czas należy korek
wymieniać.

Klarnet

Klarnet (wł. clarinetto) – instrument dęty drewniany z grupy aerofonów stroikowych

z pojedynczym stroikiem. Stroiki wykonywane są z tego samego materiału jak w przypadku
oboju.

Skala klarnetu wynosi od d do g

3

(b

4

), a klarnetu basowego od D do b

1

(f

1

). Istnieje też

kilka innych rzadziej stosowanych odmian klarnetów takich jak: klarnet Es (piccolo), klarnet
altowy, klarnet kontrabasowy, basethorn.

Klarnet składa się z prostej, cylindrycznej drewnianej rury, rozszerzonej na końcu,

z otworami zamykanymi klapami. Klarnet podzielony jest na 5 części: ustnik, baryłkę, korpus
górny i dolny oraz czarę głosową. Części te w futerale przechowuje się osobno, a do grania
montuje się je składając je wkładając odpowiednio toczone końcówki, (zaopatrzone
w korkowe opaski) jednych części w drugie.

Rys. 8. Klarnet

Rejestry klarnetu:

–

najniższy e-e

1

, o ciemnej barwie i dramatycznym charakterze,

–

niski f

1

-b

1

, dźwięki najmniej wyraziste, przytłumione (obydwa najniższe rejestry tworzą

łącznie tzw. rejestr chalumeau),

–

ś

rodkowy, clarino, h

1

-cis

3

, jasny, wyrazisty, o barwie ciepłej,

–

wysoki d

3

-g

3

, ostry, przenikliwy,

–

najwyższy gis

3

-c

4

, dźwięki bardzo ostre.

Strojenie klarnetu przebiega jednoetapowo, występuje tu jedynie strojenie wstępne, które

jest od razu strojeniem końcowym. Klarnecista odbiera wzorcowy dźwięk a

1

lub b

1

, a po tej

czynności instrument powinien już być gotowy do gry. Strojenie klarnetu odbywa się poprzez
wysuwanie lub wsuwanie baryłki z ustnikiem z górnego korpusu. Zbyt duże wysunięcie
baryłki z korpusu powoduje rozstrojenie instrumentu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

Saksofon

Saksofon – instrument dęty drewniany z grupy aerofonów stroikowych. Klasyfikację tę

zawdzięcza swojej budowie i trzcinowemu stroikowi.

Rys. 9. Saksofon

Występuje w siedmiu odmianach różniących się wielkością i zakresem skali. Najczęściej

stosowanymi odmianami saksofonów są:
a)

saksofon sopranowy – zazwyczaj w kształcie prostej rury. Strój B lub C. Brzmienie
delikatne i słodkie,

b)

saksofon altowy – w kształcie odwróconej litery S. Stosunkowo mały i lekki. Strój Es lub
F. Bogate i ciepłe brzmienie,

c)

saksofon tenorowy – w kształcie odwróconej litery S. Średniej wielkości, lecz ciągle dość
łatwy w użyciu. Strój B lub C (znany także jako C-Melody). Czyste, wyraziste i nieco
rzewne brzmienie,

d)

saksofon barytonowy – w kształcie odwróconej litery S z zawinięciem w górnej części.
Dużych rozmiarów. Strój Es. Głębokie, nieco chropowate brzmienie.
Do rzadziej używanych odmian saksofonu należą:

a)

saksofon sopraninowy – w kształcie prostej rury. Brzmienie wysokie i piskliwe,

b)

saksofon basowy – w kształcie odwróconej litery S z dodatkowymi zawinięciami. Bardzo
dużych rozmiarów. Bardzo głębokie i chropowate brzmienie,

c)

saksofon kontrabasowy – w kształcie odwróconej litery S z dodatkowymi zawinięciami.
Bardzo dużych rozmiarów. Ciężki do tego stopnia, że w czasie gry ustawiany na stojaku.
Bardzo niskie, głębokie i chropowate brzmienie.

Strojenie saksofonów odbywa się dokładnie w taki sam sposób jak ma to miejsce

w klarnecie, a więc jednoetapowo, przez wysuwanie lub wsuwanie ustnika z przykręconym
stroikiem.

Strojenie instrumentów dętych blaszanych

Trąbka

Trąbka – Instrument dęty blaszany. Najpopularniejszy z tej grupy instrumentów, do

których należą także: róg (waltornia), puzon, tuba i wiele innych. Typowym strojem trąbki jest
B, lecz znane są także trąbki w C, Es, D lub A. Skala instrumentu: (zakres dźwięków
muzycznych) – od fis oktawy basowej do c

3

i wyżej – zależy to od umiejętności trębacza.

Oprócz zwykłej trąbki znane są i używane takie odmiany jak:

1)

trąbka basowa – grająca o oktawę niżej,

2)

trąbka piccolo – grająca o oktawę wyżej,

3)

kornet – alternatywna odmiana trąbki o miękkiej barwie dźwięku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

Rys. 10. Trąbka [19]

Współczesna trąbka składa się z metalowej rury, najczęściej wykonanej z mosiądzu,

rzadziej z metali szlachetnych. Rura skręcona jest w pętlę. Z jednej strony zakończona
kielichowym lub stożkowym ustnikiem, a z drugiej rozszerzeniem w kształcie dzwonu.
Zespół trzech zaworów otwiera lub zamyka alternatywne drogi przepływu powietrza,
umożliwiając zmianę wysokości dźwięku. W ten sposób, otwierając lub zamykając
poszczególne drogi przepływu powietrza, grający wydłuża lub skraca długość rury, co
umożliwia wydobycie dźwięków pełnej skali chromatycznej.

Strojenie trąbki polega na drobnej regulacji długości głównej pętli (między innymi

dźwięku g), ale także za pomocą pozostałych krąglików. Brzmienie trąbki w dużej mierze
zależne jest od techniki gry i może być łagodne i melodyjne bądź ostre i wibrujące.

Trąbka wyposażona jest także w jeden lub więcej zaworów pozwalających usuwanie

gromadzącej się wilgoci (skroplonej pary wodnej).

Rys. 11. Ustnik trąbki

Dobór ustnika zależy także od barwy dźwięku, jaką chce osiągnąć grający. Płytki ustnik

daje dźwięk jaśniejszy, zaś ustnik głębszy pozwala na uzyskanie ciemniejszego, bardziej
stonowanego brzmienia.

Na strój instrumentu wpływ ma także każde zagniecenie blachy, co prowadzi do

pogorszenia intonacji konkretnego dźwięku. Takie odkształcenia edukuje się przy
zastosowaniu specjalistycznego narzędzia, jakim są metalowe kulki wprowadzane do trąbki
od najmniejszej do największej i w miejscu wgniecenia przywracają blachę do pierwotnego
stanu. Kulki są wprowadzane albo na specjalnej nici i przeciągane ręcznie lub pod ciśnieniem
za pomocą specjalistycznej maszyny kompresującej. Nowoczesna technologia pozwala także
na odnowienie połączeń atomów w uszkodzonych miejscach poprzez umieszczenie
instrumentu w kriokomorze w temperaturze ok. -200°C. Te zabiegi dotyczą tak samo puzonu,
waltorni oraz pozostałych instrumentów blaszanych.

Waltornia

Róg, także znany jako waltornia – muzyczny instrument dęty blaszany. Strój rogu jest

nieco wyższy niż puzonu i obejmuje zakres dźwięków muzycznych od B (B brzmiącego –
oktawy kontra dla rogu podwójnego, współcześnie używanego F/B) do f

2

(f dwukreślnej

oktawy brzmiące dla rogu F/B). Istnieją również inne odmiany rogu/waltorni o wyższej skali
i/lub nieco odmiennej barwie dźwięku.

Waltornię stroi się rozpoczynając od dźwięku B, a dokonuje się tego przez wysuwanie

lub wsuwanie pierwszego krąglika, znajdującego się na końcu rurki ustnikowej. Jeśli ten
dźwięk stroi, należy dostroić ten sam dźwięk z naciśniętym kwartwentylem. Kolejnym etapem

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

jest dostrojenie poszczególnych dźwięków, kolejno, co pół tonu. W systemie przedęć
alikwotowych waltornia nie stroi dokładnie, więc aby te błędy skorygować należy stosować
chwyty zastępcze lub pomagać sobie ułożeniem prawej ręki. Wszystkie krągliki dostraja się
tylko raz, natomiast instrument przed każdym rozpoczęciem gry stroi się pierwszym
krąglikiem na końcu rurki ustnikowej.

Rys. 12. Waltornia

Zasady dotyczące ustnika są takie same jak w przypadku trąbki, puzonu i innych

instrumentów blaszanych.

Puzon

Puzon – instrument dęty blaszany z grupy aerofonów ustnikowych.

Rys. 13. Puzon suwakowy

Najbardziej rozpowszechnioną odmianą puzonu jest puzon suwakowy. W puzonie tym

zmiana długości akustycznej instrumentu odbywa się za pośrednictwem teleskopowego
elementu – rury w kształcie litery U połączonej przesuwnie z główną częścią instrumentu. Luz
pomiędzy dwiema rurami tworzącymi teleskop jest na tyle mały, by utrzymać odpowiednie
ciśnienie wewnątrz instrumentu, lecz zarazem na tyle duży, by umożliwić swobodne
przesuwanie się rur względem siebie. Materiał, z jakiego wykonywane są trące elementy, jest
tak dobrany, by zminimalizować siły tarcia. Zwykle są to stopy niklu.

W nowoczesnych instrumentach trące elementy mogą być pokryte tworzywem

sztucznym, np. teflonem. Dla każdego położenia instrumentalista może grać dźwięki

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

z szeregu harmonicznego. Całkowity suw suwaka dobierany jest tak, by zapewnić interwał
pomiędzy drugą a trzecią składową harmoniczną pomiędzy skrajnymi położeniami.
W przypadku puzonu tenorowego jest to B do f, czyli siedem interwałów półtonowych.
W związku z tym suwak przyjmuje siedem standardowych pozycji, wliczając w to dwie
skrajne. Są one rozłożone nieliniowo na długości suwaka. I tak odległość pomiędzy pierwszą
a drugą pozycją wynosi ok. 8 cm, a pomiędzy szóstą a siódmą około 12 cm.

Nowoczesne puzony posiadają dodatkowy zawór rotacyjny sterowany kciukiem lewej

ręki (kwartwentyl) dołączający dodatkowy kanał o długości około 91,4 cm obniżający
zarazem strój instrumentu do f. Taki właśnie puzon oznaczany symbolem 12'B/F (długość
w stopach i dwa stroje) stał się współczesnym standardem puzonu suwakowego wypierając
inne wymienione powyżej.

Strojenie puzonu przebiega jednoetapowo, poprzez regulację położenia krąglika należy

dopasować dźwięk B do podanego wzorca lub kamertonu. Korekcie podlega mechanizm
kwartwentyla oraz mechanizm suwaka.

Strojenie instrumentów perkusyjnych

Perkusja – ogólna nazwa wszystkich instrumentów perkusyjnych, posiadająca różne

znaczenie w zależności rodzaju muzyki. W szkolnictwie muzycznym oraz muzyce poważnej
jest to grupa instrumentów, na których muzyk może grać używając jednego instrumentu, lub
dowolnie skompletowanego zestawu, natomiast w muzyce rockowej i często jazzowej tą
nazwą określany jest dość typowy podstawowy zestaw instrumentów, który w miarę potrzeby
może być uzupełniany o mniej reprezentatywne składniki. W tym drugim znaczeniu (rock,
jazz) polskie określenie perkusja jest odpowiednikiem angielskiego drums lub drum kit,
natomiast muzyk (najczęściej towarzyszący), grający na różnego rodzaju „przeszkadzajkach”,
określany jest w języku angielskim jako osoba grająca na percussion.

Werbel

Bęben mały (werbel, bębenek, tamburo militare) – instrument perkusyjny z grupy

membranofonów, który wraz z wielkim bębnem stanowi podstawową część zestawu
perkusyjnego.

Rys. 14. Werbel [20]

Standardowe werble mają zazwyczaj średnicę 14" i głębokość 5,5". Są także werble

głębokie (o głębokości 6") i werble piccolo dające znacznie wyższe dźwięki przy uderzaniu,
niż werble głębsze (głębokość 4"). Istnieją również werble marszowe, zazwyczaj głębsze od
tych z zestawu perkusyjnego, stosowane np. w orkiestrach dętych.

Strojenie werbla – uderzając leciutko pałką w naciąg przy śrubie można usłyszeć cichy

dźwięk. Przy niektórych śrubach jest on wyższy, przy innych niższy. Tam, gdzie jest wyższy,
trzeba leciutko popuścić śrubę, a gdzie jest niższy podkręcić. Należy przechodzić w ten
sposób od jednej śruby do drugiej, uderzając jednocześnie pałką w naciąg przy śrubie
i powtarzać tę operację do momentu, aż dźwięki wydobyte z całego obwodu werbla będą takie
same.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

Kotły orkiestrowe

Kocioł jest instrumentem perkusyjnym z rodziny membranofonów. Składa się korpusu

w kształcie głębokiej misy, wykonanego ze stopu na bazie miedzi. Spotyka się również kotły
z korpusem wykonanym z tworzyw sztucznych. Na korpusie rozpięta jest membrana. Muzyk
grający na kotłach wydobywa dźwięk uderzając w naciąg instrumentu odpowiednią pałką
zakończoną filcową główką. Inaczej niż w większości membranofonów, kotły wydają dźwięk
o określonej wysokości.

Strojenie kotłów

Każdy z kotłów można stroić w zakresie od kwinty do oktawy. Wysokość dźwięku zależy

od stopnia napięcia membrany. Im membrana napięta jest mocniej tym dźwięk wydawany
przez instrument jest wyższy. Zmiana wysokości wydawanego przez kocioł dźwięku przez
pokręcanie każdej śruby z osobna jest procesem żmudnym. Kotły takie nie mogą być
przestrajanie podczas trwania koncertu. Pod koniec wieku XIX opracowane zostały systemy
pozwalające na zmianę napięcia wszystkich śrub jednocześnie.

Najpopularniejszy typ kotła wykorzystywany współcześnie wyposażony jest w pedał,

pozwalający na regulację napięcia membrany. Pedał ten jest połączony ze śrubami
napinającymi poprzez podobny do pająka system metalowych drążków. W wykorzystaniu są
trzy typy mechanizmów pedałowych:

−

system zapadkowo-sprzęgłowy, w którym występuje mechanizm zapadkowy,
przytrzymujący pedał w jednej pozycji. Przed strojeniem kotła, muzyk musi zwolnić
sprzęgło mechanizmu. Po osiągnięciu pożądanej wysokości dźwięku, sprzęgło można
zacisnąć ponownie,

−

w systemie zrównoważonego działania wyrównaniem napięcia membrany kotła zajmuje
się sprężyna, lub cylinder hydrauliczny. Pedał utrzymuje się w jednej pozycji, trzymając
jednocześnie wysokość dźwięku. System określa się również jako system z luźnym
pedałem, gdyż nie ma w nim sprzęgła,

−

system sprzęgła ciernego lub pręta ze sprzęgłem wykorzystuje sprzęgło poruszające się
wzdłuż metalowego pręta. Zwolnienie sprzęgła uwalnia mechanizm z pręta, pozwalając
mu na swobodne poruszanie się.
Większość orkiestr szkolnych i uczelnianych (poniżej poziomu uniwersyteckiego)

korzysta z tańszych, lecz bardziej wytrzymałych konstrukcji, których mechanizmy są prawie
w całości zintegrowane z ramą i korpusem instrumentu. W takich kotłach można spotkać
dowolny mechanizm, choć najpopularniejsze są rozwiązania ze zrównoważonym działaniem,
a na drugim miejscu spotyka się sprzęgła cierne. Wielu profesjonalistów również
wykorzystuje tańsze kotły podczas koncertów i występów na wolnym powietrzu, ze względu
na ich wytrzymałość i odporność na zmienne warunki atmosferyczne.

Rzadko stosowane mechanizmy strojeniowe pozwalają na zmianę wysokości dźwięku

generowanego przez kocioł za pomocą obrotu instrumentu. Przykładem są instrumenty firmy
Jenco, znanej bardziej z produkcji pałek.

Membrany kotłów mogą być wykonane ze skóry zwierzęcej (zwykle jest to skóra cielęca

lub kozia), lub plastiku (zazwyczaj są to błony PET). Membrany plastikowe są wytrzymałe,
niepoddające się warunkom atmosferycznym i relatywnie niedrogie, co sprawia, że są częściej
stosowane, niż membrany skórzane. Profesjonalni muzycy wypowiadają się jednak lepiej
o naciągach ze skóry zwierzęcej, uzasadniając swoją decyzję przyjemniejszym, cieplejszym
brzmieniem tak pokrytego instrumentu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Co nazywamy strojem instrumentu?

2.

Jak oblicza się częstotliwość tonu podstawowego dowolnego dźwięku?

3.

Jak oblicza się dudnienia nakładających się dźwięków?

4.

Jaki cel ma prowadzenie korekty instrumentu muzycznego?

5.

W jaki sposób koryguje się podstawek instrumentu smyczkowego?

6.

Jakie znasz rodzaje gitar i stosowane stroje?

7.

Jaka jest ogólna procedura strojenia fortepianu?

8.

Jakie są konsekwencje różnych gabarytów stroika oboju?

9.

Jak regulować mechanizm klapowy klarnetu oboju?

10.

W jaki sposób strojone są instrumenty dęte?

11.

Jakie znasz sposoby korekty saksofonów?

12.

W jaki sposób prostowane są zagniecenia korpusu trąbki?

13.

W jaki sposób stroi się werbel?

14.

Jakie znasz rodzaje mechanizmów służących do strojenia kotłów?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Oblicz częstotliwości tonów podstawowych dla dźwięków z zakresu c

1

-c

2

, następujących

po sobie chromatycznie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zapoznać się procedurą obliczania częstotliwości tonu podstawowego,

2)

obliczyć częstotliwości tonu podstawowego dla wszystkich dźwięków z podanego
zakresu,

3)

zapisać przebieg obliczeń,

4)

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy

:

–

kalkulator naukowy,

–

przybory do pisania,

–

notatnik,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Wykonaj strojenie dowolnego instrumentu smyczkowego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

określić wysokości poszczególnych strun instrumentu,

2)

zastosować tuner elektroniczny,

3)

dokonać strojenia strun w kolejności np.: a, d, g, e,

4)

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

instrument smyczkowy,

–

smyczek i kalafonia,

–

tuner elektroniczny,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Dokonaj strojenia temperatury fortepianu w systemie kwartowo-kwintowym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyjaśnić pojęcie temperatura fortepianu,

2)

wyjaśnić pojęcia odległości muzycznych: kwarta, kwinta, oktawa,

3)

scharakteryzować kolejne czynności, które należy podjąć aby nastroić temperaturę
fortepianu w systemie kwartowo-kwintowym,

4)

dokonać doboru narzędzi niezbędnych do prawidłowego wykonania ćwiczenia,

5)

wykonać strojenie instrumentu, dopasowując dźwięki w odpowiedniej kolejności,

6)

umiejętnie posłużyć się kamertonem lub tunerem elektronicznym, chromatycznym,

7)

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

fortepian,

−

narzędzia do strojenia fortepianu,

−

kamerton lub tuner chromatyczny,

−

literatura z rozdziału 6.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

wyjaśnić, jaki strój ma saksofon altowy?

2)

wymienić rodzaje i stroje trąbki i waltorni?

3)

sklasyfikować instrumenty dęte drewniane i blaszane?

4)

wymienić elementy składowe werbla?

5)

nastroić instrumenty strunowe?

6)

nastroić fortepian?

7)

nastroić instrumenty perkusyjne?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

4.3.

Kabiny stroicielskie i przyrządy do pomiarów wysokości
dźwięków

4.3.1. Materiał nauczania

Kabiny stroicielskie

Zaliczamy do nich miejsca przygotowane specjalnie pod względem akustycznym.

Powinny znajdować się w każdym zakładzie wytwarzającym instrumenty – niezależnie od
jego wielkości. Są to dwa pomieszczenia o powierzchni 15 m

2

, odpowiednio usytuowane

i wytłumione materiałami dźwiękochłonnymi. Wykonuje się w nich strojenie instrumentów,
(w przypadku fortepianów: dwa z nich wykonywane są bez klawiatury a kolejne trzy –
z klawiaturą) próby odsłuchowe, analizuje się jakość i barwę dźwięku instrumentu
muzycznego. Na wyposażenie kabin stroicielskich składają się maszyny, urządzenia, aparaty
i narzędzia konieczne do właściwego wykonywania zawodu korektora i stroiciela
instrumentów muzycznych: klucze stroicielskie, kamerton 440 Hz, kliny: drewniany
i gumowy oraz aparatura akustyczna przeznaczona do strojenia wstępnego i końcowego.

Etapy strojenia instrumentów

Każdy instrument powinien zostać nastrojony przynajmniej w dwóch etapach: wstępnym

i końcowym. Najłatwiej wytłumaczyć to na przykładzie strojenia organów, ponieważ ich
piszczałki naśladują brzmienia instrumentów całej orkiestry. Rozpoczynając strojenie
organów, stroiciel najpierw zajmuje się ich intonacją. Nadaje odpowiednie brzmienie
kolejnym piszczałkom (jedne mają naśladować trąbkę, inne puzon a jeszcze inne instrumenty
smyczkowe). Potem ma miejsce strojenie – czyli proces uzyskania właściwej wysokości
dźwięku piszczałek. Przedstawione działania zajmują dużą ilość czasu i wymagają od
stroiciela świetnego – (najlepiej wypoczętego) ucha. Ten pierwszy etap zakończony zostaje
w momencie uzyskania takich brzmień piszczałek, które wiernie i czysto naśladują brzmienia
poszczególnych – pojedynczych instrumentów, są zrównoważone pod względem barwy
i natężenia a jednocześnie różnią się od siebie w poszczególnych głosach.
Końcowy etap strojenia instrumentów, wymaga od stroiciela wielkiej precyzji. Jego zadaniem
jest sprawić, by instrument brzmiał czysto i poprawnie w partiach solowych, ale także
w partiach granych wspólnie z innymi instrumentami (np. wszystkie głosy organowe razem
albo wspólne wykonanie utworu przez instrumenty w orkiestrze).

Kamerton i tunery chromatyczne

Specjalistycznym narzędziem służącym do strojenia instrumentów jest kamerton. Istnieją

specjalne aparaty, dzięki którym można nastroić instrument obserwując wskaźniki reagujące
na wysokość dźwięków. Są to bardzo precyzyjne urządzenia umożliwiające nastrojenie się
w warunkach słabej słyszalności. Mogą posiadać szeroki zakres strojenia, funkcję kalibracji,
która pozwala na dostosowanie urządzenia do różnych strojów orkiestrowych, funkcję
generowania tonu odniesienia, a także wbudowany mikrofon do strojenia instrumentów
akustycznych.

Kamerton, diapazon, przyrząd sporządzony z niehartowanej stali, służący do ustalenia

stroju, wynaleziony przez J. Store'a (zm. 1753), lutnistę dworu angielskiego. Najważniejsze
typy kamertonów:

−

kamerton widełkowy – stalowe widełki, które po uderzeniu wydają dźwięk,

−

kamerton stroikowy – metalowa rurka, wewnątrz której umieszczony jest metalowy
języczek jak w harmonijce ustnej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

−

kamerton chromatyczny – szereg połączonych k. języczkowych, strojonych w skali
chromatycznej w obrębie c

1

–c

2

. Istnieją także wersje dla instrumentów basowych,

tenorowych, generujący niższe częstotliwości.
Podstawą stroju jest dźwięk a

1

. Dźwięk ten nazwano kamertonowym (obecnie normalny

ton odniesienia); nazwa pochodzi stąd, że służył on za podstawę w muzyce kameralnej w jej
wcześniejszym znaczeniu, czyli muzyce instrumentalnej, w przeciwieństwie do dźwięku,
według którego ustalano strój chóru.

We Włoszech rozróżniano jeszcze w XVII w. strój lombardzki, czyli wenecki, tj. strój

wysoki dla klawesynu i organów, oraz strój rzymski, znacznie niższy, dla chórów. Nazwa
diapazon pochodzi stąd, że do podstawowego tonu kamertonowego dostosowuje się wysokość
pozostałych stopni w oktawie. Wahania stroju były swego czasu bardzo duże; w każdym kraju
obowiązywał inny strój. W połowie XIX w. najniższy był strój wiedeński, wynoszący 434 Hz;
strój paryski był nieco wyższy i dochodził do 450 Hz (jak w stroju londyńskim); najwyższy
był strój rosyjski (460 Hz). Komisja Akademii Paryskiej w 1859 ustaliła częstotliwość a

1

na

435 Hz Strój ten został zatwierdzony na międzynarodowej konferencji w Wiedniu (1885). Od
tego czasu bywał przez wykonawców podwyższany (głównie przez skrzypków). Od 1953
obowiązuje normalny ton odniesienia a

1

o częstotliwości 440 Hz, ustalony przez

Międzynarodową Organizację Normalizacyjną ISO.

Elektryczny (elektroniczny) tuner chromatyczny

Tuner ten posiada następujące funkcje:

−

tuner chromatyczny wykrywający dźwięki w zasięgu 8 oktaw, czyli wszystkie
instrumenty akustyczne,

−

podwójne wskaźniki (miernik igłowy oraz wyświetlacz LCD) zapewniają doskonała
przejrzystość podczas odczytywania wskazań,

−

tryb SOUND BACK odtwarza właściwy dźwięk najbliższy dźwiękowi strojonemu.
Wskaźnik pokazuje nam różnicę pomiędzy jednym dźwiękiem a drugim,

−

posiada możliwość strojenia skal historycznych,

−

tryb transpozycji dla instrumentów dętych drewnianych,

−

3 tryby pracy wskaźnika igłowego (wolny, średni, szybki),

−

2 tryby pracy (automatyczny i manualny),

−

odtwarzanie tonów odniesienia w zakresie 5 oktaw,

−

szeroki zakres kalibracji (349 Hz–499 Hz),

−

wbudowany mikrofon,

−

przystosowany do pracy z opcjonalnym mikrofonem kontaktowym, który zapewnia
dokładne strojenie w głośnym otoczeniu.

Zebra Tuner to programowy (software'owy) tuner muzyczny, zaprojektowany

z myślą o gitarzystach. Program porównuje częstotliwości dźwięku przechwyconego
z mikrofonu, bądź wzmocnionego sygnału instrumentu elektrycznego, z wcześniej
zdefiniowanymi wzorcami częstotliwości. Rezultat pomiaru jest dynamicznie wyświetlany
w postaci graficznej i tekstowej. Narzędzie wyróżnia się możliwością ustawienia określonej
liczby niezależnych od siebie wskaźników, które mogą przedstawiać, na przykład, każdą ze
strun gitary. Takie rozwiązanie znacznie pomaga w szybkim rozpoznaniu nieprawidłowych
dźwięków. Wszystko to połączone jest z niezwykle prostym w obsłudze interfejsem.

Zebra Tuner, chociaż niezwykle funkcjonalny, nie jest wystarczająco zoptymalizowany,

aby pracować na słabszych komputerach. W przypadku wykorzystania więcej niż sześciu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

wskaźników wymagany jest procesor z zegarem o częstotliwości przynajmniej 1 GHz.
Aplikacja jest w całości napisana w języku Java.

Alternatywą dla Zebra Tuner jest Guitar Tuner – w tym przypadku działanie aplikacji

jest jeszcze prostsze. Program wyświetla jedynie wybraną notę wraz z odpowiadającą jej
częstotliwością oraz częstotliwość przechwyconego dźwięku. Niestety, takie rozwiązanie
oznacza więcej czynności, które należy wykonać w czasie strojenia instrumentu. Mimo to
Guitar Tuner bez wątpienia dobrze spełnia powierzone mu zadanie.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jakie narzędzie nazywamy kamertonem?

2.

Jaka jest technika stosowania kamertonu w procesie strojenia instrumentów?

3.

Jak definiujemy tuner?

4.

Jakie programy komputerowe służą do strojenia instrumentów?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj strojenie gitary, używając do tego celu kamertonu widełkowego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przygotować instrument – gitarę,

2)

przygotować kamerton widełkowy,

3)

zapoznać się z zasadami użycia kamertonu jako narzędzia stroicielskiego,

4)

wykonać strojenie gitary z użyciem kamertonu,

5)

opisać wykonane działania w karcie ćwiczeń,

6)

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy

:

−

instrument – gitara,

−

kamerton widełkowy,

−

karta ćwiczeń,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Nastrój gitarę basową, używając do tego celu elektronicznego tunera chromatycznego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przygotować instrument – gitarę basową,

2)

przygotować elektroniczny tuner chromatyczny,

3)

zapoznać się z zasadami strojenia przy użyciu tunera,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

4)

wykonać strojenie instrumentu, wykorzystując elektroniczny tuner chromatyczny,

5)

opisać przebieg działań w karcie ćwiczeń,

6)

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy

:

−

instrument – gitara basowa,

−

elektroniczny tuner chromatyczny,

−

karta ćwiczeń,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

wyjaśnić, jaki przyrząd nazwany jest kamertonem?

2)

wyjaśnić, celowość stosowania kamertonu?

3)

dokonać klasyfikacji kamertonów?

4)

wymienić

możliwości

stosowania

elektronicznych

tunerów

chromatycznych?

5)

wyjaśnić, jak stroiciel rozumie pojęcie „temperatura fortepianu”?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

4.4.

Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy stosowane podczas
strojenia instrumentów muzycznych

4.4.1. Materiał nauczania

Obiekty budowlane, w których znajdują się pomieszczenia pracy, (także pracownie,

w których dokonujemy korekty brzmienia i wykonujemy strojenie instrumentów) – powinny
spełniać wymagania dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy, bezpieczeństwa użytkowania,
bezpieczeństwa pożarowego oraz ochrony środowiska. Układ funkcjonalny powinien być
dostosowany do rodzaju prowadzonej działalności i liczby zatrudnionych pracowników.
Budowę nowych, modernizację lub rozbudowę dotychczasowych obiektów powinno się
prowadzić na podstawie projektu pozytywnie zaopiniowanego pod względem zgodności
z wymaganiami:

−

bezpieczeństwa i higieny pracy (przez rzeczoznawcę do spraw bezpieczeństwa i higieny
pracy – uprawnionego przez Głównego Inspektora Pracy),

−

ochrony przeciwpożarowej (przez właściwą ze względu na lokalizację komendę
Wojewódzkiej Państwowej Straży Pożarnej lub rzeczoznawcę do spraw zabezpieczeń
przeciwpożarowych),

−

higieniczno-sanitarnymi (przez rzeczoznawcę do spraw higieniczno-sanitarnych –
uprawnionego przez Głównego Inspektora Sanitarnego).

O zamiarze przystąpienia do użytkowania obiektu budowlanego należy powiadomić:

−

Państwową Inspekcję Pracy,

−

Państwową Inspekcję Sanitarną,

−

Inspekcję Ochrony Środowiska,

−

Państwową Straż Pożarną.

Urzędy te, powinny wydać oświadczenie o braku sprzeciwu lub uwag, co do przyszłego

użytkowania obiektu. Do użytkowania obiektu budowlanego można przystąpić po
zawiadomieniu ww. organów, jeżeli w terminie 14 dni od doręczenia zawiadomienia
o zakończeniu budowy i zamiarze użytkowania obiektu nie zgłosiły sprzeciwu lub uwag.
pomieszczenia pracy i ich wyposażenie powinny zapewniać pracownikom bezpieczne
i higieniczne warunki pracy. W szczególności powierzchnia i wysokość pomieszczeń pracy
powinny być dostosowane do rodzaju wykonywanej pracy, stosowanych technologii oraz
czasu przebywania pracowników w tych pomieszczeniach. Minimalna wysokość
pomieszczeń, jeżeli mogą występować w nich czynniki szkodliwe dla zdrowia – powinna
wynosić 3,3 m w świetle. W pomieszczeniach pracy czasowej, tj. takich, w których
pracownicy przebywają od 2 do 4 godzin w ciągu jednej doby, dopuszcza się wysokość
pomieszczenia wynoszącą, co najmniej 2,5 m w świetle.

Kubatura i powierzchnia pomieszczeń: na każdego pracownika jednocześnie

zatrudnionego w pomieszczeniach stałej pracy powinno przypadać, co najmniej 13 m

3

wolnej

objętości pomieszczenia oraz co najmniej 2 m

2

wolnej powierzchni podłogi, nie zajętej przez

urządzenia techniczne, sprzęt itp.

Wymiary otworów drzwiowych (bram) powinny umożliwiać swobodny przejazd środków

transportu wewnętrznego wraz z ładunkami oraz przejście ludzi. Dojścia do bram i drzwi
powinny być stale wolne, a pomiędzy pomieszczeniami nie powinno być progów.

Podłogi w pomieszczeniach pracy powinny być: równe i z materiału niewytwarzającego

pyłu, niepalnego i będącego złym przewodnikiem ciepła. Podłogi powinny być systematycznie
zraszane (w celu zmniejszenia stężenia pyłu w powietrzu i zwiększenia wilgotności pyłu,
trocin, wiórów). Wentylacja: we wszystkich pomieszczeniach produkcyjnych zakładów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

przetwórstwa drewna należy zapewnić wentylację naturalną i mechaniczną. Wentylację
naturalną mogą stanowić odpowiednio usytuowane otwory okienne, dachowe oraz kanały
wentylacyjne. W pomieszczeniu pracy oprócz wentylacji naturalnej należy stosować
wentylację mechaniczną nawiewno-wywiewną (ogólną i miejscową). W pomieszczeniach
zagrożonych wybuchem urządzenia wentylacyjne powinny być wykonane w sposób
przeciwwybuchowy.

W pomieszczeniach stolarni, gdzie występuje dużo pyłu drzewnego wentylacja ogólna

może okazać się niewystarczająca i powinno się zastosować wentylację miejscową (odciągi
wiórów). Szacuje się, że na każdy m

2

powierzchni pomieszczenia pracy powinno się

doprowadzić, co najmniej 18 m

3

powietrza na godzinę.

Ze względu na możliwość znacznego obniżenia skuteczności pracy całej instalacji należy

unikać nieprzemyślanych zmian, np. dowolnego dołączania do niej nowo instalowanych
obrabiarek. Wskazane jest wyposażenie pomieszczeń pracy w odkurzacze przemysłowe –
usuwanie nagromadzonego pyłu szczotką lub sprężonym powietrzem nie powinno być
stosowane.

Oświetlenie: w pomieszczeniach stałej pracy, tj. takich, w których pracownik przebywa,

co najmniej 4 godziny dziennie, powinno być zapewnione oświetlenie naturalne. Oznacza to,
ż

e w takim pomieszczeniu powinny być otwory (okna, świetliki), które umożliwiają

bezpośredni dopływ światła dziennego. Wielkość tych otworów powinna być adekwatna do
powierzchni pomieszczenia (stosunek powierzchni otworów okiennych lub dachowych do
powierzchni podłogi powinien wynosić, co najmniej 1:8 – oznacza to, że na l m

2

otworu

powinno przypadać nie więcej niż 8 m

2

powierzchni podłogi). W innych pomieszczeniach,

gdzie nie ma stałych stanowisk pracy, ten stosunek może wynosić 1:12.

W przypadku oświetlenia naturalnego powinna być zapewniona możliwość otwierania

okien i świetlików z poziomu podłogi oraz bezpiecznego mycia lub czyszczenia szyb zarówno
od wewnątrz, jak i od zewnątrz. Niekorzystnym zjawiskiem związanym z oświetleniem
naturalnym jest olśnienie przez promienie słoneczne. Aby temu zapobiec można stosować
szyby ze szkła rozpraszającego, żaluzje lub zasłony.

Pomieszczenia pracy powinny mieć również oświetlenie elektryczne ogólne,

a w przypadku dużego obciążenia pracą wzrokową, dodatkowe oświetlenie miejscowe.
Minimalne natężenie oświetlenia elektrycznego zależy od rodzaju pomieszczenia
i wykonywanych czynności.

Właściwe oświetlenie ogólne i miejscowe ma znaczący wpływ na bezpieczne

wykonywanie prac stolarskich. Zmniejsza zagrożenie wypadkowe, zmęczenie wzroku
i napięcie nerwowe, a także poprawia samopoczucie pracowników oraz wydajność i jakość
ich pracy.

Przy oświetleniu elektrycznym należy zapewnić równomierność i odpowiednie natężenie

oświetlenia. Natężenie oświetlenia w stolarniach powinno wynosić, co najmniej:

−

200 lx – przy „zgrubnych” pracach ręcznych i przecinaniu piłą,

−

300 lx – przy dokładniejszych pracach ręcznych, jak klejenie, równanie, wygładzanie,
okleinowanie, obsłudze obrabiarek, w modelarniach itp.,

−

500 lx – przy pracach wykończeniowych, jak np. polerowanie.
Należy tak dobrać źródła światła i ich położenie, aby zapobiec olśnieniu oraz efektowi

stroboskopowemu, powodującemu złudzenie, że narzędzie (frez, wał nożowy) jest
nieruchome, chociaż w rzeczywistości wiruje.

Oświetlenie mieszane nie jest korzystne, chyba, że występuje znaczna różnica natężenia

pomiędzy oświetleniem sztucznym a światłem naturalnym.

W pomieszczeniach pracy powinny być zainstalowane urządzenia grzewcze.

W pomieszczeniach produkcyjnych należy utrzymywać temperaturę dostosowaną do rodzaju

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

37

wykonywanej pracy, lecz nie niższą niż 14°C. Wybór urządzeń grzewczych nie może być
przypadkowy, np. w pomieszczeniach warsztatowych, gdzie są stosowane substancje
i materiały palne, nie wolno stosować urządzeń grzewczych z otwartym paleniskiem,
np. piecyków.

Prace w przedsiębiorstwach przemysłu drzewnego najczęściej wykonywane są w:

−

stolarniach,

−

lakierniach/malarniach,

−

magazynach.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jakie wymagania powinny spełniać obiekty, w których znajdują się pomieszczenia pracy
korektora i stroiciela instrumentów?

2.

Jakie instytucje należy powiadomić o zamiarze przystąpienia do użytkowania obiektu
budowlanego?

3.

Jakie wymiary powinny mieć pomieszczenia, w których wykonywana jest praca?

4.

Jaka powinna być kubatura i powierzchnia pomieszczeń przypadająca na jednego
pracownika?

5.

Jakie zasady obowiązują przy rozmieszczeniu oświetlenia w miejscu pracy?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przedstaw w formie projektu graficznego, jakie instytucje muszą wydać pozytywną

opinię, w sprawie akceptacji projektu modernizacji obiektów budowlanych, które będą służyć
jako pracownie strojenia instrumentów muzycznych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zapoznać się z nazwami i rolą instytucji odpowiedzialnych za bezpieczeństwo i higienę
pracy, ochronę przeciwpożarową i ochronę środowiska,

2)

wykonać projekt w formie graficznej, z wyjaśnieniem: która z wymienionych instytucji
powinna pozytywnie zaopiniować, projekt modernizacji budynku,

3)

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

karta ćwiczeń,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

38

Ćwiczenie 2

Zaprojektuj rozmieszczenie i wielkość otworów, które powinny zostać wykonane

w obiekcie budowlanym, służącym jako pracownia stroiciela, by zapewnić mu odpowiednią
ilość naturalnego oświetlenia wnętrza.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zapoznać się z przepisami dotyczącymi zapewnienia właściwego oświetlenia naturalnego
w pomieszczeniach stałej pracy,

2)

wymienić rodzaje otworów, które w pomieszczeniu zapewniają odpowiednia ilość światła
naturalnego,

3)

przedstawić wnioski w karcie ćwiczeń,

4)

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zbiór przepisów, obowiązujących przy projektowaniu oświetlenia obiektu budowlanego,

−

karta ćwiczeń,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

określić, jakie wymagania powinny spełniać obiekty budowlane?

2)

wymienić, kogo należy powiadomić o zamiarze przystąpienia do
użytkowania obiektu budowlanego?

3)

wyjaśnić, co powinny umożliwiać wymiary otworów drzwiowych
w pracowniach strojenia instrumentów?

4)

scharakteryzować rodzaje wentylacji stosowane w pomieszczeniach,
w których dokonuje się korekty i strojenia instrumentów?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

39

5.

SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.

Przeczytaj uważnie instrukcję.

2.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

3.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

4.

Test zawiera 24 zadania o różnym stopniu trudności. Każde zadanie zawiera cztery
alternatywy, tylko jedna jest prawidłowa.

5.

Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej
rubryce znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6.

Zadania z poziomu ponadpodstawowego oznaczone są numerami 17–24.

7.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

8.

Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie sprawiało Ci trudność, odłóż jego rozwiązanie na
później i wróć, gdy zostanie czas wolny.

9.

Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Podstawową cechą stanowiska pracy nie jest

a)

metoda pracy.

b)

wykonawca.

c)

producent.

d)

wyroby i usługi.

2. Struny kontrabasu strojone są w interwale

a)

kwarty.

b)

tercji.

c)

kwinty.

d)

tercji wielkiej.

3. Struny wiolonczeli strojone są w interwale

a)

kwarty.

b)

tercji.

c)

tercji wielkiej.

d)

kwinty.

4. Struny kontrabasu noszą nazwy

a)

E A B C.

b)

E A D G.

c)

A D G C.

d)

E A C H.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

40

5. Obój posiada

a)

stroik pojedynczy.

b)

płytkę wargową.

c)

ustnik kielichowy.

d)

stroik podwójny.

6. Instrument występujący w odmianach: klasyczna, akustyczna, basowa, nazywamy

a)

mandoliną.

b)

gitarą.

c)

harfą.

d)

fletnią.

7. Kontrklawiatura, listwa pedałowa, przekaźnik pedału to elementy mechanizmów

a)

fortepianu.

b)

harfy.

c)

akordeonu

d)

organów.

8. Puzon strojony jest poprzez

a)

wsuwanie lub wysuwanie krąglika.

b)

przesuwanie suwaka.

c)

częściowe zasłanianie wylotu roztrąbu dłonią.

d)

wsuwanie lub wysuwanie ustnika.

9. Temperatura, to zakres dźwięków od a do

a)

c

1

.

b)

b

1

.

c)

a

1

.

d)

e

1

.

10. Flet, to instrument dęty drewniany z grupy aerofonów

a) stroikowych.
b) podwójnostroikowych.
c) ustnikowych.
d) wargowych.

11. Klarnet stroi się poprzez

a) wysuwanie baryłki z korpusu górnego.
b) korektę średnic otworów dźwiękowych.
c) zmianę ciśnienia wdmuchiwanego powietrza.
d) częściowe zatkanie otworu w czarze głosowej.

12. Częścią klarnetu nie jest

a) baryłka.
b) czara głosowa.
c) ustnik.
d) roztrąb.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

41

13. Typowym strojem trąbki jest

a) strój H.
b) strój Cis.
c) strój B.
d) strój Ges.

14. W puzonie suwakowym zmiana wysokości dźwięku, podczas gry odbywa się za

pośrednictwem
a) krąglika.
b) ustnika.
c) suwaka.
d) stroika.

15. Arundo, Dalbergia Nigra to trzcina do budowy elementów

a) akordeonu.
b) cymbałów.
c) oboju.

d) skrzypiec.

16. Podklejając filcowe lub korkowe podkładki do elementów mechanizmu

a) zapobiega się stukom.
b) wzmacnia się brzmienie instrumentu.
c) ułatwia wydobycie dźwięku.
d) tłumi „syk” powietrza.

17. Standardowe werble mają średnicę i głębokość

a) 12”, 3”.
b) 13”, 4,3”.
c) 14”, 5,5”.
d) 15”, 5,8”.

18. Na budowę werbla nie składa się

a) ług.
b) naciąg górny i dolny.
c) mechanizm naciągający sprężyny.
d) wentyl.

19. Technika Blow-Ball dotyczy instrumentów

a) skrzypiec, altówki.
b) gitary, harfy.
c) puzonu, klarnetu.
d) waltorni, trąbki.

20. Z użyciem alikwotów nie można stroić

a) gitary.
b) skrzypiec.
c) ksylofonu.
d) saksofonu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

42

21. Optymalnie fortepian należy stroić

a) przed każdym koncertem.
b) dwa razu do roku.
c) co dwa – trzy lata.
d) co dwa tygodnie.

22. Częstotliwość tonu podstawowego b

1

wynosi

a) 447.57 Hz.
b) 448.20 Hz.
c) 466.16 Hz.
d) 469.20 Hz.

23. Kwintę zmniejszoną można podzielić na

a) 6

najmniejszych interwałów.

b) 5 najmniejszych interwałów.
c) 7 najmniejszych interwałów.
d) 4 najmniejszych interwałów.

24. Tunera chromatycznego używa się

a) zawsze.
b) w trudnych warunkach akustycznych.
c) nigdy.
d) tylko po nastrojeniu alikwotowym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

43

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko........................................................................................................................

Strojenie instrumentów muzycznych

Zakreśl poprawną odpowiedź

.

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

21

a

b

c

d

22

a

b

c

d

23

a

b

c

d

24

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

44

6. LITERATURA

1.

Buchanan J.: A Dorling Kindersley Book, Dorlihg Kindersley Limited. Great Britain
1991

2.

Buchner A.: Encyklopedia Instrumentów Muzycznych. R.A.F. Scriba, Racibórz 1995

3.

Drobner M.: Instrumentoznawstwo i Akustyka. Podręcznik dla średnich szkół
muzycznych. PWM, 2004

4.

Habela J. Słowniczek Muzyczny. PWM, 1977

5.

Flesh C.: Sztuka gry skrzypcowej. PWM, Kraków 1964

6.

Marcuse S.: Comprehensive Dictionary. Library of Congress, 1964

7.

Panufnik T.: Sztuka Lutnicza. Warszawa 1926

8.

Panufnik T.: Technologia Lutnicza. Warszawa 1934

9.

Prószyński S.: Świat mechanizmów grających. Wiedza Powszechna, Warszawa 1994

10.

Sachs C.: Real Lexikon der Musikinstrumente. Hildeshei 1962

11.

Sikorski K.: Instrumentoznawstwo. PWM, Łódź 1952

12.

Wielka Encyklopedia Muzyczna PWM

13.

Hansen A.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. WSiP, 1998