NERWY CZASZKOWE (NERVI CRANIALES)

I. Nerw w

ę

chowy (nervus olfactorius) – czuciowy

Jedyny nerw czaszkowy o bezpo

ś

redniej projekcji dokorowej, z pomini

ę

ciem wzgórza.

Droga w

ę

chowa: 1. neuron - kom. w

ę

chowe, 2. neuron – kom. nerwowe opuszki, pasmo w

ę

chowe,

trójk

ą

t w

ę

chowy, istota dziurkowana przednia, pr

ąż

ek w

ę

chowy, kora w

ę

chowa (pole 34 w płacie

skroniowym) (informacja w

ę

chowa dociera równie

ż

do ciała migdałowatego i j. w

ę

chowego

przedniego, podwzgórza, a tak

ż

e do nowej kory zakr

ę

tów oczodołowych i kory

ś

ródw

ę

chowej (pole

28 płata skroniowego, area entorhinalis).
Przy uszkodzeniach – anosmia.

II. Nerw wzrokowy (n. opticus) – czuciowy

Nie jest prawdziwym nerwem – jest drog

ą

OUN (p

ę

czek istoty białej mi

ę

dzymózgowia),

otoczony oponami, nie ma zdolno

ś

ci regeneracyjnych.

Droga wzrokowa: 1. neuron – pr

ę

ciki i czopki siatkówki, 2. neuron – kom. dwubiegunowe warstwy

zwojowej, 3. neuron – kom. wielobiegunowe warstwy zwojowej, nerw wzrokowy, skrzy

ż

owanie

wzrokowe, pasmo wzrokowe, 4. neuron – ciało kolankowate boczne, kora wzrokowa (pole 17 w
płacie potylicznym). Nerw wzrokowy le

ż

y w przestrzeni podpaj

ę

czynówkowej, otoczony przez

wypustki opony twardej, paj

ę

czej i mi

ę

kkiej.

III. Nerw okoruchowy (n. oculomotorius) – ruchowy

Pocz

ą

tek – w

ś

ródmózgowiu, w jj. n. okoruchowego (j.

ś

rodkowe, ogonowe i dodatkowe).

Unerwia wszystkie mi

ęś

nie gałki ocznej, z wyj

ą

tkiem m. prostego bocznego (n. odwodz

ą

cy) i

sko

ś

nego górnego (n. bloczkowy). Unerwia równie

ż

mi

ęś

nie gładkie (m. oczodołowy,

rz

ę

skowy - akomodacja oka, m. zwieracz

ź

renicy) - s

ą

to wł. parasympatyczne tego nerwu.

Mi

ęś

nie gałki ocznej (7): mm. proste górny, dolny, przy

ś

rodkowy, boczny; mm. sko

ś

ne górny i dolny

oraz d

ź

wigacz powieki górnej.

Przy uszkodzeniach n III – spojrzenie „ku dołowi i na zewn

ą

trz”, (opadanie powieki górnej (ptosis),

zostaje funkcja m. prostego bocznego i sko

ś

nego górnego, unerwianych odpowiednio przez n.

odwodz

ą

cy VI i bloczkowy IV). Uszkodzenie wł. parasympatycznych – rozszerzenie

ź

renicy, brak

akomodacji.

IV. Nerw bloczkowy (n. trochlearis) – ruchowy

Pocz

ą

tek – w

ś

ródmózgowiu, w tylnej cz

ęś

ci j

ą

dra n. okoruchowego, poni

ż

ej wzgórka

dolnego, przeciwstronnie.

Unerwia tylko 1 mi

ę

sie

ń

- m. sko

ś

ny górny oka.

Jedyny nerw czaszkowy, wychodz

ą

cy po grzbietowej stronie mózgowia, najcie

ń

szy.

Przy uszkodzeniach – zez zbie

ż

ny, z odchyleniem gałki ocznej na zewn

ą

trz (nerw „patetyczny”-

umo

ż

liwia „patrzenie z góry”).

V. Nerw trójdzielny (n. trigeminus) – mieszany, z przewag

ą

cz. czuciowej – najwa

ż

niejszy nerw

czuciowy głowy

J

ą

dra – w mo

ś

cie, najgrubszy z nerwów czaszkowych.

3 gał

ę

zie: nerw oczny (V1, czuciowy), szcz

ę

kowy (V2, czuciowy) i

ż

uchwowy (V3, mieszany).

•

Cz

ęść

czuciowa - przewodzi bod

ź

ce z twarzy,

ś

luzówek jamy ustnej i nosa, z zatok

czołowych, z

ę

bów, podniebienia.

1. neuron – zwój trójdzielny (Gassera), 2. neuron – j.rdzeniowe/j.czuciowe główne mostowe/
j.

ś

ródmózgowiowe (czucie gł

ę

bokie, nieu

ś

wiadomione), 3. neuron – wzgórze (j. brzuszne tylne).

•

Cz

ęść

ruchowa (z j. ruchowego nerwu V w mo

ś

cie) - unerwia mi

ęś

nie

ż

waczowe, mm.

podniebienia, ucha wewn

ę

trznego.

Uszkodzenia n. trójdzielnego dotycz

ą

głównie zaburze

ń

czucia. Zalicza si

ę

tu nerwoból - rw

ę

twarzow

ą

. Objawy: kilkusekundowy ból, zwykle jednostronny, najcz

ęś

ciej szcz

ę

kowy,

ż

uchwowy,

najrzadziej oczny; czasem dotyczy wszystkich gał

ę

zi. Pora

ż

enie cz

ęś

ci ruchowej to pora

ż

enie mm.

ż

waczowych (brak napi

ę

cia przy zaciskaniu z

ę

bów, wyczuwany na gał

ę

zi

ż

uchwy, ew. na skroni).

Z nerwem trójdzielnym zwi

ą

zane s

ą

zwoje przywspółczulne, nale

żą

ce do nerwów okoruchowego (III)

- zwój rz

ę

skowy, n. twarzowego (VII) - zwój pod

ż

uchwowy i skrzydłowo-podniebienny oraz n.

j

ę

zykowo-gardłowego (IX) - zwój uszny. Włókna czuciowe nerwu trójdzielnego przebiegaj

ą

(najcz

ęś

ciej bez synaps) przez te zwoje.

VI. Nerw odwodz

ą

cy (n. abducens) – ruchowy

Pocz

ą

tek – most (dno komory IV), wchodzi do oczodołu przez szczelin

ę

oczodołow

ą

górn

ą

(jak III i

IV, okoruchowy i bloczkowy).

Unerwia tylko 1 mi

ę

sie

ń

– m. prosty boczny oka.

Uszkodzenie – zez zbie

ż

ny.

VII. Nerw twarzowy (n. facialis) – mieszany, z przewag

ą

cz. ruchowej – najwa

ż

niejszy nerw

ruchowy

Pocz

ą

tek – rdze

ń

przedłu

ż

ony. Gał

ę

zie: skroniowe, jarzmowe, policzkowe,

ż

uchwowa, szyjna.

Funkcje: ruchy mi

ęś

ni twarzy, czucie smaku, wydzielanie gr.

ś

linowych i łzowych (wł.

parasympatyczne jj.

ś

linowego górnego i łzowego).

•

Cz

ęść

czuciowa – n. po

ś

redni, struna b

ę

benkowa, n. j

ę

zykowy.

•

Cz

ęść

ruchowa – do mm. wyrazowych i m. szerokiego szyi, do dwóch mm. nadgnykowych i

m. strzemi

ą

czkowego, do gr. łzowych i

ś

linowych.

•

Cz

ęść

przywspółczulna - unerwia

ś

liniank

ę

pod

ż

uchwow

ą

i podj

ę

zykow

ą

(za po

ś

rednictwem

zwoju pod

ż

uchwowego) oraz gruczoł łzowy (za po

ś

rednictwem zwoju skrzydłowo-

podniebiennego).

Uszkodzenia n. twarzowego - obejmuj

ą

przede wszystkim pora

ż

enie mm. wyrazowych - twarz staje

si

ę

niesymetryczna (po str. pora

ż

onej szpara powiekowa nie domyka si

ę

, k

ą

cik ust opada, bruzda

nosowo- wargowa wygładza si

ę

, niemo

ż

no

ść

zmarszczenia czoła, zanik odruchu rogówkowego);

pora

ż

enie wł. smakowych - ubytek czucia smaku, pora

ż

enie włókien wydzielniczych dla gruczołu

łzowego - silne łzawienie, pora

ż

enie m. strzemi

ą

czkowego - nadmierna gło

ś

no

ść

d

ź

wi

ę

ków.

VIII. Nerw przedsionkowo-

ś

limakowy (n. vestibulocochlearis) lub statyczno-słuchowy (n.

stato-acusticus) – czuciowy, jako jedyny nerw czaszkowy nie opuszcza czaszki

•

nerw przedsionkowy (n. vestibularis) – nerw narz

ą

du równowagi

Droga impulsów równowagi: kom. zmysłowe włoskowate, 1. neuron –zwój przedsionkowy, 2. neuron
– jj. przedsionkowe w pniu (4 j

ą

dra); 3. neuron – jj.

ś

ródmózgowia/rdzenia kr./mó

ż

d

ż

ku.

Uszkodzenia – zaburzenia równowagi, zawroty głowy, oczopl

ą

s.

•

nerw

ś

limakowy (n. cochlearis) – nerw narz

ą

du słuchu

Droga słuchowa: kom. bł

ę

dnika, 1. neuron- zwój spiralny, 2. neuron – jj.

ś

limakowe, 3. neuron – jj.

wst

ę

gi bocznej/wzg. dolnych, 4. neuron - wzgórze (c. kolankowate przy

ś

rodkowe), dalej do kory

skroniowej (pole 41)
Uszkodzenia – utrata słuchu.

IX. Nerw j

ę

zykowo-gardłowy (n. glossopharyngeus) – mieszany, z przewag

ą

cz. czuciowej

•

Cz

ęść

czuciowa – najwa

ż

niejsza, unerwia błon

ę

ś

luzow

ą

gardła, jam

ę

b

ę

benkow

ą

i

tr

ą

bk

ę

słuchow

ą

, tyln

ą

cz

ęść

j

ę

zyka - brodawki li

ś

ciaste, a tak

ż

e baroreceptory zatoki

t

ę

tnicy szyjnej (pocz

ą

tek w j. pasma samotnego, n. tractus solitarii)

•

Cz

ęść

ruchowa – unerwia mm. gardła i podniebienia (pocz

ą

tek w j. dwuznacznym, n.

ambiguus)

•

Cz

ęść

parasympatyczna – unerwia

ś

liniank

ę

przyuszn

ą

(za po

ś

rednictwem zwoju

usznego)

Wszystkie jj. pocz

ą

tkowe znajduj

ą

si

ę

w górnej cz

ęś

ci rdzenia przedłu

ż

onegoPora

ż

enie:

zaburzenia czucia w tylnej cz. jamy nosowej i w gardle, zaburzenia smaku.

X. Nerw bł

ę

dny (n. vagus) – mieszany – najwa

ż

niejszy i najwi

ę

kszy nerw z domieszk

ą

parasympatyczn

ą

, najdłu

ż

szy

•

Cz

ęść

czuciowa – pocz

ą

tek w j. dwuznacznym, n. ambiguus, tworzy 2 zwoje (górny i dolny) -

unerwia bł.

ś

luzow

ą

gardła i krtani

•

Cz

ęść

ruchowa – pocz

ą

tek w rdz. przedłu

ż

onym, w j. pasma samotnego, n. tractus solitarii –

unerwia podniebienie, gardło i krta

ń

•

Cz

ęść

parasympatyczna - unerwia narz

ą

dy głowy, szyi (krta

ń

), kl. piersiowej (serce i

oskrzela), brzucha (

ż

oł

ą

dek, w

ą

troba, jelita)

Wszystkie jj. pocz

ą

tkowe znajduj

ą

si

ę

w rdzeniu przedłu

ż

onym.XI. Nerw dodatkowy (n.

accessorius) – ruchowy

•

Cz

ęść

czaszkowa – pocz

ą

tek w rdzeniu przedłu

ż

onym

•

Cz

ęść

rdzeniowa – pocz

ą

tek w rdzeniu kr

ę

gowym

Unerwia mm. krtani i zwieracze gardła oraz m. czworoboczny grzbietu i m. mostkowo-obojczykowo-
sutkowy

XII. Nerw podj

ę

zykowy (n. hypoglossus) – ruchowy

Pocz

ą

tek w rdzeniu przedłu

ż

onym, w j

ą

drze nerwu podj

ę

zykowego.

Unerwia mi

ęś

nie j

ę

zyka (wewn

ę

trzne i zewn

ę

trzne).

Uszkodzenia – zaburzenia

ż

ucia, połykania i artykulacji.

Podsumowanie:

Nerwy czaszkowe tworz

ą

3 grupy:

•

nerwy czuciowe specyficzne: n. w

ę

chowy (I), n. wzrokowy (II) i n. przedsionkowo-

ś

limakowy

(VIII)

•

nerwy ruchowe mm. gałki ocznej i j

ę

zyka: n. okoruchowy (III), n. bloczkowy (IV), i n.

odwodz

ą

cy (VI) - unerwiaj

ą

mm. gałki ocznej oraz n. podj

ę

zykowy (XII) - unerwia mm.

j

ę

zyka

•

nerwy czuciowo-ruchowe (mieszane): n. trójdzielny (V), n. twarzowy (VII), n. j

ę

zykowo-

gardłowy (IX), n. bł

ę

dny (X) i n. dodatkowy (XI). Zaopatruj

ą

pochodne łuków skrzelowych

Uzupełnienie:

o

4 nerwy zawieraj

ą

domieszk

ę

parasympatyczn

ą

: n. okoruchowy (III), n. twarzowy (VII), n.

j

ę

zykowo-gardłowy (IX) i n. bł

ę

dny (X)

o

włókna przywspółczulne nerwów łuków skrzelowych (nn. mieszanych) unerwiaj

ą

głównie

gruczoły: n. twarzowy (VII) -

ś

liniank

ę

pod

ż

uchwow

ą

i podj

ę

zykow

ą

oraz gr. łzowy, n.

j

ę

zykowo-gardłowy (IX) -

ś

liniank

ę

przyuszn

ą

, a n. bł

ę

dny (X), zawieraj

ą

cy najwi

ę

ksz

ą

domieszk

ę

wł. przywspółczulnych - serce i narz

ą

dy wewn

ę

trzne klatki piersiowej i jamy

brzusznej

o

3 nerwy – n. twarzowy (VII), j

ę

zykowo-gardłowy (IX) i bł

ę

dny (X) zawieraj

ą

włókna smakowe