Ergonomia – nauka zajmująca się dostosowaniem wszelkich obiektów technicznych do możliwości i
ograniczeń człowieka

Czy w minionych wiekach był sprzyjający klimat do myślenia o pracującym człowieku?

Maszyny, narzędzia i inne urządzenia techniczne musiały przede wszystkim realizować pożądane funkcje
technologiczne, a konieczność dostosowania ich do człowieka pojawiała się wówczas, gdy niedostosowanie
groziło zakłóceniami w działaniu maszyny, przynosiło widoczne straty lub zagrażało życiu i zdrowiu
człowieka.

TAYLORYZM
Wzrost wydajności osiągano poprzez:
- dobór do danej pracy ludzi najsprawniejszych i opracowywanie norm pracy w oparciu o osiągane przez

nich wyniki,

- daleko idący podział procesu produkcji na elementy składowe, eliminowanie elementów zbędnych i

ustalenie najbardziej racjonalnych sposobów wykonywania niezbędnych czynności,

- stosowanie silnych bodźców płacowych – progresywna, zróżnicowana płaca, ustalana na podstawie

pomiaru czasu trwania poszczególnych czynności robotnika wykonującego określone zadanie

Istotny element tayloryzmu – postulat standaryzacji narzędzi, maszyn oraz dostosowania ich do
pracowników i wykonywanych przez nich zadań

FORDYZM
Fordyzm – organizacja pracy: robotnik wykonuje stale tą samą czynność; przedmiot pracy jest przesuwany
za pomocą taśmy. Tempo pracy jest wyznaczane przez tempo przesuwania taśmy.

Fordyzm intensyfikując pracę umożliwia osiąganie wysokich wydajności.

---
Opracowanie przez F.Gilbertha z żoną zasady ekonomiki ruchów (1911r.)
"maszyna biologiczna" rządzi się innymi prawami niż maszyna techniczna, a niedostrzeganie tych różnic
przynosi straty ekonomiczne

Ergonomia = Ergonomics = human engineering lub human factors in technology

Czym jest ergonomia?
”Nazwiskiem Ergonomii, wziętym od wyrazów ergon (praca) i nomos (prawo, zasada), oznaczamy Naukę o
Pracy, czyli używaniu nadanych człowiekowi od Stwórcy sił i zdolności”, W.B.Jastrzebowski

Polskie Towarzystwo Ergonomiczne (PTErg): 1977r.

Czym jest ergonomia? - Definicje
"Ergonomia jest to nauka stosowana, zmierzająca do optymalnego dostosowania narzędzi, maszyn,
urządzeń, technologii, organizacji i materialnego środowiska pracy oraz przedmiotów powszechnego użytku
do wymagań i potrzeb fizjologicznych, psychicznych i społecznych człowieka", statut PTErg, 1983r.

"...łączne zastosowanie niektórych nauk biologicznych i technicznych dla zapewnienia, w stosunkach
pomiędzy człowiekiem a pracą, optymalizacji warunków wzajemnego dostosowania, w celu zwiększenia
wydajności pracy i przyczynienia się do pomyślności pracownika", Międzynarodowe Biuro Pracy, 1961r.

Elementy wspólne definicji ergonomii:

•

nauka stosowana

•

humanocentryzm

•

akcentowana jest konieczność harmonijnego, efektywnego współdziałania człowieka i środków

technicznych

•

zainteresowania ergonomii dotyczą określonego systemu działania (człowiek – obiekt techniczny)

•

zainteresowania ergonomii rozciągają się na wszystkie przejawy kontaktów człowieka ze środkami

technicznymi

Czym jest ergonomia? – istota ergonomii

Dążenie do dostosowania świata materialnego do potrzeb i ograniczeń człowieka

Dążenie do zapewnienia czy przywrócenia człowiekowi supremacji nad sprzętem, maszynami, czy innymi
elementami materialnymi, których rozwój nie kontrolowany przez myśl humanistyczną czyni z człowieka
niewolnika świata rzeczy martwych
------------ prezentacja.2
Jakość ergonomiczna urządzeń = ERGONOMICZNOŚĆ

Wyższa jakość ergonomiczna (ergonomiczność) urządzeń technicznych, którymi posługuje się człowiek w
procesie pracy, sprzyja:
-lepszej i wydajniejszej pracy
-zmniejszeniu biologicznych kosztów pracy
-zmniejszeniu liczby i kosztów braków oraz błędów popełnianych w pracy
-zwiększeniu bezpieczeństwa pracy i eliminacji chorób zawodowych
-lepszemu wykorzystaniu czasu pracy
-ograniczeniu absencji chorobowej
-zwiększeniu satysfakcji z pracy oraz pozytywnej motywacji
-odczuwaniu zadowolenia i przyjemności z kontaktu z urządzeniami technicznymi

Zbyt niski poziom ergonomicznej jakości obiektów technicznych jest źródłem wielu dodatkowych kosztów i
strat :
-straty ekonomiczne bezpośrednie
-straty ekonomiczne pośrednie
-straty moralne

Interdyscyplinarność ergonomii

Prakseologia - teoria sprawnego działania.
Jest dziedziną badań naukowych
dotyczących wszelkiego celowego działania
ludzkiego.

[Kierunki rozwoju ergonomii]
Obszary działań ergonomicznych:
Ergonomia wyrobów masowego (codziennego) użytku:
- dostosowanie obiektów technicznych do wymiarów i kształtów ciała człowieka
- funkcjonalność obiektu technicznego
- bezpieczeństwo i komfort użytkowania obiektu technicznego
- estetyka kształtów i barw obiektu technicznego
Ergonomia warunków pracy (badanie wpływu na człowieka oraz odpowiednie kształtowanie
zewnętrznych warunków pracy; 2 grupy czynników: A.materialnego środowiska pracy; B.techniczno–
organizacyjne)

•

Wykonywanie pomiarów oraz określenie dopuszczalnych wartości intensywności czynników tworzących
fizyczne, chemiczne i biologiczne środowisko pracy

•

Określanie wpływu tych czynników na człowieka,

•

Określanie sposobów eliminacji uciążliwości i zagrożeń powodowanych przez czynniki środowiskowe
oraz realizacja projektów korygujących warunki pracy.

Ergonomia osób starszych i nie w pełni sprawnych:
Przystosowanie pracy do specyficznych ograniczeń osób w starszym wieku, a także osób o ograniczonej
sprawności psychofizycznej.
Społeczne i ekonomiczne aspekty ergonomii

Prawo

Estetyka

Technika i technologia

Inżynieria transportu

Inżynieria budownictwa

Ekonomika pracy

Organizacja pracy

B

Socjologia

Pedagogika

Prakseologia

Psychologia

Fizjologia

Medycyna

Antropometria

A

Przedmiotem zainteresowania tej dziedziny wiedzy jest powiązanie ergonomii z założeniami polityki
społecznej i ekonomicznej.

[Kierunki rozwoju ergonomii]
Ergonomia korekcyjna i koncepcyjna

Ergonomia koncepcyjna - wprowadzanie zasad ergonomii w trakcie projektowania i budowy systemów,
obiektów technicznych itp.

Działania ergonomii koncepcyjnej muszą przezwyciężyć bariery natury psychologicznej:
- trudny problem jest niemożliwy do rozwiązania lub wadliwie sformułowany
- projektant ma tendencje do preferowania stereotypowych, tradycyjnych i często przestarzałych rozwiązań
- bariera organizacyjna - koordynowanie pracy zespołu specjalistów z różnych dziedzin (wiele

współczesnych problemów wymaga podejścia interdyscyplinarnego)

Ergonomia korekcyjna – wprowadzanie zasad ergonomicznych w funkcjonujących obiektach
technicznych, systemach organizacyjnych itp.

Ergonomiczna modernizacja urządzeń wiąże się z:
-koniecznością wyłączenia ich z ruchu
-zakłóceniami w organizacji pracy
-stratami wynikającymi ze zmniejszenia skali produkcji
-koniecznością przeszkolenia załogi
-okresem przejściowym związanym ze zmianą przyzwyczajeń i rutyną pracowników

Ergonomia - Elementy sztuki inżynierskiej
Ergonomia powinna być stosowana przez inżynierów we wszystkich obszarach ich działalności zawodowej:
-inżyniera projektanta – konstruktora
-inżyniera kierującego procesem produkcyjnym,
-inżyniera – organizatora pracy

Proste techniki organizatorskie:

- rozszerzanie pracy
- wzbogacanie pracy
- wymienność pracy
- wymienność stanowisk

------------ prezentacja.3
Układ ergonomiczny

System <człowiek – obiekt techniczny> wyróżnia się następującymi cechami:
-realizuje celowe działanie
-może współpracować z innymi systemami
-może składać się z innych systemów
-stwarza warunki działania sobie i innym systemom, przeciwdziałając występującym zakłóceniom
-może się zmieniać i doskonalić (rozwijać się)
-trwa w czasie i ma skończoną trwałość
-zużywa się i wymaga odnowy itd

System <człowiek – obiekt techniczny> ma charakter dynamiczny:
-zmienia się w czasie,
-aktywnie działa na otoczenie fizyczno–chemiczno–biologiczne oraz społeczne,
-podlega działaniu tego środowiska

[Układ ergonomiczny] – rodzaje powiązań
Rodzaj powiązań jest zdeterminowany sposobem funkcjonowania urządzenia technicznego (narzędzia pracy,
maszyny). W praktyce rozróżnia się trzy podstawowe rodzaje powiązań:
-ręczne
-mechaniczne (półautomatyczne)
-automatyczne

-układ zdeterminowany

-układ niezdeterminowany

[Układ ergonomiczny] – przesyłanie informacji
A – B - percepcja
B – C - przetwarzanie (transformacja)
C – D - sterowanie

[Układ ergonomiczny] – system elementarny
Elementarny system człowiek – obiekt techniczny to system złożonego z jednego człowieka oraz określonej
liczby i rodzajów środków technicznych, którymi posługuje się on przy wykonywaniu zaplanowanego
zadania w określonym czasie i w określony sposób.

Układ ergonomiczny

System człowiek - maszyna

Układ ergonomiczny – oddziaływanie systemu z otoczeniem (środowiskiem materialnym)
4 przypadki wzajemnego oddziaływania otoczenia i systemu:
- nie występują żadne oddziaływania;
- występują oddziaływania wyłącznie o charakterze losowym, przy czym wypadkowa owych oddziaływań
może być dla systemu: obojętna, sprzyjająca lub niesprzyjająca
- zachodzi zorganizowana współpraca,
- między systemem a otoczeniem występuje zorganizowana walka (system i otoczenie są z natury
antagonistyczne).

Układ ergonomiczny – rozdział zadań w systemie
W miarę wzrostu stopnia "samodzielności" obiektów technicznych człowiek oddaje podsystemowi
technicznemu coraz więcej zadań, polegających kolejno na:
-wydatkowaniu energii
-wykonywaniu zrutynizowanych i powtarzalnych ruchów roboczych
-wykonywaniu zrutynizowanych operacji kontrolnych, korygujących i regulujących
-wykonywaniu zadań związanych z ustalaniem strategii przebiegu prac

Optymalny rozdział zadań pomiędzy człowieka i urządzenia techniczne jest ważnym tematem badań
ergonomicznych. Ogólne wskazówki pomocne w rozwiązaniu tego problemu dał psycholog amerykański P.
M. Fitts tworząc tzw. „listy Fittsa”.
Człowiek przewyższa urządzenie techniczne w:
-wykrywaniu słabych sygnałów, zarówno wzrokowych, jak i słuchowych
-wykrywaniu sygnałów przypadkowych, pojawiających się na tle szumu
-odbiorze, interpretacji i scalaniu informacji cząstkowej oraz uzupełnianiu brakujących informacji
-wykonywaniu płynnych operacji sterowania
-przechowywaniu dużej ilości informacji przez długi okres i wykorzystywaniu ich w odpowiedniej chwili

oraz umiejętności kojarzenia ze sobą różnorodnych informacji

-myśleniu indukcyjnym (wyciąganie wniosków i formułowanie uogólnień na podstawie dokonanych

obserwacji i przesłanek stanowiących poszczególne przypadki wniosków i uogólnień)

-zmianach w zakresie wykonywanych funkcji w wyniku uczenia się (poprawa sprawności w toku pracy)
-zdolności do działania w sytuacjach nieoczekiwanych i mało prawdopodobnych (działanie intuicyjne)
-wykrywaniu i poprawianiu błędów, zarówno swoich, jak i maszyny.

Urządzenie techniczne przewyższa człowieka w:
-szybkości działania
-wielkości dysponowanej siły, mocy i ich stabilność
-niezmienności wykonywania stereotypowych czynności i zadań
-przechowywaniu informacji w postaci skróconej i kasowanie informacji
-zdolności do wykonywania wielu operacji równocześnie
-odporności (zaprogramowana) na warunki środowiska zewnętrznego

Człowiek

Obiekt
techniczny

Człowiek

Obiekt
techniczny

System człowiek - agregat

Człowiek

Obiekt
techniczny

System człowiek - maszyny

Obiekt
techniczny

Obiekt
techniczny

[Antropometria]
Antropometria – nauka zajmująca się pomiarami ciała ludzkiego oraz ich wzajemnymi stosunkami

[Antropometria] – płaszczyzny pomiarowe
A – strzałkowa (pomiędzy oczami, wzdłuż nosa)
B – czołowa (od ucha do ucha)
C – pozioma (wzdłuż pasa)

[Antropometria] – typy budowy
1 – pykniczny (niski tęgi)
2 – leptosomiczny (wysoki smukły)
3 – atletyczny

[Fizjologia pracy]

Fizjologia – nauka o czynnościach i procesach zachodzących w żywym organizmie (także człowieka)
obejmująca jego narządy i układy.

Fizjolodzy zajmują się głównie badaniem mechanizmów adaptacji organizmu człowieka w następujących
sytuacjach:
-deficytu energetycznego spowodowanego np. głodem
-nadmiaru energetycznego spowodowanego np. otyłością
-zaburzeniami w gospodarce wodno-elektrolitowej
-wysiłkami fizycznymi i bezczynnością ruchową
-zmianami środowiska gazowego i termicznego
-stresem

Z fizjologii wyłoniła się fizjologia pracy, która bada wpływ wysiłku i czynników środowiska pracy na
organizm człowieka.

Praca jest to świadome wykonywanie przez ustrój ludzki dowolnych czynności wymagających
wydatkowania sił, wydatkowania i przemiany energii, więcej niż jest to niezbędne dla spoczynkowej
przemiany ustroju. (W myśl tej definicji pracą będzie więc każda czynność, podczas której następuje wzrost
wydatkowania energii ponad poziom spoczynkowy.)

DPM = PPM + CPM + RWE

DPM – dobowa przemiana materii
PPM – podstawowa przemiana materii
CPM – czynnościowa przemiana materii
RWE – roboczy wydatek energetyczny

Schemat klasyfikacyjny różnych postaci pracy opracował G.Lehmann.
Stosując kryterium fizjologiczne (rodzaj obciążenia występującego podczas pracy) można wyróżnić:
-obciążenie fizyczne – spowodowane pracą mięśniową,
-obciążenie umysłowe – będące wynikiem zaangażowania uwagi i procesów myślowych,
-obciążenie nerwowe – wynikające z samej pracy lub psychicznych i materialnych warunków pracy.

Udział świadomości w różnych czynnościach (wg G.Lehmanna);
[czytanie: 100%]
prowadzenie auta na szosie: 35,1%
sortowanie pieniędzy: 44%
prowadzenie auta w mieście: 58,9%
liczenie pieniędzy: 80%

Praca fizyczna:
- dynamiczna - (tzw. praca rytmiczna) związana z przemieszczaniem się ciała ludzkiego lub poszczególnych

jego części w przestrzeni; zewnętrznym objawem tej pracy jest ruch; mięśnie podczas pracy wykonują
rytmiczne skurcze i rozkurcze,

- statyczna – jej efektem jest utrzymywanie ciała lub jego poszczególnych części w określonej pozycji;

mięśnie są w stałym napięciu.