Rodzina Myristicaceae
– muszkatołowcowate
Drzewa, niekiedy krzewy o liściach skrętoległych, często pozornie dwurzędowych. Kwiaty cykliczne,
rozdzielnopłciowe zebrane w baldachy, baldachogrona lub główki. Owoc mięsisty albo mniej więcej
zdrewniały, przeważnie pękający. Nasienie o trwałej łupinie nasiennej i mięsistej, często strzępiastej
osnówce. Nasienie oczyszczone z łupin określa się jako gałkę muszkatołową.
Cechy anatomiczne: włoski jednorzędowe, gałęziste. Szparki typu rubiaceus. W korze pierwotnej i
łyku sklerenchyma. Komórki olejkowe, garbniki, kryształy szczawianu wapniowego igiełkowate
zdarzają się duże druzy.
Przedstawiciele:
Myristica fragrans – muszkatołowiec korzenny
Wysokie, wiecznie zielone drzewo o kwiatach jasnożółtych. Surowcem jest nasienie (Semen
myristicaceae) i osnówka (Arillus myristicaceae). Nasienie zawiera do 40% tłuszczu, który ma
konsystencję masła, barwę żółtą i woń aromatyczną oraz 8 do 15% olejku lotnego, którego
składnikiem jest myrystycyna a także terpeny: eugenol, geraniol, safrol, borneol i inne. Surowce:
Myristicaceae fragrantis aetheroleum
Rodzina Lauraceae – wawrzynowate
Drzewa i krzewy o liściach skrętoległych, kwiaty drobne w kwiatostanach wiechowatych, budowę
mają trójkątną. Owoc pestkowiec albo jagoda jednonasienna.
Cechy anatomiczne: idioblasty olejkowe lub śluzowe. Szczawian wapniowy w postaci drobnych
igiełek, czasem trafia się krzemionka. Komórki kamienne w korze. Włoski jednokomórkowe,
grubościenne. Szparki typu rubiaceus na dolnej stronie liścia. W nerwach brak miękiszu
asymilacyjnego.
Związki chemiczne: alkaloid laurotetanina, olejek z liści zawiera 70 do 90% eugenolu, z kory 65-
75%aldehydu cynamonowego z kory korzeni – kamforę; alkaloidy aporfinowe (romeryna,
laurolistyna, kryptopleuryna – działa antymitotycznie)
Przedstawiciele:
Sassafras officinale – sasafras lekarski
Duże drzewo o liściach opadających. Drewno korzeni stanowi surowiec (Lignum sassafras)
Cinnamomum camphora – cynamonowiec kamforowy (dostarcza kamfory)
Cinnamomum casia – cynamonowiec chiński (dostarcza kory – Cinnamomi cortex, Cinnamomi casie
aetheroleum))
Cinnamomum zeylanicum – cynamonowiec cejloński (dostarcza kory); Cinnamomi cortex, Cinnamomi
zeylanici folii aetheroleum, Cinnamomi zeylanici corticis aetheroleum, Cinnamomi corticis tinctura
Laurus nobilis – wawrzyn szlachetny
Wiecznie zielone drzewo lub krzew dekoracyjny. Dostarcza liści do celów kulinarnych (liście bobkowe)
i leczniczych (Folium lauri) oraz owoców (Fructus lauri), z których otrzymuje się olej.
Rodzina Monimiaceae – poleńcowate
Drzewa lub krzewy, rzadziej liany, liście naprzeciwległe. Kwiaty drobne, cykliczne, obupłciowe,
promieniste, zebrane w wierzchotki, niekiedy kwiaty pojedyncze. Owoc policarpium złożony z wielu
pestkowców lub orzeszków.
Cechy anatomiczne: Włoski wyłącznie nie gruczołowe, przeważnie jednokomórkowe. Szparki typu
ranunculaceus na dolnej powierzchni liści. Komórki kamienne, igiełki szczawianu wapniowego,
komórki olejkowe.
Przedstawiciele:
Peumus boldus
Krzew, liście są używane w lecznictwie (Folium boldo). Zawierają około 2% olejku, w którym wykryto
askarydol, eukaliptol i p-cymen. Alkaloidy aporfinowe (boldyna, glaucyna, magnofloryna)
Rząd Piperales – pieprzowce
Rodzina Piperaceae – pieprzowate
Rośliny zielne, często pnącza, rzadko krzewy i drzewa o liściach skrętoległych, nieraz mięsistych.
Kwiaty bardzo drobne, nagie, obupłciowe albo rozdzielnopłciowe, zebrane w kłosy, niekiedy w grona.
Owoc – pestkowiec. Obielmo jest mączyste, duże. Bielmo i zarodek małe.
Cechy anatomiczne: Komórki olejkowe. Wiązki sitowo-naczyniowe łodygi porozrzucane jak u
jednoliściennych. Włoski jednorzędowe, nieliczne, trafiają się także drobne włoski gruczołowe.
Kryształy szczawianu wapniowego igiełkowate lub druzy.. Szparki wyłącznie na stronie dolnej,
otoczone licznymi komórkami skórki, czasem typu cruciferus. Mimo rozrzuconych wiązek, występuje
miazga (przyrost na grubość).
Związki chemiczne: Olejki lotne, alkaloid piperyna i chawicyna (od niej zależy piekący smak pieprzu)
Przedstawiciele:
Piper nigrum – pieprz czarny
Roślina o dużych liściach i kłosowatych kwiatostanach. Owocem jest pestkowiec. W nasionach
występuje obielmo. Surowcem jest niedojrzały owoc (Fructus piperis nigri) lub dojrzałe owoce po
usunięciu owocni zewnętrznej (Fructus piperis albi).
Piper cubeba – pieprz cubeba
Krzewiaste
pnącze o liściach skórzastych, dolne – sercowatego kształtu, górne jajowatopodługowate.
Kwiaty
zarówno męskie jak i żeńskie w oddzielnych kwiatostanach. Owoce tzw. kubeby aromatyczne
o bardzo ostrym smaku, usadowione na
szypułkach nieco dłuższych niż w przypadku pieprzu
czarnego
. Owoce silnie pomarszczone w kolorze brązowoczarnym zebrane w walcowatego kształtu
grona. Z owoców uzyskuje się tzw. kubebinę kamforową mającą zastosowanie w lecznictwie ludowym,
bywa też używany jako dodatek aromatyzujący w produkcji żywności.
Rodzina Menispermaceae – Miesięcznikowate
Liany, niekiedy krzewy, wyjątkowo byliny. Liście skrętoległe, niepodzielone lub klapowane. Kwiaty
drobne, rozdzielnopłciowe, zebrane w wiechy albo grona. Owoc złożony z pestkowców. Gatunki
przeważnie tropikalne. Miesięcznikowate występują w ogromnej większości na obszarach niżowych w
strefie tropikalnej, poza tym zasięg obejmuje też wschodnią część Ameryki Północnej i Azji.
Cechy anatomiczne: wiązki sitowo-naczyniowe w młodych łodygach są widoczne nawet gołym okiem,
gdyż oddzielają je szerokie promienie. Naczynia o dużym świetle i pojedynczych perforacjach.
Perycykl jest sklerenchymatyczny, ma zarys falisty, składa się z włókien tworzących łuki nad
poszczególnymi wiązkami oraz grupy komórek kamiennych między nimi. Bardzo często jest
anormalny wtórny przyrost na grubość zależny od miazgi pozawiązkowej. Szczawian wapniowy :
kryształy pojedyncze, druzy, rafidy, słupy i piasek krystaliczny.. Dla niektórych rodzajów są typowe
workowate komórki wydzielnicze o różnej zawartości. Włoski są trojakie: dwu i więcej komórkowe,
gruczołowe i jednokomórkowe, elipsoidalne albo maczugowate. Szparki są zmienne.
Związki chemiczne: charakterystyczne są alkaloidy. Z kilku gatunków południowoamerykańskiego
rodzaju Chondodendron uzyskuje się kurarę, dawniej używaną jako jad do zatruwania strzał, dziś
stosowaną w chirurgii do celów anestezjologicznych. Nazwę kurary stosuje się do wyciągów
otrzymywanych przez gotowanie kory i korzeni nie tylko z gatunków rodzaju Chonodendron lecz
również z niektórych gatunków rodzaju Strychnos z rodziny Loganiaceae.
Głównym alkaloidem tubokurary (z Chonodendron tomeniosun) jest tubokuraryna, alkaloid
bisbenzylo-izochinolinowy, zaierający dwa atomy azotu czwartorzędowego. Chonodendron
platyphyllon zawiera: kurynę, izochondodendrynę i chondrofolinę. Indomalajski gatunek Anamirla
cocculus dostarcza owoców, w których jest pikrotoksyna (jest mieszanina pikrotoksyny i pikrotyny w
prawie równych ilościach, związki bezazotowe działające pobudzająco na ośrodek oddechowy).
Afrykański gatunek Jatrorhiza palmala zawiera dwulakton kolumbinę, chasmatynę i plamarynę. W
gatunkach hodowanych u nas: Menispermum canadense i M. dahuricum jest alkaloid daurycyna.
Menispermum dahuricum - Miesięcznik dahurski (Menispermum dahuricum) to pnącze o
drewniejących pędach i sezonowych liściach. Dekoracyjne liście są sercowate, 3–5 klapowe, z
wierzchu zielone, lekko lśniące, pod spodem, jaśniejsze, sinozielone, długości do 20 cm. Jesienią,
przed opadnięciem przebarwiają się na żółto. Roślina ta tworzy gęstą plątaninę czerwonawych
pędów długości od 2 do 4 m, którymi oplatają podpory. Kwiaty męskie i żeńskie występują na
odrębnych roślinach i dlatego należy uprawiać okazy obu płci. Drobne kremowe kwiaty zebrane są w
wiechy i rozwijają się w maju lub czerwcu. Jesienią tworzą się grona trujących, kulistych, czarnych
jagód o średnicy około 1 cm.
Menispermum canadense: Ma pędy niezupełnie zdrewniałe, wspinając się po podporach na
wysokość około 5 m. Łodygi są zielone, prążkowane, początkowo krótko owłosione, później nagie.
Liście szerokojajowate lub okrągłotrójkątne, średnicy 4-14 cm, ciemnozielone, od spodu jaśniejsze.
Kwiaty drobne, zielonawobiałe, bez zapachu, zebrane w zwisające wiechy długości 2-9 cm. Rozwijają
się od połowy czerwca do końca sierpnia w obfitej ilości, lecz z powodu ukrycia pod liśćmi są mało
widoczne. Kwiaty w kwiatostanie rozwijają się niemal jednocześnie. Gatunek ten jest bardziej
dekoracyjny i mrozoodporny niż miesięcznik dahurski.
Stephania tetrandra: jest azjatycką rośliną, której korzeń używany jest w medycynie do dziś.
Stephania jest nieodłącznym elementem składowym "50 podstawowych ziół" Tradycyjnej Medycyny
Chińskiej. Jest również jednym z głównych ziół omówionych w protokole Buhnera stosowanych w
leczeniu boreliozy. W Japonii używana jest jako uśmierzacz bólu, środek na zapalenia oraz sztywność
karku i ramion. Fang Ji jest najlepszym ziołem na dolegliwości występujące przy neuroboreliozie
(problemy z oczami) również przy objawie Bella. Korzeń zawiera alkaloidy: tetradryna (0.6-0.9%),
fangchinoline (0.5%), cyclanoline (0.1%) and dimethyltetrandrine iodide (zwiotcza mięśnie). Zawiera
również flawonoidy Najbardziej aktywnymi alkaloidami są: tetrandryna (12 to 23 gram/kg) i
fangchinolina (0.3–3 mg/kg). W korzeniu zawarte są również: menisine, menisidine, oxofangchirine,
stephenanthrine, stepholidine i bisbenzylisoquinoline. DZIAŁANIE: Przeciwbólowe, przeciwzapalne,
zwiotczające mięśnie, rozszerzające naczynia krwionośne ZASTOSOWANIE: Borelioza, neuroborelioza
( problemy ze wzrokiem i słuchem), objaw Bella, neuropatia, sztywność mięśni, bóle stawów i mięśni,
paraliże twarzy
Rodzina Theaceae –
Drzewa albo krzewy, rzadziej pnącza krzewiaste o liściach pojedynczych, skrętoległych, przeważnie
zimotrwałych. Kwiaty zwykle pojedyncze, obupłciowe, promieniste. Owoc – torebka, pestkowiec lub
jagoda. Gatunki tropikalne i subtropikalne, głównie w lasach górskich.
Cechy anatomiczne: Liść jest przeważnie grzbietobrzuszny, o miękiszu palisadowych jedno-, dwu- lub
trójwarstwowym. W niektórych gatunkach skórka w części lub w całości składa się z komórek
śluzowych. Szparki ograniczone do powierzchni dolnej, otoczone 2 do 5 kom przyszparkowymi.
Niekiedy szparki są typu Ranunculaceus. Włoski niezbyt częste. Jeśli są, to jednokomórkowe,
zaostrzone u szczytu, grubościenne. Zdarzają się włoski innych typów. Szczególnie charakterystyczne
są idioblasty sklerenchymatyczne wśród miękiszu liścia oraz w korze pierwotnej i rdzeniu gałązek.
Zminnośc wielkości, kształtu i liczebności tych idioblastów pomaga w odróżniniu rodzajów i
gatunków. Ogonek liściowy zawiera jedną wiązkę sitowo-naczyniową o kształcie półksiężycowatym.
Szczawian w postaci kyształów i druzów. Korek tworzy się pod skórką bądź w perycyklu. Endoderma
jest dobrze wykształcona. Perycykl sklerenchymatyczny. Floem i ksylem są zwarte, przecięte wąskimi
promieniami.
Związki chemiczne: Liście herbaciane zawierają kofeinę i teofilinę. Kofeiny jest od 1,2 do 4%. Kofeina
w herbacie jest przeważnie niezwiązana z garbnikami, kofeinie towarzyszą pokrewne związki
purynowe: ksantyna, teobromina, teofilina i adenina. Smak herbaty zależy od olejku lotnego
powstałego wskutek fermentacji oraz garbników. Istotnym składnikiem olejku jest salicylan metylu.
Działanie herbaty zależy od kofeiny. Wiązki naczyniowe oraz idioblasty w liściach herbacianych
różowieją od stężonego kwasu solnego dzięki obecności pochodnych floroglucyny.
Camellia sinensis: liście odznaczają się następującą budową: górna skórka składa się z komórek o
średnicy do 50 mikronów i ścianach lekko falistych. Skórka ta jest pozbawiona szparek i włosków.
Dolna skórka złożona jest z komórek o średnicy około 70 mikronów i o ścianach bardziej
zatokowatych niż w skórce górnej. Szparki są tylko w skórce dolnej otoczone 3 lub 4 kom
przyszparkowymi. W mezofilu są idioblasty zmiennego kształtu i wielkości do 150 mikronów długości
o końcach szerokich, niekiedy rozwidlonych. Obfite różyczkowate kryształy. Z liści i pączków herbaty
chińskiej, po uprzednim przygotowaniu (suszenie, czasami fermentacja), przyrządza się napar
nazywany herbatą.
Camellia japonica: Wieczniezielony krzew o wysokości do 10 (15) m. Liście skórzaste, błyszczące,
eliptycznie lancetowate z piłkowanymi brzegami. Kwiaty bardzo ładne, bezwonne, o różnych (zależnie
od odmiany) kolorach: białym, różowym, ciemnoczerwonym. Mają średnicę 3-4 cm ( u niektórych
odmian do 12 cm), kielich 5-9 działkowy, koronę 5-7 płatkową, 1 słupek i liczne pręciki dołem
zrośnięte w rurkę. Owoc: Zawierająca duże nasiona zdrewniała torebka o gruszkowatym lub kulistym
kształcie. urowiec: liście, nasiona. W liściach występują spore ilości olejku eterycznego (do 1%), w
którym znajduje się do 95% eugenolu, w nasionach – glikozyd kamelina.
Działanie i zastosowanie: Z olejku pozyskiwanego ze świeżych liści podczas destylacji z parą wodną,
produkuje się pasty i mazidła oraz preparaty stosowane w stomatologii. Mają one bardzo silne
działanie bakteriobójcze. W warunkach domowych można używać naparów z liści do przemywania
ropiejących i trudno gojących się ran, wyprysków, krost, a także do płukania jamy ustnej w jej stanach
zapalnych. W tym ostatnim wypadku najlepiej łączyć kamelię z innymi ziołami o podobnym działaniu,
na przykład z szałwią. Nasiona dostarczają glikozydu kameliny, służącego do produkcji leków
nasercowych.
Rodzina Mimosaceae – mimozowate
Drzewa, krzewy, podkrzewy i zioła. Liście podwójnie pierzaste, rzadko pojedynczo pierzaste, czasem
zredukowane do filodiów. Kwiaty promieniste, niekiedy grzbieciste. Kielich i korona pięciokrotne.
Pręciki liczne, wolne bądź nitkami zrosłe. Owoc – strąk. Gatunki tropikalne i subtropikalne. Rodzaj
Mimosa odznacza się liśćmi wrażliwymi na dotyk, który powoduje sejsmonastyczne ruchy listków
(szczególnie Mimosa pudica)
Cechy anatomiczne: włoski gruczołowe i nie gruczołowe należa do różnych typów. Skórka liści
brodawkowata. Szparki typu rubiaceus. W niektórych rodzajach w mezofilu są komórki garbnikowe.
Kryształy przeważnie pojedyncze. W liściach spotyka się komórki wydzielnicze o barwnej treści.
Często wykształcają się filodia, maja one jednakową gęstość rozmieszczenia szparek na obu
powierzchniach. W Mimosa cinerea tworzy się aerenchyma zamiast korka. Perycykl jest
sklerenchymatyczny, mieszany.
Związki chemiczne: Guma arabska składa się głównie z kwasu arabinowego, polisacharydu
zbudowanego z galaktozy, arabinozy, ramnozy i kwasu glukuronowego. Występują garbniki.
Mimosa pudica (Mimoza wstydliwa): Roślina szybko reaguje w chwili dotyku, szybkiego ochłodzenia
czy ogrzania liści[3] lub impulsu elektrycznego[4]. W najbliższym rejonie wystąpienia bodźca
zewnętrznego reaguje zamykaniem (składaniem) liści (tzw. ruchy sejsmonastyczne). Ma najkrótszy
czas reakcji na bodziec wśród wszystkich wykazujących tego typu reakcje gatunków – nawet 0,08 s.
Listki odcinków drugiego rzędu składają się do góry i stykają ze sobą górnymi powierzchniami, całe
odcinki zbliżają się do siebie, a ogonek zwisa. Po ustąpieniu bodźca powrót do położenia wyjściowego
zajmuje 15–20 min. Mechanizm tego ruchu polega na zmianach turgoru w komórkach poduszeczek
funkcjonujących jako tzw. staw przegubowy. Znajdują się one u nasady liścia oraz u podstaw
wszystkich odcinków liścia. Sygnał przenoszony jest prawdopodobnie przez aminokwasy[5].
Przenoszenie sygnału następuje w zależności od temperatury otoczenia i siły bodźca z prędkością 0,5-
10 cm/s.
Rodzina Puniaceae –
Krzewy albo drzewka o liściach naprzeciwległych ( na młodych pędach liście skrętoległe). Kwiaty
obupłciowe, promieniste, okazałe stoja w pachwinach liści, odznaczają się jaskrawa czerwienią.
Pręciki liczne, owoc – jagoda podzielona na komory wielonasienne. Nasiona duże, soczyste, tworzą
miąższ owocu. Rodzina monotypowa o jednym rodzaju Punica rozpowszechniona wszędzie pod
zwrotnikami, rośnie na wyspie Sokotra na Oceanie Indyjskim.
Cechy anatomiczne: charakterystyczny floem wewnętrzny, liście grzbietobrzuszne, szparki
ranunculaceus na dolnej powierzchni. W mezofilu jedna warstwa komórek palisadowych. Na granicy
miękiszu palisadowego i gąbczastego są idioblasty o bardzo dużych, pojedynczych kryształach
szczawianu wapniowego. W nerwie głównym jest wiązka bikolateralna kształtu półksiężycowatego.
Perycykl w łodydze tworzy pierścień porozrywany, złożony z włókien. Łyko poprzecinane trójkątnymi
promieniami rdzeniowymi.
Związki chemiczne: Kora korzeni Punica granatum (granatowiec właściwy) zawiera alkaloidy –
izopeletierynę, metyloizopeletierynę, i pseudopeletierynę. Owoce zawierają zależnie od odmiany
kwasy organiczne, szczególnie cytrynowy. W nasionach jest jadalny olej, związki azotowe i skrobia.
W medycynie śródziemnomorskiej i azjatyckiej wykorzystywana jest kora jako środek przeciwrobaczy.
Odwar z kory zawiera alkaloidy: peletierynę i izopeletryninę, które działają paraliżująco na tasiemce.
Do tego samego celu medycyna chińska wykorzystuje korę z korzeni. W Azji odwar z kwiatów
stosowany jest jako lek przeciwbiegunkowy. Owoc zapobiega przedwczesnemu starzeniu się.
Polifenole, które zawiera, chronią przed chorobami układu sercowo-naczyniowego, nowotworami
oraz łagodzą stany zapalne.
Rodzina Loganiaceae –
Rośliny drzewiaste o liściach naprzeciwległych, kwiaty obupłciowe, promieniste, rzadziej grzbieciste.
Owoc torebka, jagoda, rzadko pestkowiec. Nasiona bielmowe, gatunki tropikalne.
Cechy anatomiczne: Włoski jednokomórkowe i jednorzędowe. Charakterystyczny floem wewnętrzny.
Liście grzbietobrzuszne, rzadko izobilateralne. Szparki cruciferus, w Strychnos i Gelsemium –
rubiaceus, czasem ranunculaceus. W mezofilu liście Strychnos duże druzy szczawianu, w innych
rodzajach małe kryształy pojedyncze. Nasiona Strychnos nux-vomica maja bardzo charakterystyczne
włoski: długie, jednokomórkowe, zdrewniałe u podstawy o listewkowatym trzonku. Komórki bielma
zbudowane z hemicelulozy w ścianach zawierają plasmodesmy.
Związki chemiczne: występuje ok 100 alkaloidów w rodzaju Strychnos, są to alkaloidy indolowe,
przede wszystkim strychnina uzyskiwana z nasion Strychnos nux-vomica i stosowana w lecznictwie.
Strychnos ignatil zawiera strychninę i brucynę. W gatunkach południowoamerykańskich są jeszcze
inne alkaloidy. Typowym alkaloidem kurary czyli wyciągu z kory i korzeni pnia Strychnos holstii
znaleziono holstiinę, retulinę i kondensaminę. Strychnina jest stosowana jako środek pobudzający i
wzmacniający układ nerwowy. W większych dawkach gromadzi się w ustroju, wywołuje więc drgawki
i kurcze przypominające tężec, jest silną trucizną. Gelsemium sempervirens zawiera w kłączu
gelseminę, semperwirynę i inne.
Strychnos nux-vomica (Kulczyba wronie oko) gatunek wiecznie zielonego drzewa lub krzewu z rodziny
loganiowatych (Loganiaceae). Naturalny obszar występowania to lasy Indii, Sri Lanki, Kambodży,
Laosu, Wietnamu, Tajlandii i Malezji, ale jako roślina uprawiana występuje w wielu jeszcze innych
krajach o klimacie tropikalnym. Ze strychniny zawartej w nasionach otrzymywało się niegdyś trutkę
na myszy i szczury. W znacznie mniejszych dawkach (nie więcej jak 5 mg) strychnina działa jako
stymulant; wyostrza też zmysły. Mimo tego jest obecnie rzadko stosowana jako lekarstwo ze względu
na to, że dawki lecznicze są bliskie dawek trujących
Rodzina Myrtaceae – mirtowate
Drzewa, krzewy, krzewinki o liściach naprzeciwległych, rzadziej skrętoległych,
zimozielonych,skórzastych, całobrzegich. Kwiaty obupłciowe, promieniste zebrane w kwiatostany
groniaste albo wierzchotkowe. Owoc torebka lub jagoda, występuje głównie w Ameryce i Australii,
nieliczne gatunki nad Morzem Śródziemnym i w Japonii.
Cechy anatomiczne: zbiorniki wydzielnicze, olejkowe, powstałe schizolizygenicznie (są w liściach i
korze pierwotnej pędów, brak w korzeniach). Mezofil często izobilateralny, bywa centryczny,
szczególnie w tych gatunkach, w których blaszka liściowa ma pozycję pionową. Włoski przeważnie
jednokomórkowe, w kilku rodzajach włoski są dwuramienne. Szparki zwykle typu ranunculaceus, na
obu powierzchniach blaszki. W korku są często komórki feloidalne (nieskorkowaciałe). Łyko zawiera
warstwy włókniste i niewłókniste. Wiązki sitowo-naczyniowe w młodym pędzie oraz w ogonku
liściowym są bikolateralne (gdy ksylem jest ciągły, zwartyjest także floem wewnętrzny). Kryształy
pojedyncze i druzy, liczne garbniki.
Związki chemiczne: z liści wszystkich gatunków eukaliptusa otrzymuje się olejek lotny. Składnikami są:
cineol, alkohole i aldehydyalifatyczne. Pączki kwiatowe Eugenia caryophyliata zawierają olejek lotny,
którego głównym składnikiem jest eugenol. Z gatunku Melaleuca leucadendron otrzymuje się olejek
kajeputowy, niekiedy używany w lecznictwie. Mirt – Myrtus communis zawiera olejek lotny i garbniki.
Rodzina Apocynaceae – Toinowate
Rośliny drzewiaste, często byliny, liczne podzwrotnikowe liany. Liście naprzeciwległe, niekiedy
okółkowe. Kwiaty promieniste, tetracykliczne. Owocolistki zrosłe całkowicie bądź tylko u szczytu we
wspólną szyjkę i znamię. Owoc pestkowiec, jagoda lub torebka. Nasiona niekiedy z osnówką, często z
pióropuszem włosków, które ułatwiają rozsiewanie przez wiatr. Występują w strefie tropikalnej i
subtropikalnej. W Polsce Vinca minor.
Cechy anatomiczne: charakterystyczne wiązki bikolateralne i rury mleczne o różnie zabarwionej
treści. Szparki ranunculaceus, czasami rubiaceus, liście zwykle grzbietobrzuszne. Włoski
jednorzędowe i jednokomórkowe, gałęziste i gruczołowe. W rodzaju Vinca rury mleczne towarzyszą
nerwom liści, druzy i kryształy pojedyncze, w perycyklu zwarty bądź luźny pierścień włókien.
Związki chemiczne: ponad sto alkaloidów indolowych. Z korzeni Rauwolia serpentina otrzymuje się
rezerpinę (obniżająca ciśnienie krwi i uspokajająca) i ajmalinę (normuje zaburzenia rytmu serca). Z
catharanthus roseus – winkrystyna i winblastyna (przeciw białaczce). W rodzaju Holarrhena są
alkaloidy sterydowe – holafilina ma działanie przeciwzapalne. Glikozydy są zawarte w rodzajach
Strophanthus i Nerium. Z nasion Strophanthus gratus otrzymuje się strofanytynę G. Ze S. kombe
otrzymuje się pochodne strofantydyny: k-strofantynę alfa, beta i gamma. Ze S. hispidus glikozydy
nasercowe, głównie k-strofantynę gamma. Odróżnienie nasion można przeprowadzić za pomocą 80%
kwasu siarkowego. Nasiona S. kombe i hispidus zabarwią się na zielono, a S. gratus na czerwono. W
rurach mlecznych Dyera costulata znaleziono gutaperkę zawierającą gutę, wykorzystaną do gumy do
żucia.
Vinca minor - Surowiec zielarski: ziela barwinka – Herba Vincae pervincae (Herba Vincae minoris,
Herba Pervincae).
Skład: Zawiera alkaloidy: winkaminę, izowinkamina, perwincynę; kwas ursolowy, gorycz (wincynę),
leukoantocyjanidyny, flawonoidy (robininę).
Działanie: obniża ciśnienie krwi (hypotonicum), stosuje się go w przypadkach krwawień, stanów
zapalnych błon śluzowych oraz w leczeniu egzem.
Zbiór: od maja do sierpnia. Zebrany surowiec suszy się naturalnie, w miejscu przewiewnym i suchym
W krajach o cieplejszym klimacie jako surowiec dla przemysłu farmaceutycznego wykorzystuje się
Vinca erecta, który ma więcej tych samych substancji aktywnych.
Rodzina Lobeliaceae –
Rośliny zielne, rzadziej krzewy, o liściacg skrętoległych, niepodzielonych. Kwiaty duże, obupłciowe,
grzbieciste zebrane w groniaste kwiatostany. Owoc torebka, nasiona bielmowe. Występuje głównie
w strefie podzwrotnikowej. W Polsce tylko jeden gatunek Lobelia dortmanna – lobelia jeziorna
rzadko spotykana na Pomorzu w jeziorach lobeliowych (ubogich w związki mineralne).
Cechy anatomiczne: rury mleczne, głównie we floemie. Floem i ksylem mają budowę zwartą,
pierścieniową. Brak sklerenchymy w perycyklu, Rzadko kryształy szczawianu. Liście grzbietobrzuszne
lub centryczne. Włoski cienkościenne, jednokomórkowe i jednorzędowe. Szparki ranunculaceus na
obu powierzchniach lub tylko na dolnej.
Związki chemiczne: z Lobelia inflata wyizolowano ponad 20 alkaloidów, głównym jest lobelina,
również lobelaidyna, norlobelanina i inne. Lobelina pobudza ośrodek oddechowy, sprzyja
odzwyczajaniu się od nikotyny.
Rodzina Sterculiaceae –
Drzewa, krzewy i zioła o liściach niepodzielonych, klapowanych albo pierzastych. Kwiaty obupłciowe
lub rozdzielnopłciowe, promieniste, zebrane w kwiatostany, gatunki tropikalne.
Cechy anatomiczne: włoski gwiazdkowate, jednokomórkowe, gruczołowe, tarczowate. Sluz jest w
komórkach, zbiornikach i przewodach śluzowych. Szparki ranunculaceus, druzy, komórki garbnikowe.
Związki chemiczne: Nasiona Cola nitida zawierają kofeinę i teobrominę. W nasionach Teobroma
Cacao przeważa teobromina nad kofeiną. Są również źródłem tłuszczu.
Rodzina Dioscoreaceae –
Rośliny zielne, pnące bądź krzewy o bulwiastych, mączystych kłączach. Liście skrętoległe lub
naprzeciwległe o unerwieniu dłoniastym. Kwiaty trójkątne, obupłciowe zebrane w kłosy, grona,
wiechy. Owoc torebka lub jagoda.
Cechy anatomiczne: włoski jedno- i wielokomórkowe różnej budowy, są też włoski gruczołowe. W
mezofilu komórki wydzielnicze i garbnikowe czasami. Rafidy w śluzowatych idioblastach. Ziarna
skrobiowe.
Związki chemiczne: saponiny o aglikonach steroidowych oraz alkaloidy. W rodzaju Dioscorea jest
diosgenina, którą otrzymuje się z bulwy, czasami towarzyszy jej izomer jamogenina. Składnikami
trującymi są alkaloidy” dioskoryna, dioskorecyna. Gatunki amerykańskie Dioscorea są wolne od
alkaloidów.