Nowiny Lekarskie 2012, 81, 4, 347–353

PRACE ORYGINALNE

AGNIESZKA KRAWCZYK-WASIELEWSKA

1

, EWA GAJEWSKA

1

, WŁODZIMIERZ SAMBORSKI

2

PŁEĆ JAKO JEDEN Z CZYNNIKÓW MOGĄCYCH DETERMINOWAĆ

JAKOŚĆ ŻYCIA W REUMATOIDALNYM ZAPALENIU STAWÓW

GENDER AS ONE OF THE FACTORS THAT MAY DETERMINE THE QUALITY

OF LIFE IN RHEUMATOID ARTHRITIS

1

Zakład Fizjoterapii

Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

Kierownik: dr Ewa Gajewska

2

Katedra Fizjoterapii, Reumatologii i Rehabilitacji

Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

Kierownik: prof. dr hab. Włodzimierz Samborski

Streszczenie

Wstęp. Stan funkcjonalny pacjentów z reumatoidalnym zapaleniem stawów w znacznym stopniu wpływa na aktywne uczestnictwo
w życiu rodzinnym, społecznym i zawodowym. Liczne zmiany stawowe i postępujący przebieg choroby sprawia, że pacjenci z rzs
tracą poczucie niezależności i często muszą korzystać z pomocy innych. Deformacje dłoni oraz ograniczenie możliwości lokomocyj-
nych prowadzi do stopniowego izolowania się chorych. Uczucie wykluczenia i izolacji wzmacnia fakt utraty pracy lub niemożności
dalszego jej wykonywania. Czynniki te w znacznym stopniu wpływają na jakość życia chorych z rzs. Kobiety i mężczyźni w różny
sposób postrzegają swoją fizyczność i jej rolę w kontaktach rodzinnych i społecznych. Dlatego płeć może być jednym z czynników
wpływających na subiektywne odczucie jakości życia.
Cel. Ocena komponenty fizycznej i społecznej jakości życia kobiet i mężczyzn z rozpoznanym reumatoidalnym zapaleniem stawów.
Materiał i metoda. Badaniu poddano 36 osób z rozpoznanym reumatoidalnym zapaleniem stawów podzielonych na 2 podgrupy ze
względu na płeć 22 kobiety i 14 mężczyzn. Stopień nasilenia bólu badano za pomocą skali wzrokowo-analogowej (VAS). Stopień
upośledzenia sprawności fizycznej badano za pomocą skali wydolności czynnościowej. Komponentę fizyczną oceny jakości życia
badano za pomocą kwestionariusza HAQ.
Wyniki. Pomiędzy grupą mężczyzn i kobiet zaobserwowano różnicę w nasileniu dolegliwości bólowych oraz ocenie komponenty
fizycznej jakości życia. W grupie kobiet istotny statystycznie wpływ na jakość życia miał ból, deformacje i czas trwania choroby,
w grupie mężczyzn czas trwania choroby. Kobiety częściej podawały, że zdrowie fizyczne miało wpływ na ich aktywność towarzyską.
Wnioski. Reumatoidalne zapalenie stawów w większym stopniu wpływa na jakość życia kobiet w badanej grupie.

SŁOWA KLUCZOWE: reumatoidalne zapalenie stawów, jakość życia, płeć.

Summary

Introduction. Functional condition of patients with rheumatoid arthritis significantly affects the active participation in family life,
social and professional life. Many changes in the joints and progressive disease causes that patients with RA lose their sense of inde-
pendence and often have to be assisted by other people. Deformities of hands reduce the possibility of locomotion leading to a grad-
ual isolation of patients. The feeling of exclusion and isolation reinforces the fact of job loss or inability to continue its execution.
These factors greatly affect the quality of life of patients with RA. Women and men in different ways perceive their physicality and
their role in family and social contacts. Therefore, gender may be one of the factors affecting the subjective feeling of quality of life.
Aim. Assessment of physical and social components of quality of life for men and women diagnosed with rheumatoid arthritis.
Material and method. The study involved 36 people diagnosed with rheumatoid arthritis, divided into 2 subgroups based on gender
– 22 women and 14 men. The severity of pain was studied using visual-analog scale (VAS). The degree of physical impairment was
studied by using a scale of functional capacity. Physical component of quality of life was studied using the HAQ questionnaire.
Results. Between a group of men and women differences were observed in pain intensity and evaluation of the physical components
of quality of life. In women a statistically significant impact on quality of life was exerted by pain, deformity and disease duration,
in the group of men, duration of illness. Women often stated that the physical health had an impact on their social activities.
Conclusions. Rheumatoid arthritis affects more female than male quality of life.

KEY WORDS: rheumatoid arthritis, quality of life, gender.

Wstęp

W klasyfikacji opracowanej przez Amerykańskie To-

warzystwo Reumatologiczne w 1983 roku reumatoidalne
zapalenie stawów (rzs) umieszczono w grupie I, tj.
Uogólnione choroby tkanki łącznej [1]. Zapalenie sta-
wów w rzs jest określane jako reumatoidalne, ponieważ

powoduje nie-odwracalne zniszczenia struktur stawo-
wych i okołostawowych z następowymi zaburzeniami
czynności narządów ruchu będącymi przyczyną inwa-
lidztwa. Zmiany chorobowe obejmują wiele narządów,
jednak w obrazie klinicznym na pierwszy plan wysuwają
się typowe zniekształcenia stawów [2].

Agnieszka Krawczyk-Wasielewska i inni

PRACE ORYGINALNE

348

Typowymi objawami dla początku reumatoidalnego

zapalenia stawów są bóle oraz symetryczne obrzęki sta-
wów śródręczno-paliczkowych i międzypaliczkowych bliż-
szych, często także stawów śródstopno-paliczkowych.
W stawach pojawia się wysięk. Skóra staje się cieńsza
i nadmiernie potliwa, występują zaniki mięśni. W miarę
postępowania choroby zmiany dotyczą coraz większej
ilości stawów w kierunku od obwodu do linii środkowej
ciała. Do typowych objawów należy także uczucie tzw.
sztywności porannej, która ustępuje podczas wykonywa-
nia codziennych zajęć [3]. Sztywność poranna stawów
objawia się utrudnionym ruchem w stawie, pojawia się
rano zaraz po przebudzeniu i zazwyczaj trwa od 30 mi-
nut do kilku godzin [4].

W Polsce na reumatoidalne zapalenie stawów cierpi

400.000 osób. Co roku odnotowuje się od 8.000 do
16.000 nowych przypadków. Rzs dotyka przede wszyst-
kim młode osoby, pomiędzy 30–50 rokiem życia. Kobie-
ty chorują 3–4 razy częściej niż mężczyźni. Najwięcej
zachorowań obserwuje się u kobiet po 40 roku życia [5].

W wyniki licznych zmian stawowych i ograniczenia

ruchomości w stawach z czasem dochodzi u tych pacjen-
tów do ograniczenia sprawności funkcjonalnej. U 1/3
chorych wskutek zmian stawowych dochodzi do inwa-
lidztwa [5]. 7% chorych po pięciu latach od zachorowa-
nia zostaje inwalidami w pewnym stopniu. Po dziesięciu
latach 50% chorych jest niezdolna do podjęcia pracy
zawodowej. W pierwszych 10 latach trwania choroby rzs
jest przyczyną niepełnosprawności u 12,5% mężczyzn
oraz 22,7% kobiet. Dodatkowo zauważono, że niepełno-
sprawność jest tym większa, im większe upośledzenie
funkcjonalne stwierdzono na początku choroby. Na
sprawność funkcjonalną chorych z reumatoidalnym
zapaleniem stawów ma wpływ także fakt, że u ponad
połowy chorych występuje przynajmniej jedna inna
choroba przewlekła np. choroba układu oddechowego,
pokarmowego, krążenia, moczowego, cukrzyca czy
amyloidoza [6].

Stanu funkcjonalny pacjentów w znacznym stopniu

wpływa na aktywne uczestnictwo w życiu rodzinnym,
społecznym i zawodowym. Liczne zmiany stawowe i
postępujący przebieg choroby sprawia, że pacjenci z
reumatoidalnym zapaleniem stawów tracą poczucie
niezależności i często muszą korzystać z pomocy innych.
Deformacje dłoni oraz ograniczenie możliwości loko-
mocyjnych prowadzi do stopniowego izolowania się
chorych. Uczucie wykluczenia i izolacji wzmacnia fakt
utraty pracy lub niemożności dalszego jej wykonywania
[7]. Czynniki te w znacznym stopniu wpływają na jakość
życia chorych z reumatoidalnym zapaleniem stawów.

Jakość życia jest efektem relacji między realizacją

i stopniem zaspokojenia własnych potrzeb, a wymaga-
niami i zasobami otoczenia. Równowaga między potrze-
bami, a zasobami prowadzi do poczucia szczęścia, nie-
zadowolenie pojawia się w sytuacji, gdy zostaje ona
zachwiana. W sytuacji rozbieżności między tym do cze-
go człowiek dąży, pragnie, potrzebuje, a tym, co posia-
da, pojawia się poczucie pokrzywdzenia, ma to miejsce

na przykład w sytuacji choroby ograniczającej spraw-
ność fizyczną chorych i uniemożliwiającej wypełnianie
dotychczasowych funkcji społecznych [8]. Pomiar jako-
ści życia polega na subiektywnej ocenie pacjenta w as-
pekcie fizycznym, psychicznym i społecznym. Czynniki
determinujące jakość życia w chorobie odnoszą się do
samej choroby (zmienne dotyczące procesu chorobowe-
go – obraz kliniczny, zaawansowanie choroby, czas
trwania choroby, ilość zajętych stawów) oraz czynników
społeczno-demograficznych, takich jak wiek, płeć, praca
(pełnienie ról) oraz wsparcie społeczne. W przypadku
chorych cierpiących na przewlekłe dolegliwości bólowe
duży wpływ na subiektywną ocenę jakości życia będą
miały osobnicze możliwości chorego, siła jego zdolności
adaptacyjnych i procesów radzenia sobie z chorobą [9].

Cel

Ocena jakości życia w wymiarze funkcjonowania fi-

zycznego oraz relacji społecznych w aspekcie płci bada-
nych chorych.

Materiał i metoda

Materiał badawczy stanowiła grupa 36 chorych (22

kobiet i 14 mężczyzn) z rozpoznanym reumatoidalnym
zapaleniem stawów (na podstawie kryteriów diagno-
stycznych zaproponowanych przez American College
of Reumatology). Badanych podzielono na 2 podgrupy
ze względu na płeć.

Kryterium określającym przynależność chorego do

grupy badawczej była faza remisji choroby, wiek pomię-
dzy 40–60 rokiem życia (średnia wieku 52,5 roku), czas
trwania choroby 5–10 lat, ilość zajętych stawów od 3 do 5
(u wszystkich badanych zajęte były wszystkie stawy ręki).

Badani mieli za zadanie wypełnienie ankiety doty-

czącej miejsca wystąpienia dolegliwości, istniejących
obecnie zniekształceń oraz wpływu choroby na ich kon-
takty socjalne. W przypadku oceny bólu (skala VAS),
chory ocenia jego natężenie w skali od 0 do 10 na linii
długości 10 cm, przy czym 0 oznacza brak dolegliwości,
a 10 najsilniejszy ból, jaki kiedykolwiek wystąpił. Wy-
dolność czynnościową badanych określono w 4 stopnio-
wej skali wg Steinbrockera. Przy czym:

1 stopień – oznacza pełną wydolność z możliwością

wykonania codziennych zajęć bez przeszkód

2 stopień – wydolność wystarczającą do wykonania

zwykłych czynności pomimo przeszkód z powodu bólu
lub ograniczonej ruchomości jednego lub kilku stawów

3 stopień – sprawność wystarczająca do wykonania

niektórych podstawowych czynności codziennych, ewentu-
alnie przy pomocy odpowiednich urządzeń, niemożność
przygotowania posiłku ani wyjścia z domu bez asysty

4 stopień – unieruchomienie w łóżku lub na wózku

z niemożnością obsługi samego siebie. Niezbędna pomoc
innej osoby przy ubieraniu, odżywianiu, zabiegach toaleto-
wych, poruszaniu się na wózku.

Komponentę fizyczną oceny jakości życia badano za

pomocą kwestionariusza Health Assessment Questionna-
ire (HAQ). Jego założeniem jest ustandaryzowana ocena

Płeć jako jeden z czynników mogących determinować jakość życia w reumatoidalnym zapaleniu stawów

PRACE ORYGINALNE

349

stopnia upośledzenia sprawności fizycznej u chorych na
reumatoidalne zapalenie stawów. Podzielony jest on na
osiem sekcji, dotyczących różnych sfer codziennej aktyw-
ności. Są to: 1) ubieranie się i mycie, 2) poranne wstawanie,
3) jedzenie, 4) chodzenie, 5) higiena osobista, 6) podnosze-
nie, 7) chwytanie, 8) inne czynności życia codziennego.
Chory ocenia różnego rodzaju czynności wchodzące w
skład tych sekcji w czterostopniowej skali, określając sto-
pień trudności jaki sprawia mu ich wykonywanie. Średnia
z punktowanych czynności oznacza:
0,0–0,5 – pacjent całkowicie samodzielny
0,5–1,25 – pacjent samodzielny, doświadczający niewiel-
kich trudności w wykonywaniu codziennych czynności
1,25–2,0 – pacjent samodzielny mający duże problemy
z wykonywaniem codziennych czynności
2,0–3,0 – pacjent poważnie upośledzony ruchowo

Do analiz statystycznych wykorzystano pakiet STA-

TISTICA 7.0 firmy StatSoft. Dla wszystkich badanych
zmiennych sprawdzono typ rozkładu. Zastosowano test
Shapiro-Wilka. Jako krytyczny poziom istotności przyję-
to p = 0,05. Porównania zmiennych ilościowych w
dwóch grupach niezależnych przeprowadzono za pomo-
cą testu U Manna-Whitneya. Do oceny siły i kierunku
zależności między badanymi zmiennymi zastosowano
test korelacyjny rang Spearmana.

Wyniki

Deformacje w obrębie ręki reumatoidalnej występo-

wały zarówno w grupie kobiet, jak i w grupie mężczyzn
(rycina 1). U nikogo z badanych nie zaobserwowano
deformacji o typie łabędziej szyjki.

4

11

4

4

0

2

4

6

8

10

12

Lic

zba

ba

d

any

ch

ulnaryzacja butonierka

Rodzaj deformacji

mężczyźni
kobiety

Rycina 1. Rodzaj deformacji.
Figure 1. Type of deformation.

W badanych podgrupach pacjenci mieli za zadanie oce-

nić stopień wydolności czynnościowej wg Steinbrockera.
Nikt z badanych nie sklasyfikował siebie w stopniu 1 i 4.
Dokładny rozkład odpowiedzi przedstawia rycina 2. Po-
między grupą mężczyzn i kobiet zaobserwowano różnicę w
nasileniu dolegliwości bólowych oraz subiektywnej ocenie
komponenty fizycznej jakości życia. W przypadku jakości
życia różnica ta okazała się istotna statystycznie (tabela 1).

8

6

15

7

0

2

4

6

8

10

12

14

16

2 stopień

3 stopień

Wydolność czynnościowa

Li

c

zba

bad

anyc

h

Mężczyźni
Kobiety

Rycina 2. Skala wydolności czynnościowej wg Steinbrockera.
Figure 2. The scale of functional capacity according to Stein-
brocker.

Tabela 1. Średnia wartość nasilenia dolegliwości bólowych oraz
komponenty fizycznej jakości życia
Table 1. Average value of the severity of pain and physical
components of quality of life

VAS HAQ

kobieta 3,73

1,84

mężczyzna 3,28

1,54

różnica 0,45

0,30

wartość p

0,09

0,032

test

U Mann-Whitney

U Mann-Whitney

Zauważono różnice w poszczególnych sekcjach kwe-

stionariusza HAQ pomiędzy podgrupami. Kobiety gorzej
oceniały swoje zdolności do wykonywania poszczególnych
czynności i częściej korzystały z pomocy osób trzecich.
Istotna statystycznie okazała się różnica dotycząca czynno-
ści życia codziennego. Punktację kobiet i mężczyzn w
poszczególnych sekcjach przedstawia tabela 2.

W podgrupach oceniono zależność pomiędzy inten-

sywnością bólu, stopniem wydolności, czasem trwania
choroby oraz występowaniem deformacji, a komponentą
fizyczną jakości życia. W grupie mężczyzn zaobserwo-
wano istotną statystycznie bardzo silną wprost propor-
cjonalną zależność pomiędzy czasem trwania choroby,
a jakością życia.

W grupie kobiet istotny statystycznie wpływ na jakość

życia miał ból, deformacje i czas trwania choroby. Dodat-
kowo w grupie kobiet zaobserwowano istotną statystycznie
bardzo silną wprost proporcjonalną zależność pomiędzy
występowaniem deformacji, a upośledzeniem możliwości
wykonywania czynności życia codziennego. Wyniki przed-
stawia tabela 3.

Rozkład odpowiedzi na pytania “W jakim stopniu

zdrowie fizyczne miało wpływ na aktywność towarzyską
w kręgu znajomych i przyjaciół?” przedstawia rycina 3.

Agnieszka Krawczyk-Wasielewska i inni

PRACE ORYGINALNE

350

Tabela 2. Punktacja dla kwestionariusza HAQ z podziałem na poszczególne sfery codziennej aktywności
Table 2. Scoring for the HAQ questionnaire divided into various areas of daily activities

ubieranie

mycie

poranne

wstawanie

jedzenie chodzenie

higiena

osobista

podnoszenie chwytanie

życie

codzienne

kobieta 1,59 1,09 1,41 1,91 2,14 1,55 2,32 2,68

mężczyzna 1,14

0,79 1,43

1,5 1,93 1,43 1,93 2,14

różnica

0,45

0,3 -0,02 0,41

0,21 0,12 0,39 0,54

wartość p

0,17

0,27

0,90

0,08

0,31

0,90

0,13

0,006

test U

Mann-Whitney

Tabela 3. Analiza wpływu bólu, stopnia wydolności, czasu trwania choroby, deformacji na HAQ
Table 3. Analysis of the impact of pain, degree of efficiency, duration of disease, deformity on HAQ

VAS

a HAQ

Stopień

wydolności

a HAQ

Czas trwania

choroby

a HAQ

Deformacje

a HAQ

Deformacje

a życie

codzienne

Kobiety 0,53 0,35

0,45

0,53

0,70

wartość p

0,013

0,10

0,03 0,01 0,0003

Mężczyźni 0,07

0,32

0,78

0,09

0,35

wartość p

0,91

0,25

0,0009

0,75 0,21

Tabela 4. Analiza wpływu bólu, czasu trwania choroby i deformacji na kontakty towarzyskie
Table 4. Analysis of the impact of pain, duration of disease and deformity on social contacts

VAS

a kontakty

towarzyskie

Czas trwania

choroby

a kontakty

towarzyskie

Deformacje

a kontakty

towarzyskie

Kontakty

towarzyskie

a HAQ

Kobiety 0,50

-0,47 0,41 0,43

wartość p

0,054

0,04 0,052

0,12

Mężczyźni 0,44

-0,58

0,46 0,48

wartość p

0,24

0,02

0,45 0,07

0

1

5

4

9

7

8

2

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

L

ic

zb

a

b

ad

an

yc

h

Wcale

Nieznacznie

Średnio

Bardzo

Kobiety

Mężczyźni

Rycina 3. Wpływ zdrowia fizycznego na kontakty towarzyskie
Figure 3. The impact of physical health on social contacts

Zbadano zależność pomiędzy intensywnością bólu,

czasem trwania choroby, deformacjami, a kontaktami
towarzyskimi. Zarówno w grupie kobiet, jak i w grupie
mężczyzn zauważono istotną statystycznie odwrotnie pro-
porcjonalną zależność pomiędzy czasem trwania choro-
by, a kontaktami towarzyskimi. Dodatkowo w grupie
kobiet na granicy statystycznej była zależność pomiędzy
bólem i deformacjami, a kontaktami towarzyskimi. Nie-
istotna statystycznie natomiast okazała się zależność
pomiędzy kontaktami towarzyskimi, a jakością życia.
Wyniki przedstawia tabela 4.

Dyskusja

Reumatoidalne zapalenie stawów w znaczącym stop-

niu wpływa na wszystkie aspekty życia chorych, od
życia rodzinnego po prace zawodową. Przewlekły stan
zapalny związany z RZS oraz objawy kliniczne tej cho-
roby w znacznym stopniu oddziałują na jakość życia

Płeć jako jeden z czynników mogących determinować jakość życia w reumatoidalnym zapaleniu stawów

PRACE ORYGINALNE

351

chorych. Jednym z najbardziej charakterystycznych obja-
wów związanych z chorobą są deformacje. W badanej
grupie zaobserwowano deformacje o typie butonierki
i ulnaryzacji bez istotnej statystycznie różnicy pomiędzy
podgrupami. Dane z literatury potwierdzają brak istot-
nych statystycznie różnic radiograficznych wyników mię-
dzy płciami [10], dotyczy to zarówno pacjentów z krót-
kim czasem trwania choroby [11], jak i tych w stadium
zaawansowanym [12].

W badaniach Prajsa wykazano istotną korelację po-

między okresem zaawansowania radiologicznego, a okre-
sem zaawansowania czynnościowego, tzn. im wyższy
okres zaawansowania radiologicznego, tym wyższy jest
okres zaawansowania czynnościowego. Nie stwierdzono
natomiast istotnych różnic pomiędzy kobietami i męż-
czyznami chorymi na rzs o podobnym czasie trwania
choroby i ilości zajętych stawów, a stopniem zaawanso-
wania czynnościowego [13]. Takich różnic nie stwier-
dzono także w badanej grupie chorych.

Intensywność dolegliwość bólowych w obydwu

podgrupach przyjmuje niskie wartości. Fakt ten uzasad-
nić można okresem remisji, który stanowił kryterium
włączenia do grupy badawczej. Zauważalna jest różnica
w intensywności dolegliwości bólowych pomiędzy pod-
grupami, wyżej oceniły je kobiety. Uzyskany wynik nie
jest jednak istotny statystycznie, ale znajduje swoje po-
twierdzenie w danych z literatury [14, 15].

Funkcjonalna niepełnosprawność wyrażona za po-

mocą kwestionariusza HAQ jest jednym z najistotniej-
szych czynników niezależnie wpływających na jakość
życia chorych [16]. Sam kwestionariusz HAQ uznawany
jest jako jedno z najlepszych narzędzi oceniających
komponentę fizyczną jakości życia [17], przewidujących
niezdolność do pracy [18] i śmiertelności [19]. Uzyskane
w badanych podgrupach wyniki punktacji dla kwestiona-
riusza HAQ wskazują na pewną samodzielność pacjenta,
ale przy dużych trudnościach z wykonywaniem codzien-
nych czynności. Zauważono istotną statystycznie różnicę
pomiędzy podgrupami, kobiety gorzej oceniły swoją
jakość życia [13, 15, 20]. Zależność taka zaobserwowa-
no zwłaszcza w grupach chorych z czasem trwania cho-
roby dłuższym niż 5 lat [21], czego potwierdzeniem są
badania własne. Część badaczy sugeruje, że wyższy
wskaźnik niepełnosprawności może świadczyć o cięż-
szym przebiegu choroby u kobiet [22]. Inni badacze
wskazują na fakt, że kobiety są ogólnie słabsze fizycznie
od mężczyzn [23, 24], a to siła fizyczna ma znaczący
wpływ na stan funkcjonalny chorych z reumatoidalnym
zapaleniem stawów [25]. Zauważono także, że u kobiet
chorujących na rzs częściej niż u mężczyzn pojawiają się
problemy psychiczne, które w istotny sposób mogą
wpływać na ocenę jakości życia [26] i potęgować odczu-
cie dyskomfortu [27]. Także badania nad jakością życia
przy użyciu kwestionariusza SF-36 potwierdzają mniej-
szą niesprawność w grupie mężczyzn [21, 28].

Różnicę w ocenie jakości życia pomiędzy kobietami

i mężczyznami zaobserwować można także pomiędzy
poszczególnymi sekcjami kwestionariusza HAQ. Kobie-

ty gorzej oceniły większości sfer codziennej aktywności,
największą różnice zaobserwowano w sferze ubierania
się, porannej toalety, chodzenia oraz wykonywania
czynności życia codziennego (ta różnica okazała się
istotna statystycznie). W skład czynności życia codzien-
nego wchodzi: robienie zakupów, wykonywanie prac
domowych, załatwianie spraw urzędowych. Większość
tych czynność jest domeną kobiet i dlatego bardziej
dotkliwie odczuły one utratę zdolności do ich wykony-
wania. Dane z literatury dowodzą, że kobiety wypadły
gorzej w zakresie ubierania się, dbania o swój wygląd,
jedzenia, chodzenia, sięgania i chwytania [6]. Inne bada-
nia, w których jakość życia oceniono za pomocą kwe-
stionariusza SF-36 potwierdzają, że kobiety gorzej oce-
niały zdolność do wykonywania pracy i czynności dnia
codziennego. Natomiast mężczyźni istotnie gorzej oce-
niali zdrowie psychiczne i ogólny stan zdrowia [13].

W badanej grupie uzyskano rozbieżne wyniki co do

związku pomiędzy intensywnością dolegliwości bólo-
wych, a jakością życia. Silną istotną statystycznie zależ-
ność zauważono w grupie kobiet, im wyższa intensyw-
ność bólu tym wyższa punktacja w kwestionariuszu
HAQ, oznaczająca niższą jakość życia. W grupie męż-
czyzn zależność taka nie występowała. Większość da-
nych z literatury potwierdza istnienie związku pomiędzy
bólem, a jakością życia [29–31], niektóre jednak odrzu-
cają jego istnienie [16].

Skala wydolności czynnościowej wg Steinbrockera

uznawana jest w literaturze za jeden z czynników wpły-
wających na jakość życia [13], nie znalazło to jednak
potwierdzenia w badanej grupie. Może mieć to związek
z tym, że w przytoczonych badaniach pacjenci sklasyfi-
kowani byli we wszystkich 4 stopniach skali i najwięk-
sze różnice zauważono pomiędzy pacjentami ze stop-
niem 1 i 4. W badanej grupie chorzy sklasyfikowani
zostali w stopniu 2 i 3, a tutaj także w badaniach Prajsa
wykazane zależności były najmniejsze. W literaturze nie
potwierdzono różnicy pomiędzy płcią w odniesieniu do
powyższej korelacji [13].

W obydwu badanych podgrupach zaobserwowano

istotną statystycznie zależność pomiędzy czasem trwania
choroby, a jakością życia badanych chorych. Dłuższy
czas trwania choroby stopniowo obniża jakość życia
chorych. Czynnikiem głównie determinującym taką
ocenę jest pogorszenie stanu układu kostno-stawowego,
co znajduje swoje odzwierciedlenie w stanie funkcjonal-
nym chorych, a to wpływa na subiektywną ocenę kom-
ponenty fizycznej jakości życia. Zależność taka znajduje
swoje odzwierciedlenie w licznych danych z literatury
[9, 16, 21, 32]. W badanej grupie nie zaobserwowano
różnicy pomiędzy podgrupami w odniesieniu do badanej
korelacji, co znajduje swoje potwierdzenie w literaturze
[13]. Dane z literatury wskazują, że wraz z wiekiem
następuje poprawa w jakości funkcjonowania w obszarze
stanu emocjonalnego [6].

Wartość punktacji w kwestionariuszu HAQ jest mia-

rą utraty funkcji i niepełnosprawności będącej przyczyną
nieodwracalnych zmian destrukcyjnych stawów. Po 5

Agnieszka Krawczyk-Wasielewska i inni

PRACE ORYGINALNE

352

latach trwania choroby znacznie zwiększa się znaczenie
zmian radiologicznych w ocenie niepełnosprawności [29].
W badanej grupie (czas trwania choroby 5–10 lat) zauwa-
żono zależność pomiędzy występowaniem deformacji, a
niską oceną jakości życia tylko w grupie kobiet. Nie zaob-
serwowano takiej korelacji w podgrupie mężczyzn. Po-
dobnie rozbieżne wyniki znajdziemy w literaturze. Nie-
które badania potwierdziły korelację pomiędzy gorszą
oceną jakości życia a deformacjami [21, 33], podczas gdy
inne nie potwierdzają takiego związku lub jest on słaby
[34].

W badanej grupie kobiet zaobserwowano bardzo silną

istotną statystycznie zależność pomiędzy występowaniem
deformacji, a niską oceną w sferze wykonywania czynności
życia codziennego. Słabą nieistotną statystycznie zależność
o takim samym charakterze zaobserwowano w grupie męż-
czyzn. Występowanie deformacji prowadzi do osłabienia
siły mięśniowej, a co za tym idzie do zmniejszenia zdolno-
ści manualnych dłoni. W grupie kobiet, które częściej wy-
konują obowiązki domowe zmiana taka jest znacznie bar-
dziej odczuwalna. Dane z literatury potwierdzają istnienie
zależności pomiędzy występowaniem deformacji i zmniej-
szeniem siły w obrębie ręki, a możliwością wykonywania
czynności dnia codziennego [6].

Kobiety w większym stopniu niż mężczyźni wiązały

ograniczenie kontaktów z ze swoim stanem funkcjonalnym.
Badania dowodzą, że pacjenci z reumatoidalnym zapale-
niem stawów uzyskują bardzo niskie wyniki w zakresie
komponenty socjalnej [16], a większość chorych ma poczu-
cie mniejszej wartości w społeczeństwie [20]. Dodatkowo
w literaturze potwierdzono zależność między płcią, a gorszą
oceną komponenty socjalnej [6].

W badanych grupach zaobserwowano istotną staty-

stycznie słabą (u mężczyzn) i silną (u kobiet) odwrotnie
proporcjonalną zależność pomiędzy czasem trwania choro-
by, a kontaktami towarzyskimi. Pacjenci z długim czasem
trwania choroby podawali niskie wartości ograniczenia
kontaktów społecznych. Może to być związane z tym, że
funkcjonowanie chorych na RZS ulega stabilizacji po
upływie pierwszych kilku lat trwania choroby. Niespraw-
ność fizyczna szybko postępuje we wczesnym okresie
choroby, a w późniejszych latach proces progresji przebiega
bardzo wolno [6]. Z czasem pacjenci akceptują swoją cho-
robę i przestaje być ona ograniczeniem dla kontaktów towa-
rzyskich.

W badaniach klinicznych stwierdzono istotną korelację

pomiędzy występowaniem zmian radiologicznych (defor-
macji) i bólem, a niską oceną komponenty socjalnej [13].
Podobne wyniki uzyskano w badanej grupie, ale tylko
w podgrupie kobiet były na granicy istotności statystycznej.
W literaturze natomiast nie zaobserwowano korelacji po-
między płcią i badanymi czynnikami [13].

Sierakowska i wsp. [9] dowodzą, że chorzy samotni

znacznie gorzej oceniają jakość życia niż chorzy będący w
związku małżeńskim. W badaniach udowodniono, że satys-
fakcja pacjentów z poziomu wsparcia ze strony rodziny
była istotnie powiązana z psychicznym przystosowaniem
się do choroby. Ci chorzy, którzy postrzegali swoich do-

mowników jako osoby wspomagające, przystosowali się
lepiej do sytuacji chorobowej i lepiej oceniali jakość życia
[35]. W badanej grupie nie zaobserwowano jednak istotne-
go statystycznie związku pomiędzy kontaktami społeczny-
mi, a oceną jakości życia. Nie zaobserwowano także różni-
cy pomiędzy kobietami i mężczyznami. W literaturze
zauważono związek pomiędzy komponentą fizyczną jako-
ści życia, a występowaniem depresji u kobiet. Kobiety,
które miały ograniczenie w wykonywaniu czynności wg
skali Health Assessment Questionnaire, były 4-krotnie
częściej narażone na rozwój depresji. Obniżenie sprawności
fizycznej jest czynnikiem ryzyka pogorszenia się stanu
psychicznego i odwrotnie [6]. W badaniach uznano, że
chorzy, którzy skupiają się na emocjach, takich jak: wyol-
brzymianie sytuacji gorzej przystosowują się do choroby,
natomiast chorzy skupiający się na uzupełnianiu wiadomo-
ści na temat choroby, zwalczaniu bólu i uzyskujący wspar-
cie społeczne łatwiej dostosowują się do sytuacji chorobo-
wej [35].

Wnioski

1. W badanej grupie zauważono różnice pomiędzy

kobietami i mężczyznami w ocenie jakości życia.

2. Reumatoidalne zapalenie stawów w większym

stopniu wpływa na jakość życia kobiet.

3. Wraz z czasem trwania choroby obniżeniu ulega

jakość życia.

4. W grupie kobiet bardzo duże wpływ na jakość życia

miały dolegliwości bólowe i występowanie deformacji.

5. Nie zauważono związku pomiędzy kontaktami

społecznymi a jakością życia.

Piśmiennictwo

1. Zimmermann-Górska I.: Choroby reumatyczne. PZWL,

Warszawa 2004, 23-159.

2. Rosławski A.: Podstawy fizjoterapii w chorobach reu-

matycznych. Wrocław 1998, 5-28.

3. Rosławski A.: Reumatologia praktyczna. Wrocław 1998,

7-14.

4. Calin A., Cormack J.: Reumatologia pytania i odpo-

wiedzi. Kraków 1998, 15-85.

5. http://www.rzs.pl/rzs/przewodnik.aspx, data wejścia

01.12.2011 r.

6. Bączyk G..: Przegląd badań nad jakością życia chorych

na reumatoidalne zapalenie stawów. Reumatologia, 2008,
46, 6, 372–379.

7. Lapsley H.M., March L.M., Tribe K.L.: Living with

rheumatoid arthritis: expenditures, health status, and so-
cial impact on patients. Ann. Rheum. Dis., 2002, 61, 818-
21.

8. Ratajczak Z.: W pogoni za jakością życia. O psycho-

logicznych kosztach radzenia sobie w sytuacjach kryzysu
ekonomicznego. W: Zmiany społeczne. Zagrożenia i wy-
zwania. Red: Ratajczak Z. Warszawa 1993.

9. Sierakowska M., Matys A., Kosior A. i współ.: Ocena

jakości życia pacjentów z reumatoidalnym zapaleniem
stawów. Reumatologia, 2006, 44, 6, 298–303.

10. Gossec L., Baro-Riba J., Bozonnat M.C., Daures J.P.,

Sany J., Eliaou J.F., Combe B.: Influence of sex on dis-

Płeć jako jeden z czynników mogących determinować jakość życia w reumatoidalnym zapaleniu stawów

PRACE ORYGINALNE

353

ease severity in patients with rheumatoid arthritis. J.
Rheumatol., 2005, 32: 1448-1451.

11. Svensson B., Ahlmén M., Albertsson K., Forslind K.,

Hafstrom I.: Influence of gender on assessments of dis-
ease activity and function in RA in relation to radiologi-
cal damage over the first 5 years of the disease. Ann
Rheum Dis., 2008, 67(Suppl II), 92.

12. Wolfe F., Sharp J.T.: Radiographic outcome of recent-

onset rheumatoid arthritis: A 19-year study of radio-
graphic progression. Arthritis Rheum., 1998, 41, 1571-
1582.

13. Prajs K.: Jakość życia chorych na reumatoidalne za-

palenie stawów w odniesieniu do sprawności fizycznej
i stanu psychicznego. Ann. Acad. Med. Stetin., 2007, 53,
2, 72-82.

14. Bączyk G., Gacek L.: Ocena sprawności funkcjonalnej

chorych na reumatoidalne zapalenie stawów na pod-
stawie funkcjonalnego testu z wystandaryzowanym wypo-
sażeniem. Reumatologia, 2011, 49, 1, 40-46.

15. Sokka T., Toloza S., Cutolo M. et al.: Women, men, and

rheumatoid arthritis: analyses of disease activity, disease
characteristics, and treatments in the QUEST-RA Study.
Arthritis Res Ther., 2009, 11, 1, R7.

16. Jankowska B., Uchmanowicz I., Polański J. i wsp.:

Czynniki kliniczne i socjodemograficzne determinujące
jakość życia w reumatoidalnym zapaleniu stawów (RZS).
Family Medicine & Primary Care Review, 2010, 12, 4,
1027-1034.

17. Cohen J.D., Dougados M., Goupille P. et al.: Health as-

sessment questionnaire score is the best predictor of 5-
year quality of life in early rheumatoid arthritis: a longi-
tudinal analysis. J. Rheumatol., 2002, 29, 1147–1155.

18. Lajas C., Abasolo L., Bellajdel B. et al.: Costs and pre-

dictors of costs in rheumatoid arthritis: a prevalence –
based study. Arthritis Rheum., 2003, 49, 64-70.

19. Wolfe F, Michaud K, Gefeller O, Choi HK. Predicting

mortality in patients with rheumatoid arthritis: a preva-
lencebased study. Arthritis Rheum, 2003, 48, 1530-1542.

20. Arendarczyk M., Nowak E., Uchmanowicz I., Rosiń-

czuk-Tonderys J.: Jakość życia pacjentów z reumato-
idalnym zapaleniem stawów. Ann, Univ. Mariae Curie
Sklodowska, 2004, 59, 14, 3, 10-14.

21. Fransen J., Uebelhart D., Stucki G.., Langenegger T.,

Seitz M., Michel B.A.: The ICIDH-2 as a framework for
the assessment of functioning and disability in rheuma-
toid arthritis. Ann. Rheum. Dis., 2002, 61 (3), 225-231.

22. Sany J., Bourgeois P., Saraux A. et al.: Characteristics of

patients with rheumatoid arthritis in France: a study of
1109 patients managed by hospital based rheumatolo-
gists. Ann. Rheum. Dis., 2004, 63 (10), 1235-1240.

23. Hakkinen A., Kautiainen H., Hannonen P., Ylinen J.,

Makinen H, Sokka T: Muscle strength, pain, and disease
activity explain individual subdimensions of the health
assessment questionnaire disability index, especially in
women with rheumatoid arthritis. Ann. Rheum. Dis.,
2006, 65, 30-34.

24. Hallert E., Thyberg I., Hass U., Skargren E., Skogh T.:

Comparison between women and men with recent onset
rheumatoid arthritis of disease activity and functional
disability over two years (the TIRA project). Ann.
Rheum. Dis., 2003, 62, 667-670.

25. Krishnan E., Sokka T., Hakkinen A., Hubert H., Han-

nonen P.: Normative values for the Health Assessment
Questionnaire disability index: benchmarking disability
in the general population. Arthritis Rheum., 2004, 50,
953-960.

26. Dowdy S.W., Dwyer K.A., Smith C.A. et al.: Gender and

psychological well-being of persons with rheumatoid ar-
thritis. Arthritis Care Res., 1996, 9 (6), 449-456.

27. Ostrzyżek A.: Jakość życia w chorobach przewlekłych.

Probl Hig Epidemiol., 2008, 89(4): 467-470.

28. Sokka T., Krishnan E., Hakkinen A., Hannonen P.: Func-

tional disability in rheumatoid arthritis patients compared
with a community population in Finland. Arthritis
Rheum., 2003, 48 (1), 59-63.

29. Plant MJ, O’Sullivan MM, Lewis PA, et al. What factors

influence functional ability in patients with rheumatoid
arthritis. Do they alter over time? Rheumatology,
(Oxford). 2005, 44, 1181-1185.

30. Rupp I., Boshuizen H.C., Dinant H.J. et al. Disability and

health-related quality of life among patients with rheu-
matoid arthritis: association with radiographic joint dam-
age, disease activity, pain, and depressive symptoms.
Scand. J. Rheumatol., 2006, 35, 175-181.

31. Bączyk G., Samborski P., Pieścikowska J., Kmieciak M.,

Walkowiak I.: Comparison functioning and quality of life
of patientswith osteoarthritis and rheumatoid arthritis.
Adv. Med. Sci., 2007, 52, 1, 55-59.

32. Bączyk G.: The evaluation of the functioning and of the

quality of life of patients with Rheumatoid Arthritis. Ann
Acad. Med. Bialost., 2005, 50, 170-3.

33. Molenaar E.T., Voskuyl A.E., Dijkmans B.A.: Functional

disability in relation to radiological damage and disease
activity in patients with rheumatoid arthritis in remission.
J. Rheumatol., 2002, 29 (2), 267-270.

34. Koh E.T., Leong K.P., Tsou I.Y. et al.: The reliability, va-

lidity and sensitivity to change of the Chinese version of
SF-36 in oriental patients with rheumatoid arthritis.
Rheumatology (Oxford), 2006, 45 (8), 1023-1028.

35. Covic T., Adamson B., Spencer D., Howe G.A.: Biopsy-

chosocial model of pain and depression in rheumatoid ar-
thritis: a 12-month longitudinal study. Rheumatology,
(Oxford), 2003, 42, 1287-1294.

Adres do korespondencji:
mgr Agnieszka Krawczyk-Wasielewska
Katedra Fizjoterapii, Rehabilitacji i Reumatologii
Zakład Fizjoterapii
ul. 28 Czerwca 1956r. 135/147
61-545 Poznań
e-mail: [e-mail]