TBSP UJ Sekcja Prawa Karnego

oprac. Mikołaj Małecki 2009 r.

1

Odpowiedzialność karna ekstraneusa współdziałającego w popełnieniu

czynu zabronionego – art. 21 § 2 k.k.

Art. 21 § 2 k.k. Jeżeli okoliczność osobista dotycząca

sprawcy

, wpływająca

chociażby tylko na wyższą karalność, stanowi znamię czynu zabronionego,

współdziałający

podlega odpowiedzialności karnej przewidzianej za ten czyn

zabroniony, gdy o tej okoliczności wiedział, chociażby go nie dotyczyła.

UWAGI WSTĘPNE

Sprawca

– każda osoba popełniająca czyn w formie opisanej w art. 18 § 1

Współdziałający

– współsprawca właściwy, sprawca kierowniczy, sprawca polecający,

podżegacz, pomocnik (art. 18 § 1 zdanie 2, 3, 4 oraz art. 18 § 2 i 3)

Zasada:

Współdziałający

musi

wiedzieć o cesze

sprawcy

, aby mógł ponosić odpowie-

dzialność za typ indywidualny właściwy (np. art. 231 § 1) lub typ indywidualny niewła-

ściwy kwalifikowany (art. 160 § 2)

• Dlaczego wchodzi w grę jedynie typ indywidualny właściwy oraz indywidualny niewłaściwy

kwalifikowany? Ponieważ art. 21 § 2 k.k. mówi o okoliczności osobistej wpływającej chociażby
tylko na

wyższą karalność. W przypadku typów indywidualnych niewłaściwych uprzywile-

jowanych okoliczność osobista wpływa na

niższą karalność (np. art. 149 k.k.), czego nie doty-

czy art. 21 § 2 k.k.

Uwaga! W przypadku podżegania i pomocnictwa przez ekstraneusa

współdziała-

jącego

w popełnieniu czynu zabronionego mamy do czynienia z ustawowym superfluum

(zbędnym powtórzeniem), ponieważ warunek wiedzy o cesze

sprawcy

jest już zawarty

w znamionach podmiotowych podżegania i pomocnictwa.

• Przykład: Nakłaniam osobę, na której ciąży obowiązek opieki nad dzieckiem, do narażenia

dziecka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia. Aby odpowiadać za podżeganie
do czynu zabronionego z art. 160 § 2 k.k. muszę wiedzieć, że na nakłanianej przeze mnie osobie
ciąży obowiązek opieki nad osobą narażoną na niebezpieczeństwo. Wynika to ze znamion pod-
żegania (gdy nie jestem świadomy tego, że swoim zachowaniem się realizuję znamię przedmio-
towe: „nakłania osobę, na której ciąży obowiązek opieki” – nieświadomość znamienia pozytyw-
nego wyłącza umyślność – to nie mogę odpowiadać za podżeganie do czynu z art. 160 § 2 k.k.).
Jeżeli mam taką wiedzę (czyli uświadamiam sobie, kogo i do czego nakłaniam), to równocze-
śnie jest spełniony warunek wiedzy z art. 21 § 2 k.k. Zatem przy podżeganiu i pomocnictwie
wiedza o cesze sprawcy jest już zawarta w znamionach strony podmiotowej podżegania
i pomocnictwa.

Sytuacja 1: WSPÓŁDZIAŁAJĄCY = EKSTRANEUS

Uwaga! To jest sytuacja, o której stanowi art. 21 § 2 k.k.

I.

Współdziałający

ekstraneus, który jest

współsprawcą właściwym, kierowni-

czym lub polecającym, odpowiada za przestępstwo indywidualne właściwe lub
indywidualne niewłaściwe kwalifikowane, jeżeli wiedział o cesze

sprawcy

.

TBSP UJ Sekcja Prawa Karnego

oprac. Mikołaj Małecki 2009 r.

2

Jeśli mamy do czynienia z ekstraneusem

współdziałającym

w popełnieniu przestęp-

stwa indywidualnego niewłaściwego uprzywilejowanego, to ekstraneus odpowiada za typ

zasadniczy.

• Przykład: Ojciec kierujący zabiciem dziecka przez matkę w okresie porodu odpowiada za prze-

stępstwo z art. 148 § 1 w zw. z 18 § 1 zdanie 3 k.k.

Intraneus

(sprawca)

odpowiada za przestępstwo znamienne posiadaną przez siebie

cechą (np. 231 § 1, 160 § 2, 149 k.k.)

II.

Współdziałający

ekstraneus, który jest

podżegaczem lub pomocnikiem, odpo-

wiada za czyn zabroniony, do którego popełnienia nakłaniał inną osobę

(sprawcę)

lub pomagał

sprawcy

w jego popełnieniu.

1.

Jeśli nakłania/pomaga do typu indywidualnego właściwego, odpowiada za podżeganie

albo pomocnictwo do tego czynu zabronionego (np. 18 § 2 w zw. z 231 § 1 k.k.)

2.

Jeśli nakłania/pomaga do typu indywidualnego niewłaściwego kwalifikowanego,

odpowiada za podżeganie/pomocnictwo do tego czynu zabronionego (np. 18 § 2 w zw.

z 160 § 2 k.k.)

3.

Jeśli nakłania/pomaga do typu indywidualnego niewłaściwego uprzywilejowanego,

odpowiada za podżeganie/pomocnictwo do typu zasadniczego

[w tym wypadku

nie

stosujemy art. 21 § 2,

lecz art. 21 § 1 k.k. Zobacz: Uwagi wstępne/Zasada]

•••• Przykład: Ojciec nakłaniający matkę w okresie porodu, by zabiła dziecko, odpowiada

za przestępstwo z art. 18 § 2 w zw. z 148 § 1 k.k.

Intraneus

(sprawca)

odpowiada za przestępstwo znamienne posiadaną przez siebie

cechą (np. 231 § 1, 160 § 2, 149 k.k.)

Sytuacja 2. WSPÓŁDZIAŁAJĄCY = INTRANEUS

Uwaga! W tej sytuacji nie ma spełnionych przesłanek z art. 21 § 2 k.k., ponieważ
okoliczność osobista dotyczy

współdziałającego

(jest on intraneusem), a nie

sprawcy

(jest on ekstraneusem).

Konsekwencje:

I. Intraneus

współdziałający

w formie sprawczej (18 § 1) ponosi odpowiedzialność

za przestępstwo indywidualne, którego dotyczy posiadana przez niego cecha:

1.

indywidualne właściwe (np. 231 § 1 w zw. z 18 § 1 zdanie 4)

2.

indywidualne niewłaściwe typu kwalifikowanego (np. 160 § 2 w zw. z 18 § 1 zdanie 4)

3.

indywidualne niewłaściwe typu uprzywilejowanego (np. 149 w zw. z 18 § 1 zdanie 4)

To może być dyskusyjne:

•••• Przykład: Matka w okresie porodu i pod wpływem jego przebiegu poleca innej osobie zabi-

cie dziecka, wykorzystując uzależnienie tej osoby od siebie. Odpowiedzialność matki za
przestępstwo indywidualne niewłaściwe typu uprzywilejowanego w formie sprawstwa

TBSP UJ Sekcja Prawa Karnego

oprac. Mikołaj Małecki 2009 r.

3

polecającego (art. 149 w zw. z 18 § 1 zdanie 4) może być dyskusyjna. Jednak jakie może
być uzasadnienie dla twierdzenia, że ma ponosić odpowiedzialność z art. 148 § 1 w zw.
z 18 § 1 zdanie 4? Porównaj z punktem II.2 poniżej.

II. W wypadku podżegania i pomocnictwa

współdziałający

intraneus ponosi odpo-

wiedzialność karną za podżeganie lub pomocnictwo do czynu zabronionego, do którego

popełnienia nakłaniał inną osobę

(sprawcę)

lub pomagał jej w jego popełnieniu.

1.

Gdy okoliczność osobista dotyczy typu indywidualnego niewłaściwego kwalifikowane-

go, intraneus odpowiada za podżeganie/pomocnictwo do typu zasadniczego

•••• Przykład: Osoba, na której ciąży obowiązek opieki nad osobą narażoną na niebezpieczeń-

stwo (intraneus), nakłania inną osobę (ekstraneusa) do narażenia człowieka na bezpośred-
nie niebezpieczeństwo utraty życia. Taka osoba odpowiada za przestępstwo z art. 18 § 2
w zw. z 160 § 1 k.k.

2.

Gdy okoliczność osobista dotyczy typu indywidualnego niewłaściwego uprzywilejowa-

nego, intraneus odpowiada za podżeganie/pomocnictwo do typu zasadniczego

•••• Przykład: Matka w okresie porodu i pod wpływem jego przebiegu nakłania inną osobę

do zabicia jej dziecka. Matka odpowie za przestępstwo z art. 18 § 2 w zw. z 148 § 1 k.k.

3.

Gdy okoliczność osobista dotyczy typu indywidualnego właściwego, intraneus nie

realizuje znamion czynu zabronionego

•••• Przykład: Funkcjonariusz publiczny nakłania inną osobę, która nie jest funkcjonariuszem

publicznym, do działania na szkodę interesu prywatnego poprzez niedopełnienie obowiąz-
ków. Funkcjonariusz publiczny (intraneus) nie odpowiada za podżeganie do popełnienia
czynu z art. 231 § 1 k.k.

W powyższych sytuacjach odpowiedzialność karna

sprawcy

– ekstraneusa – kształtuje

się we własnych granicach:

1.

Odpowiada za typ podstawowy, np. 160 § 1 (gdy cecha intraneusa dotyczy typu indy-

widualnego niewłaściwego kwalifikowanego)

2.

Odpowiada za typ podstawowy, np. 148 § 1 (gdy cecha intraneusa dotyczy typu indy-

widualnego niewłaściwego uprzywilejowanego)

3.

Nie ponosi odpowiedzialności karnej, np. z art. 231 § 1 (gdy cecha intraneusa dotyczy

typu indywidualnego właściwego)

Uwaga! Przypadek opisany w części Sytuacja 2, punkt II.3 nie znajduje się w polu

zainteresowania prawa karnego. W zasadzie nie jest uprawnione mówienie w tym

wypadku o współsprawstwie, ekstraneusie i intraneusie, ponieważ nie mamy tutaj

do czynienia z realizacją znamion jakiegokolwiek czynu zabronionego. Powyższe zesta-

wienia mają na celu podkreślenie różnicy w odniesieniu do Sytuacji 1.