M I N I S T E R S T W O

S P R A W

W O J S K O W Y C H

Ins tr. do San. 5 /3 0 .

INSTRUKCJA

D L A L E K A R Z Y

O S P O S O B A C H B A D A N I A I O C E N Y

FIZYCZNEJ ZD O L N O ŚC I D O S Ł UŻ BY

W O J S K O W E J

W A R S Z A W A 1930

M I N I S T E R S T W O S P R A W W O J S K O W Y C H

l ns tr. do S a n . 5/30.

INSTRUKCJA

D L A L E K A R Z Y

O SPOSOBACH B A D AN IA I O C EN Y

FIZYCZNEJ ZDOLNOŚCI D O SŁUŻBY

W O J S K O W E J

W A R S Z A W , 1930

SPI S R Z E C Z Y .

Rozdział I.

CEL INSTRUKCJI.

1

. Cel in s tru k c ji..................................................................................... 5

2. Wyjaśnienia do in s t r u k c ji.............................................................5

Rozdział II.

PRZEDW STĘPNE CZYNNOŚCI PRZY BADANIU.

3. Różnice w sposobach badania...................................................

7

4. Ważenie...........................................................................................

7

5. Mierzenie wzrostu i wysokości r o z k r o c z a ............................

7

6. Mierzenie obwodu klatki p ie rsio w e j...........................................9

Rozdział III.

BADANIE OGÓLNE.

7. Wskazówki o g ó l n e ....................................................................

10

8

. Budowa c i a ł a ................................................................................11

Rozdział IV.

BADANIE SZCZEGÓŁOWE.

9. S k ó r a .......................

10. G ł o w a ..................................

..................................

11. Narząd wzroku

.......................16

12

. Narząd słuchu ..................................

..................................

s t r

13. N o s ............................................................................................................ 17
14. Jama u s t n a ......................................................................................... 17
15. S z y j a ......................................................................................................18
16.

Klatka p i e r s i o w a ...................................................................................18

17

P ł u c a .......................................................................................................18

18.

S e r c e ......................................................................................................19

19. Jama b r z u s z n a ...................................................................................20

20

. Narządy m oczo p łciow e .

O d b y t ...................................................20

21

.

K ończyny g ó r n e ...................................................................................21

22. K oń czyn y d o l n e ...................................................................................22
23.

Układ psychiczn y i n e r w o w y ..........................................................24

24.

C h oroby przemiany m a t e r j i ......................................................... 24

R ozdział V.

U W A G I DO PO SZCZEGÓLNYCH P A R A G R A F Ó W

„TA BELI S T A N Ó W CH O RO BO W Y CH ” .

25. Uwagi do poszczególnych p a r a g r a f ó w ...................................... 26

R ozd ział VI.

B A D A N IA SPECJALNE.

26. Badanie w z r o k u ...................................................................................29
27. Badanie s ł u c h u ...................................................................................30
28.

Badanie stanu u z ę b i e n i a ............................................................... 31

R O Z D Z I A Ł I.

CEL INSTRUKCJI.

Celem niniejszej instrukcji jest:
a) danie pewnego schematu, którego zasto­

sowanie przy badaniu fizycznej zdolności
do służby wojskowej zapewni jednolitość
metod badania i oceny oraz zapobiegnie

przeoczeniu przez badającego jakichkol­

wiek wad lub cierpień;

b) udzielenie wyjaśnień do niektórych punk­

tów i kategoryj, gdzie można przewidy­

wać rozbieżność w interpretacji;

c) wskazanie na te wady lub cierpienia, któ­

re do ostatecznego zakwalifikowania ba­

danego wymagają poprzedniego zbadania

lub obserwacji w wojskowym zakładzie

leczniczym, posiadającym

odpowiednich

specjalistów i urządzenia.

Przy kwalifikowaniu badanego do odpowied­

niej kategorji fizycznej zdolności do służby woj­

skowej należy stwierdzić wszystkie stany cho­

robowe, istniejące u badanego, podając od­

powiednie paragrafy „Tabeli stanów chorobo­
wych, określającej kategorje zdolności do służ­

by wojskowej" (San. 5/30 zał. 1).

5

1

.

Cel

instrukcji.

2

.

W yjaśnie­

nia do in­

strukcji.

Stwierdzenie jednak u badanego wybitnej

wady lub cierpienia, czyniących go zupełnie

i trwale niezdolnym do służby, usuwa koniecz­
ność dalszego szczegółow ego badania i wylicza­
nia wszystkich stanów chorobowych.

W tych wypadkach, gdy dla danej kategorji

w Tabeli stanów chorobow ych" pod poszcze­

gólnym paragrafem jest wymieniony cały sze­

reg wad lub cierpień, nie należy doszukiwać się
obecności wszystkich wymienionych w tym pa­

ragrafie objawów chorobowych — np. w § 45

dla kategorji E wystarczy istnienie tylko n ow o­
tworu nerek lub tylko kamicy nerkowej i t. p.

Jeżeli stwierdzony stan chorobow y wzbudza

podejrzenie rozmyślnego samouszkodzenia,

to

niezależnie od tego podejrzenia, należy kwalifi­
kow ać badanego zgodnie ze stwierdzonym sta­
nem zdrowia i ściśle według „Tabeli stanów
chorobow ych", zaznaczając jednocześnie, że
cierpienie nasuwa podejrzenie rozmyślnego sa­
mouszkodzenia.

6

R O Z D Z I A Ł II.

PRZEDWSTĘPNE CZYNNOŚCI

PRZY BADANIU.

Jeżeli badany jest poborow ym lub ochotni­

kiem do służby wojskowej, podlega on badaniu

zupełnie nago, a zaczyna się ono od określenia

ciężaru, wzrostu i wysokości rozkrocza ewen­

tualnie rozstępu kolan względnie pięt, pod ści­
słą kontrolą jednego z lekarzy, członków komi­
sji poborow ej, oraz zmierzenia przez lekarza

wojskowego osobiście obw odu klatki piersio­
wej.

Jeżeli badany nie jest ani poborow ym ani

ochotnikiem do służby wojskowej, to badanie
może być dokonane według uznania lekarza
w nieco odmiennych warunkach, jednak zawsze
według schematu i zgodnie z Tabelą stanów

chorobow ych".

Sposób ważenia nie m oże nasuwać żadnych

wątpliwości i nie wymaga w skazówek; wynik

ważenia należy podawać w liczbach zaokrąglo­
nych do kilograma.

Przy mierzeniu wzrostu i wysokości rozkro­

cza ustawia się badanego na podstawie w zro-
stomierza w pozycji zupełnie wyprostowanej,
plecami do słupka, przyczem oś pionowa ciała

7

3.

Różnice

w sposo­

bach bada­

nia.

4.

Ważenie.

5.

Mierzenie

wzrostu

i wysokości

rozkrocza.

powinna być możliwie równoległa do tego słup­
ka, a najbardziej ku tyłowi wystające punkty
ciała (potylica, największa wypukłość grzbietu,

pośladki i łydki ewentualnie pięty) — dotykać
przedniej powierzchni słupka.

Badany staje przytem w ten sposób, że dolna

poprzecznica miary umieszcza się między w y-
prostowanemi nogami ze stykającemi się z sobą

względnie możliwie do siebie zbliżonemi pięta­
mi

(przy stykających się wewnętrznych po­

wierzchniach kolan).

G łowa powinna być ustawiona w taki spo­

sób, aby dolne krawędzie oczodołów oraz górne
krawędzie obu zewnętrznych otw orów przew o­
dów usznych leżały na jednej płaszczyźnie, rów ­
noległej do podstawy miary.

W celu zmierzenia wzrostu opuszcza się lek­

ko górną poprzecznicę wzrostomierza na głowę
badanego tak, aby przylegała do szczytu głowy
tylko swym własnym ciężarem (bez nacisku na

głowę).

Dane podziałki na słupku, odpowiadające

w zrostowi — odczytuje się z zaokrągleniem do

i centymetra.

Mierzenie wysokości rozkrocza dokonywa się

bezpośrednio po zmierzeniu wzrostu, nie zmie­
niając pozycji badanego a tylko przesuwając u-
stawioną już między nogami dolną poprzecznicę

wzrostomierza do góry tak, aby przylegała do­

brze do rozkrocza (perineum).

Części rodne należy przytem odsunąć na bok.

Dane podziałki na słupku,

odpowiadające

wysokości rozkrocza, odczytuje się z zaokrągle­

niem do centymetra.

8

Jeżeli przy tych pomiarach zauważy się, że

kolana są szpotawe lub koślawe, to lekarz do­

konuje osobiście pomiaru rozstępu kolan ewen­
tualnie pięt, możliwie bez zmiany pozycji bada-
nego.

Szczegółow e wskazówki do tego mierzenia są

podane niżej w punkcie, dotyczącym badania
kończyn dolnych.

W yniki pomiarów badanego zapisuje się do

karty indywidualnej, z którą następnie badany

staje przed lekarzem wojskowym w celu zmie­
rzenia obwodu klatki piersiowej.

O bwód klatki piersiowej należy mierzyć przy

spokojnem (normalnem) oddychaniu na w yso­
kości podstawy wyrostka m ieczykowatego (pro-
cessus

xiphoideus).

Taśma powinna leżeć

w płaszczyźnie poziomej i przylegać ściśle do

ciała, nie krępując jednak ruchów oddecho­
wych.

Postawa badanego przy mierzeniu p o­

winna być swobodna, ręce opuszczone wzdłuż

tułowia, w takiem oddaleniu od niego, aby le­
karz mógł swobodnie przesunąć rękę z taśmą

mierniczą między kończyną górną badanego

a klatką piersiową.

Dane na taśmie mierniczej,

odpowiadające

wielkości obwodu klatki piersiowej, odczytuje

się z przybliżeniem do centymetra.

6

.

Mierzenie

obwodu

klatki pier­

siowej.

9

7.

Wskazówki

ogólne.

R O Z D Z I A Ł III.

BADANIE OGÓLNE.

W łaściwe badanie rozpoczyna się od tego, że

lekarz ustawia badanego w postawie zasadni­
czej twarzą do światła, w odległości kilku kro­

ków od siebie i obejmuje wzrokiem całą postać
badanego ze wszystkich stron, poczem zapytu­

je go o stan zdrowia, W razie niezgłoszenia
przez badanego żadnego cierpienia, lekarz przy­

stępuje do szczegółowego badania. Jeżeli bada­
ny zgłosi względnie lekarz sam zauważy wadę

lub cierpienie, czyniące badanego już na pierw­

szy rzut oka zupełnie i trwale niezdolnym do

służby wojskowej, to można zaniechać dokony­

wania

pomiarów,

a

nawet

schematycznego

szczegółowego badania, lecz odrazu przystąpić

do badania danej wady względnie cierpienia.

Jeżeli badanie to nie potwierdzi pierwotnego

zdania co do zupełnej i trwałej niezdolności do
służby wojskowej, to należy rozpocząć badanie
według schematu.

Jeżeli badany zgłasza jakiekolwiek cierpienie,

nierzucające się w oczy, należy rozpocząć szcze­
gółow e badanie na podstawie niżej podanego
schematu, zwracając w odpowiedniej chwili
szczególną uwagę na zgłoszone cierpienie.

10

Podczas badania powinno się zadawać szereg

pytań badanemu, żeby już na podstawie odpo­

wiedzi wywnioskować o rozwoju umysłowym
oraz stwierdzić sprawność m owy i słuchu.

Podane wyżej oględziny ogólne mają za cel

przekonanie się o budowie ciała, stopniu odży­

wiania, zabarwieniu i zewnętrznym wyglądzie
skóry, oraz o kształcie czaszki, klatki piersio­
wej, kręgosłupa, wyglądzie brzucha, narządów
m oczopłciow ych i kończyn.

Przy ocenie słabej budowy ciała należy zwró­

cić uwagę nietylko na ogólny wygląd badane­
go lecz także na wzajemny stosunek danych,
wzrostu, ciężaru i obwodu klatki piersiowej.

Przy stwierdzeniu u badanego wzrostu poni­

żej 150 cm. lub ciężaru poniżej 48 kg. względnie

obwodu klatki piersiowej poniżej 77 cm. nie na­

leży badanego kwalifikować do kategorji A.

Minimalne dane wzajemnego ustosunkowania

się wzrostu, ciężaru i obwodu klatki piersiowej,
stanowiące wskaźnik niedostatecznego fizycz­

nego rozwoju badanego, poniżej których bada­

ny nie może być zakwalifikowany do kategorji

A, podaje tabela umieszczona na stronie na­

stępnej.

Budowa

ciała.

8.

11

TABELA ORJENTACYJNA I.

do określenia minimalnej granicy wzajemnego

stosunku wzrostu, ciężaru i obwodu k latk i pier­
siowej przy kwalifikowaniu do kategorji A

Wzrost

w cm.

Ciężar

w kg.

Obwód

kl. pierś.

w cm.

Wzrost

w cm.

Ciężar

w kg.

Obwód

kl. pierś.

w cm.

W zrost

w cm.

Ciężar

w kg.

Obwód

kl. pierś

w cm.

150

48

77

165

54

79

180

64

83

151

48

77

166

55

80

181

65

83

152

48

77

167

55

80

182

66

83

153

48

77

168

56

80

183

66

83

154

48

77

169

57

80

184

67

84

155

48

77

170

58

80

185

68

84

156

48

78

171

58

81

186

68

84

157

48

78

172

59

81

187

69

84

158

49

78

173

60

81

188

70

85

159

50

78

174

60

81

189

70

85

160

50

78

175

61

82

190

71

85

161

51

78

176

62

82

191

72

85

162

52

79

177

62

82

192

72

85

163

52

79

178

63

82

193

73

86

164

53

79

179

63

83

194

74

86

Jeżeli powyższe objawy niedostatecznego roz­

woju fizycznego dadzą się stwierdzić u bada­
nych, którzy czynią wrażenie, że ich rozwój

12

fizyczny z biegie m czasu może się poprawić,

wówczas, o ile jakiekolwiek stany chorobowe
i ułomności nie dadzą dostatecznej podstawy
do zakwalifikowania ich do kategorji C, D, lub
E, należy ich uważać za czasowo niezdolnych
do służby wojskowej, kwalifikując do kate­
gorji B.

Przez ta k zwane upośledzone odżywianie n a­

leży rozumieć taki stan, który, bez względu na

prawidłową budowę ciała i norm alny jego roz­
wój ma w yraźne cechy wychudzenia i wynisz­

czenia. Do takich cech należą: bladość po­
włok skórnych, ich suchość, łatw e układanie się

w zmarszczki i fałdy, które nie mają zwykłej
prężności i wykazują przytem znaczne ścieńcze-

nie skóry, pozbawionej podściółki tłuszczowej,

zapadnięte oczy,

wybitnie zaznaczone prze­

stw ory międzyżebrowe i dołki pod i nad oboj­

czykowe, w padnięty brzuch oraz uw ydatnione

i pogłębione przestwory międzyścięgnowe, wy­
stające

obojczyki, grdyka

(pomum Adami),

grzebienie talerzy biodrowych, łopatki i kręgi,

zwiotczałe,

pozbawione

prężności

mięśnie

z ostro uwydatnionem i zarysam i zw łaszcza na

szyi, plecach i kończynach.

P rzy ocenie t. zw. upośledzonego odżywiania

należy obok oznak zew nętrznych kierow ać się

również miernikiem bardziej ścisłym i objek-
tywnym, jakim jest stosunek ciężaru ciała do

wzrostu: ciężar poniżej granic, uwidocznionych
w tabeli I, należy uważać za wskaźnik niedosta­

tecznego odżywiania.

Przy stw ierdzeniu u badanego upośledzonego

stanu odżywiania należy mieć na uw adze możli­

wość sztucznego i rozmyśnego głodzenia się,

wobec czego nie należy badanego kwalifikować
w takim wypadku odrazu jako zupełnie i trwale

niezdolnego do służby wojskowej.

Takież dane wzajemnego stosunku wzrostu

i ciężaru, wskazujące na otyłość, a stanowiące

granicę maksymalną, powyżej której badanego

nie można kwalifikować do kategorji A , podaje
niżej umieszczone tabela.

T A B E L A O R J E N T A C Y J N A II.

do

określenia maksymalnej

granicy

ciężaru

w stosunku do wzrostu przy kwalifikowaniu

do kategorji A .

Wzrost

w cm.

Ciężar

w kg.

Wzrost

w cm.

Ciężar

w kg.

Wzrost

w cm.

Ciężar

w kg.

W zro st

w cm.

Ciężar

w kg.

W zrost

w cm.

Ciężar

w kg.

150

67

159

73

168

79

177

86

186

91

151

67

160

74

169

80

178

86

187

92

152

68

161

74

170

8 .

179

87

188

93

153

69

162

75

171

82

180

87

189

93

154

69

163

76

172

82

181

88

190

94

155

70

164

77

173

83

182

89

191

95

156

71

165

77

174

83

183

89

192

95

157

71

166

78

175

85

184

90

193

96

158

72

167

79

176

85

185

91

194

97

14

R O Z D Z I A Ł IV

BADANIE SZCZEGÓŁOWE.

Badanie szczegółow e należy rozpocząć od

badania pow łok zewnętrznych na całej ich p o­

wierzchni.

Bladość skóry i błon śluzowych sama przez

się nie dowodzi jezcze zmian w składzie krwi,
gdyż zależeć ona może od wąskiego światła na­
czyń krwionośnych i odczynów naczyniorucho-

wych, w obec czego, jeżeli to nie jest następ­
stwem jakiegoś przewlekłego cierpienia ustroju,
nie przeszkadza ona pełnieniu służby w ojsko­
wej. W wypadkach wątpliwych należy badane­

go kierować celem szczegółowego zbadania do
wojskowego zakładu leczniczego, posiadającego

odpowiednich specjalistów i urządzenia.

Choroby skórne o przebiegu ostrym lub prze­

wlekłym, co do których istnieje praw dopodo­

bieństwo wyleczenia, jak również budzące wąt­

pliwości co do ich rozpoznania i uleczalności,

należy badać w wojskowych zakładach leczni­
czych, posiadających

odpowiednich

specjali­

stów i urządzenia.

15

9.

Skóra.

10

.

G łow a.

11.

Narząd

wzroku.

12

.

Narząd słu­

chu.

Przy badaniu głow y przedewszystkiem zwra­

ca się uwagę na owłosienie (favus, herpes tonsu-
rans, alopecia i t. p.).

Następnie zapom ocą obmacywania obu dłoń­

mi określa się kształt czaszki oraz wszelkie
ewentualne zniekształcenia

(ubytki kostne,

wgłębienia lub

zgrubienia), poczem kolejno

przechodzi się do badania narządów wzroku,

słuchu, nosa i jamy ustnej.

Podczas badania narządu wzroku bierze się

pod uwagę te zmiany, które można stwierdzić

przy oględzinach zewnętrznych: stan powiek,

podwinięcie ich lub wywinięcie, nieprawidłowe
ustawienie rzęs, stan spojówek, który należy u-

stalać u każdego badanego, zwracając szczegó­

łową uwagę na załamek górny (jaglica), brak

lub zanik gałki ocznej, zez (porażenie mięśni

zewnętrznych oka), wyraźne zmętnienie rogó­

wek, zmiany na tęczówkach i zaćma.

Określenie siły wzroku odbywa się po ukoń­

czeniu pełnego badania, w sposób podany niżej,

w części specjalnej niniejszej instrukcji.

W razie powstania wątpliwości, jaką kate-

gorję dla oceny zdolności do służby wojskowej
należy

zastosować,

przewodniczący komisji

kieruje badanego na wniosek lekarzy do w oj­
skowego

zakładu leczniczego,

posiadającego

odpowiednich specjalistów i urządzenia.

Przy badaniu narządu słuchu zwraca się

szczególną uwagę na małżowiny: obecność ja­

kichkolwiek

owrzodzeń

ich

dolnych

części

wzbudza

podejrzenie

o możliwości

zmian

w przewodzie usznym.

Badając zewnętrzny

16

przewód uszny, należy zw rócić uwagę na jego

drożność i stwierdzić, czy niema w niem zw ę­
żenia, ciał obcych, większej ilości woszczku,

pryszczycy, polipów, wyrośli kostnych, ziarniny

lub przetok.

Spotykane niekiedy blizny na skórze prze­

wodu usznego z zanikiem małych w łosków o-
raz ze zwężeniem lub zarośnięciem przewodu
mogą pochodzić z oparzenia środkami żrącemi.

Zapom ocą ucisku lub ostukiwania wyrostka

sutkowego stwierdza się stan jego, przyczem

trzeba odróżniać stan zapalny wyrostka sutko­

wego od sprawy zapalnej w skórze, powstają­

cej często w związku z czyrakami w ścianie

zewnętrznego przewodu usznego.

W razie stwierdzenia u badanego w uchu

zmian, mogących przypuszczalnie wpłynąć na
zdolność słyszenia badanego, należy go kiero­
wać do w ojskowego zakładu leczniczego, p o­

siadającego odpowiednich specjalistów i urzą­

dzenia.

Przy badaniu nosa sprawdza się stan kości,

chrząstek i miękkich części, a następnie droż­
ność kanałów.

Przystępując do badania jamy ustnej zwraca

się uwagę na możliwe wady warg (warga zaję­
cza), języka, podniebienia twardego i miękkie­
go, gardzieli, krtani, stanu uzębienia, procento­
wą zdolność żucia (zgodnie ze wskazówkami
części VI niniejszej instrukcji „Badania specjal­

n e"); jednocześnie bada się stan i ruchowość

żuchwy.

13.

Nos.

14.

Jama ustna

Po ukończeniu badania głow y przechodzi się

do badania szyi. Tu stwierdzić należy stan

gruczołów chłonnych, jak również zwrócić u-

wagę czy na skórze niema blizn po zropiałych
gruczołach, czy niema „krzyw ej szyi“ (kręcz —

torticollis), wola, które może nasuwać p odej­

rzenia co do istnienia choroby Basedowa. Je­
żeli jednak pow zięcie decyzji natrafia na trud­
ność, należy badanego skierować do w ojskowe­

go zakładu leczniczego, posiadającego odpo­
wiednich specjalistów i urządzenia.

Przy badaniu klatki piersiowej zwraca się

przedewszystkiem uwagę na jej kształt (becz­
kowata, ptasia, łódkowata), kształt kręgosłupa,
łopatek (scapulae alatae), obojczyka i żeber.

Skrzywienie kręgosłupa dzielimy na:

nie­

znaczne t, zw, boczne, czyli szkolne, odróżnia­

jące się tem, że linja wyrostków kolczastych
w pozycji wyprostowanej i nieprzymuszonej
tworzy niewielki łuk całkowity albo

tylko

w części lędźwiowej; umiarkowane — z nie-
znacznem upośledzeniem ruchów w sąsiednich
odcinkach w dwóch przeciwnych kierunkach
czyli t. zw. kształt litery S; wreszcie znaczne—

ze znacznem upośledzeniem ruchów w kręgach
piersiowych, ze zniekształceniem klatki pier­

siowej i skrzywieniem kręgosłupa na dwóch od­

cinkach w jakimkolwiek kierunku, jednakże

jeszcze

bez garbu.

Najwyższym

stopniem

skrzywienia kręgosłupa jest garb.

Następnie

przystępuje się do opukiwania

klatki piersiowej

celem stwierdzenia granic

płuc i serca, poczem osłuchiwaniem stwierdza

się charakter szmerów oddechowych i określa
się ruchowość dolnych granic płuc podczas głę­
bokiego wdechu i wydechu.

W razie podejrzenia czynnej gruźlicy, należy

odesłać badanego celem obserwacji do wojsko­

wego zakładu leczniczego, posiadającego odpo-
widnich specjalistów.

Przed przystąpieniem do szczegółow ego ba­

dania serca należy policzyć tętno sprychowe

(na art. radialis) i zw rócić uwagę na jego czę­

stość, miarowość i napięcie, następnie zapomo-

cą oględzin i dotyku stwierdzić miejsce uderze­
nia koniuszka serca.

Osłuchiwaniem stwierdza się czystość tonów

sercowych, przyczem w razie wykrycia jakie­
gokolwiek szmeru, jeżeli się nie uda odrazu
niewątpliwie stwierdzić wady organicznej, na­
leży badanego przesłać do wojskowego zakładu
leczniczego, posiadającego odpowiednich spe­

cjalistów.

Serce bada się w pozycji stojącej i leżącej,

w stanie spokoju i po wykonaniu ruchów, przy­

czem pamiętać trzeba, że zbyt przyspieszone
lecz miarowe tętno nie świadczy jeszcze o zmia­

nach chorobowych, ponieważ może być spow o­

dowane zmianami czynnościowemi z powodu
warunków, w jakich się znajduje badany.

Dlatego też wskazane jest przerwać na krót­

ki czas badanie, a po upływie kilkunastu minut

wznowić je, osłuchując badanego w tej samej

pozycji w jakiej pozostawał on w chwili przer­

wanego

poprzednio

badania.

Trzeba tu pa­

miętać o możliwości

sztucznego

wywołania

19

18

.

Serce.

15.

Szyja.

16.

Klatka

piersiowa

17.

Płuca.

przyspieszenia tętna, w obec czego w razach

wątpliwych należy kierować badanego do w oj­
skowego zakładu leczniczego,

posiadającego

odpowiednich specjalistów i urządzenia.

Przystępując do badania brzucha, należy

zw rócić uwagę na kształt i wielkość jego oraz

podkład podskórny tłuszczu, na stan mięśni

(prężność, zwiotczałość), wszelkiego

rodzaju

uwypuklenia w okolicy smugi białej, pępka

i kanałów pachwinowych (przepukliny) i t. p.

Brzuch duży, wypukły może wskazywać na

ciężkie zaburzenia w krążeniu krwi, przepukli­
nę brzuszną lub schorzenia

miejscowe

jamy

brzusznej względnie guzy.

Przy

stwierdzeniu guzów należy pamiętać

o guzach rzekomych, pochodzenia kurczowego,
oraz o możliwości nagromadzenia się kału
w kiszce grubej.

Następnie wypukiem i dotykiem określa się

granice i ewentualne zniekształcenia żołądka,

wątroby, śledziony i t. p.

W e wszystkich wątpliwych wypadkach cier­

pień jamy brzusznej należy badanych kierować
celem rozpoznania cierpienia do wojskowych

zakładów

leczniczych,

posiadających

odpo­

wiednich specjalistów i urządzenia.

Przy badaniu nerek należy pamiętać o możli­

wości istnienia nerki opuszczonej lub wędrującej.

Przy badaniu narządów płciow ych zwraca

się uwagę na drożność kanałów moczowych,
ewentualne wady rozwoju prącia (spodziectwo

i wierzchniactwo), względnie wady w umiejsco­
wieniu jąder (brak jąder w mosznie, niezupełne

20

opuszczenie jądra względnie zatrzymanie się ją­

dra w kanale pachwinowym), wodniaki jądra,

żylaki i wodniaki powróżka nasiennego i t. p „ po-

czem przechodzi się do badania kanału pachwi­

nowego. Tutaj należy pamiętać, że roszczepie-

nie kanału pachwinowego bez uwypuklenia

w nim wnętrzności nie jest jeszcze przepukliną.

Przy badaniu odbytu należy zwrócić uwa­

gę na możliwość istnienia guzów krwawniczych,

szczelin i przetok

okołoodbytowych,

nacie-

czeń, wypadania śluzówki względnie całej od­

bytnicy.

Przy badaniu kończyn górnych zwraca się u-

wagę na kształt kończyn i poszczególnych ich

części, stan mięśni, (brak grup mięśni), kości

(zgrubienie kości), a następnie, celem przeko­

nania się o swobodzie ruchów, należy polecić
badanemu wykonać szereg ruchów w stawach

barkowych i łokciow ych (zgięcie, w yprostowa­
nie,

odprowadzenie i doprowadzenie)

oraz

w małych stawach kiści i palców; jednocześnie
w wypadkach wątpliwych próbuje się siłę koń-

czyn.

O ile zachodzi podejrzenie co do różnicy

w długości kończyn, należy przystąpić do mie­
rzenia.

Długość całej kończyny mierzy się w ten spo­

sób, że na kończynę,

zwisającą

swobodnie

wzdłuż tułowia, nakłada się taśmę (centymetro­
wą), którą się prowadzi od wyrostka barkowego

(acromion) do końca wyrostka rylcow ego kości
promieniowej (processus styloideus radii).

Przy mierzeniu długości ramienia przykłada

się taśmę na zewnętrznej powierzchni górnej

21

19.

Jama

brzuszna.

20

.

Narządy

m oczoplcio-
we. Odbyt.

21

.

Kończyny

górne.

22

.

Kończyny

dolne.

części ramienia tuż pod wystającym brzegiem

wyrostka barkowego, następnie każe się bada­

nemu zgiąć kończynę w łokciu do kąta proste­
go i prowadzi się taśmę do nadłokciowego gu­

za zewnętrznego kości ramieniowej (epicondy-

lus lateralis humeri).

Przedramię mierzy się w ten sposób, że taśmę

prowadzi się od wierzchołka łokciow ego (ole-
cranom) do końca wyrostka rylcow ego kości
łokciow ej (processus styloideus ulnae).

Przy badaniu kończyn dolnych zwraca się

uwagę na kształt miednicy i poszczególnych
części kończyn, na stan ich mięśni

(brak p o ­

szczególnych mięśni lub całych grup), w szcze­

gólności zaś wady rozw ojow e (kolana szpotawe,

koślawe, stopa płaska, palce nadliczbowe i t. p.)

wreszcie na ewentualne istnienie obrzęków, po­

większenie gruczołów, rozszerzenie żył względ­
nie istnienie żylaków, przetok, nowotworów,
owrzodzeń i wyprysków.

Zapom ocą dotyku należy określić stan kość-

ca, okostnej i naczyń (tętniaki) oraz zbadać

stan kanału biodrowego (przepuklina).

Następnie bada się ruchowość stawów

(jak

wyżej przy kończynach górnych).

W razie przypuszczalnego istnienia różnicy

długości kończyn należy je mierzyć w następu­

jący sposób:

badanego układa się nawznak

z wyprostowanemi nogami i zsuniętemi stopami

na równej i twardej płaszczyźnie poziomej, tak,
aby linja środkowa tułowia

(biegnąca po linji

pośrodkowej mostka przez pępek i środek spo­

jenia łonowego) oraz przedłużenie jej aż do

22

miejsca zetknięcia się obu stóp względnie k o ­
stek wewnętrznych stanowiły linję prostą, po­
czerń dla zmierzenia

długości całej kończyny

dolnej prowadzi się taśmę od przedniego w yż­

szego kolca talerza kości biodrowej (spina an-
terior superior ossis ilei) do końca kostki w e­
wnętrznej (malleolus internus).

Celem zmierzenia uda prowadzi się taśmę od

wierzchołka krętarza większego (trochanter
maior) do szczeliny stawu kolanowego, którą
można namacać przy nieznacznem zgięciu koń­
czyny w stawie kolanowym.

Długość podudzia wymierza się od szczeliny

stawu kolanowego (jak wyżej) do końca kostki
zewnętrznej,

(malleolus externus).

W razie stwierdzenia u badanego istnienia

kolan szpotawych (genu varum) względnie k o ­
ślawych (genu valgum), należy dokonać pomia­
ru rozstępu kolan ewentualnie pięt w postawie
jak przy mierzeniu wzrostu i wysokości rozkro-

cza.

W razie istnienia kolan szpotawych badany

stoi. mając pięty zestawione razem, poczem p o­

między kolana na wysokości szczelin kolano­

wych wsuwa się przyrząd do mierzenia rozstę­
pu.

W razie istnienia kolan koślawych,

mierzy

się w podobny sposób rozstęp pomiędzy pięta­
mi, przyczem badany stoi, mając kolana zesta­
wione razem, a przyrząd do mierzenia rozstępu

wsuwa się pomiędzy pięty na wysokości naj­
bardziej wystających ku środkowi punktów obu
kości piętowych.

23

W obu wypadkach miarę należy trzymać

płaszczyzną równolegle do powierzchni podsta­
w y (podstawa wzrostomierza, taboret, podło­
ga) i wsuwać ją bez wysiłku do zetknięcia się
z powierzchnią ciała.

Zestawiać piąty względnie kolana należy

w ten sposób, aby dotykały lekko jedne dru­
gich bez nacisku a tem bardziej zachodzenia

jedne na drugie,

Dane podziałki, odpowiadające rozstępowi,

odczytuje się na przyrządzie z przybliżeniem
do cm.

Kwalifikowanie

stanów

neuropatycznych

i psychopatycznych celem określenia zdolności

do służby wojskowej, należy wyłącznie do w oj­
skowych zakładów leczniczych, posiadających
odpowiednich specjalistów, dokąd też należy

kierow ać badanych z podejrzeniem o takie

cierpienia.

1) D n a : gdy podczas oglądania badanego

da

się stwierdzić

zgrubienie

stawów,

zwłaszcza małych stawów kończyn lub

zniekształcenie ich, naprowadza to na

myśl o istnieniu u badanego dny.

2) M o c z ó w k a c u k r o w a :

badany

nadmiernie wychudzony, z suchą skórą,

pokrytą nieraz czyrakami, skarżący się na
nadmierne wydzielanie moczu i wzm ożo­
ne

pragnienie,

nasuwa przypuszczenie

istnienia u niego cukromoczu.

3) S t a n

g r a s i c z o - l i m f a t y c z n y .

wygląd badanego blady, jakby nalany, p o­
większenie gruczołów szyi, jamy ustnej

24

24.

C h oroby

przem iany

materji.

i nasady języka, przemawia za stanem gra­
siczo - limfatycznym,

4) C h o r o b a

A d i s s o n a :

całkowite

zabarwienie skóry na kolor bronzowy lub

też w postaci plam na twarzy, tułowiu,

kończynach,

mosznie i śluzówce

jamy

ustnej, przy upośledzonym stanie odżywia­
nia i przyśpieszonem tętnie — wskazują

na chorobę Adissona.

5) C h o r o b a B a s e d o w a : gdy przy ba­

daniu stwierdzi się powiększenie gruczołu
tarczowego, wytrzeszcz, nadmierne wychu­

dzenie, pocenie się, drżenie rąk, nadmier­

ną pobudliwość i częstość tętna, należy

przypuszczać chorobę Basedowa.

6) C h o r o b a

T o m s e n a :

stwierdzenie

u badnego napadów kurczów w kończy­
nach, zwłaszcza górnych, oraz zwiększe­

nie pobudliwości mechanicznej twarzy

i kończyn — naprowadza na myśl o ist­

nieniu u badanego choroby Thomsena.

7) A k r o m e g a l j a : gdy się stwierdza u ba­

danego nadmiernie rozwinięty kościec, du­

że dłonie i stopy, silnie rozwinięte kości
szczęk, grube wargi, duży nos, należy
przypuszczać tak zwaną akromegalję.

W e wszystkich wypadkach, nastręczających

wątpliwości przy rozpoznawaniu chorób prze­

miany materji, należy badanych kierować do

wojskowych zakładów leczniczych posiadających

odpowiednich specjalistów i urządzenia.

25

23.

Układ psy­

chiczny

nerwowy.

25.

Uwagi do

poszczegól­

nych para­

grafów.

R O Z D Z I A Ł V.

U W A G I DO POSZCZEGÓLN YCH P A R A G R A ­
F Ó W „TABELI S TA N Ó W CH O RO BO W YC H ".

Do § 1. Przez pojęcie wybitna niemoc w ro­

dzona” należy rozumieć nietylko osłabienie sy­

stemu mięśniowego lecz cały zespół objawów,
obniżających sprawność fizyczną w wybitnym

stopniu (długa, wąska i płaska klatka piersiowa,

ostry kąt łuków żebrowych, szerokie m iędzyże-

brza, odstające łopatki, ruchome dziesiąte żebro,
opadnięcie trzew i t. p.).

Do § § 17 — 24. Przez „osłabienie słuchu" na­

leży rozumieć osłabienie zdolności

słyszenia

w stopniu lżejszym;

przez „przytępienie słuchu" — w stopniu

znaczniejszym.

Przez „przedziurawienie błony bębenkowej"

należy rozumieć nieznaczny otw ór nieprzekra-

czający 1/3 w ielkości błony.

Przez „ubytek błony bębenkow ej" — otwór

większy niż 1/3 w ielkości błony.

Przez „zanik błony bębenkow ej" należy rozu­

mieć zwyrodnienie naskutek procesów zapal­

nych ze zmianami w budowie błony.

26

Do § 27.— „W arga zajęcza nieskomplikowana"

jest to warga rozszczepiona bez jednoczesnego

rozszczepienia

szczęki

i

podniebienia,

Nie

utrudnia ona ani mowy, ani odżywiania się.

D o § 31, — Przetoki szyjne mogą być pocho­

dzenia w rodzonego lub nabyte.

Przetoki w rodzone są zazwyczaj pojedyncze,

otwory prowadzące do nich są zwykle wąskie!

wydzielina w wypadkach bez zakażenia w tór­

nego rzadka, niekiedy prawie przezroczysta;

przetoki nabyte bywają zwykle po zropiałych

gruczołach gruźliczych szyi, a odznaczają się

zazwyczaj otworami o brzegach podm inowa­

nych, skóra otaczająca jest zmieniona, a przy

ucisku z przetoki wydzielają się masy serowate.

Przetoki gruźlicze spotyka się zwykle w więk­

szej ilości naraz, przyczem obok nich istnieją
powiększone gruczoły.

Do § 54. — Palec (z wyłączeniem kciuka) p o­

zbawiony

ostatniego

człona

uważa

się

za

zdrowy.

Palec pozbawiony dwóch członów uważa się

za nieistniejący.

Do § 56. — Przez „zrośnięcie palców u ręki

ze znacznem upośledzeniem czynności" nale­

ży rozumieć zrośnięcie kciuka ze wskazicielem

lub wskaziciela z palcem trzecim względnie zro­
śnięcie razem ze sobą palców trzeciego, czwar­

tego i piątego,

Do § 58. — Pod mianem „płaskiej stopy nie-

utrwalonej" należy rozumieć stopę, dającą się

wygiąć w sklepieniu.

Do § 61. — Przez „palec przykrywający" na­

leży rozumieć wypadek, gdy tylko jeden z pal­

ców zachodzi na sąsiedni;

27

przez „palce przykrywające" — gdy kilka

palców jednocześnie zachodzi jeden na drugi.

„Palcem młotowatym" (najczęściej 2-gi palec

u stopy) nazywa się palec przykurczony w sta­

wie międzyczłoneczkowym pod kątem prostym.

Do § 65, — ,,Staw biodrowy szpotawy" ma

miejsce w tych wypadkach, kiedy szyjka kości
biodrowej z trzonem tej kości nie tworzy nor­

malnego kąta rozwartego (120° — 130°), lecz
kąt zbliżony do kąta prostego (90°),

26

R O Z D Z I A Ł VI.

BADANIA SPECJALNE.

Badanie wzroku zapomocą tablic należy za­

stosować wtedy, gdy poprzedzające badanie ca­
łego ustroju nie stwierdziło żadnego cierpienia,
któreby czyniło badanego zupełnie i trwale

niezdolnym do służby wojskowej.

Ostrość wzroku określa się zapomocą spe­

cjalnych tablic, przyczem bada się ją dla każde­

go oka zosobna a wyniki wpisuje się do karty

indywidualnej. Badania należy rozpocząć od oka

prawego, podczas gdy lewe oko zasłania się,

nie wywierając ucisku na gałkę oczną.

Tablice należy umieścić na ścianie dobrze

oświetlonej. Przy badaniu zapom ocą tablic dzie­
siętnych

badanego stawia się w odległości

5 m. od ściany.

Badanie polega na rozpoznaniu przez bada­

nego znaków optomerycznych. Ostrość wzroku

odpowiada najmniejszemu rzędowi rozpozna­
wanych znaków; wyraża ją ułamek dziesiętny,

wydrukowany przy każdym rzędzie znaków.

W razie braku tablic dziesiętnych można się

posiłkować dawnemi tablicami z odległości 6 m.,

29

26

.

Badanie

wzroku.

27.

Badanie

słuchu.

Zaczynając od nr. 6. tablicy i zatrzymując się na
tym rzędzie, w którym badany rozpoznaje zna-

ki. Ostrość wzroku oznacza się ułamkiem, w któ­

rym licznikiem jest liczba rzędu, rozpoznawa­

nego przez oko prawidłowe z tej odległości,

a mianownikiem — liczba rzędu liter, rozpozna­

wanych przez badanego, Tak np. nr. 6. rozpo­

znawany jest z odległości 6 m. przez oko pra­

widłowe. Jeżeli badany z tej odległości rozpo­
znaje tylko litery rzędu, oznaczonego nr. 12 t. j.

rzędu liter, rozpoznawanych przez oko prawi­

dłowe z odległości 12 m., to ostrość wzroku ba­
danego oznaczamy V = 6/12 = 1/2 = 0,5.

Jeżeli

badany z tej odległości t. j. 6 m. rozpoznaje tyl­
ko litery rzędu oznaczonego nr. 24 t. j. litery,

które rozpoznawane są przez oko prawidłowe

z odległości 24 m., to ostrość wzroku badanego

V = 8/24 = 1/4 = 0,25.

Jeżeli badany rozpoznaje tylko litery rzędu

60, rozpoznawane przez oko prawidłowe z od­
ległości 60 m., to ostrość jego wzroku oznacza­
my V = 6/60 = 1/10 =

0

,1.

Przez „ślepotę" należy rozumieć taką siłę

wzroku, przy której

badany zaledwie może

liczyć palce z odległości metra.

Jeżeli ostrość wzroku oznaczamy w ułamkach

dziesiętnych, to zatrzymujemy tylko liczby dzie­
siętne, odrzucając setne i tysiączne.

Przy badaniu słuchu zapom ocą szeptu lekarz

staje zboku i nieco z tyłu badanego, przyczem

bada każde ucho oddzielnie (drugie ucho w tym
czasie badany zatyka palcem).

Ostrość słuchu bada się zapom ocą m ow y zw y­

kłej i szeptu, wypowiedzianego po bardzo głę­

30

bokim wdechu; do badania należy używać w y­

razów oddzielnych, nie mających ze sobą związ­

ku, Normalnie taki szept jest słyszalny w prze­
strzeni zamkniętej z odległości 20— 25 m., mo­

wa zwykła z odległości 50 m.

Szczegółowego badania stanu uzębienia na­

leży dokonać tam, gdzie poprzedzające badanie

całego ustroju nie stwierdziło żadnego cierpie­
nia, czyniącego badanego zupełnie i trwale nie­
zdolnym do służby wojskowej, a stan uzębienia

nasuwa podejrzenie co do zdolności żucia.

Zdolność żucia, w której uczestniczą w stop­

niu normalnym wszystkie zęby przyjmujemy

za 100%.

Procent zdolności żucia poszczególnej pa­

ry zębów stycznych w stosunku do normalnej

zdolności oblicza się w sposób niżej podany;
zdolność żucia jednej pary sztucznych zębów
Wynosi dla:

1-szej pary — siekaczy centralnych — 3

%

2

-e

3-e

4-e
5-e

6

-e

7-e

8e

— siekaczy boczn ych

—

2%

— k łów

— 5

%

— dw uguzkow ców I

— 7

%

— dw uguzkow ców II

— 7

%

— trzon ow ych I

1 0

%

— trzonow ych II

—

1 0

%

— zębów mądrości

—

6%

Zęby, które nie mają stycznych należy uwa­

żać za nieistniejące.

Przy

zgryzie nienormal­

nym zęby niestykające się uważa się za nieist­

niejące.

Za zęby zdolne do żucia należy również uwa­

żać takie, które mają przynajmniej 3/4 po­

wierzchni żującej lub też są wypełnione plombą.

31

28.

Badanie

stanu u zę­

bienia.

S

c h e m a t

u z ę b i e n i a

A .

Strony prawej.

O d s e t k i

z d o l n o ś c i ż u c i a

6% 10% 10% 7

%

7%

5%

2 % 3%

Z ę b y

s z c z ę k i

g ó r n e j . . . .

8

7

6

5

4

3

2

1

Z ę b y ż u c h w y

8

7

6

5

4

3

2

1

L

in

ja

ś

r

o

d

k

o

w

a

B.

Strony lewej.

L

in

ja

ś

r

o

d

k

o

w

a

O d s e t k i

z d o l n o ś c i ż u c i a

3% 2 % 5%

7%

7%

10% 10% 6?

Z ę b y

s z c z ę k i

g ó r n e j . . . .

1

2

3

4

5

6

7

Z ę b y ż u c h w y

1

2

3

4

5

6

7

Przy obecności sztucznych zębów w ob

niu należy kierować się następującą zasady:

1) dostawki stałe (mostki) liczą się jak zęb y

własne,

2) ząb opatrzony koroną złotą lub porcelano­

wą uważa się za ząb własny,

3) zdolność żucia zęba sztucznego w dostaw­

ce ruchomej (proteza wyjmowana) równa
się 50% ząba własnego.

32

Przy określaniu stopnia fizycznej zdolności

kandydatów

do

czynnej

służby wojskowej

w charakterze oficerów zawodowych, nie nale­

ży kwalifikować jako zdolnych do tej służby
tych, których stan uzębienia ujawnia utratę p o­
nad 40

%

normalnej zdolności żucia (bez uwzglę­

dnienia dostawek), chociażby ogólny stan odży­
wiania był zadowalający.

Dla oficerów zawodowych, już pełniących

czynną służbę wojskową, braki w uzębieniu nie­

zależnie od stopnia (procent) utraty normalnej

zdolności żucia jak również ropotok zębodoło-

wy, nawet powikłany dużem rozchwianiem zę­
bów, nie stanowią przeszkody do dalszego peł­

nienia czynnej służby wojskowej w charakterze
oficerów zaw odow ych w e wszystkich rodzajach
broni i służb.

Minister Spraw W ojskow ych

w/z (— )

D. Konarzewski

Generał Dywizji.

33

i