08-05-2015

UKŁAD CHŁONNY

Układ chłonny, inaczej limfatyczny (systema lymphaticum) – otwarty układ naczyń i
przewodów, którymi płynie jeden z płynów ustrojowych – limfa, która bierze swój początek ze
śródmiąszowego przesączu znajdującego się w tkankach. Układ naczyń chłonnych połączony jest z
układem krążenia krwi. Oprócz układu naczyń chłonnych w skład układu limfatycznegowchodzą
także narządy i tkanki limfatyczne. Najważniejszą funkcją układu chłonnego jest obrona przed
zakażeniami oraz cyrkulacja płynów ustrojowych. Limfa porusza się w naczyniach limfatycznych
za pomocą mięśni.

W skład układu chłonnego wchodzą:

•

węzły chłonne,

•

grasica,

•

migdałki,

•

śledziona.

Węzły chłonne (nodi lymphatici)

Węzły chłonne dzielimy na duże i małe.

Średnia węzłów chłonnych waha się od 2-25 mm. Węzeł chłonny otoczony jest torebką, ma kształt
zaokrąglony lub nerkowaty. Na przekroju węzła chłonnego widać:

•

korę, czyli część zewnętrzną

•

rdzeń, czyli część wewnętrzną

W korze węzła chłonnego przeważa tkanka chłonna, zbita w postaci grudek. Grudki są ośrodkiem
rozmnażania i produkcji limfocytów.

Rola i czynność węzłów chłonnych:

1) polega na produkcji limfocytów
2) węzeł chłonny jest filtrem dla przepływu chłonki, w którym ulegają zniszczeniu: bakterie,

wirusy i często komórki nowotworowe

3) węzeł chłonny bierze udział w produkcji przeciwciał
4) szczególną rolę odgrywa w reakcji odrzucenia przeszczepów

Grasica (tymus)

Gruczoł znajdujący się w części środkowej śródpiersia, w dolnym odcinku szyi, tuż za mostkiem.
Otoczony jest torebką łącznotkankową. Składa się z dwóch płatów, prawego i lewego. Zalążek
grasicy widoczny jest już u dwumiesięcznych płodów. Grasica u noworodków waży około 15g,
największa jest około 3 roku życia – waży około 40g.
Około 35 roku życia grasica całkowicie zanika tworząc, tzw ciałko pograsiczne.

Rola i czynność grasicy:

–

grasica to centralny narząd układu limfatycznego

–

produkuje limfocyty, przeciwciała

–

jest odpowiedzialna za tzw identyfikację – pamięć immunologiczną

Grasica zaliczana jest dwóch układów: hormonalnego, chłonnego. Produkuje hormony takie jak:

•

tymozyna

•

THF

•

tymulina

•

tymostymulina

Śledziona

Znajduje się w jamie brzusznej, wewnątrzotrzewnowo, w lewym podżebrzu, pomiędzy IX a XI
żebrem, między żołądkiem, przeponą i lewą nerką. Jej długa oś w pozycji leżącej biegnie wzdłuż
dziesiątego żebra. Wielkość i kształt śledziony w dużej mierze zależy od stopnia wypełnienia jej
krwią. Waży około 200g i mieści około 50ml krwi, chociaż może jej zmagazynować kilkakrotnie
więcej. Barwa śledziony jest żywoczerwona, a konsystencja krucha i miękka.

Funkcje i czynność śledziony:

•

usuwa z krwiobiegu stare krwinki czerwone

•

czynność fagocytowa polega na eliminowaniu wirusów, bakterii, grzybów, czasem
pasożytów, wytwarzaniu przeciwciał (produkcja gammaglobuliny),

•

produkcja limfocytów

•

w życiu płodowym śledziona współpracuje ze szpikiem oraz wątrobą, produkuje erytrocyty i
limfocyty

•

śledziona to zbiornik krwi

•

limfocyty odpowiadają za odporność organizmu

•

śledziona – "cmentarzysko erytrocytów"

Tarczyca

Gruczoł wydzielania wewnętrznego. Składa się z dwóch płatów bocznych i części środkowej, czyli
więziny. Tarczyca leży na wysokości między drugą a czwartą cząstką tchawicy, a kończy się na
wysokości piątej chrząstki. Powierzchnie tarczycy pokrywa torebka łącznotkankowa. Gruczoł ma
budowę zrazikową. Waga tarczycy u dorosłego waha się od 20 do 40 g.

Czynność tarczycy polega na wychwytywaniu jodu z osocza krwi. Biosyntezie hormonów i
wydzielaniu ich do krwi.

Do hormonów tarczycy zaliczamy tyroksynę oraz trójjodotyroninę, która działa
dziesięciokrotnie silniej od tyroksyny.

Działanie tyroksyny polega na pobudzaniu przemiany materii, pod wpływem tyroksyny zrasta
zużycie tlenu, szczególnie przez mięśnie i wątrobę.

Tyroksyna i trójjodotyna niezbędne są dla prawidłowego zrostu, obydwa hormony pobudzają,
przyspieszają dojrzewanie tkanek. Tyroksyna wpływa na układ krążenia zwiększając pojemność
minutową serca, oraz przyspiesza akcję serca (powoduje tachykardię). Niedobór tyroksyny we
wczesnym dzieciństwie możę prowadzić do otępienia umysłowego, poziom inteligencji będzie
niższy.

Tarczyca u płodu (już w 4 mies) zaczyna wytwarzać własne hormony – pozostałe hormony
docierają przez łożysko od matki.

Prawidłowa czynność tarczycy – nazywa się eutyrozą
Nadczynność tarczycy – hipertyreoza
Niedoczynność tarczycy – hipotyreoza

Powiększenie tarczycy prowadzi do powstania wola (łac. struma) widocznego na szyi, albo
niewidocznego - powstałego za mostkiem.

Wole najczęściej związane jest z małą ilością jodu w powietrzu. Niedoczynność tarczycy we
wczesnym okresie płodowym może prowadzić odo upośledzenia umysłowego nazywanego
"kretynizmem".

Jeżeli niedoczynność tarczycy występuje w wieku młodzieńczym, występują także objawy
otępienia i zwolnienia wzrostu.

Niedoczynność tarczycy u dorosłych objawia się: wysuszeniem i zgrubieniem skóry, obrzękiem
twarzy ("twarz nalana"), spowolnienine mowy, ochrypły gruby głos, podstawowa przemiana materii
jest obniżona.

Schorzenie związane z nadczynnością tarczycy – Gravesa-Basedowa, częściej występuje u kobiet i
daje bardzo charakterystyczne objawy: duży wytrzeszcz gałek ocznych, tarczyca powiększona w
formie wola, ogromna nadpobudliwość, drżenie rąk, wilgotna skóra ("zlewne poty"), raczej
wychudzenie.

Gruczoły przytarczyczne:

Gruczoły przytarczyczne, występują w liczbie trzech znajdują się na tylnej ścianie tarczycy.
Przytarczyce produkują hormon, który nazywa się parathormon. Hormon ten działa ściśle w
związku z przysadką mózgową. Parathormon zwiększa wchłanianie wapnia z przewodu
pokarmowego, zwiększa wchłanianie wapnia w nerkach. Wszystkie te funkcje prowadzą do
wzrostu poziomu wapnia we krwi. Nadmiar parathormonu prowadzi do wzrostu poziomu wapnia
we krwi, ten stan określa się jako gruczolak przytarczyc. Niedoczynność, niedobór patahormonu
prowadzi do tężyczki, która polega na nadmiernym pobudzeniu nerwowym w postaci skurczów
tonicznych i klonicznych mięśni.

Gruczoł nadnerczowy:

Gruczoł nadnerczowy, nadnercza (glandula super renalis) nadnercza są bardzo ważnym
gruczołem, zbudowane są z części rdzennej i części korowej. Część rdzenna zawiera komórki
układu współczulnego, które produkują adrenalinę (adrenalina – 80%, noradrenalina – 20%).
Noradrenalina posiada zdolność kurczenia naczyń krwionośnych, a więc wzrost ciśnienia tętniczego
krwi. Natomiast adrenalina oprócz tego wpływa na przemianę węglowodanową, powoduje
zwiodczenie mięśni gładkich przewodu pokarmowego, pobudza również czynność serca.

Kora nadnerczy – zbudowana jest z trzech warstw, a każda z nich produkuje własne hormony:

•

warstwy kłębkowej

, wydziela mineralokortykoidy, ich przedstawicielem jest aldosteron,

który reguluje gospodarkę mineralną, zwiększa wchłanianie sodu (zatrzymuje wodę w
organizmie, krwi krążącej jest więcej, przyczynia się do powstawania obrzęków w
okolicach powiek i kostek kończyn dolnych, zwiększa się też ciśnienie krwi).

•

siateczkowej

, produkuje hormony płciowe: u mężczyzn – testosteron i śladowo progesteron;

u kobiet – estrogen i progesteron.

•

pasmowatej,

wydziela hormony z grupy glikokortykoidów. Przedstawicielem tej grupy jest

koltyzor, który powoduje nasilenie procesów glikogenezy, podnosi poziom tłuszczów we
krwi, hamuje odczyny odpornościowe ustroju przez niszczenie dojrzałych limfocytów.

Trzustka

Gruczoł wydzielania zewnętrznego (produkuje enzymy – amylaza i lipaza), ale również jest
gruczołem dokrewnym, ponieważ część trzustki – wyspy Langerhansa produkują dwa hormony:
komórki alfa – glikogen, komórki beta – insulinę.

Insulina obniża poziom cukru we krwi, a glikogen podwyższa.
100 – norma cukru we krwi.

PODSUMOWANIE DO SPRAWDZIANU:

Gruczoły dokrewne – narządy gruczołowe, które nie mają przewodów wyprowadzających i oddają
swą wydzielinę bezpośrednio do krwi.

Substancje wydzielane przez te gruczoły to hormony. Charakteryzują się tym, że działają w
obszarach odległych od miejsca swojego powstania, dokąd zostają przeniesione krwią. Zadaniem
ich jest regulacja i koordynacja czynności narządów oraz na utrzymywaniu stałości składu
środowiska wewnętrznego.

Pod względem chemicznym hormony można podzielić na:

•

pochodne fenolu (adrenalina, tyroksyna)

•

hormony białkowe (hormony przysadki, insulina, parathormon)

•

hormony sterydowe (hormony kory nadnerczy, hormony płciowe)

Przysadka (hypophysis):

•

tylny płat przysadki:

1. hormon antydiuretyczny (ADH), reguluje gospodarkę wodną ustroju, wydalanie wody

wraz z moczem; działa na nerki, powodując zatrzymanie wody i wydzielanie
zagęszczonego moczu

2. oksytocyna, bierze udział w wydzielaniu mleka podczas laktacji, wspomaga

zapłodnienie komórki jajowej oraz odgrywa ważną rolę podczas porodu

•

przedni płat przysadki:

1. hormon wzrostowy, zwany także somatotropiną, powoduje wzrost wszystkich tkanek,

które mają możliwość wzrastania

2. ACTH, czyli hormon andrenokortykotropowy, pobudza wydzielanie hormonów kory

nadnerczy

3. TSH, czyli hormon tyreotropowy, pobudza wzrost i czynność komórek w pęcherzykach

tarczycy. Brak tego hormonu może prowadzić do nieczynności tarczycy, a nadmierne
wydzielanie do nadczynności.

4. folikulostymulina
5. hormon luteinizujący
6. hormon luteotropowy

Tarczyca, gruczoł tarczowy (glandula thyroidea):

1. tyroksyna, zwiększanie aktywności metabolicznej większości tkanek ustrojowych,

wzmaga także aktywność procesów psychicznych wywołując stan wzmożonego
pobudzenia i niepokoju

2. tyreoglobulina
3. dwujodotyronina
4. trójjodotyronina

Gruczoły przytarczyczne:

1. patahormon - reguluje gospodarkę wapniowo-fosforanową w ustroju; zmniejsza

wchłanianie zwrotne fosforanów w kanalikach nerkowych, wskutek czego następuje
ucieczka fosforanów z moczem i w następstwie tego spadek ich stężenia w płynach
ustrojowych.

Gruczoły nadneczowe, nadnercza:

•

część rdzeniowa nadnerczy
1. adrenalina, dziąła silniej na serce, wzmagając jego czynność oraz zwiększa przemianę

materii; zwiększa dopływ krwi do mięśni, przyspieszając czynność serca i zwiększając
jego pojemność wyrzutową wskutek przesunięcia krwi z obszaru skórnego do
jelitowego; powoduje uwalnianie glukozy z glikogenu w wątrobie, dostarczając mięśnią
dodatkowego źródła energii

2. noradrenalina, posiada zdolność kurczenia naczyń krwionośnych, a więc wzrost

ciśnienia tętniczego krwi

Kora nadnerczy:

•

mineralokortykoidy kory nadnerczy:
1. hydrokortyzon, wywiera wpływ na przemianę węglowodanową i chroni ustrój przed

stresem

2. kortykosteron, działa podobnie do aldosteronu tylko słabiej i jest wytwarzany w

znacznie większych ilościach

3. aldosteron, reguluje gospodarkę elektrolitową, działa na nerki powodując zatrzymanie

sodu w ustroju, z równoczesnym wydalaniem potasu

Trzustka:

1. insulina, komórki beta, obniża cukier we krwi
2. glikogen, komórki alfa, podwyższa cukier we krwi

Gruczoły płciowe:

•

jajnik
1. estrogen, powoduje wzrost i rozpulchnianie błony śluzowej macicy, z chwilą pęknięcia

pęcherzyka jajnikowego wydzielanie estrogenów zmniejsza się, a dalszą kontrolę nad
wzrostem błony śluzowej przejmuje ciałko żółte

2. progesteron, wytwarza ciałko żółte, które powstaje w miejscu pękniętego pęcherzyka

jajnikowego; pod wpływem progesteronu błona śluzowa macicy grubieje, zachodzi w
niej szereg złożonych zmian, które przygotowują ją do ciąży

•

jądro
1. testosteron, pobudza wzrost kości i mięśni w kierunku kształtów męskich, powoduje

również wzrost narządów płciowych; charakterystyczną cechą wywołaną przez
testosteron jest zgrubienie głosu, wskutek wzrostu krtani i więzadeł głosowych

2. androgeny

Hormony lokalne:

Substancje, które występują w tkankach w postaci fizjologicznie nieczynnej, lecz mogą się
aktywować w pewnych okolicznościach i wywoływać głębokie zmiany w bezpośrednim
sąsiedztwie. Należą do nich:

1. acetylocholina, poza rolą pośrednika w przekazywaniu pobudzenia nerwowego, jest

niezbędna do powstania czynności rytmicznych, np skurczów serca

2. histamina jest wytwarzana razem z heparyną przez komórki tuczne, histamina jest

oodpowiedzialna za miejscowe i ogólne odczyny alergiczne

3. heparyna, wytwarzana razem z histaminą przez komórki tuczne
4. serotonina, występuje w błonie śluzowej przewodu pokarmowego, w mózgu i płytkach

krwi; rola fizjologiczna nie jest znana; wywiera duży wpływ na krążenie, oddychanie,
mięśnie gładkie i układ nerwowy

Gruczoły wydzielania zewnętrznego – produkują enzymy, posiadają przewody wyprowadzające.

Gruczoły wydzielania wewnętrznego (dokrewne) tym różnią się od gruczołów wydzielania
zewnętrznego, że nie posiadają przewodów wyprowadzających. Ich wydzielina pochodzi
bezpośrednio od krwi. Gruczoły wydzielania wewnętrznego to: przysadka mózgowa, tarczyca,
nadnetcza itp. Gruczoły wydzielania zewnętrznego to: gruczoły potowe, łojowe, ślinianki.