DZIEJE ŻYDÓW W POLSCE - DZIEJE NAJNOWSZE ( PO 1945 )

DZIEJE śYDÓW W POLSCE - DZIEJE NAJNOWSZE ( PO 1945 )

- śydzi w Polsce

- Średniowiecze (do 1500 r.)

- NowoŜytność

(do rozbiorów 1795 r.)

- zabór pruski (do 1918 r.)

- zabór rosyjski (do 1918 r.)

- zabór austriacki (do 1918 r.)

- II Rzeczpospolita

(1918-1939)

- Holokaust (1939-1945)

- Dzieje najnowsze (po 1945)

Informacje na temat liczby ocalonych po wojnie śydów są bardzo niedokładne i

wahają się od 30 - 150 tys. osób, zaś najnowsze badania wykazują liczbę 300 tysięcy i
więcej (Marszałek 1994).

Po wojnie największe skupisko śydów powstało na Dolnym Śląsku (86 563 osoby),

w Łodzi (30 000 osób), w Szczecinie (28 324 osoby), na Górnym Śląsku (20 000 osób)
i  w  Krakowie  (13  000  osób),  (śebrowski  1993b).  Równocześnie  władze  polskie
umoŜliwiły  ocalałym  emigrację  do  Palestyny.  Dla  wielu  śydów  ziemie  polskie  były
zmienione  eksterminacyjną  polityką  okupanta,  bolącym  wspomnieniem  tragicznych
doświadczeń.  Odradzający  się  antysemityzm  równieŜ  nie  rokował  nadziei  na  spokojne
osiedlenie się w naszym kraju. Te oraz inne czynniki zadecydowały o tym, iŜ do końca
stycznia 1946 roku wyemigrowało (przewaŜnie do USA) 25 000 śydów . Pomimo tego
masowego exodusu Polska bezpośrednio po wojnie nadal była największym skupiskiem
Ŝydowskim w Europie, które w latach 1947-1949 ustabilizowało się  na poziomie około
100  000  osób.  Byli  to  przewaŜnie  repatrianci  z  ZSSR,  inteligencja,  która  tam
przetrwała czas Zagłady.

Najtrudniejszym problemem powojennego skupiska śydów w Polsce była odbudowa

Ŝycia religijnego. W tradycyjnym kształcie było to praktycznie niemoŜliwe. Mimo to juŜ
w  1945  roku  istniało  39  gmin  religijnych,  w  1946  roku  45,  zaś  w  1947  juŜ  80
(śebrowski  1993b).  Do  najwaŜniejszych  osiągnięć  tych  gmin  naleŜała  rozbudowa
szkolnictwa.  W  1945  roku  istniało  wiele  szkół  Ŝydowskich  w  Lublinie,  Krakowie,
Białymstoku, Łodzi, Bytomiu, Wałbrzychu, zaś jesziwy działały w Krakowie, Szczecinie,
Wrocławiu i Łodzi. Nad Ŝyciem edukacyjnym i społeczno-kulturalnym opiekę sprawował
powołany w 1944 roku Centralny Komitet śydów w Polsce (CKśP).

W 1955 roku rozpoczęła się kolejna fala exodusu. Do 1960 roku Polskę opuściło w

sumie 51 000 śydów; zostało ich 45 000. Wojna sześciodniowa i sukces Izraela w 1967
roku  nasiliły  w  Polsce  tendencje  nacjonalistyczne  i  antysemickie,  powodując  kolejną
falę  emigracji,  która  objęła  w  latach  1968-1972  ponad  30  000  osób  (śebrowski
1993b).Ostatecznie  połoŜyło  to  kres  skupisku  Ŝydowskiemu  w  Polsce,  a  przykładem
jego  zamierania  moŜe  być  synagoga  we  Wrocławiu,  funkcjonująca  do  1968  roku,
potem opuszczona i niszczejąca.

Odrodzenie się Ŝydowskiego środowiska kulturalnego nie jest w Polsce obecnie

moŜliwe ze względu na nikłe jego rozmiary i strukturę wiekową, choć w ostatnich
latach nastąpiło ciekawe zjawisko powrotów do Ŝydostwa ludzi młodych ze środowisk
niemal zupełnie zasymilowanych.

Polska na zawsze zostanie miejscem, w którym w ciągu stuleci powstawała i

rozwijała  się  oryginalna  kultura  Ŝydowska,  jak  i  centrum  myśli  religijnej  o  znaczeniu
światowym.  Szczególnie  dynamizm  tej  kultury  widoczny  był  przed  wojną,  aczkolwiek
jeszcze  do  1950  roku  skupisko  Ŝydowskie  było  znaczącym  fenomenem  kulturowo-
organizacyjnym w skali międzynarodowej.

Obecnie niezmiernie trudno określić, ile śydów mieszka w Polsce. Problem dotyczy

tu  bowiem  toŜsamości  grup  i  jednostek,  a  szczególnie  ich  kwestii  autodefinicji,  czyli
samookreślenia  się  w  sensie  odrębności  etnicznej  i  kulturowej.  Zagadnienie  to  jest
dość  złoŜone  ze  względu  na  historyczną  zmienność  samego  pojęcia  "śyd",  oraz  róŜne
kryteria  identyfikujące  jednostki  określane  tym  desygnatem.  Jest  to  problem
interesujący  i  owocuje  w  ostatnich  latach  duŜą  liczbą  publikacji  poświęconych  tej
tematyce.

Wynikająca trudność wskazania liczby ludności Ŝydowskiej w Polsce jest tym

większa, Ŝe Główny Urząd Statystyczny nie dysponuje danymi dotyczącymi liczby osób
przynaleŜących do mniejszości narodowych, podając jedynie liczbę członków
stowarzyszeń narodowych i etnicznych w Polsce. Na podstawie tych danych zostaną
więc przeprowadzone szacunkowe obliczenia ludności Ŝydowskiej w Polsce.

OtóŜ w 1994 r. Związek Gmin Wyznaniowych śydowskich w RP liczył 1220 wiernych,

Karaimski  Związek  Religijny  -  190,  zaś  wszystkich  członków  świeckich  stowarzyszeń
Ŝydowskich  (dokładnie  opisanych  w  następnym  rozdziale)  jest  około  5400.  MoŜna
równieŜ  przyjąć,  iŜ  osoby  wyznania  MojŜeszowego  mają  członków  swoich  rodzin  nie
zrzeszonych  w  gminach.  Stąd  liczbę  1220  moŜna  przypuszczalnie  pomnoŜyć  przez  3,
uzyskując  3660.  Dochodzi  tu  jeszcze  190  wiernych  Karaimskiego  Związku  Religijnego
oraz 5400 członków świeckich stowarzyszeń. Sumując te dane otrzymujemy 9250 osób
pochodzenia Ŝydowskiego.

Page 1 of 5

Zydzi w Polsce/Dzieje najnowsze (po 1945)

2008-04-19

http://www.izrael.badacz.org/zydzi_w_polsce/dzieje_najnowsze.html

Zdaję sobie sprawę, iŜ jest to tylko szacunkowa liczba, chociaŜby dlatego Ŝe, wiele

osób moŜe przynaleŜeć do kilku organizacji. Poza tym ogromna ilość osób narodowości
polskiej  mogłaby  skorzystać  z  tzw.  "prawa  powrotu",  czynią  to  jednak  tylko  nieliczne
jednostki. PowyŜsze  obliczenia po  części  mogą  być  prawdziwe, gdyŜ wiele dostępnych
publikacji  równieŜ  wskazuje  liczbę  od  8  000  -  10  000  śydów  mieszkających  w  Polsce
(Brzewska,  1991,  Gruber,  1992).  Skupieni  są  oni  głównie  w  kongregacjach
wyznaniowych Warszawy, Krakowa, Łodzi, Wrocławia, Bielsko-Białej, Bytomia, Legnicy,
Wałbrzycha, DzierŜoniowa.

Ludność Ŝydowska na ziemiach polskich od XV wieku do 1939 roku:

Ź r ó d ł o: Opracowanie własne na podstawie materiałów historycznych.

Udział procentowy ludności Ŝydowskiej w Polsce w 1931 roku w układzie wojewódzkim

Ź r ó d ł o: Mały Rocznik Statystyczny 1938, GUS Warszawa 1938

Współczesne organizacje i działalność mniejszości Ŝydowskiej

Wewnętrzna polityka Polski wobec mniejszości narodowych w zasadzie istnieje

dopiero  od  1989  roku,  kiedy  utworzono  w  Sejmie  specjalną  Komisję  Mniejszości
Narodowych  i  Etnicznych.  Przygotowywała  ona  w  ramach  prac  nad  nową  konstytucją
projekt  zapisu  dotyczącego  praw  mniejszości  narodowych.  Wraz  z  demokratyzacją
Ŝycia  w  państwie  mniejszości  zyskały  nowe  moŜliwości  działania.  Najistotniejszą  jest
Ustawa z 7 kwietnia 1989 r. - Prawo o stowarzyszeniach, która opiera się na zasadzie
wolności  tworzenia  stowarzyszeń.  Od  momentu  wejścia  w  Ŝycie  tej  ustawy
zarejestrowało się około 120 stowarzyszeń narodowych (wcześniej było ich tylko 7).

Okres

Liczba ludności

Udział procentowy ogółu ludności

XV wiek

24 000

0,6

XVI wiek

100 000

XVII wiek

500 000

1765 rok

587 658

1885 rok

1 087 204

14,1

1921 rok

2 831 168

10,5

1931 rok

3 191 580

9,8

1939 rok

3 500 000

Województwa

Udział procentowy ludności Ŝydowskieji

warszawskie

8,7

łódzkie

14,4

kieleckie

10,8

lubelskie

12,8

białostockie

12,0

wileńskie

8,7

nowogródzkie

7,8

poleskie

10,1

wołyńskie

10,0

poznańskie

0,3

pomorskie

0,3

śląskie

1,5

krakowskie

7,6

lwowskie

11,0

stanisławowskie

9,5

tarnopolskie

8,4

Page 2 of 5

Zydzi w Polsce/Dzieje najnowsze (po 1945)

2008-04-19

http://www.izrael.badacz.org/zydzi_w_polsce/dzieje_najnowsze.html

Od 1992 r. funkcjonuje przy Ministerstwie Kultury i Sztuki Biuro do Spraw

Mniejszości  Narodowych.  W  tym  teŜ  roku  wyszło  waŜne  rozporządzenie  Ministra
Edukacji  Narodowej  w  sprawie  organizacji  kształcenia  umoŜliwiającego  podtrzymanie
poczucia  toŜsamości  narodowej,  etnicznej,  językowej  uczniów  naleŜących  do
mniejszości  narodowych.  Ponadto  zagwarantowano  mniejszościom  ułatwienia  w
Ordynacji Wyborczej do Sejmu RP.

Innym

istotnym

elementem

polityki

państwa

było

rozszerzenie

dostępu

mniejszościom do radia i telewizji publicznej. Przyjęto teŜ zasadę, Ŝe naleŜy
zagwarantować kaŜdej mniejszości finansowanie jednego pisma. Ogólne załoŜenie Rady
Ministrów wyraŜone było w zapisie, iŜ "kultura mniejszości narodowych jest elementem
wzbogacającym kulturę ogólnopolską - nie powinno się jej wyrywać z kontekstu
lokalnego".

Niestety ten krótki okres rozwinięcia praw mniejszościom uległ zahamowaniu po

wyborach  parlamentarnych  w  listopadzie  1993  r.  Obecna  koalicja  nie  zajmuje  się
powaŜnie problemami mniejszościowymi. Brak zainteresowania pracą nad odpowiednim
projektem  ustawy  oraz  brak  realnego  nacisku  mniejszości  na  Komisję  sejmową
spowodował,  iŜ  przez  ostatnie  2  lata  nie  wypracowano  jakiejkolwiek  koncepcji  polityki
wobec mniejszości narodowych w Polsce.

Dwukrotnej nowelizacji podległa ustawa z 7 kwietnia 1989 r. - Prawo o

stowarzyszeniach. Najnowsze zmiany weszły w Ŝycie 9 kwietnia b.r. i dokładnie
precyzują wszystkie prawa, przywileje i obowiązki stowarzyszeń (Dz.U. 1996 r., nr 27,
poz.118).

Działalność Ŝydowskiej mniejszości narodowej jest obecnie dwutorowa, tzn. istnieją

świeckie stowarzyszenia i organizacje, a oprócz tego swoją działalność prowadzą
Ŝydowskie gminy wyznaniowe.

NajwaŜniejszą organizacją świecką śydów jest Towarzystwo Społeczno-Kulturalne

śydów w Polsce (dalej TSKś), które w 1994 r. liczyło 3,5 tysiąca członków zrzeszonych
w licznych oddziałach na terenie całej Polski. Towarzystwo posiada osobowość prawną,
moŜe  naleŜeć  do  innych  stowarzyszeń  i  organizacji  zarówno  krajowych  jak  i
zagranicznych  związanych  z  działalnością  na  rzecz  ludności  Ŝydowskiej.  Swoją
działalność  opiera  na  pracy  społecznej,  ale  moŜe  teŜ  prowadzić  działalność
gospodarczą.  Celem  TSKś  jest  zaspokojenie  potrzeb  ludności  Ŝydowskiej  poprzez
pielęgnowanie  tradycji,  propagowanie  współczesnych  osiągnięć  kultury  i  sztuki
Ŝydowskiej  oraz polskiej.  Cele  swoje realizuje poprzez odczyty,  dyskusje,  konferencje,
występy  zespołów  artystycznych,  organizowanie  kursów  języka  jidisz  i  hebrajskiego,
wydawanie  i  rozpowszechnianie  ksiąŜek  i  czasopism.  Wydaje  dwutygodnik  społeczno-
kulturalny  "Słowo  śydowskie"  (Dos  Jidisze  Wort).  Pismo  sponsorowane  jest  przez
Ministerstwo Kultury i Sztuki i wychodzi w języku polskim i jidisz.

Inną

organizacją

Ŝydowską

jest

Stowarzyszenie

śydów

Kombatantów

Poszkodowanych  w  II  Wojnie  Światowej  RP.  W  1994  r.  liczyło  ono  1050  członków.
Jednym  z  podstawowych  celów  stowarzyszenia  jest  działanie  zmierzające  do
zachowania  pamięci  zbrojnego  czynu  narodu  Ŝydowskiego,  jego  walki  o  wolność  i
godność ludzką podczas II wojny światowej.

Kolejnymi

zalegalizowanymi

stowarzyszeniami

są:

Stowarzyszenie

"Dzieci

Holokaustu" w Polsce, liczące 500 członków oraz Polska Unia Studentów śydowskich
(PUSZ). Liczy ona 150 członków i jest zrzeszeniem o charakterze edukacyjnym,
religijnym, kulturalnym.

Inną formą Ŝycia kulturalnego śydów jest działający w Warszawie jedyny w Europie

profesjonalny  Państwowy Teatr  śydowski im. Estery Racheli  Kamińskiej. Pod tą  nazwą
istnieje  od  1950  r.,  a  obecnie  naleŜy  do  najwybitniejszych  teatrów  Ŝydowskich  na
świecie  grających  w  jidisz.  Przedstawienia  klasyków  dramaturgii  Ŝydowskiej  oraz  inne
wybitne  inscenizacje  tłumaczone  są  w  słuchawkach  dla  widzów  nie  znających  języka
Ŝydowskiego.

Znaczącą placówką naukową działającą pod egidą Ministerstwa Kultury i Sztuki jest

śydowski  Instytut  Historyczny  (śIH),  który  od  1994  r.  posiada  status  instytutu
naukowo-badawczego.  Wcześniej  był  prywatnym  instytutem  naukowym,  własnością
Stowarzyszenia śydowskiego Instytutu Historycznego liczącego 214 członków. Budynek
śIH-u  mieści  się  w  Warszawie  przy  ulicy  Tłomackie,  gdzie  przed  wojną  znajdował  się
Instytut  Nauk  Judaistycznych  z  Biblioteką  Judaistyczną.  Obecnie  w  gmachu  znajdują
się:  biblioteka,  czytelnia,  archiwum,  muzeum  i  centrum  dokumentacji.  W  archiwum
przechowywane  są  bezcenne  materiały:  relacje,  wspomnienia,  notatki  odnalezione  na
terenach  byłych  gett.  Dokumentowanie  instytutu  nie  dotyczy  tylko  Holocaustu,  ale  i
historii  śydów  polskich,  ich  kultury,  tradycji,  sztuki.  Muzeum  posiada  najwięcej  dzieł
sztuki  -  kilka  tysięcy  obrazów,  grafik,  rzeźb,  z  których  tylko  niewielka  część  jest

Page 3 of 5

Zydzi w Polsce/Dzieje najnowsze (po 1945)

2008-04-19

http://www.izrael.badacz.org/zydzi_w_polsce/dzieje_najnowsze.html

eksponowana. Ponadto znajduje się w nim największa w Polsce kolekcja tkanin

Ŝydowskich oraz kilkaset przedmiotów słuŜących w kulcie synagogalnym i domowym, w
tym  unikatowa  kolekcja  iluminowanych  zwojów  Księgi  Estery.  Instytut  od  1992  r.
prowadzi na duŜą skalę  programy edukacyjne w postaci kursów dla nauczycieli historii
w  szkołach  średnich  i  wyŜszych  poświęconych  prezentacji  dziejów  i  kultury  śydów
polskich.  Organizowane  są  co  2  lata  konkursy  dla  uczniów  szkół  średnich,  zaś  dla
studentów  -  konkursy  na  najlepszą  pracę  magisterską  o  tematyce  Ŝydowskiej.  W
ostatnich  latach  wydano  Serię  Edukacyjną  śIH  (na  którą  składa  się  5  pozycji  z
wyborem tekstów źródłowych z zakresu dziejów śydów w Polsce), oraz 2 tomy Studiów
z  dziejów  śydów  w  Polsce,  będących  materiałami  edukacyjnymi  dla  szkół  średnich  i
wyŜszych.  Ponadto  wydawany  jest  nieprzerwanie  od  1951  r.  kwartalnik  "Biuletyn
śydowskiego Instytutu Historycznego".

Działalność naukową, a przede wszystkim badania nad historią śydów w Polsce,

prowadzą  równieŜ  liczne  ośrodki  akademickie.  Przy  Uniwersytecie  Jagiellońskim  działa
Międzywydziałowy  Zakład  Historii  śydów  w  Polsce,  który  prowadzi  m.in.  pracownie
magisterskie, lektoraty języka hebrajskiego i jidisz oraz cykl wykładów Dzieje śydów na
ziemiach  polskich.  Ponadto  na  Uniwersytecie  Warszawskim  i  Wrocławskim  przy
Wydziałach  Polonistyki  funkcjonują  Zakłady  Historii  śydów,  prowadzące  wykłady  z
zakresu judaizmu, biblistyki, historii kultury i literatury Ŝydowskiej.

Obok tych jednostek, na terenie naszego kraju istnieje kilka innych znaczących

organizacji  głównie  o  charakterze  kulturalnym.  Jedną  z  nich  jest  Fundacja  Judaica
Centrum Kultury śydowskiej na Kazimierzu w Krakowie, otworzona pod koniec 1993 r.
w  nowo  wybudowanym  budynku  przy  ulicy  Meiselsa  17.  Centrum  prowadzi  szeroko
zakrojoną  działalność  w  zakresie  organizowania  odczytów,  wykładów,  występów  i
spektakli  teatralnych,  koncertów  muzycznych,  spotkań  ze  znanymi  osobistościami,
pokazów  filmowych  o  tematyce  Ŝydowskiej.  W  Centrum  mieści  się  galeria  "Labirynt"
oraz  działa  antykwariat  "Rara  Avis".  Od  kilku  lat  jest  organizatorem  największej  w
Polsce Ŝydowskiej imprezy kulturalnej - Festiwalu Kultury śydowskiej, który odbywa się
w czerwcu na Kazimierzu.

Podobna instytucja powstała w Warszawie w 1992 r. z inicjatywy Jointu i Agencji

Sochnut  pod  nazwą  "Centrum  Informacyjno-Edukacyjne  Kultury  śydowskiej".
Działalność  Centrum  ma  dwa  podstawowe  cele:  gromadzenie,  produkowanie  i
dystrybuowanie  wszelkiego  rodzaju  materiałów  dotyczących  kultury  Ŝydowskiej  oraz
organizowanie  seminariów,  szkoleń  poświęconych  rozmaitym  problemom  związanym  z
nauczaniem w szkołach tejŜe kultury.

ZbliŜoną działalność przejawia Amerykańsko-Polsko-Izraelska Fundacja "Shalom" d.s.

Promocji  Kultury  Polsko-śydowskiej.  Prowadzi  ona  galerię  judaistyczną,  promującą
sztukę i artystów Ŝydowskich, organizuje konkursy fotograficzne o tematyce Ŝydowskiej
i  wydaje  albumy  z  tychŜe  konkursów,  prowadzi  klub  dziecięcy,  w  którym  uczy  tańca
Ŝydowskiego,  historii i tradycji  Ŝydowskiej.  Ponadto  organizuje  kolonie i zimowiska  dla
dzieci  polskich  śydów,  święta  Ŝydowskie  oraz  prelekcje  związane  z  historią  i  Ŝyciem
śydów.

Działalność kulturalną i społeczną prowadzi równieŜ Fundacja Ronalda S.Laudera,

która organizuje m.in. liczne kursy języka hebrajskiego w Krakowie, Łodzi i Warszawie.
Tworzenie nowych więzów łączących społeczność polską i Ŝydowską ma za zadanie
Towarzystwo Przyjaźni Polsko-Izraelskiej.

Zorganizowaną działalność prowadzi teŜ młodzieŜ Ŝydowska. W Krakowie przy

synagodze Izaaka działa Centrum Edukacji śydowskiej - Klub MłodzieŜowy, który
prowadzi m.in. kursy języka hebrajskiego, zaś w Łodzi Klub MłodzieŜowy prowadzi
równieŜ wykłady z podstaw judaizmu. Od dwóch lat wydawany jest kwartalnik "Jidełe" -
Społeczno-Kulturalne Pismo Młodych śydów i ich Przyjaciół.

Oprócz tego funkcjonują liczne komitety i fundacje opieki nad zabytkami sztuki

Ŝydowskiej w Polsce, które będą wspominane w dalszej części pracy.

Omawiając organizacje i działalność mniejszości Ŝydowskiej nie sposób wspomnieć o

jednym miejscu w Krakowie, w którym prawie kaŜdy śyd przebywający w Polsce na
pewno zagości. OtóŜ jest to mały kompleks kawiarenki z restauracją i hotelem pod
nazwą ARIEL, mieszczący się na Kazimierzu przy ul. Szerokiej. Miejsce to jest centrum
Ŝycia Ŝydowskiego, przyciągającym rzesze turystów z całej Polski, a nawet świata.

Natomiast jeśli chodzi o religijną formę organizowania się śydów, skupia się ona w

kongregacjach  Związku  Religijnego  Wyznania  MojŜeszowego  w  RP.  Obecnie  działa  ok.
20 kongregacji, z których siedem posiada synagogi, a reszta  - domy modlitwy. Tabela
pokazuje liczbę  wiernych, gmin, synagog i domów  modlitwy na przestrzeni trzydziestu
lat.  Związek  wydaje  rocznik  "Kalendarz  śydowski  -  Almanach"  i  prowadzi  działalność
społeczno-kulturalną.  Najwięcej  śydów  skupionych  jest  wokół  gmin  wyznaniowych
Warszawy,  Łodzi,  Krakowa,  Wrocławia.  Tam  teŜ  działają  one  najpręŜniej  organizując
m.in. kursy języka hebrajskiego i wykłady na temat judaizmu.

Page 4 of 5

Zydzi w Polsce/Dzieje najnowsze (po 1945)

2008-04-19

http://www.izrael.badacz.org/zydzi_w_polsce/dzieje_najnowsze.html

W Polsce zrzesza się równieŜ nieliczny w świecie odłam judaizmu zwany karaizmem.

Karaimski Związek Religijny w 1994 r. posiadał trzy gminy wyznaniowe, dwóch
duchownych i 190 wiernych.

Stan liczebny Związku Gmin Wyznaniowych śydów w Polsce od 1964 do 1994 r

Ź r ó d ł o: Roczniki Statystyczne GUS 1965, 1967, 1971, 1983, 1986, 1989, 1991, 1993, 1995

Lata

Liczba gmin

Synagogi i domy

modlitwy

Liczba wiernych

1964

ok. 6000

1966

5500

1968

5000

1970

2000

1982

1892

1985

1805

1988

1560

1990

1560

1992

1153

1994

1220

Gedeon

Izrael

Kultura

Historia

Turystyka

Pomoc duchowa

śydzi w Polsce

Czasy i Fakty

Page 5 of 5

Zydzi w Polsce/Dzieje najnowsze (po 1945)

2008-04-19

http://www.izrael.badacz.org/zydzi_w_polsce/dzieje_najnowsze.html