1

1. Prawo minimum Liebiga - jedno z podstawowych praw ekologii klasycznej, mówiące, że czynnik,
którego jest najmniej (jest w minimum) działa ograniczająco na organizm, bądź całą populację.
Rozwinięciem tego prawa jest zasada tolerancji ekologicznej Shelforda.

2. Prawo Shelforda - występowanie organizmów w środowisku zależy od całego zestawu czynników
abiotycznych, których wartości muszą mieścić się w określonych granicach.
[wykres:|reakcja,-natężenie czynników eko.; zakres tolerancji eko.; optimum, minimum, maximum]

!2. Zasada Shelforda - koncepcja mówiąca, że zarówno niedobór, jak i nadmiar różnych czynników
wpływa na organizm limitująco. Prawo to określa możliwość rozwoju populacji. Możliwość bytowania
organizmów określają dwie wartości, tzw. ekstrema działającego czynnika: minimum i maksimum. Zakres
między minimum a maksimum nazywamy zakresem tolerancji. Wyróżniamy podział ze względu na
tolerancyjność:
3. eurybionty - organizmy charakteryzujące się dużą tolerancją względem danego czynnika środowiska
stenobionty - charakteryzujące się mniejszą tolerancją:

4. Synantropizacja szaty roślinnej - całość przemian zachodzących w szacie roślinnej Ziemi pod wpływem
działalności człowieka i wzrostu zaludnienia. Gatunki rodzime zastępowane są przez kosmopolityczne
obcego pochodzenia, a swoiste, o wąskiej skali ekologicznej (tolerancja ekologiczna gatunku), przez
wszędobylskie, o szerokiej skali ekologicznej.

!5. Tolerancja ekologiczna to zdolność organizmu do przystosowania się do zmian danego czynnika.
Zakres tolerancji to rozpiętość zmian danego czynnika, w obrębie którego organizm bytuje i jest zdolny
utrzymać swoje funkcje życiowe.

Zakresy tolerancji organizmów:
- Organizmy stenotopowe (stenobionty) cechują się niewielką tolerancją w stosunku do czynników
środowiska.
- Organizmy eurytopowe (eurybionty) mają szeroki zakres tolerancji w stosunku do warunków środowiska.
Niektóre gatunki o wąskiej skali ekologicznej wykorzystuje się jako bioindykatory do określania stanu
środowiska, np. pstrąg potokowy.
- Eurytermy mają szeroki zakres tolerancji temperatury, np. człowiek, żmija zygzakowata.
- Stenotermami są np. korale madreporowe.
- Organizmy euryhalinowe mają szeroki zakres tolerancji na zasolenie np. morszczyn (brunatnice), omułek,
węgorz.
- Stenohalinowe są np. oceaniczne głowonogi, szkarłupnie, bezczaszkowce.

6. Ozon przyziemny - zaliczany jest do grupy gazów cieplarnianych – wpływa bardzo negatywnie na
wszelkie formy życia na ziemi.
Ozon stratosferyczny - chroni życie roślin i zwierząt na Ziemi, absorbując wysokoenergetyczne
promieniowanie słoneczne. Największe stężenie tego gazu przypada na obszar pomiędzy 15. i 30. km
n.p.m. zwany warstwą ozonową. Stężenie to jest bardzo małe, lecz wystarczające jednak, aby odegrać
kluczową rolę w ograniczeniu dostępu do powierzchni Ziemi szkodliwego promieniowania UV.

7. Nisza ekologiczna – pozycja danego gatunku, jaką zajmuje on w biocenozie. Obejmuje czynniki
(np. światło, pokarm, miejsce), o które dany gatunek konkuruje z innymi gatunkami w biocenozie. Określa
znaczenie i rolę danego gatunku w ekosystemie, tj. sposób przetwarzania energii (miejsce w łańcuchu
pokarmowym), zachowania się, wpływ na środowisko i zależności od innych gatunków.
Rodzaje nisz ekologicznych:
- przestrzenna (siedlisko, występowanie danego organizmu)
- troficzna (pokarm, zaspokajanie potrzeb)
- fizjologiczno-przystosowawcza (czynności, oddziaływania)
Nisze ekologiczne:
- sąsiadujące,
- zachodzące na siebie,
- rozdzielne.

!8. Roślina wskaźnikowa – gatunek rośliny o wąskim zakresie tolerancji ekologicznej w odniesieniu do
jakiegoś czynnika środowiska. Czynnikiem tym może być np. rodzaj podłoża, odczyn gleby, wilgotność,

nasłonecznienie, temperatura otoczenia, zanieczyszczenia, stężenie soli mineralnych, głębokość wody
(u roślin wodnych), lub inne czynniki. W związku z wąskim zakresem tolerancji rośliny te rosną tylko w ściśle
określonych warunkach środowiska. Występowanie tych roślin w jakimś miejscu umożliwia nam więc
określenie własności środowiska odnośnie tego czynnika środowiska (czasami dwóch, lub więcej). Jest to
metoda pewna, jednak trzeba przy badaniach zwrócić uwagę, czy występujące w danym miejscu rośliny
są prawidłowo rozwinięte i czy występują masowo, gdyż tylko w tym przypadku możemy wyciągnąć
prawidłowe wnioski. Występowanie pojedynczych okazów, lub okazów skarlałych lub nieprawidłowo
rozwiniętych jest niewystarczającym kryterium i może dać złe wyniki.

!10. Prokariont -  organizmy w większości jednokomórkowe, których komórka nie zawiera jądra
komórkowego
Eukarionty - organizmy żywe posiadające jądro komórkowe (rośliny, zwierzęta i grzyby).

11. Populacja biologiczna — zespół organizmów jednego gatunku żyjących równocześnie w określonym
środowisku i wzajemnie na siebie wpływających, zdolnych do wydawania płodnego potomstwa. Nie jest
to jednak suma osobników jednego gatunku, a zupełnie nowa całość.

12. Ważniejsze parametry charakteryzujące populację:
-odziedziczalność
-powtarzalność
-podobieństwo fenotypowe krewnych
-korelacje genetyczne
-korelacje fenotypowe
-korelacje środowiskowe
-wartość oczekiwana
-wariancja
-standardowe odchylenie

!13. Rodzaje oddziaływań między populacjami:
I. Antagonistyczne
-konkurencja
-drapieżnictwo
-pasożytnictwo
-allelopatia (szkodliwe(allelopatia hamująca) lub korzystne (allelopatia dodatnia) oddziaływanie jednych
roślin na inne rośliny za pośrednictwem substancji chemicznych wydzielanych do środowiska, głównie do
podłoża.)
-amensalizm (populacja jednego gatunku hamuje rozwój drugiej populacji, nie czerpiąc z tego żadnej
korzyści)

II. Nieantagonistyczne
-mutualizm (obopólne korzyści, jeden gatunek nie jest zdolny do życia bez drugiego)
-protokooperacja (obopólne korzyćci, ale jednocześnie nie są całkowicie od siebie uzależnione)
-komensalizm (jeden czerpie korzyści nie przynosząc korzyści ani szkody drugiemu)
Symbioza - trwałe współżycie organizmów dwóch odrębnych gatunków, korzystne dla obu (mutualizm)
lub tylko dla jednego z nich (komensalizm).

14. Rodzaje przestrzennego rozmieszczenia osobników w populacji:
-przypadkowe - rozmieszczenie losowe, bez jakichkolwiek zasad. Występuje bardzo rzadko, głównie
w przypadku bakterii i innych organizmów niższego rzędu.
-równomierne - spotykane głównie na polach uprawnych, ogródkach np. równomierne rozsianie roślin.
Ten typ jest bardzo rzadko spotykany w przyrodzie.
-skupiskowe - osobniki łączą się w grupy, kolonie lub stada, razem mają bowiem większe szanse na
przetrwanie (łatwiej zdobywają pokarm). Ten typ rozmieszczenia spotykamy najczęściej, dotyczy wielu
gatunków - chociażby stad wilków.

15. Biocenoza - naturalny zespół populacji organizmów żywych danego środowiska (biotopu),
należących do różnych gatunków, ale powiązanych ze sobą różnorodnymi czynnikami ekologicznymi
i zależnościami pokarmowymi, tworząc całość, która pozostaje w przyrodzie w stanie dynamicznej
równowagi. Biocenoza wraz ze środowiskiem fizycznym to ekosystem.

Biotop - środowisko fizyczne, w którym żyją organizmy o tych samych lub bardzo zbliżonych wymaganiach
życiowych. Pierwotnie dotyczący tylko abiotycznych elementów siedliska. Obecnie często rozumiany jako
siedlisko nieożywione zmienione przez biocenozę. Biotop razem z biocenozą tworzy ekosystem.
Ekosystem stanowi funkcjonalną całość, w której zachodzi wymiana materii między biocenozą
i biotopem. Ekosystem stanowi największą jednostkę funkcjonalną biosfery.

16. Krajobraz pierwotny - krajobraz zachowany w pierwotnej postaci, krajobraz nienaruszony przez
człowieka.
Krajobraz naturalny - krajobraz, w którym zaznacza się działalność człowieka, jednakże nie naruszyła ona
ekosystemów.
Krajobraz kulturowy- fizyczne, obserwowalne wzrokowo wyrażenie kultury ludzkiej na powierzchni Ziemi,
łączący elementy środowiska przyrodniczego i kulturowego.
Krajobraz zdewastowany - obszary zainwestowane w wyniku rozwoju przemysłu i urbanistyki; zniszczenie
naturalnych warunków.

!17. Toksyczność - cecha związków chemicznych polegająca na powodowaniu zaburzeń funkcji lub
śmierci komórek żywych, organów lub organizmów po dostaniu się w ich pobliże. Związki chemiczne
mogą wywierać działanie toksyczne po wchłonięciu ich drogą doustną, oddechową lub po wchłonięciu
przez skórę.

18. Toksyczna substancja - np. arszenik, cyjanowodór, chlorek sodu.
Związki toksyczne - w zasadzie niemal wszystkie związki chemiczne mogą być w odpowiednio dużych
dawkach toksyczne - nawet spożywanie dużych ilości wody destylowanej jest na dłuższą metę szkodliwe.
Praktycznie wszystkie leki są w zbyt dużych ilościach toksyczne.

19. Efekt szkodliwy - nieodwracalna zmiana biologiczna pojawiająca się w trakcie lub po zakończeniu
narażenia. Jest to zaburzenie czynnościowe lub uszkodzenie morfologiczne, które może wpływać na
wydolność całego organizmu lub może zmniejszyć jego sprawność w warunkach dodatkowego
obciążenia, a także może zwiększyć jego wrażliwość na działanie innych czynników.

!20. Związki toksyczne (budownictwo): chlorobenzen, azbest, benzen, kadmium, formaldehyd, fenolen,
CO2, CO, rtęć, ołów

!21.
Zanieczyszczenie - substancja wprowadzona przez człowieka do środowiska, mająca negatywny wpływ
na środowisko naturalne, zdrowie i życie człowieka.

Zanieczyszczenie środowiska - stan środowiska wynikający z wprowadzania do powietrza, wody lub
gruntu, substancji stałych, ciekłych lub gazowych lub energii w takich ilościach i takim składzie, że może
to ujemnie wpływać na zdrowie człowieka, przyrodę ożywioną, klimat, glebę, wodę lub powodować inne
niekorzystne zmiany np. korozję metali.
Depozycja mokra - usuwanie zanieczyszczeń z powietrza wraz z opadem atmosferycznym.
Depozycja sucha - opadanie na ziemię związków siarki i azotu zawartych w atmosferze w postaci
tlenków.

22. Substancja niebezpieczna - to jedna lub więcej substancji albo mieszaniny substancji, które ze
względu na swoje właściwości chemiczne, biologiczne lub promieniotwórcze mogą, w razie
nieprawidłowego obchodzenia się z nimi, spowodować zagrożenie życia, zdrowia ludzi lub środowiska.
Substancją niebezpieczną może być surowiec, produkt, półprodukt, odpad, a także substancja powstała
w wyniku awarii.

!23. Stężenie - - miara ilości jednego pierwiastka, związku chemicznego lub jonu w jednostce objętości
układu, jednostce masy roztworu lub jednostce masy rozpuszczalnika lub w jednym molu mieszaniny lub
w przeliczeniu na 1 mol rozpuszczalnika.
Stężenie referencyjne - szacunkowa wielkość stężenia substancji toksycznej w powietrzu (z zakresem
niepewności sięgającym rzędu wielkości), które prawdopodobnie nie spowoduje zauważalnego ryzyka
wystąpienia efektów szkodliwych w całej populacji ludzkiej (łącznie z podgrupami wrażliwymi),
eksponowanej drogą inhalacyjną codziennie przez całe życie.

!!24. Monitoring środowiskowy- system ciągłych lub systematycznie powtarzanych pomiarów i obserwacji
stanu wybranych cech i właściwości środowiska w oparciu o system stałych punktów pomiarowych przy
użyciu aparatury kontrolno-pomiarowej lub (rzadziej) organizmów bioindykatorów (bioindykacja).
Monitoringiem objęte są: stan powietrza atmosferycznego (w tym hałasu) i promieniowania
niejonizującego, wód powierzchniowych (w tym Bałtyku), wód podziemnych, powierzchni ziemi (w tym
gleb i odpadów) i przyrody ożywionej. Celem monitoringu jest dostarczenie informacji o aktualnym stanie
i tendencjach zmian środowiska pod wpływem zanieczyszczeń i in. antropogennych czynników oraz
o przewidywanych skutkach użytkowania środowiska.

!25. 1. Najwyższe dopuszczalne stężenie (NDS) - wartość średnia ważona stężenia którego oddziaływanie
na pracownika w ciągu 8-godzinnego dobowego i przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy,
określonego w Kodeksie pracy, przez okres jego aktywności zawodowej nie powinno spowodować
ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń;
2. Najwyższe dopuszczalne stężenie chwilowe (NDSCh) - wartość średnia stężenia, które nie powinno
spowodować ujemnych zmian w stanie zdrowia pracownika, jeżeli występuje w środowisku pracy nie
dłużej niż 15 minut i nie częściej niż 2 razy w czasie zmiany roboczej, w odstępie czasu nie krótszym niż 1
godzina.
3. Najwyższe dopuszczalne stężenie pułapowe (NDSP) - wartość stężenia, która ze względu na zagrożenie
zdrowia lub życia pracownika nie może być w środowisku pracy przekroczona w żadnym momencie.

!26. Warunek f1, f2, warunek dotyczący NDS emisji zanieczyszczeń w pomieszczeniu
NDS (TLV, MAC, MAK) i NDN – najwyższe dopuszczalne stężenie i najwyższe dopuszczalne natężenie
(wartość średnia ważona ) – stężenie toksycznego związku chemicznego lub natężenie inne czynnika
szkodliwego, którego oddziaływanie na pracownika w ciągu 8-godzinnego dobowego i przeciętnego
tygodniowego wymiaru czasu pracy określonego w Kodeksie Pracy, przez jego okres aktywności
zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia, oraz w stanie zdrowia jego
przyszłych pokoleń.

!27. Pleśń na ścianach w budynkach pojawia się na skutek nadmiernej wilgotności powietrza, która
skrapla się na ścianach budynku, częstą przyczyną jest zła wentylacja, np. zbyt szczelne okna. Taka pleśń
jest bardzo szkodliwa dla zdrowia.

!28. Audyt a certyfikat energetyczny
Certyfikat energetyczny (Świadectwo Charakterystyki Energetycznej) - dokument zawierający określenie
wielkości energii odniesionej do jednostki powierzchni o regulowanej temperaturze w budynku, lokalu lub
części budynku stanowiącej samodzielną część techniczno-użytkową. Certyfikat budynku jest
dokumentem wymaganym dla budynków nowobudowanych oraz zalecane dla budynków (lokali)
istniejących, wprowadzonych do obrotu na rynku wtórnym.
Audyt energetyczny - jest dokumentem zawierającym parametry ekonomiczno-techniczne
przedsięwzięcia termomodernizacyjnego. Wykonuje się go w celu uzyskania premii termomodernizacyjnej
dla przedsięwzięcia realizowanego w ramach Ustawy o wspieraniu przedsięwzięć
termomodernizacyjnych. Audyty energetyczne wymagane są także do realizacji przedsięwzięć
dofinansowywanych z innych źródeł.

!29. Nośnik energii a oddziaływanie na środowisko nośniki energii: węgiel kamienny i brunatny, gaz
ziemny i ropę naftową
Wymienione paliwa zaliczamy do nieodnawialnych nośników energii, których wykorzystanie powoduje
istotne zagrożenie dla środowiska naturalnego. Energetyka konwencjonalna emituje do atmosfery takie
zanieczyszczenia jak: popiół, dwutlenek siarki, tlenki azotu oraz dwutlenek węgla, a także produkty
odpadowe - żużel, popiół, odpady z procesów odsiarczania spalin. Mimo sporych osiągnięć w walce
z zagrożeniami związanymi z zanieczyszczeniem wód, a także hałasem i promieniowaniem
elektroenergetycznym tych czynników nie należy bagatelizować. Skutki zanieczyszczenia powietrza
powodują:
•choroby ludzi i zwierząt,
•niszczenie roślinności,
•niszczenie odzieży,
•niszczenie konstrukcji budowlanych,
•korozję metali,
•zwiększenie zużycia maszyn i mechanizmów,

•straty światła słonecznego i wynikające stąd zwiększenie zużycia energii elektrycznej na oświetlenie,
•straty transportu lotniczego i samochodowego w wyniku pogorszenia widoczności.
Można sobie wyobrazić, jakie skutki przyniosłaby całkowita eliminacja elektrowni węglowych, a także
innych źródeł energii opartych na paliwach kopalnych. Zostałyby usunięte przyczyny wielu zgonów
rocznie, wywołanych przez pyły i tlenki siarki z elektrowni węglowych. Oznaczałoby to także usunięcie
jednej z głównych przyczyn wymierania lasów w Europie Środkowej, ginięcia ryb w jeziorach
oligotroficznych, a w skali biosfery - usunięcie głównej przyczyny efektu cieplarnianego i groźby
planetarnych zmian klimatu, które mogą prowadzić do stopienia lodowców, podwyższenia poziomu
oceanów i niekorzystnych zmian geografii upraw rolnych. Najczystszą i bez wątpienia najmniej uciążliwą
dla środowiska jest energia bezpośredniego promieniowania słonecznego. Dociera ono do Ziemi głównie
w postaci promieniowania widzialnego (światła) wykorzystywanego w urządzeniach fotowoltaicznych
oraz promieniowania podczerwonego (ciepła), które może zostać pozyskane bezpośrednio poprzez
odpowiednio skonstruowany absorber, bądź zostaje zakumulowane w powietrzu, wodzie i glebie. Poza
tym do najważniejszych energii odnawialnych należą bez wątpienia woda i powietrze ogrzane przez
ciepło odpadowe z różnych procesów technologicznych, wiatr, paliwo jądrowe, wodór uzyskany za
pomocą ogniw słonecznych oraz biomasa. Takie powietrze lub wodę można wykorzystać do zasilania
pomp ciepła. Choć energia wiatru i energia spadku wód uznawane są za wyjątkowo "czyste", to sposób
ich pozyskiwania ma niekiedy negatywny wpływ na środowisko. Dotyczy to zwłaszcza gigantycznych
elektrowni wodnych, których budowie towarzyszy regulacja rzek i rozpad naturalnych, pierwotnych
ekosystemów. Farmy wiatrowe zaś bardzo często są źródłem hałasu, a zatem ich lokalizacja musi być
dobrze przemyślana.

!30. Możliwości zmniejszenia emisji zanieczyszczeń do środowiska w budynkach mieszkalnych:
- stosowanie odnawialnych energii oraz minimalizacja jej zużycia
- stosowanie słonecznych systemów do ogrzewania wnętrz budynków i ich zasilania w ciepła wodę:
a) pasywne - pozyskują i rozprowadzają ciepło używając jedynie naturalnych sposobów przesyłania
energii cieplnej dzięki przewodzeniu, konwekcji i promieniowaniu
b)aktywne - używają mechanicznych środków do pozyskiwania i transportu ciepła, takich jak kolektory
dachowe, dmuchawy powietrza, pompy cieplne czy wodne
c) systemy hybrydowe - poprawa zdrowotności budynków (stosowanie zdrowych materiałów
budowlanych)
- kształtowanie rozwiązań budynków i ich zespołów z maksymalnym wykorzystaniem naturalnej roślinności
jako płaszcza biologicznego budynków
- minimalizacja zanieczyszczeń otoczenia
-  budownictwo energooszczędne
- racjonalna eksploatacja budynków
- ograniczenia stosowania technik płytowych (materiałochłonne i energochłonne)
- biologiczne wykorzystanie odpadów.

!31. Paliwo umowne - hipotetyczne paliwo mające w przypadku węgla kamiennego wartość opałową
około 29300 kJ/kg (dokładnie 7000kcal/kg). Jest to tak zwany równoważnik węgla. Równoważnik ropy
naftowej wynosi zaś 10 000 kcal/kg. Pojęcie to jest często używane do porównywania różnych paliw
kopalnych i odnawialnych źródeł energii.

32. Obliczanie zanieczyszczeń powietrza zewnętrznego
Unos (U) - masa powstających zanieczyszczeń w trakcie określonego procesu i wprowadzona do
przewodów odprowadzających gazy odlotowe.
Emisja (E) - masa zanieczyszczeń wydzielana do środowiska po przejściu przez urządzenia odpylające.
Z - masa zanieczyszczeń zatrzymanych w urządzeniu odpylającym (oczyszczającym)

Próg szkodliwości - najwyższa ilość danego czynnika, która nie powoduje zbyt dużych negatywnych
skutków.

LD 50 - dawka śmiertelna, zdefiniowana jako ilość czynnika, po którym w określonym czasie ginie 50%
populacji poddanej działaniu ów czynnika.

Ksenobiotyk - związek chemiczny występujący w organizmie, który ani go nie produkuje ani też
w normalnych warunkach nie przyjmuje z pożywieniem. Inaczej mówiąc, jest to substancja chemiczna