Teoria poznania
•
Teoria poznania, czyli epistemologia lub gnoseologia jest
jednym z g
łównych działów filozofii
• Obejmuje obszern
ą problematykę dotyczącą natury
ludzkiego poznania,
źródeł poznania, wartości rezultatów
poznawczych, zasi
ęgu ludzkiego poznania i stopnia jego
pewno
ści.
PDF created with pdfFactory Pro trial version
Teoria poznania
• Teoria poznania jako odr
ębna dyscyplina filozoficzna pojawia się w
nowo
żytnej filozofii, choć liczne jej problemy zgodnie potem zaliczone do
teorii poznawczych, podejmowane by
ły już w starożytności i
średniowieczu
• W staro
żytności na oznaczenie poznania używano dwóch terminów
episteme i gnosis. Przez episteme (nauka o wiedzy) rozumiano wszelk
ą
wiedz
ę praktycznie używaną, sprawdzalną, dyskursywną,
demonstratywn
ą. Przez gnosis (nauka o poznaniu) wiedzą pojęciową,
teoretyczn
ą, spekulatywną, aprioryczną.
PDF created with pdfFactory Pro trial version
Rozwój epistemologii jako
dyscypliny filozoficznej.
• Pocz
ątki badań epistemologicznych tkwią już w filozoficznym
odró
żnieniu świata rzeczywistego takiego jaki on jest sam w
sobie niezale
żnie od człowieka – i świata zjawisk dostępnych
cz
łowiekowi w jego doświadczeniu zmysłowym.
• Odró
żnienie rzeczywistości i jej przejawu (zjawiska) legło u
podstaw wszelkiego my
ślenia filozoficznego.
• Filozoficzne refleksje dotycz
ące poznania świata zaczynały
si
ę z reguły od próby wyjaśnienia faktu percepcji zmysłowej
oraz powi
ązania zmysłow z myśleniem za pomocą pojęć
ogólnych.
PDF created with pdfFactory Pro trial version
Czym jest samo poznanie?
Dwa znaczenia „poznania”
1.
Poznanie – ogó
ł psychicznych aktów człowieka ( np.
spostrzeganie, s
łuchanie, wnioskowanie, abstrahowanie)
maj
ących na celu uzyskanie określonych wiadomości.
2. Poznanie – ogó
ł wyników tych aktów, czyli rezultatów
poznawczych. Ka
żdy rezultat poznawczy jest poprzedzony
odpowiednimi aktami poznawczymi. Jest to w
łaściwie
jeden proces, rozpoczynaj
ący się skierowaniem aktów na
jaki
ś przedmiot, a kończący się sformułowaniem zdobytych
wyników. Dyscyplina filozoficzna, która czyni poznanie ( w
obu znaczeniach) przedmiotem zainteresowania, nazywa
si
ę epistemologią albo gnoseologią. Zawsze chodzi nam o
poznanie pewne, warto
ściowe, precyzyjne, jasne,
sprawdzalne, logiczne, adekwatne. Epistemologia jest
nauk
ą krytyczną.
PDF created with pdfFactory Pro trial version
Zagadnienie epistemologiczne
1.Zagadnienie mo
żliwości poznawczych
cz
łowieka, albo zagadnienie poznawalności
rzeczywisto
ści.
2. Zagadnienie
źródeł poznania: aspekt
genetyczny (Sk
ąd płynie nowa wiedza?
Jakie jest jej pochodzenie?)
3. Zagadnienie prawdy
PDF created with pdfFactory Pro trial version
Zagadnienie mo
żliwości poznawczych człowieka
Zagadnienie mo
żliwości poznawczych człowieka, albo
zagadnienie poznawalno
ści sprowadza się do dwóch
stanowisk:
1. Idealizmu teoriopoznawczego – koncepcji wskazuj
ącej,
że żadna rzeczywistość istniejąca w pełni obiektywnie nie
jest w ogóle mo
żliwa do poznania, a wiedza, którą człowiek
posiada mówi jedynie o jego wewn
ętrznych przeżyciach
psychicznych
2. Realizmu teoriopoznawczego - pogl
ądu głoszącego, iż
rzeczywisto
ść zewnętrzna wobec świadomości ludzkiej jest
– przynajmniej w cz
ęści poznawalna, a wyniki poznawcze w
pewnym stopniu wiernie odzwierciedlaj
ą własności tej
rzeczywisto
ści.
PDF created with pdfFactory Pro trial version
Idealizm teoriopoznawczy a rozwój
Idealizm
teoriopoznawczy
epistemologiczny
idealizm immanentny
(G. Berkeley)
epistemologiczny
idealizm transcendentalny
(I. Kant)
PDF created with pdfFactory Pro trial version
Subiektywizm bytów czy fantasmagoria Berkeley’a
(…) Nie istnieje
żadna inna substancja oprócz
ducha, czyli tego co postrzega.
Żeby to dosadniej
wykaza
ć należy zauważyć, że jakościami
zmys
łowymi są kolor, kształt ruch, zapach, smak itp.,
to znaczy idee postrzegane przez zmys
ły. Otóż
istnienie idei w rzeczy, która nie postrzega jest jawn
ą
sprzeczno
ścią, gdyż posiadać ideę znaczy tyle co
postrzega
ć. Wobec powyższego to, w czym istnieje
kolor, kszta
łt i tym podobne jakości musi postrzegać,
a st
ąd wynika jasno, że nie może istnieć niemyśląca
substancja, która stanowi
łaby podłoże tych idei.
Berkeley
G., Traktat o zasadach ludzkiego poznania,cz.I,7.
PDF created with pdfFactory Pro trial version
Poznanie wed
ług I. Kanta
n
I. Kant by
ł przekonany o aktywnej woli umysłów i
rozumu w procesie poznania. Dotychczasowi
filozofowie s
ądzili, że charakter treści poznawczych
umys
łu ludzkiego jest określony przez to na co się
kieruje,
że podmiot poniekąd dostosowuje się do
przedmiotu. Natomiast Kant by
ł wprost przeciwnego
zdania, umys
ł kształtuje to co poznaje, przedmiot
dostosowuje si
ę do podmiotu. Tak więc powszechnie
uznawany zwi
ązek między poznającym podmiotem, a
poznawczym przedmiotem zosta
ł przez Kanta
odwrócony (przewrót kopernika
ński w filozofii).
n
Twierdzi
ł też, że nie możemy wniknąć to co istnieje
ca
łkiem niezależnie, od świadomości, czyli w świat
„rzeczy samych w sobie”. S
ą one niepoznawalną sferą
rzeczywisto
ści
PDF created with pdfFactory Pro trial version
Opozycja wobec idealizmu epistemologicznego
n
W opozycji do idealizmu epistemologicznego znajduj
ą
si
ę wszyscy filozofowie, którzy sądzą, że w procesie
poznania cz
łowiek przekracza sferę immanentną, czy
transcendentaln
ą i faktycznie kontaktuje się z
transcendentaln
ą rzeczywistością. Tym samym
potwierdzaj
ą oni potocznie żywione przeświadczenie, że
stykamy si
ę z czymś obiektywnym, a więc tylko z
w
łasnymi przeżyciami czy konstrukcjami.
n
Do przedstawicieli tego nurtu nale
żeli m.in. Arystoteles,
Tomasz z Akwinu, Francis Bacon, Holbach, a wi
ęc
filozofowie reprezentuj
ący różne zapatrywania na naturę
bytu. Stoj
ą oni na gruncie realizmu epistemologicznego.
PDF created with pdfFactory Pro trial version
Negatywne pogl
ądy na temat poznania
Negatywne pogl
ądy
na temat poznania
Agnostycyzm
Szko
ła sceptyków
PDF created with pdfFactory Pro trial version
Agnostycyzm
n
Agnostycyzm ( z gr. agnostos – niepoznawalny). G
łosi on,
że pewne dziedziny bytu, bądź nawet cała rzeczywistość
transcendentalna s
ą niedostępne poznaniu ludzkiemu, że
w procesie poznania nieuchronnie stykamy si
ę czymś
niepoznawalnym. W zwi
ązku z tym powinniśmy odstąpić
od bada
ń naukowych.
n
Agnostycyzm pojawi
ł się w filozofii w rozmaitym zakresie i
z ró
żnych powodów. Przykładem agnostycyzmu, który
zrodzi
ł się z pobudek religijnych jest system Spinozy, który
uto
żsamiał przyrodę z Bogiem. i tylko dwa atrybuty:
rozci
ągłość i myślenie uznawał za dostępne naszemu
poznaniu, inne jego zdaniem mog
ą być rozwikłane przez
wiar
ę.
n
Hume: nie docieramy poznawczo do zwi
ązków
przyczynowych zachodz
ących w świecie, a gdyby nawet
one istnia
ły, to i tak pozostawałyby niepoznawalne.
PDF created with pdfFactory Pro trial version
Szko
ła sceptyków
n
W antycznej Helladzie istniała szkoła sceptyków ( z gr. skeptomai –
szukam, roztrząsam), założona przez Pyrrona z Elidy. Uzasadniała ona
pewien ideał życia: jeśli nie posiadamy o niczym wiedzy pewnej, to
szczęście można znaleźć w niezmąconym spokoju, w obojętności i
nieangażowaniu się w żadne sprawy..
n
Zdaniem sceptyków nie mają racji tzw. dogmatycy, tzn. ci, którzy w
ogóle coś twierdzą. Bowiem za każdym twierdzeniem o
transcendentalnej rzeczywistości można przytoczyć zarówno argumenty
za jak i kontrargument.
n
Sceptycy rozróżniali dwie drogi zdobywania wiedzy: bezpośrednią
(zmysłową) i pośrednią (rozumową), która może mieć charakter
indukcyjny albo dedukcyjny. Ale wszystkie drogi nie zapewniają
pewności poznania
n
W czasach nowożytnych powstał sceptycyzm metodologiczny
Kartezjusza.
n
O ile dla starożytnych sceptyków wątpienie było ostatecznym rezultatem
rozważania dla Kartezjusza były narzędziem do poszukiwania prawdy.
Kartezjusz wątpił by odkryć sądy o najwyższym stopniu pewności –
dowód nie-wprost.
PDF created with pdfFactory Pro trial version
Zagadnienie
źródeł poznania
W rozwa
żaniach filozofów różnych szkół i
kierunków mówi si
ę o trzech ich rodzajach:
n
do
świadczeniu (empiryzm)
n
rozumie (racjonalizm)
n
źródle przekraczającym sferę dociekań
rozumowych (irracjonalizm)
PDF created with pdfFactory Pro trial version
Racjonalizm
n
Ju
ż Demokryt twierdził, że poznanie „zmysłowe”
jest ciemne, a „rozumowe” – jasne
n
Platon uwa
żał, że prawdziwa wiedza dotyka
prawdziwego bytu „idei” zrodzonych w umys
łach
tych co umi
łowali mądrość.. Platon jako
przedstawiciel skrajnego racjonalizmu
metodologicznego, czyli aprioryzmu, uwa
żał że
rozum w procesie poznania jest
samowystarczalny. Wed
ług niego „nabywanie”
wiedzy polea na „przypominaniu”. Apriorystami
byli tak
że Leibniz i Kartezjusz
PDF created with pdfFactory Pro trial version
Empiryzm
n
Ogromn
ą ilość informacji jakie mamy o świecie zawdzięczamy
zmys
łom. Według Arystotelesa niezbędnym źródłem poznania
jest kontakt z rzeczywisto
ścią. Arystoteles należy do grupy
okre
ślanej mianem empirystów genetycznych. Do jej grona
zalicza si
ę też John Locke’a, który protestował przeciwko
kartezja
ńskiej koncepcji wiedzy wrodzonej. Locke wszystkie
tre
ści przekazane przez doświadczenie (zewnętrzne i
wewn
ętrzne) nazywał ideami prostymi., które są właściwym
materia
łem naszej wiedzy. Rola rozumu sprowadza się do
dowolnego
łączenia rozmaitych idei prostych w idee złożone.
Stanowisko empiryzmu metodologicznego o zabarwieniu
antytranscentendalnego reprezentowa
ł Berkeley. Uważał, że
zmys
ły są źródłem poznania nawet w matematyce – zbiorze
linii czy figur geometrycznych.
n
Empirystami byli m.in. Fransic Bacon czy J. S. Mill. Wed
ług
nich obserwacja i eksperyment stanowi
ą nieodzowny punkt
wyj
ścia ludzkiej działalności poznawczej, lecz potrzebna jest
te
ż współpraca rozumu.- Fr. Bacon pisze, że „nie skrzydeł
trzeba lecz o
łowiu poznającemu rozumowi”.
PDF created with pdfFactory Pro trial version
Irracjonalizm
Irracjonalizm
n
Zarówno empiry
ści jak i racjonaliści sądzili, że można
pozna
ć prawdę, opierając się na naturalnych
przyrodzonych cz
łowiekowi zdolnościach. Plotyn i jego
szko
ła to przykład irracjonalizmu. Augustyn z intuicją
intelektualn
ą, wynikiem nadprzyrodzonym: olśnienie
mistyczna intuicja, podnios
ła ekstaza, nadprzyrodzone
‘nawiedzenie”,
łaska boska, wiara jako atrybutami
poznania te
ż wpisuje się do grupy irracjonalistów.
n
Poznanie zachodzi dzi
ęki wierze, rozum jest tylko
narz
ędziem.
PDF created with pdfFactory Pro trial version
Metoda, technika i
narz
ędzie badawcze
dr B
łażej Balewski
PDF created with pdfFactory Pro trial version
Granice mego j
ęzyka
wskazuj
ą granice mego
świata
Ludwig Wittgensteian
PDF created with pdfFactory Pro trial version
(...) Wydobycie logiki z j
ęzyka potocznego
jest niepodobie
ństwem. Język przesłania
my
śl, tak, że z zewnętrznej formy szaty nie
mo
żna wnosić o formie przybranej w nią
my
śli. Kształtowaniu szaty przyświecają
bowiem zgo
ła inne cele niż ujawnienie
formy cia
ła.(...)”
Ludwig Wittgensteian
Tractatus logico-philosophicus, w przek
ładzie Wolniewicz B, Warszawa, 1970r., za: Markiewicz B.,Flizofia. Wybór
tekstów, WSiP, Warszawa, 1986r.,s.396
PDF created with pdfFactory Pro trial version
Reizm/Konkretyzm/
Reizm/Konkretyzm/
Pansomatyzm
Pansomatyzm
„Czego
ż domaga się reizm?tego tylko, by w
wypowiedziach ostatecznych, a wi
ęc i we
wszystkich ostatecznych wyja
śnieniach słów nie
by
ło innych rzeczowników lub przymiotników, jak
tylko te rzeczowniki lub przymiotniki konkretne.(...)
Zamiast rzeczownik lub przymiotnik mówimy
krótko - imi
ę. Dyrektywę reizmu można będzie
wtedy uj
ąć jak następuje: starajmy się o to aby
ka
żdą wypowiedź umieć sprowadzić do formy
nie zawieraj
ącej innych imion oprócz imion
konkretnych.(...)
Kotarbi
ński T., O postawie reistycznej, czyli
konkretystycznej,(w: ) Kotarbi
ński T., Wybór pismT.2.Warszawa, 1958r
.
PDF created with pdfFactory Pro trial version
Metoda badawcza
n
(gr.)
methodos
methodos – droga wiod
ąca do
okre
ślonego celu,
Mi
śkiewicz B., Wstęp do badań historycznych, PWN,
Warszawa, 1974r.s. 193
n
(gr.)
methodos
methodos badanie
Kopali
ński W., Słownik wyrazów obcych, WP,
Warszawa, 1983
n
μέθσδσξ – metoda dyskusji, metoda
dzielenia rzeczy na rodzaje
Platon, Pa
ństwo (tłum.) Witwicki
W.PWN, Warszawa
,
1956
PDF created with pdfFactory Pro trial version
Metoda dyskusji
Metoda dyskusji
n
Μέθσδσξ
n
Nie gardzi tym co lichsze na rzecz, tego co
wa
żniejsze
Platon, Pa
ństwo (tłum.) Witwicki W.PWN, Warszawa
,
1956,s.227
PDF created with pdfFactory Pro trial version
Metoda dzielenia rzeczy
Metoda dzielenia rzeczy
na rodzaje
na rodzaje
n
Μέθσδσξ
n
Najwa
żniejsza rzecz przy rozważaniu
zagadnie
ń
n
Mo
że wymagać rozwlekłości,
uniemo
żliwiając w ten sposób zdobycie
wprawy
Platon, Pa
ństwo (tłum.) Witwicki W.PWN, Warszawa
,
1956,s.227
PDF created with pdfFactory Pro trial version
Metoda badawcza
n
W. Zaczyński za metodę badawczą rozumie sposób
systematycznie stosowany, to znaczy stosowany w danym
przypadku z intencją zastosowania go także przy ewentualnym
powtórzeniu się analogicznego zadania lub też są to określone
sposoby poznawania wybranego wycinka rzeczywistości,
które cechują się tym , że są: celowe, planowe, obiektywne,
dokładne, wyczerpujące
n
S. Nowak przez metodę naukową rozumie określony,
powtarzalny sposób rozwiązywania problemu” [...]“Metoda
badań empirycznych to tyle, co określony powtarzalny sposób
uzyskiwania pewnego typu informacji o rzeczywistości,
niezbędnych dla rozwiązania określonego typu problemu
badawczego, szukanie odpowiedzi na pytanie określonego
rodzaju przez szeroko pojmowaną obserwację rzeczywistości
PDF created with pdfFactory Pro trial version
Typy metod badawczych
Typy metod badawczych
n
Metody ilo
ściowe (statystyczne)
n
Metody jako
ściowe (opisowe)
n
Metody mieszane
PDF created with pdfFactory Pro trial version
Wybrane metody opisowe
Wybrane metody opisowe
n
Wnioskowanie indukcyjne
n
Metoda porównawcza
n
Metoda filologiczna
n
Analiza milcz
ących źródeł
PDF created with pdfFactory Pro trial version
Metoda por
Metoda por
ó
ó
wnawcza
wnawcza
n
Metoda porównawcza – pozwala na dwojakie
dociekanie. Z jedej strony na zbli
żanie różnych
zjawisk i wykrywanie podobie
ństw między nimi. Z
drugiej za
ś strony umożliwia także określenie
ró
żnic pomiędzy nimi
n
Metoda porównawcza jest skuteczna w tych
obszarach w których wyst
ępuje znaczna
powtarzalno
ść i możliwym jest znalezienie
analogii
PDF created with pdfFactory Pro trial version
Metoda filologiczna
Metoda filologiczna
n
Metoda filologiczna zwana te
ż leksykalną
n
Rozumiana jest w dwojaki sposób.
1.
Ogólne dochodzenia do prawdy, poprzez
odczytywanie znaczenia j
ęzyka
2.
Po
średnia forma dochodzenia do prawdy
PDF created with pdfFactory Pro trial version
Technika i narz
ędzie badawcze
n
Wg Pilcha technika badawcza jest
pojęciem podrzędnym wobec metody i
nadrzędnym w stosunku do narzędzia
badawczego. Do jej realizacji
niezbędnym jest narzędzie badawcze,
czyli instrument służący do technicznego
gromadzenia danych z badań
PDF created with pdfFactory Pro trial version
Klasyczna koncepcja prawdy
n
Zgodno
ść myśli z rzeczywistością –
adaequuatio intellectus et rei
n
„Wszelka sztuka i wszelkie badanie, a podobnie
te
ż wszelkie zarówno działanie jak i
postanowienie, zdaj
ą się zdążać do jakiegoś nie
zakrytego dobra i dlatego trafnie okre
ślono
dobro jako cel wszystkiego d
ążenia. (...)
Arystoteles, Etyka
nikomachejska, t
łum. Gromska D., Warszawa, 1959r., t.1. I-IV
PDF created with pdfFactory Pro trial version
Metodologia nauk
ekonomicznych
Błażej Balewski
(na podstawie materiałów p. prof.. M. Ratajczyka)
PDF created with pdfFactory Pro trial version
Rozumienie nauki
• Nauka rozumiana funkcjonalnie (czynnościowo) jest badaniem
naukowym, czyli rodzajem działalności społecznej, mającej za cel
rzetelne poznanie pewnego fragmentu lub aspektu rzeczywistości oraz
systematyczne i komunikatywne ujęcie jego wyników.
• Nauka rozumiana wynikowo – w szerokim sensie – to rodzaj
wiedzy, nazwanej wiedzą naukową, uzyskanej przez badania
organizowane racjonalnie. Z kolei nauką rozumianą wynikowo w
węższym znaczeniu jest dyscyplina naukowa, czyli system wiedzy
uzyskany przez racjonalne zbadanie fragmentu lub aspektu
rzeczywistości.
PDF created with pdfFactory Pro trial version
Metodologia nauki
Dyscypliny naukowe traktujące o racjonalności tworzenia wiedzy
oraz o celach wytworzonej wiedzy to metodologie nauk. Nazwa
“metodologia nauki” etymologicznie i dosłownie znaczy tyle, co
nauka o metodach badań (wąska interpretacja).
Szeroka interpretacja: wiedza dotycząca nie tylko samych metod
badawczych (tj. doboru i tworzenia układów czynności
badawczych), ale również warunków (psychicznych, społecznych
czy technicznych) uzyskiwania i formułowania wiedzy, a
zwłaszcza cech, jakie powinna mieć wiedza, by zasługiwała na
nazwę naukowej.
PDF created with pdfFactory Pro trial version
Główna cecha badania naukowego
Najbardziej ogólną i ważną cechą badań naukowych jest
racjonalność. Racjonalne jest takie badanie, którego cel ustalono,
a metody realizacji oparto na aktualnej i adekwatnej do tego celu
wiedzy metodycznej. Oznacza to, że badacz zachowujący postawę
racjonalną:
a) zna kryteria kwalifikowania wyników badań do wiedzy naukowej,
czyli jest świadomy cech odróżniających wiedzę naukową od
nienaukowej,
b) dąży do uzyskiwania wiedzy spełniającej kryteria racjonalności,
c) realizuje tematy badawcze metodami uznanymi za właściwe przez
specjalistów z dziedziny, w której podjął badanie,
d) zna i stosuje zasady redagowania tekstów naukowych
.
PDF created with pdfFactory Pro trial version
Racjonalność a metodyka
Racjonalność badania jest też określana jako metodyczność, czyli trafność
doboru metod i środków do założonych celów badawczych i do warunków
ich realizacji, pozwalająca uzyskiwać wiedzę o wymaganych walorach
naukowych przy możliwie małych nakładach sił i środków.
PDF created with pdfFactory Pro trial version
Ró
żnice między poznawaniem nienaukowym a
poznawaniem naukowym
Poznawanie nienaukowe
Poznawanie naukowe
Jest poznawaniem
okazjonalnym i
niemetodycznym.
Jest podporządkowane
założonemu celowi i metodyczne.
Odbywa się w warunkach nie
sprzyjających otrzymaniu
ścisłej i pewnej wiedzy.
Odbywa się w warunkach
sprzyjających otrzymaniu ścisłej i
pewnej wiedzy.
Jest powierzchowne –
ograniczone do zewnętrznych
objawów i cech rzeczy.
Zmierza do wykrywania ukrytych
i zarazem istotnych zjawisk i
cech rzeczy.
Jest bezinstrumentalne.
Jest instrumentalne.
Jest dokonywane za pomocą
potocznych pojęć.
Jest dokonywane za pomocą
precyzyjnych pojęć.
Jego wyniki są kumulowane w
naturalnej pamięci.
Jego wyniki są utrwalane w
formie pisemnej.
PDF created with pdfFactory Pro trial version
Procesy poznawcze oraz
praktyczne funkcje wiedzy
Typowe procesy poznawcze
Praktyczne funkcje wiedzy
Wyróżnianie cech
identyfikacyjnych: czym są
badane przedmioty?
Ułatwianie rozpoznawania
przedmiotów i ich klasyfikacji
Wyróżnianie cech użytkowych:
czemu dany przedmiot może
służyć?
Wskazywanie rodzajów
zastosowania lub
wykorzystania przedmiotu
Określanie relacji między
przedmiotami
Dostarczanie kryteriów do
klasyfikacji przedmiotów
Określanie diagnostycznych
cech rzeczy i zjawisk oraz
wykrywanie związków
przyczynowych
Wskazywanie, jak wykorzystać
zasoby i warunki, jakie środki i
działania stosować dla
osiągania celów
PDF created with pdfFactory Pro trial version
G
łówne współczesne stanowiska
metodologiczne
1.
Falsyfikacjonizm (K. Popper)
• odpowiedź na słabości indukcjonizmu
• teorii nie można uznać za prawdziwą w wyniku wnioskowania indukcyjnego
• możemy uczyć się na błędach
• pierwszy etap to formułowanie teorii o charakterze hipotez tymczasowych
• drugi etap to rygorystyczne testowanie ukierunkowane nie na potwierdzenie
ale falsyfikację
• odrzucenie hipotezy sfalsyfikowanej stanowi bodziec do dalszego rozwoju
nauki
• hipoteza nie sfalsyfikowana ulega umocnieniu, im więcej pozytywnych
testów, tym wyższy poziom umocnienia
• falsyfikacjonizm wyrafinowany w przeciwieństwie do tzw. naiwnego:
kryterium oceny teorii stała się zdolność generowania tzw. nowych faktów,
czyli przewidywania faktów, które nie były wykorzystywane przy jej
konstruowaniu
PDF created with pdfFactory Pro trial version
G
łówne współczesne stanowiska
metodologiczne
2
. Koncepcja rewolucji naukowych (T. Kuhn)
• ciągłe testowanie hipotez i stopniowe narastanie wiedzy w
falsyfikacjonizmie
• zgodnie z koncepcją rewolucji naukowych rozwój nauki można podzielić
na okresy normalnego rozwoju i okresy rewolucyjnych zmian
• w okresach normalnego rozwoju badania są prowadzone zgodnie z
powszechnie obowiązującym paradygmatem
• paradygmat obejmuje: podstawowy światopogląd, cechy dobrej teorii,
teoretyczne ramy analizowania problemów, techniki i narzędzia
empirycznego testowania prognoz i hipotez
• narastanie wątpliwości co do podstawowych założeń dominującego
paradygmatu prowadzi do sytuacji kryzysowych, konstruowania hipotez
na bazie założeń nie wynikających z obowiązującego paradygmatu, czyli
do zmian rewolucyjnych, których efektem jest odrzucenie starego
paradygmatu i przyjęcie nowego
• nie ma gwarancji, że nowy paradygmat jest lepszy od starego, decyduje
wola większości
PDF created with pdfFactory Pro trial version
G
łówne współczesne stanowiska
metodologiczne
3
. Koncepcja naukowych programów badawczych (I.Lakatos)
•próba wypełnienie luki między falsyfikacjonizmem a koncepcją rewolucji
naukowych
•badacze uprawiają naukę nie niezależnie ale w ramach pewnych
programów badawczych
•w każdym programie dwie grupy założeń i zaleceń
•pierwsza grupa stanowi tzw. twarde jądro; hipotezy składające się na
twarde jądro nie podlegają falsyfikacji tak długo, jak długo obowiązuje dany
program
•druga grupa to tzw. pas ochronny, który może podlega modyfikacji pod
wpływem pojawiania się faktów, które nie są możliwe do wyjaśnienia w
ramach starych hipotez
•programy badawcze postępowe i podlegające degeneracji
•program jest postępowy gdy: 1. każda nowa teoria jest w stanie wyjaśnić
także „sukcesy” swej poprzedniczki (utrzymanie testowalnych i nie
odrzuconych hipotez poprzedniczki), 2.każda nowa teoria ma więcej
testowalnych hipotez czy prognoz niż poprzednia, 3. dodatkowe hipotezy
sformułowane w ramach nowej teorii znajdują potwierdzenie w testach
empirycznych
PDF created with pdfFactory Pro trial version
G
łówne współczesne stanowiska
metodologiczne
4. Instrumentalizm
Problem rozstrzygania o prawdziwości czy fałszywości hipotez nie jest w
ogóle brany pod uwagę. Jedynym celem teorii jest konstruowanie
prognoz. Jeśli prognozy okażą się trafne, czyli znajdą potwierdzenie w
testach empirycznych, to oznaczać to będzie tylko tyle, że teoria okazała
się użytecznym instrumentem przy formułowaniu (dość popularne w
naukach ekonomicznych).
5. Retoryka
Zdolność do przekonania większości do słuszności pewnych poglądów,
koncepcji.
PDF created with pdfFactory Pro trial version
Nauki formalne a nauki empiryczne
Nauki formalne
Nauki empiryczne
(dedukcyjne, aprioryczne)
(indukcyjne)
przedmiot: obiekty matematyczne, nazwy, zdania świat rzeczywisty, materialny
metody:
opierają się na rozumowaniu i intuicji opierają się na
doświadczeniu we
współdziałaniu z rozumem
metoda uzasadniania:jedynie dedukcyjna
metoda indukcyjna (także
hipotetyczno-dedukcyjna i
idealizacyjna
centralną role pełnią:twierdzenia-dowodzone prawa-uzasadniane na drodze
na drodze dedukcyjnej; doświadczalnej; dotyczą relacji
gdy udowodnione-są
między zjawiskami
prawdziwe w sensie rzeczywistego świata
definicji kohercyjnej (nie ma prawdziwe w sensie
mowy o przybliżonej klasycznej def.
prawdziwości);dotyczą
jest to prawdziwość przybliżona
własności obiektów matematycznych
i logicznych
PDF created with pdfFactory Pro trial version
Paradygmat nauk przyrodniczych
Paradygmat obowiązujący w naukach przyrodniczych można
streścić w takich słowach kluczowych: odgraniczenie od wpływów
zewnętrznych
(izolacja),
związki
przyczynowo
skutkowe,
mierzalność (ścisłość). Istotę tego paradygmatu oddaje też nazwa
często
pojawiająca
się
w
piśmiennictwie:
paradygmat
mechanistyczno-deterministyczny.
Konsekwencją myślenia mechanistyczno-deterministycznego
było nadanie prawom naukowym, obowiązującym w fizyce, chemii i
innych naukach przyrodniczych, swoistych cech, spośród których
do najważniejszych należą:
•
uniwersalność,
•
ścisłość i jednoznaczność,
•
niebanalność.
PDF created with pdfFactory Pro trial version
Nauki przyrodnicze a nauki ekonomiczne
Nauki ekonomiczne, tak samo jak inne nauki
społeczne, różnią od nauk
przyrodniczych zwłaszcza następujące cechy:
1.
złożoność badanych zjawisk,
2.
małe stosowanie metod ścisłych,
3.
używanie potocznego języka,
4.
niepełna obiektywność.
PDF created with pdfFactory Pro trial version
Ró
żnice między ekonomią a naukami ścisłymi
1)
odmienność źródeł obserwacji,
2) znaczenie uwarunkowań historycznych,
3) rola ludzkiej woli i celowości,
4) uwzględnianie możliwości uzyskania wiedzy poprzez
introspekcję
PDF created with pdfFactory Pro trial version
Paradygmat systemowy
Paradygmat systemowy nakazuje badać rzeczywistość w sposób
holistyczny, czyli całościowy (!) i co jest również ważne, uwzględniać w
badaniu nie tylko cechy ilościowe – mierzalne, ale również jakościowe. W
paradygmacie systemowym zaleca się badać obiekty łącznie z otoczeniem,
ponieważ właśnie otoczenie tworzy kontekst, w którym przebiegają
określone zdarzenia i procesy.
PDF created with pdfFactory Pro trial version
Cele badań w naukach ekonomicznych
Celem badań naukowych w naukach ekonomicznych jest
lepsze zrozumienie reguł, praw kształtujących
funkcjonowanie gospodarki zarówno w jej wymiarze
mikroekonomicznym, jak i makroekonomicznym
.
PDF created with pdfFactory Pro trial version
Metodologia nauk ekonomicznych
Hipotetyczno - dedukcyjny model nauki w
badaniach ekonomicznych
1. Obserwowanie
2. Uogólnianie wyników obserwacji (indukcja)
3. Wnioskowanie (dedukcja)
4. Krytyka powstałej wiedzy
PDF created with pdfFactory Pro trial version
Metodologia nauk ekonomicznych
Metoda dedukcji i indukcji w naukach społecznych:
Metoda dedukcji:
1. Hipoteza
2. Obserwacja
3. Przyjęcie lub odrzucenie hipotezy
Metoda indukcji:
1. Obserwacja
2. Szukanie wzorca
3. Wstępny wniosek - hipoteza
PDF created with pdfFactory Pro trial version
Za
łożenia strategii badawczych nauk empirycznych
Założenia indukcjonizmu
Założenia hipotetyzmu
Uznaje metodę indukcyjnego uogólnienia
faktów za główną metodę nauk
empirycznych.
Uznaje metodę stawiania hipotez i
metodę ich sprawdzania za główne
metody nauk empirycznych.
Zaleca ostrożne dokonywanie uogólnień. Zaleca śmiałe stawianie ogólnych hipotez.
Kładzie nacisk na formułowanie twierdzeń
dotyczących zjawisk obserwowanych.
Kładzie nacisk na formułowanie twierdzeń
dotyczących zjawisk jeszcze nie
obserwowanych.
Uznaje twierdzenie obserwacyjne za
niezawodne.
Uznaje wszelkie twierdzenia za
niezawodne.
Sprawozdanie jest w nim nastawione
głównie na konfirmację uogólnień –
hipotez.
Sprawozdanie jest w nim nastawione
głównie na falsyfikację hipotez.
Podkreśla kumulatywny i ewolucyjny
charakter rozwoju wiedzy naukowej.
Podkreśla skokowy charakter rozwoju
wiedzy naukowej.
Zakłada cykl badawczy: obserwacje
→
uogólnienia
→
prognozy
→
weryfikacje.
Zakłada cykl badawczy: obserwacje
→
stawianie hipotez
→
prognozowanie
→
falsyfikacja.
PDF created with pdfFactory Pro trial version
obserwacja
uogólnienia obserwacji,
czyli hipoteza (indukcja)
wykazy, definicje,
klasyfikacje
zmiana definicji
i (lub) hipotez
usunięcie błędu
logicznego
wyprowadzenie wniosków (dedukcja)
poprawność
logiczna
niespójność
logiczna
brak falsyfikacji
falsyfikacja
przejściowa ważność teorii
odrzucenie teorii i zastąpienie
jej teorią konkurencyjną
test logiczny poprawności
wnioskowania
(krytyka naukowa)
test empiryczny – konfrontacja z
rzeczywistością
(krytyka naukowa)
Powstawanie i rozwój wiedzy ekonomicznej
PDF created with pdfFactory Pro trial version
Metodologia nauk ekonomicznych
Spór o metodologiczny charakter nauk ekonomicznych w
historii myśli ekonomicznej:
1. Uniwersalizm versus (przeciwko) historycyzm i
ewolucjonizm
2. Abstrakcja versus faktografia
3. Matematyka i metody ilościowe versus analiza
jakościowa
4. Ekonomia czysta versus holizm
5. Paradygmat versus paradygmaty
PDF created with pdfFactory Pro trial version
Teoria formalistyczna
Teoria formalistyczna w czystej postaci to zbiór teorematów.
Wnioski wyprowadzane są w sposób rygorystyczny z założeń.
Nawet jeżeli założenia są błędne, teoria jako taka w sensie
stwierdzenia “jeżeli... to” może być nadal poprawna. Wnioski są
poprawne, ale tylko w ramach modelu opartego na pewnym
zbiorze założeń. Ekonomiści formalistyczni stosują matematykę i
logikę według własnych, ściśle określonych wzorców.
Matematyka nie jest w tym wypadku tylko jednym z narzędzi
analizy, ale kryterium selekcji problemów zasługujących na
miano naukowych i ostatecznym narzędziem weryfikacji
poprawności przeprowadzonych badań. W teorii formalistycznej
ograniczoną role pełni weryfikacja empiryczna. Matematyka jako
niedościgły wzór.
PDF created with pdfFactory Pro trial version
Teoria empiryczno-naukowa
Teoria empiryczno-naukowa: matematyka to tylko
jedno z narzędzi, podobnie jak w naukach
przyrodniczych o niższym poziomie formalizacji (np.
geologia, biologia). Nacisk na empiryczną
sprawdzalność i znaczenie danej teorii dla
zwiększenia naszego zrozumienia tego, co faktycznie
obserwujemy. Wyraźnie mniejszy nacisk na
znaczenie formalnych dowodów. Ze strony
zwolenników podejścia formalistycznego zarzuty o
“nienaukowości”. Korzystanie z wyników teorii
formalistycznej
PDF created with pdfFactory Pro trial version
Nauki ekonomiczne:
Nauki ekonomiczne
Ekonomia
Nauki o zarz
ądzaniu
(zaliczane do
nauk humanistycznych)
Towaroznawstwo
(zaliczane do nauk przyrodniczych,
rolniczych)
PDF created with pdfFactory Pro trial version
Co
świadczy o niedostatku warsztatowym w
warstwie metodologicznej?
1. Brak świadomej refleksji metodologicznej
2. Wszystkoizm
3. Gawędziarstwo ekonomiczne
4. Utożsamianie problemu praktycznego - empirycznego z problemem
naukowym
5.Błędy w formułowaniu hipotez: banalność czy też oczywistość (ludzie kupują
jedzenie by zaspokoić głód), nieweryfikowalność (rozwój gospodarczy zależy od
skrzatów), fałszywość związku przyczynowo - skutkowego (miesiąc urodzenia
badacza decyduje o jego sukcesie na niwie nauk ekonomicznych)
6. Błędy w formułowaniu wypowiedzi: wieloznaczność, niedopowiedzenia,
nieostrość, nieobalalność, ogólnikowość, banalność
7. Niepełność metodologiczna (opis bez próby sformułowania uogólnienia i
wyciagnięcia wniosków dotyczących przyszłości)
8. Nadużywanie zasady pars pro toto
9. Przyczynkarstwo
10. Stosowanie metod badawczych jako celu samego w sobie
11. Błędy formalne w wykorzystaniu poszczególnych metod badawczych
PDF created with pdfFactory Pro trial version
Bibliografia:
•Babbie E., Badania społeczne w praktyce, Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 2005.
•Blaug M., Metodologia ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
1995.
•Czarny B, Pozytywizm i falsyfikacjonizm a sądy wartościujące w ekonomii,
Szkoła Główna Handlowa, Warszawa 2004.
•Mayer T., Prawda kontra precyzja w ekonomii, Wydawnictwo naukowe PWN,
Warszawa 1996.
•Stachak S., Wstęp do metodologii nauk ekonomicznych, KiW, Warszawa 1997.
•Wojtyna A., Ewolucja keynesizmu a główny nurt w ekonomii, Wydawnictwo
Naukowe PWN, Warszawa 2000.
•Zimniewicz K., Kilka refleksji o naukach o zarządzaniu, Pomocnicze materiały
dydaktyczne, Studia doktoranckie - Wydział Zarządzania, Akademia
Ekonomiczna w Poznaniu, Zeszyt I, Poznań 2005.
PDF created with pdfFactory Pro trial version
Dziękuję za uwagę
Opracowa
ł dr B. Balewski
na podstawie materia
łów prof. M.
Ratajczaka UE Pozna
ń
PDF created with pdfFactory Pro trial version
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Część 3. Postępowanie egzekucyjne, ART 883 KPC, III CZP 153/07 - z dnia 27 lutego 2008 r
kk, ART 178a KK, I KZP 36/06 - z dnia 27 lutego 2007 r
Mechanika budowli zaliczenia z dnia 26 lutego 2011, =====STUDIA, Fizyka Budowli - WSTiP
kpk, ART 291 KPK, WZ 4/08 - postanowienie z dnia 27 lutego 2008 r
kk, ART 275 KK, Wyrok z dnia 16 lutego 2011 r
kpk, ART 535 KPK, II KK 310/06 - postanowienie z dnia 27 lutego 2007 r
Prawo własności przemysłowej, ART 296 PrWłasPrzem, IV CSK 393/10 - wyrok z dnia 10 lutego 2011 r
Wkładz~3, Wykład z dnia 27
Część 2. Postępowenie zabezpieczające, ART 735 KPC, III CZP 139/07 - z dnia 27 lutego 2008 r
D19240260 Ustawa z dnia 27 lutego 1924 r w przedmiocie sprzedaży gruntu kolejowego na rzecz Stowarz
D19200115 Ustawa z dnia 27 lutego 1920 r w przedmiocie wypuszczenia 5% krótkoterminowej wewnętrznej
D19220183 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 lutego 1922 r w sprawie zmiany art 12 rozporządze
D19250152 Rozporządzenie Ministra Skarbu w porozumieniu z Ministrem Spraw Zagranicznych i Ministrem
Wyrok TSUE z dnia 27 10 2011 implementacja Dyrektywy 2003 98 WE sprawa C 362 1 (DIP)
D19240259 Ustawa z dnia 27 lutego 1924 r w przedmiocie zaliczenia gminy Winniki do miejscowości, po
D19220184 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 lutego 1922 r uzupełniające rozporządzenie z dnia
D19230135 Rozporządzenie Ministra Kolei Żelaznych z dnia 27 lutego 1923 r o podwyższeniu taryfy oso
D19250147 Rozporządzenie Ministrów Skarbu, Przemysłu i Handlu oraz Rolnictwa i Dóbr Państwowych z d
więcej podobnych podstron