Microsoft Word - Technik_handlowiec_341[03]_Z4.01

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Organizacja rachunkowości w jednostce gospodarczej

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające 9
4.1.3. Ćwiczenia 9
4.1.4. Sprawdzian postępów 11
4.2. Aktywa i pasywa jednostki gospodarczej

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające 15
4.2.3. Ćwiczenia 15
4.2.4. Sprawdzian postępów 16
4.3. Ewidencjonowanie zmian w składnikach aktywów i pasywów

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające 22
4.3.3. Ćwiczenia 23
4.3.4. Sprawdzanie postępów

4.4. Zasady poprawiania błędów księgowych

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające 27
4.4.3. Ćwiczenia 28
4.4.4. Sprawdzanie postępów

4.5. Dzielenie i łączenie kont

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające 32
4.5.3. Ćwiczenia 32
4.5.4. Sprawdzanie postępów

4.6. Dowody księgowe

4.6.1. Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające 39
4.6.3. Ćwiczenia 40
4.6.4. Sprawdzanie postępów

4.7. Kategorie wynikowe i zasady ich ewidencji

4.7.1. Materiał nauczania

4.7.2. Pytania sprawdzające 47
4.7.3. Ćwiczenia 47
4.7.4. Sprawdzanie postępów

4.8. Techniczne formy rachunkowości

4.8.1. Materiał nauczania

4.8.2. Pytania sprawdzające 53
4.8.3. Ćwiczenia 53
4.8.4. Sprawdzanie postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z zakresu zasad i metod prowadzenia

rachunkowości w jednostkach gospodarczych. Celem działalności gospodarczej jest osiąganie
zysku, jednostka musi zatem efektywnie gospodarować swoimi zasobami. Rachunkowość jest
systemem, który pozwala czuwać nad efektywnością gospodarowania, sprawować kontrolę nad
posiadanymi zasobami oraz ułatwiać podejmowanie decyzji gospodarczych.

Poradnik ten zawiera:

1. Wymagania wstępne, obejmujący niezbędne umiejętności i wiadomości, które powinieneś mieć

opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.

2. Cele kształcenia, czyli

wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem.

3. Materiał nauczania (rozdział 4), który umożliwia samodzielne przygotowanie się do wykonania

ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianu.

4. Pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczenia.
5. Ćwiczenia, które pomogą Ci wykorzystać wiadomości i ukształtować umiejętności

praktyczne.

6. Sprawdzian postępów, zawierający zestaw pytań sprawdzających Twoje wiadomości

i umiejętności po wykonaniu ćwiczeń. Na pytania sprawdzianu postępów, odpowiadaj tak lub
nie. Sam możesz ocenić, czy i w jakim stopniu opanowałeś materiał jednostki modułowej.

7. Sprawdzian osiągnięć w formie testu, którego zaliczenie potwierdzi opanowanie materiału

całej jednostki modułowej.

8. Literaturę uzupełniającą.

Jeżeli udzielenie odpowiedzi na niektóre pytania lub wykonanie niektórych ćwiczeń sprawi Ci

trudność zawsze możesz zwrócić się o pomoc do nauczyciela.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp i higieny

pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac. Przepisy te
poznasz podczas trwania nauki.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:

−  posłużyć się podstawową terminologią z zakresu rachunkowości,
−  rozróżnić jednostki gospodarcze, będące podmiotem ustawy o rachunkowości,
−  rozróżnić rachunkowość finansową i zarządczą,
−  określić funkcje i znaczenie rachunkowości,
−  określić nadrzędne zasady rachunkowości,
−  określić podstawowe zespoły planu kont,
−  rozróżnić i sklasyfikować składniki aktywów i pasywów przedsiębiorstwa handlowego,
−  rozróżnić typy operacji gospodarczych,
−  określić wpływ operacji gospodarczych na składniki bilansu i sumę bilansową,
−  sporządzić uproszczony bilans przedsiębiorstwa handlowego,
−  rozróżnić rodzaje kont księgowych,
−  określić zasady funkcjonowania kont bilansowych,
−  powiązać konto z bilansem, otworzyć i zamknąć konta,
−  posłużyć się zapisem podwójnym,
−  odczytać treść zapisów księgowych na kontach bilansowych,
−  sporządzić oraz zinterpretować zestawienie obrotów i sald,
−  poprawić błędy księgowe w urządzeniach księgowych,
−  sporządzić ewidencję analityczną do różnych kont syntetycznych,
−  posłużyć się zapisem pojedynczym powtarzalnym,
−  uzgodnić ewidencję analityczną z ewidencją syntetyczną,
−  sporządzić, skontrolować i zadekretować dowody księgowe,
−  przechowywać dowody księgowe,
−  określić zasady funkcjonowania kont wynikowych,
−  zaewidencjonować operacje gospodarcze na kontach wynikowych,
−  zastosować zasady rozliczania kosztów w podstawowych przekrojach,
−  ustalić wynik finansowy metodą księgową i statystyczną,
−  dokonać ewidencji chronologicznej i systematycznej,
−  posłużyć się technicznymi formami ewidencji księgowej.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Organizacja rachunkowości w jednostce gospodarczej

4.1.1. Materiał nauczania

Podstawy prawne prowadzenia ksiąg rachunkowych

Podstawowym aktem prawnym, który reguluje zagadnienia rachunkowości jednostek

gospodarczych w Polsce jest Ustawa z dnia 29 września 1994 roku o rachunkowości
(t.j. Dz.U. z 2002 r., Nr 76 poz. 694 z późn. zm.). W art. 2 ustawy określono jednostki podlegające
jej przepisom.

Istota, funkcje i znaczenie rachunkowości w gospodarce rynkowej

Rachunkowość jest systemem ewidencjonowania (rejestracji) zdarzeń gospodarczych

wyrażonych w pieniądzu, prowadzonym w sposób systematyczny i ciągły.
Rachunkowość pełni następujące funkcje:
–  informacyjną,
–  kontrolną,
–  analityczną.

Funkcja informacyjna realizowana jest przez dostarczanie informacji, dotyczących np.: stanu

środków pieniężnych, będących w dyspozycji jednostki, stanu zobowiązań, wielkości ponoszonych
kosztów i osiąganych przychodów, wyników działalności.
Odbiorcami informacji są:
– kierownictwo jednostki,
– otoczenie zewnętrzne.
Zbiory informacji dostarczane kierownictwu jednostki są niezbędne do podejmowania decyzji
związanych z jej działalnością.
Informacje dostępne otoczeniu zewnętrznemu w postaci sprawozdań finansowych, stanowią
podstawę do oceny jednostki przez potencjalnych kontrahentów, banki, jednostki nadrzędne,
wykorzystywane są także do celów statystycznych.

Funkcja kontrolna realizowana jest poprzez zabezpieczenie majątku przed przywłaszczeniem

i zniszczeniem oraz czuwanie nad racjonalnym wykorzystaniem posiadanych zasobów.
Realizowanie tej funkcji wynika z istoty rachunkowości – ewidencjonowania zdarzeń
gospodarczych ujętych wartościowo, wprowadzenia obowiązku dokumentowania każdego
zdarzenia gospodarczego, porównywania stanów ewidencyjnych zasobów majątkowych ze stanem
rzeczywistym.

Funkcja analityczna realizowana jest przez analizę i interpretację danych liczbowych

zawartych w sprawozdaniach finansowych jednostki i porównanie ich np.: ze sprawozdaniami z lat
poprzednich lub sprawozdaniami innych podobnych jednostek.
Rachunkowość ma zatem ogromne znaczenie dla efektywnego gospodarowania zasobami jednostki
i całej gospodarki.

Rachunkowość finansowa i zarządcza

Rachunkowość finansowa dostarcza informacji otoczeniu zewnętrznemu (kontrahentom,

bankom, inwestorom) o efektach działalności gospodarczej, które dotyczą zdarzeń przeszłych.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zadaniem rachunkowości zarządczej jest dostarczenie kierownictwu jednostki informacji,

potrzebnych do podejmowania decyzji w zakresie zarządzania, dotyczących okresów przyszłych,
np.: działań inwestycyjnych, zaciągania kredytów.
W rachunkowości finansowej można wyodrębnić następujące składowe:
– księgowość – zajmującą się bieżącą rejestracją zdarzeń gospodarczych, ujętych wartościowo

w księgach rachunkowych,

– kalkulacja – zajmującą się ustalaniem koszu jednostkowego produktu, ustalaniem ceny

sprzedaży towaru na podstawie danych z księgowości z uwzględnieniem strategii marketingowej
jednostki,

– sprawozdawczość finansową – polegającą na sporządzaniu zbiorów liczbowych ilustrujących

sytuację majątkową i finansową jednostki.

Ogólne zasady prowadzenia rachunkowości

Ustawa o rachunkowości określiła nadrzędne zasady, na podstawie których jednostki

obowiązane są prowadzić ewidencję księgową, (art. 4 do 6). Są to:
−  zasada wiernego obrazu,
−  zasada ciągłości działania,
−  zasada kontynuacji,
−  zasada memoriału,
−  zasada współmierności,
−  zasada ostrożności,
−  zasada istotności.

Wzorcowy i zakładowy plan kont

Podstawowym dokumentem, określającym zasady prowadzenia rachunkowości w jednostce,

jest zakładowy plan kont, który powinien obejmować:
− wykaz kont księgi głównej,
− przyjęte zasady klasyfikacji zdarzeń gospodarczych, np.: sposób amortyzowania środków

trwałych, sposób ewidencji i rozliczania kosztów,

− zasady prowadzenia kont pomocniczych oraz ich powiązania z kontami księgi głównej,
− zasady wyceny aktywów i pasywów.

Zakładowy plan kont ustala i aktualizuje w formie pisemnej kierownik jednostki. Zakładowy

plan kont obowiązuje przez cały rok obrotowy. Opracowując wykaz kont księgi głównej, kierownik
jednostki może przyjąć do ich oznaczenia symbole dwucyfrowe, takie jak we wzorcowym planie
kont opracowanym przez wydawnictwa specjalistyczne lub rozszerzyć je do trzycyfrowych,
dostosowując do potrzeb jednostki.
Plan kont zawiera 9 zespołów kont, oznaczonych numerami od 0 do 8.
− Zespół 0

Aktywa trwałe

− Zespół 1

Środki pieniężne, rachunki bankowe oraz inne krótkoterminowe aktywa
finansowe

− Zespół 2

Rozrachunki i roszczenia

− Zespół 3

Materiały i towary

− Zespół 4

Koszty według rodzaju i ich rozliczenie

− Zespół 5

Koszty według typów działalności i ich rozliczanie

− Zespół 6

Produkty (wyroby gotowe, półprodukty) i rozliczenia międzyokresowe

− Zespół 7

Przychody i koszty związane z ich osiągnięciem

− Zespół 8

Kapitały (fundusze) własne

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przykład oznaczenia Konta księgi głównej numerem trzycyfrowym 331 – Towary w hurcie,
poszczególne cyfry oznaczają:

3 3 1

Zespół Materiały i towary

Konto główne zbiorcze Towary

Konto główne syntetyczne

Towary w hurcie

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jaka jest podstawa prawna prowadzenia rachunkowości?
2.  Jakie są funkcje i znaczenie rachunkowości?
3.  Jakie są różnice między rachunkowością finansową a zarządczą?
4.  Jakie są nadrzędne zasady rachunkowości
5.  Jakie są podstawowe zespoły w planie kont?
6.  W jaki sposób oznacza się konta księgi głównej?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wymień jednostki gospodarcze, które mają obowiązek stosować zasady określone w ustawie

o rachunkowości.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się artykułem 2 ustawy o rachunkowości,
2) zapisać, jakie kryteria decydują o obowiązku stosowania przez jednostkę zasad określonych

ustawie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−  ustawa o rachunkowości,
−  arkusz papieru A 3,
−  masa mocująca,
−  przybory do pisania,
−  literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Określ, czym wyrażają się nadrzędne zasady rachunkowości.

Sposób wykonania ćwiczenia:

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2)  zapoznać się z artykułami 4-6 ustawy o rachunkowości,
3)  zapisać zasady rachunkowości i ich interpretację w formie tabelarycznej,
4)  zaprezentować wyniki pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−  ustawa o rachunkowości,
−  arkusze papieru formatu A3,
−  masa mocująca,
−  przybory do pisania,
−  literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Scharakteryzuj funkcje i znaczenie rachunkowości dla jednostki gospodarczej.

Sposób wykonania ćwiczenia:

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z informacjami w materiale nauczania o funkcjach i znaczeniu rachunkowości,
2)  zapisać istotne określenia na arkuszu papieru,
3)  zaprezentować wyniki pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−  arkusze papieru formatu A3,
−  masa mocująca,
−  przybory do pisania,
−  literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 4

Wskaż różnice między rachunkowością finansową a zarządczą.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z informacjami charakteryzującymi rachunkowość finansową a zarządczą,
2)  określić różnice między nimi,
3)  zapisać je w formie tabelarycznej na arkuszu papieru formatu A3,
4)  zaprezentować wyniki pracy,

Wyposażenie stanowiska pracy:

−  arkusze papieru formatu A3,
−  masa mocująca,
−  przybory do pisania,
−  literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 5

Zaproponuj numery kont księgi głównej dla jednostki handlowej na podstawie podanych

założeń:
− jednostka prowadzi sprzedaż hurtową i detaliczną,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−  zakupione towary ewidencjonuje na oddzielnych kontach dla hurtu i detalu,
−  przychody ze sprzedaży ewidencjonuje na odrębnych kontach dla hurtu i detalu,
−  środki pieniężne gromadzi na rachunku bankowym,
−  prowadzi rozliczenia kasowe.

Sposób wykonania ćwiczenia:

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania, dotyczącym zakładowego planu kont,
2)  zapoznać się z wzorcowym planem kont z komentarzem,
3)  zaproponować numery kont na podstawie podanych założeń,
4)  zaprezentować wyniki pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−  plan kont z komentarzem,
−  ustawa o rachunkowości,
−  arkusze papieru formatu A3,
−  masa mocująca,
−  przybory do pisania,
−  literatura z rozdziału 6.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcie rachunkowości?

2) wymienić jednostki, mające obowiązek stosowania zasad rachunkowości

określonych w ustawie?

3) scharakteryzować funkcje i znaczenie rachunkowości?

4) odróżnić rachunkowość finansową od zarządczej?

5) podać nadrzędne zasady rachunkowości?

6) wymienić podstawowe zespoły planu kont?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Aktywa i pasywa jednostki gospodarczej

4.2.1. Materiał nauczania

Klasyfikacja aktywów

Każda jednostka gospodarcza wykonuje określone zadania. W przypadku przedsiębiorstwa

handlowego jest to udział w obrocie towarowym. Do wykonywania tych zadań konieczne jest
posiadanie środków gospodarczych, określanych jako aktywa.
Ustawa o rachunkowości (art. 3 ust. 1 pkt. 12) definiuje aktywa jako: „kontrolowane przez
jednostkę zasoby majątkowe o wiarygodnie określonej wartości, powstałe w wyniku przeszłych
zdarzeń, które spowodują w przyszłości wpływ do jednostki korzyści ekonomicznych.”
W aktywach wyodrębnia się dwie grupy:
− aktywa trwałe,
− aktywa obrotowe.
Aktywa trwałe mają charakter trwały, niezmienny w dłuższym okresie. Strukturę aktywów trwałych
pokazano na rys. 1.

Rys. 1. Struktura aktywów trwałych [opracowanie własne]

Aktywa obrotowe

Aktywa obrotowe uczestniczą w realizacji zadań gospodarczych, są w ciągłym ruchu

zmieniając swą postać z jednej formy na drugą. W przedsiębiorstwie handlowym ruch ten ma
przebieg następujący:
Faza zaopatrzenia Faza przechowywania i przygotowania do sprzedaży Faza zbytu

Środki pieniężne Towary Środki pieniężne

AKTYWA TRWAŁE

Wartości niematerialne i prawne, np.: autorskie prawa majątkowe, licencje,
koncesje, wartość firmy.

Rzeczowe aktywa trwałe, tj. środki trwałe i środki trwałe w budowie,
np.: budynki, maszyny, urządzenia, środki transportu.

Inwestycje długoterminowe, np.: długoterminowe aktywa finansowe (udziały
w innych jednostkach, akcje, udzielone pożyczki).

Należności długoterminowe, tj. należne kwoty, dla których termin zapłaty
(wymagalności) jest dłuższy niż 12 miesięcy, licząc od dnia bilansowego.

Długoterminowe rozliczenia międzyokresowe, tj. rozliczenia, które trwają dłużej
niż 12 miesięcy, licząc od dnia bilansowego.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W grupie aktywów obrotowych wyróżnia się:

Rys. 2. Struktura aktywów obrotowych [opracowanie własne]

Klasyfikacja pasywów

Aktywa jednostki gospodarczej mają źródło finansowania w posiadanych kapitałach własnych

lub obcych, zwanych pasywami. Zgodnie z ustawą o rachunkowości wyodrębnia się dwie grupy
pasywów.

Rys. 3. Podział pasywów [opracowanie własne]

Kapitał własny

Kapitał własny tworzony jest zgodnie z przepisami prawa, na podstawie których jednostki

powstają, np. Kodeks Spółek Handlowych, Prawo spółdzielcze, umowa lub statut spółki.
Kapitał (fundusz) własny można podzielić na:
− kapitał (fundusz) powierzony,
− kapitał (fundusz) samofinansowania.

Kapitał (fundusz) powierzony powstaje: z wkładów właściciela, wpłat wspólników,

udziałowców, akcjonariuszy, w zależności od formy prawnej jednostki gospodarczej.
W spółce z o.o. i akcyjnej kapitał (fundusz) powierzony to kapitał zakładowy, w spółdzielni
- fundusz udziałowy, kapitał właścicieli w spółce jawnej, partnerskiej, komandytowej, kapitał
właściciela - w jednoosobowej działalności gospodarczej.
Kapitał (fundusz) samofinansowania tworzony jest z zysku wypracowanego przez jednostkę.

AKTYWA OBROTOWE

Rzeczowe aktywa obrotowe, to: zapasy: materiałów, towarów, półproduktów,
wyrobów gotowych.

Należności krótkoterminowe, tj. kwoty należne, np. z tytułu dostaw i usług
wymagalne w okresie do 12 miesięcy.

Inwestycje krótkoterminowe (aktywa finansowe), np.: udziały, akcje lub inne
papiery wartościowe przeznaczone do zbycia, środki pieniężne i inne aktywa
pieniężne w kasie i na rachunkach bankowych.

Krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe, obejmują te rozliczenia, które
trwają nie dłużej niż 12 miesięcy, licząc od dnia bilansowego.

PASYWA

Kapitał własny

Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 4. Struktura kapitałów własnych [opracowanie własne]

Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania

Zobowiązania są kapitałem obcym, którym jednostka dysponuje do momentu wymagalności

(zwrotu). Wynikają one ze zdarzeń przeszłych, mają wiarygodnie określoną wartość i powodują
wykorzystanie już posiadanych lub przyszłych aktywów jednostki.
Zobowiązania dzieli się na długoterminowe – termin ich wymagalności jest dłuższy niż 12 miesięcy
i krótkoterminowe o terminie wymagalności do 12 miesięcy, licząc od dnia bilansowego.
Rezerwy są wyodrębnioną grupą zobowiązań, ponieważ kwota i termin ich wymagalności nie są
pewne.

Rys. 5. Struktura zobowiązań i rezerw na zobowiązania [opracowanie własne]

Bierne rozliczenia międzyokresowe kosztów wynikają z zarachowania w koszty bieżącego

okresu prawdopodobnych zobowiązań wynikających ze świadczeń na rzecz jednostki, a kwotę tych
zobowiązań można oszacować w sposób wiarygodny, np. na przewidywane koszty remontu
budynków.

Rozliczenia międzyokresowe przychodów obejmują między innymi środki pieniężne

otrzymane na świadczenia, których wykonanie nastąpi w przyszłości, np.: przedpłata na dostawę
towarów, na wykonanie usługi.

KAPITAŁY (FUNDUSZE) WŁASNE

Kapitał (fundusz) podstawowy

Kapitał (fundusz) zapasowy

Kapitał (fundusz) rezerwowy

Zysk lub strata

ZOBOWIĄZANIA I REZERWY NA ZOBOWIĄZANIA

Rezerwy na zobowiązania, np. z tytułu odroczonego podatku dochodowego, na
świadczenia emerytalne i podobne, pozostałe rezerwy.

Rozliczenia międzyokresowe obejmują rozliczenia międzyokresowe kosztów
(bierne) i rozliczenia międzyokresowe przychodów.

Zobowiązania długoterminowe, np. z tytułu pożyczek i kredytów.

Zobowiązania krótkoterminowe, np. z tytułu dostaw i usług, podatków,
wynagrodzeń.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jak są definiowane aktywa?
2.  Jakie są podstawowe grupy aktywów?
3.  Jaka jest struktura aktywów trwałych?
4.  Jaka jest struktura aktywów obrotowych?
5.  Jakie są podstawowe grupy pasywów?
6.  Jaka jest struktura kapitałów (funduszy) własnych?
7.  Jaka jest struktura zobowiązań i rezerw na zobowiązania?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zidentyfikuj, a następnie zaklasyfikuj podane składniki, którymi dysponuje jednostka

gospodarcza, do odpowiedniej grupy aktywów lub pasywów:
−  gotówka w kasie,
−  wyroby gotowe,
−  samochód ciężarowy,
−  należność za sprzedane towary – termin płatności 30 dni,
−  obligacje z czteroletnim terminem wykupu,
−  towary,
−  budynki,
−  kapitał zakładowy,
−  zobowiązanie wobec dostawcy towarów –termin płatności 21 dni,
−  udzielona pożyczka na okres 3-letni,
−  zobowiązania wobec pracowników z tytułu wynagrodzeń,
−  kredyt bankowy – okres spłaty 6 miesięcy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się ze strukturą aktywów i pasywów (rys. 1, 2, 3, 4, 5),
2)  zidentyfikować składniki aktywów,
3)  zidentyfikować składniki pasywów,
4)  zakwalifikować składniki aktywów do odpowiedniej grupy,
5)  zakwalifikować składniki pasywów do odpowiedniej grupy,
6)  zapisać sklasyfikowane składniki aktywów i pasywów w formie tabelarycznej
7)  zaprezentować swoją pracę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−  zeszyt przedmiotowy lub komputer wyposażony w program do prezentacji PowerPoint,
−  projektor i ekran,
−  przybory do pisania,
−  literatura z rozdziału 6.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Zidentyfikuj, a następnie zaklasyfikuj poszczególne składniki, którymi dysponuje jednostka

gospodarcza do odpowiedniej grupy aktywów lub pasywów, następnie ustal wartość
poszczególnych grup.
− środki pieniężne w banku

20 600,-

− kredyt bankowy – okres spłaty 4 lata

50 000,-

− niewypłacone wynagrodzenia pracowników

8 100,-

− towary w magazynie

11 000,-

− niezapłacony podatek dochodowy

2 500,-

− budynki produkcyjne

250 000,-

− kapitał podstawowy

500 000,-

− czeki obce

2 000,-

− weksle obce

10 000,-

− maszyny produkcyjne

85 000,-

− kapitał rezerwowy

40 000,-

− wartość zakupionej licencji

140 000,-

− udziały w innych jednostkach

50 000,-

− zestawy komputerowe (10 szt.)

34 000,-

Sposób wykonania ćwiczenia:

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się ze strukturą aktywów i pasywów rys. 1, 2, 3, 4, 5,
2)  zidentyfikować składniki aktywów,
3)  zidentyfikować składniki pasywów,
4)  zakwalifikować składniki aktywów do odpowiedniej grupy,
5)  zakwalifikować składniki pasywów do odpowiedniej grupy,
6)  zapisać sklasyfikowane składniki aktywów i pasywów w formie tabelarycznej,
7)  ustalić wartość poszczególnych grup,
8)  zaprezentować wyniki swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−  zeszyt przedmiotowy lub komputer wyposażony w program do prezentacji PowerPoint,
−  projektor podłączony do komputera i ekran,
−  kalkulator,
−  przybory do pisania,
−  literatura z rozdziału 6.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcie aktywów trwałych i obrotowych?

2) zdefiniować pojęcie kapitałów własnych?

3) zdefiniować pojęcie zobowiązań i rezerw na zobowiązania?

4) zidentyfikować i sklasyfikować składniki aktywów?

5) zidentyfikować i sklasyfikować składniki pasywów?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Ewidencjonowanie zmian w składnikach aktywów i pasywów

4.3.1. Materiał nauczania

Ogólna charakterystyka bilansu

Bilans jest zestawieniem aktywów i pasywów ujętych wartościowo, sporządzonym na

określony dzień (zwany dniem bilansowym) i w określonej formie. Bilans jest częścią
sprawozdania finansowego sporządzanego przez jednostkę gospodarczą.

Ustawa o rachunkowości określa formę i zasady sporządzenia bilansu dla jednostek innych niż

banki i zakłady ubezpieczeń (patrz załącznik Nr 1 Ustawy), dla banków (patrz załącznik Nr 2
Ustawy) oraz zakładów ubezpieczeń (patrz załącznik Nr 3 Ustawy).
Prawidłowo sporządzony bilans powinien zawierać:
−  dokładne określenie jednostki sporządzającej bilans – nazwa, siedziba, przedmiot działności,
−  słowo bilans,
−  dzień bilansowy,
−  wyszczególnione (nazwy i wartości) składniki aktywów i pasywów,
−  ogólną sumę aktywów i pasywów, spełniającą zasadę równowagi bilansowej, czyli

równość

ΣA = ΣP,

− podpisy: osoby sporządzającej bilans oraz osób zarządzających, zgodnie z forma prawną

jednostki,

− datę i miejsce sporządzenia bilansu.

Dzień bilansowy to dzień, na który jednostka sporządza sprawozdanie finansowe. Bilans

sporządzony na dzień rozpoczęcia działalności lub pierwszy dzień roku obrotowego, jest bilansem
otwarcia. Bilansem zamknięcia, to bilans sporządzony na ostatni dzień roku obrotowego lub ostatni
dzień działalności. Jeżeli jednostka kontynuuje działalność, to bilans zamknięcia jest równocześnie
bilansem otwarcia.
Szeregowanie aktywów i pasywów w bilansie odbywa się według zasad okazanych na rys. 6.

AKTYWA PASYWA

Aktywa, które trudno zamienić na gotówkę,

np. środki trwałe

Zasada wzrastającej płynności

Aktywa, które łatwo spieniężyć lub są gotówką

Pasywa niepodlegające zwrotowi,

np. kapitały własne

Zasada wzrastającej wymagalności

w spłacie

Pasywa, o największej wymagalności w spłacie
- zobowiązania bieżące

Ogólna suma aktywów = Ogólna suma pasywów

Rys. 6. Zasada szeregowania aktywów i pasywów w bilansie [opracowanie własne]

Przykład bilansu uproszczonego przedstawia rysunek 7.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przedsiębiorstwo Handlowe „Alex” spółka z o.o.
ul. Rycerska 21
40-593 Katowice
NIP 898-000-78-68

Bilans sporządzony na 31.12.0x r

AKTYWA PASYWA

Kwota w zł

Kwota w zł

A. Aktywa

trwałe 335

500,-

Kapitał własny 516

000,-

Środki trwałe 250

000,-

Kapitał zakładowy 500

000,-

Długoterminowe papiery
wartościowe

85 500,-

Kapitał zapasowy

4 000,-

Aktywa obrotowe

210 000,-

Zysk

12 000,-

Towary

32 000,- B. Zobowiązania i rezerwy na

zobowiązania

29 500,-

Należności krótkoterminowe

48 000,-

Kredyty

bankowe

długoterminowe

20 000,-

Krótkoterminowe aktywa
finansowe

45 000,-

Zobowiązania z tytułu dostaw

8 000,-

Środki pieniężne w banku

85 000,-

Zobowiązania z tytułu
podatków

1 500,-

Aktywa razem:

545 500,-

Pasywa razem:

545 500,-

Katowice, 28.02.0x r.
Główny księgowy …………………… Prezes……………..

Rys. 7. Bilans uproszczony [opracowanie własne]

Operacje gospodarcze i ich wpływ na składniki bilansu

W wyniku realizacji zadań gospodarczych przez jednostkę gospodarczą zachodzą różnorodne

zdarzenia gospodarcze, np.: zakup towarów handlowych, zatrudnienie pracownika, sprzedaż
towarów handlowych, podpisanie umowy z kontrahentem, spłata zobowiązań itp. Wśród tych
zdarzeń są takie, które wpływają na zmiany aktywów lub pasywów ujętych w bilansie.

Zdarzenie gospodarcze

udokumentowane, wyrażone wartościowo, powodują zmiany w aktywach lub pasywach
bądź wpływają na wynik finansowy jednostki

to operacja gospodarcza.

Operacje gospodarcze dzieli się na bilansowe i wynikowe, biorąc pod uwagę ich wpływ na zmiany
w składnikach aktywów lub pasywów bądź na kształtowanie wyniku finansowego.
Cechy operacji gospodarczej to:
–  ścisły związek z działalnością jednostki gospodarczej,
–  jednoznacznie określony termin wystąpienia,
–  obowiązek udokumentowania i wartościowe ujęcie,
–  masowość i powtarzalność występowania,
–  wywoływanie zmian w aktywach lub pasywach jednostki.

Zasadnicze grupy operacji gospodarczych-bilansowych

Z uwagi na wpływ na składniki aktywów lub pasywów, operacje gospodarcze dzieli się na:

– aktywne – powodują zmiany w składnikach aktywów, suma bilansowa nie ulega zmianie.

Jeden ze składników aktywów wzrasta drugi maleje, np. utarg z kasy wpłacono na rachunek
bankowy.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

– pasywne – powodują zmiany w składnikach pasywów, suma bilansowa nie ulega zmianie.

Jeden ze składników pasywów wzrasta drugi maleje, np.: przekazano część zysku na kapitał
zapasowy.

– aktywno-pasywne zwiększające sumę bilansową, powodują zwiększenie składnika aktywów

i składnika pasywów, np. zakupiono towary z odroczonym terminem płatności.

– aktywno-pasywne zmniejszające sumę bilansową, powodują zmniejszenie składnika aktywów

i składnika pasywów, np. zapłacono z rachunku bankowego ratę kredytu.

Klasyfikacja kont księgowych

Konto księgowe to podstawowe urządzenie księgowe, służące do ewidencji operacji

gospodarczych.
W praktyce spotyka się różne formy i układy graficzne kont. Konto może mieć układ paginowy –
jednostronicowy lub foliowany – dwustronicowy. Poniżej przedstawione są przykłady stosowanych
kont.
Nazwa konta i symbol cyfrowy, np. Towary 330

Kwota

Data

Nr dokumentu
księgowego

Treść operacji

Debet (Wn) Credit (Ma)

01.01…

Stan

początkowy (Sp.)

Kolejne

zapisy

Rys. 8. Paginowy układ konta [opracowanie własne]

Nazwa konta i symbol cyfrowy, np. Wyroby gotowe w magazynie 601
Debet (Wn)

Credit (Ma)

Data

Nr
dokumentu
księgowego

Treść zapisu

Kwota

Data

Nr
dokumentu
księgowego

Treść zapisu

Kwota

01.01…

Stan
początkowy

Kolejne
zapisy

Kolejne

zapisy

Rys. 9. Foliowany układ konta [opracowanie własne]

Konto stosowane do celów dydaktycznych ma kształt litery T, stąd jego nazwa-konto teowe.

Dt
(Wn)

Symbol cyfrowy i nazwa konta

Ct
(Ma)

zapisywanie operacji po
stronie Dt określa się jako:
• obciążenie konta

lub

• zapisywanie w ciężar

konta

zapisywanie operacji po
stronie Ct określa się jako:
• uznanie konta

lub

• zapisywanie na dobro

konta

Obrót Dt

czyli suma zapisów po
stronie Dt

Obrót Ct

czyli suma zapisów po
stronie Ct

Saldo Ct lub saldo Dt

Suma kontrolna

Rys. 10. Zasada funkcjonowania konta księgowego [opracowanie własne]

Podstawowe elementy konta to:

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−  nazwa i symbol cyfrowy z planu kont,
−  strona Debet (Wn) i Credit (Ma),
−  obroty konta,
−  saldo konta (Sk.),
−  suma kontrolna.
Saldo konta – to różnica między obrotami strony Dt i Ct, są zatem dwie możliwości:
- saldo Dt (debetowe), jeżeli obroty strony Dt

> od obrotów strony Ct,

- saldo Ct (kredytowe), jeżeli obroty strony Dt

< od obrotów strony Ct.

Suma kontrolna służy do sprawdzenia, czy kwoty po obu stronach zamkniętego konta są
jednakowe.

Funkcjonowanie kont bilansowych

Na kontach bilansowych ewidencjonowane są zmiany w składnikach aktywów i pasywów.

Zasady funkcjonowania kont bilansowych przedstawiają poniższe rysunki.

Konta aktywów

Składnik aktywów

Sp. (-)

(+)

Obrót Dt

Obrót Ct

Sk.

Suma kontrolna

Rys. 11.. Funkcjonowanie kont aktywów [opracowanie własne]

Konta pasywów

Składnik pasywów

(-)

Sp.

(+)

Obrót Dt

Sk.

Obrót Ct

Suma kontrolna

Rys.12. Funkcjonowanie kont pasywów [opracowanie własne]

Otwieranie konta bilansowego polega na:
− wpisaniu jego nazwy i symbolu cyfrowego z zakładowego planu kont oraz stanu początkowego

z bilansu.

Na kontach aktywów„Stan początkowy” zapisywany jest po stronie Debet, a na kontach
pasywów „Stan początkowy” zapisywany jest po stronie Credit.
Konto można także otworzyć zapisaniem kwoty pierwszej operacji, jeżeli nie występował stan
początkowy.
Ewidencja operacji gospodarczych na kontach bilansowych polega na ewidencjonowaniu:
−  zwiększeń składnika (+) zawsze po stronie „Stanu początkowego”,
−  zmniejszeń składnika (-) po stronie przeciwnej do „Stanu początkowego”.
Zamykanie kont bilansowych polega na:
−  ustaleniu obrotów konta, strony Dt i Ct,
−  ustaleniu salda konta (Sk.),
−  zapisywaniu salda konta (Sk.) po stronie przeciwnej niż występuje w celu obliczenia sumy

kontrolnej i zamknięcia konta.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zasada podwójnego zapisu

Ewidencja operacji gospodarczych na kontach odbywa się zgodnie z zasadą podwójnego

zapisu, co oznacza, że każda operacja gospodarcza ujmowana jest:
−  na dwóch kontach,
−  po ich przeciwnych stronach,
−  w tej samej kwocie zgodnej z dowodem księgowym, na podstawie którego jest rejestrowana.
Konta, na których dokonuje się ewidencji tej samej operacji, są kontami korespondującymi.
Księgowanie od bilansu do bilansu

Etapy księgowania „Od bilansu do bilansu” przedstawia poniższy rysunek.

Bilans początkowy (otwarcia) np. na dzień 01.01. 0x

AKTYWA PASYWA

Składniki aktywów

Składniki pasywów

ΣA=ΣP

Otwarcie kont stanami początkowymi z Bilansu

Konta

aktywów

Ct Dt

Konta

pasywów

Sp.

Bieżąca ewidencja operacji gospodarczych na kontach

Zestawienie obrotów i sald

Bilans końcowy (zamknięcia) np. na 31.12.0x

AKTYWA PASYWA

Składniki aktywów

Składniki pasywów

ΣA=ΣP

Rys. 13. Etapy księgowania od „bilansu do bilansu” [opracowanie własne]

Zestawienie obrotów i sald sporządzane jest na koniec okresu sprawozdawczego, najczęściej na
koniec miesiąca.
Układ zestawienia obrotów i sald przedstawia poniższy rysunek.

Saldo początkowe Obroty

bieżące Saldo

końcowe

Lp.

Symbol lub nazwa konta

Dt Ct Dt Ct Dt Ct

Ogółem

Rys. 14. Przykładowy układ zestawienia obrotów i sald [opracowanie własne]

Sporządzenie zestawienia obrotów i sald wymaga wykonania następujących czynności:
− wpisania symboli lub nazw kont oraz ich sald początkowych,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

− ustalenia obrotów strony Dt i Ct wszystkich kont i przeniesienia ich do odpowiedniej kolumny

zestawienia,

− uzgodnienia obrotów debetowych i kredytowych kont (sumy: obrotów strony debet i kredyt

wszystkich kont, powinny być zgodne),

− obliczenia i wpisania sald końcowych poszczególnych kont,
− uzgodnienia sald kont (suma sald debetowych wszystkich kont powinna być równa sumie sald

kredytowych wszystkich kont).

Zgodność łącznych sum obrotów debetowych i kredytowych wszystkich kont pozwala na
stwierdzenie, że została zachowana zasada równowagi bilansowej. Brak takiej zgodności wskazuje,
że zostały popełnione błędy wynikające z naruszenia zasady podwójnego księgowania,
np.: zaksięgowano operację gospodarczą tylko na jednym koncie, na dwóch różnych kontach ale po
ich niewłaściwych stronach.
Po sporządzeniu zestawienia obrotów i sald należy zamknąć konta.
Bilans końcowy

Bilans końcowy sporządzany jest na koniec okresu obrachunkowego. Przy jego sporządzaniu

stany końcowe poszczególnych składników aktywów i pasywów przenosi się do bilansu.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co to jest bilans ?
2.  Co powinien zawierać prawidłowo sporządzony bilans?
3.  Co to jest dzień bilansowy?
4.  Według jakiej zasady są szeregowane aktywa w bilansie?
5.  Według jakiej zasady są szeregowane pasywa w bilansie?
6.  Na czym polega zasada równowagi bilansowej?
7.  Jaka jest różnica między zdarzeniem gospodarczym a operacją gospodarczą?
8.  Jakie są cechy operacji gospodarczych?
9.  Jakie są typy operacji gospodarczych?
10. Jaki jest wpływ operacji gospodarczych na składniki bilansu i sumę bilansową?
11. Co to jest konto księgowe?
12. Jakie są elementy konta?
13. Jaka jest zasada funkcjonowania kont aktywów?
14. Jaka jest zasada funkcjonowania kont pasywów?
15. W jaki sposób otwiera się konta bilansowe?
16. W jaki sposób zamyka się konta bilansowe?
17. Na czym polega zasada podwójnego zapisu?
18. Co to jest korespondencja kont?
19. Jakie są etapy księgowania od bilansu do bilansu?
20. Jak często sporządzane jest zestawienie obrotów i sald?
21. Jakie elementy zawiera zestawienie obrotów i sald?
22. Jaka jest kolejność czynności przy sporządzaniu zestawienia obrotów i sald?
23. W jaki sposób sporządza się bilans końcowy?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ typ operacji gospodarczych oraz zmianę, jaką wywołuje w sumie bilansowej.

Lp. Treść operacji

Typ
operacji

Wpływ na sumę
bilansową

sprzedano towary handlowe z odroczonym terminem płatności

2 zapłacono gotówką za zakupione towary handlowe

3 wypłacono z kasy wynagrodzenie pracownikowi

4 przeznaczono

część zysku na zakładowy fundusz socjalny

5 podjęto gotówkę z banku do kasy

6 zakupiono

środek trwały za gotówkę

7 spłacono zobowiązanie wobec dostawcy z kredytu bankowego

8 odbiorcy

wpłacili na rachunek bankowy należność za zakupione

towary

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z typami operacji gospodarczych i ich wpływem na sumę bilansową,
2) określić typ operacji, stosując oznaczenia umowne „A” – operacje aktywne, „P” - operacje

pasywne, „A-P” – operacje aktywno-pasywne,

3) określić zmianę w sumie bilansowej znakiem „+”, „-”, lub „0”,
4) zaprezentować wyniki swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−  przykładowy układ bilansu,
−  przybory do pisania, lub komputer w wyposażony w program Microsoft Excel,
−  literatura rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Otwórz konta teowe stanami początkowymi z bilansu otwarcia. Dokonaj ewidencji operacji

gospodarczych, sporządź zestawienie obrotów i sald oraz bilans końcowy.

Dane z bilansu otwarcia na 01.01.0x r. Przedsiębiorstwa Handlowego „Mar-ket”

spółka z o.o. w Kielcach. są następujące:

AKTYWA PASYWA

Aktywa trwałe 51

000.- A. Kapitał własny 66

000,-

1. Środki trwałe 39

000,-

Kapitał zakładowy 50

000,-

2. Długoterminowe papiery

wartościowe

12 000,-

2. Kapitał zapasowy

4 000,-

Aktywa obrotowe

35 000,-

3. Zysk

12 000,-

1. Towary

22 000,- B. Zobowiązania i rezerwy na

zobowiązania

20 000,-

2. Należności

krótkoterminowe

4 000,-

1. Kredyty

bankowe

krótkoterminowe

14 000,-

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

AKTYWA PASYWA

3. Środki pieniężne w

banku

7 000,-

2. Zobowiązania z tytułu

dostaw

6 000,-

4. Środki pieniężne w kasie

2 000,-

Aktywa razem

86 000,-

Pasywa razem

86 000,-

Operacje gospodarcze do zaksięgowania (w zł):

1) Odbiorca wpłacił należność za zakupione towary

2 000,-

2) Zakupiono towary – termin zapłaty 14 dni

1 500,-

3) Spłacono część zobowiązań wobec dostawców – z rachunku bieżącego 2

000,-

4) Pobrano gotówkę z banku do kasy

1 500,-

5) Odbiorca wpłacił na rachunek bankowy część należności za towary

1 000,-

6) Spłacono ratę kredytu z rachunku bankowego

2 500,-

Sposób wykonania ćwiczenia:

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z etapami księgowania „od bilansu do bilansu”,
2)  zapoznać się z materiałem nauczania - Ogólna charakterystyka bilansu,
3)  otworzyć konta stanami początkowymi z bilansu otwarcia,
4)  ustalić korespondencję kont dla każdej operacji,
5)  dokonać ewidencji operacji na kontach,
6)  ustalić obroty kont,
7)  sporządzić zestawienie obrotów i sald,
8)  zamknąć konta,
9)  sporządzić uproszczony bilans końcowy,
10) stwierdzić zachowanie równowagi bilansowej,
11)  zaprezentować wyniki swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−  zeszyt przedmiotowy,
−  druk bilansu,
−  kalkulator,
−  przybory do pisania,
−  literatura a rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Ułóż treść operacji gospodarczych do zapisów na kontach.

Dt Rachunek bieżący Ct Dt Kasa Ct

Dt Towary Ct

Sp. 15 000,-

8 000,- (2 Sp. 2 000,- 8 000,- (4

Sp. 30 000,- 200,- (3

1) 4 500,-

5 000,- (5 2) 8 000,-

6) 6 000,-

3) 200,-

Należności

Zobowiązania wobec

Rozrachunki z tytułu

Dt od odbiorców Ct Dt dostawców Ct

Dt wynagrodzeń Ct

Sp. 16 000,-

4 500,- (1 5) 5 000,- 21 000,- Sp.

4) 8 000,- 16 500,-Sp.

6 000,- (6

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się materiałem nauczania „Funkcjonowanie kont bilansowych”,
2)  dokonać analizy ewidencji poszczególnych operacji gospodarczych,
3)  ułożyć treść do każdej operacji gospodarczej,
4)   zaprezentować wyniki swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−  zeszyt przedmiotowy,
−  przybory do pisania,
−  literatura a rozdziału 6.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcie bilans?

2) podać, co powinien zawierać prawidłowo sporządzony bilans?

3) wyjaśnić według jakich zasad szeregowane są składniki aktywów i pasywów

w bilansie?

4) określić cechy operacji gospodarczych?

5) rozróżnić typy operacji gospodarczych i ich wpływ na składniki bilansu oraz

sumę bilansową?

6) wyjaśnić pojęcie konta księgowego i podać jego elementy?

7) określić zasady funkcjonowania konta bilansowego?

8) otworzyć konto na podstawie bilansu otwarcia?

9) zastosować zasadę podwójnego księgowania?

10) zamknąć konto?

11) sporządzić zestawienie obrotów i sald?

12) wskazać, jakie błędy można wykryć poprzez zestawienie obrotów i sald?

13) zamknąć konto?

14) sporządzić bilans uproszczony?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Zasady poprawiania błędów księgowych

4.4.1. Materiał nauczania

Zasady poprawiania błędów w dowodach księgowych zewnętrznych i wewnętrznych

Zgodnie z art. 22. ust.1 ustawy o rachunkowości „dowody księgowe powinny być rzetelne, to

jest zgodne z rzeczywistym przebiegiem operacji gospodarczej, oraz wolne od błędów
rachunkowych. Niedopuszczalne jest dokonywanie w dowodach księgowych wymazywania
i przeróbek”.

Zgodnie z zapisami w ustawie art. 22. ust. 2 „błędy w dowodach źródłowych zewnętrznych

obcych i własnych (np. fakturach) można korygować przez wysłanie kontrahentowi odpowiedniego
dokumentu zawierającego sprostowanie, wraz ze stosownym uzasadnieniem, chyba, że odrębne
przepisy stanowią inaczej.”

W innych dokumentach księgowych (wewnętrznych) dopuszczalne jest poprawianie błędów,

które dotyczą:
−  treści operacji gospodarczej,
−  błędów rachunkowych,
w sposób następujący:
−  skreślenie całego zapisu błędnego,
−  wpisanie zapisu poprawnego,
−  podpisanie przez osobę poprawiającą.

Zasady poprawiania błędów w ewidencji księgowej
Błędy w ewidencji księgowej można poprawić przez:
−  skreślenie błędnego zapisu i zapisanie zapisu poprawnego oraz podpisanie przez osobę

poprawiającą,

− zastosowanie zapisu korygującego, tzw. storna.

Zastosowanie skreślenia błędnego zapisu można zastosować, gdy błąd został zauważony

w trakcie księgowania lub gdy nie pociąga to za sobą licznych skreśleń w innych urządzeniach
księgowych.

Dt Towary

Zobowiązania

wobec dostawców

Sp. 18 500,-
1) 2 000,-

rys

1) 2 500,-

21 200,- Sp.

2 500,- (1

Rys. 15. Przykład poprawiania błędnego zapisu.

Zapis korygujący - storno opiera się na zasadzie podwójnego księgowania. Wyróżnia się

storno czarne i czerwone.
Storno czarne polega na korekcie błędnego zapisu przez zastosowanie liczb dodatnich, czyli na
dokonaniu zapisu na tych samych kontach, na których wystąpił zapis błędny, po przeciwnych
stronach tych kont. Dokonanie takiego zapisu prowadzi do powstania na koncie „sztucznych”
obrotów.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przykład zastosowania storna czarnego:
Operacja gospodarcza: 1) Zakupione towary przyjęto do magazynu, zapłata w terminie późniejszym
2000,-, została błędnie zaksięgowana. Operacja 1a) zastosowanie storna czarnego

Dt Materiały Ct

Kasa Ct

1) 2 000,-

2000,- (1a

1a) 2 000,-

2 000,- (1

Księgowanie poprawne

Dt Towary Ct

Zobowiązania

wobec dostawców

1) 2 000,-

2 000,- (1

Rys. 16. Przykład poprawiania błędu księgowego z zastosowaniem storna czarnego [opracowanie własne]

Storno czerwone polega na korekcie błędnego zapisu przez zastosowanie liczb ujemnych, czyli na
dokonaniu zapisu kolorem czerwonym lub w ramce kolorem czarnym, na tych samych kontach, na
których wystąpił błędny zapis po tych samych stronach tych kont. W ten sposób zapis błędny
zostaje anulowany (np. 1 500,00 – 1 500,00 = 0).
Przykład zastosowania storna czerwonego:
Operacja gospodarcza 1) Zakupione towary przyjęto do magazynu, zapłata w terminie późniejszym
1500,-, została błędnie zaksięgowana.
Operacja 1a) zastosowanie storna czerwonego

Dt Materiały Ct

Należności od

odbiorców

1) 1 500,-
1a) 1 500,-

1 500,- (1

1 500,

(1a

Księgowanie poprawne

Dt Towary Ct

Zobowiązania

wobec dostawców

1) 1 500,-

1 500,- (1

Rys. 17. Przykład poprawiania błędu księgowego z zastosowaniem storna czerwonego [opracowanie własne]

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są zasady poprawiania błędów księgowych w dowodach księgowych zewnętrznych

i wewnętrznych?

2.  Jakie są zasady poprawiania błędów księgowych w ewidencji księgowej?
3.  Na czym polega storno czarne?
4.  Na czym polega storno czerwone?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ zasady poprawiania błędów w dowodach wewnętrznych, zewnętrznych i ewidencji

księgowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami poprawiania błędów księgowych w dokumentach wewnętrznych,

zewnętrznych i ewidencji księgowej,

2)  określić rodzaj błędu w dokumencie,
3)  określić sposób jego poprawienia,
4)  zaprezentować efekty swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

− przykłady dokumentów wewnętrznych i zewnętrznych i ewidencji księgowej zawierających

błędne zapisy,

− przybory do pisania,
− literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Dokonaj poprawek, stosując zasady poprawiania błędów w ewidencji księgowej, po analizie

treści operacji gospodarczych i ich księgowania na kontach.
Lp. Treść operacji

Kwota w zł

1 Wpływ na rachunek bieżący środków pieniężnych od odbiorcy

2 000,-

2 Zakupiono

materiały za gotówkę

600,-

3 Odbiorca

zapłacił wekslem za zakupione towary

6 000,-

4 Pobrano

gotówkę z rachunku bieżącego do kasy

1 200,-

Zakupiono towary, za które zapłacono ze środków na rachunku bieżącym

3 500,-

6 Wpływ na rachunek bieżący środków pieniężnych od odbiorcy

1 300,-

Zakupiono towary za gotówkę

1 800,-

Dt Rachunek bieżący Ct

Dt Należności od odbiorców Ct

Sp. 25 000,-

1 200,- (4

1) 2 000,-

5 500,- Sp.

1) 2 000,-

3 500,- (5

6) 1 300,-

Dt Towary Ct

Dt Materiały Ct

Sp. 8 200,-

6 000,- (3

Sp. 3 500,-

7) 1 800,-

2) 600,-

5) 3 500,-

Dt Weksle obce Ct

Dt Kasa Ct

3) 6 000,-

Sp. 1 500,-

600,- (2

4) 1 200,-

1 800,- (7

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia:

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami poprawiania błędów w dokumentach wewnętrznych, zewnętrznych

i ewidencji księgowej,

2)  sprawdzić poprawność księgowania operacji na kontach,
3)  poprawić błędne księgowania,
4)  zaprezentować wyniki swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

− przybory do pisania,
− literatura z rozdziału 6.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) poprawić błędy księgowe w dowodach księgowych zewnętrznych,

wewnętrznych i ewidencji księgowej?

2) zdefiniować storno czarne i czerwone?

3) zastosować storno czarne w ewidencji księgowej?

4) zastosować storno czerwone w ewidencji księgowej?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Dzielenie i łączenie kont

4.5.1. Materiał nauczania

Potrzeby i możliwości uszczegółowiania ewidencji

Podzielność kont pozioma i pionowa pozwala na zwiększenie szczegółowości informacji

o danym składniku aktywów i pasywów.

Podzielność pozioma

Podzielność pozioma konta umożliwia uszczegółowienie ewidencji składnika aktywów lub

pasywów. W miejsce jednego konta wprowadza się odpowiednią liczbę kont szczegółowych -
analitycznych, które mogą funkcjonować równolegle z kontem podzielonym lub przejąć funkcje
konta podzielonego.
Zadania i funkcjonowanie kont analitycznych

Dt Dyski Ct

. 3 000,-

1) 6 000,-

Dt Towary Ct

9 000,-

Sp. 12 000,-
1) 18 000,-

Dt Procesory Ct

9.000,- Sk.

30 000,-

. 5 000,-

30 000- Sk.

1) 4 000,-

konta powstałe z podziału poziomego

9 000,-

- to konta analityczne

9 000,- Sk.

Dt Obudowy Ct

. 4 000,-

1) 8 000,-

12 000,-

Konto syntetyczne

12 000,-Sk.

Sp = Sp

+ Sp

operacja 1 przyjęto towary do magazynu – 18 000,- zaewidencjonowana również na kontach analitycznych
6 000,- + 4 000,- + 8 000,-

Rys. 18. Poziomy podział kont, konta powstałe z podziału funkcjonują równolegle z kontem syntetycznym

[opracowanie własne]

Zasady księgowania, które obowiązują w ewidencji pokazanej na rysunku 18, są następujące:
− konta analityczne funkcjonują równolegle z kontem syntetycznym,
− na kontach analitycznych obowiązuje zasada zapisu pojedynczego powtarzanego,

− suma zapisów na kontach analitycznych musi być zgodna z zapisem na koncie syntetycznym.
Uzgadnianie ewidencji analitycznej z ewidencją syntetyczną

Sprawdzenia poprawności zapisów na kontach analitycznych i koncie syntetycznym dokonuje

się przez zestawienie obrotów i sald kont analitycznych prowadzonych do konta syntetycznego.

Tabela 1. Zestawienie obrotów i sald kont analitycznych [opracowanie własne]

Zestawienie obrotów i sald kont analitycznych do konta „Towary” sporządzone na dzień ……..

Salda początkowe Obroty Salda

końcowe

Lp. Nazwa

konta

Dt Ct Dt Ct Dt Ct

Dyski

3 000,-

9 000,-

Procesory

5 000,-

9 000,-

Obudowy

4 000,-

12 000,-

Ogółem

12 000,-

30 000,-

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przy uzgadnianiu analityki z syntetyką należy sprawdzić, czy:
− obrót Dt konta syntetycznego jest równy sumie obrotów Dt wszystkich kont analitycznych

prowadzonych do tego konta (30 000,- = 9 000,- + 9 000,- + 12 000,-)

− obrót Ct konta syntetycznego jest równy sumie obrotów Ct wszystkich kont analitycznych

prowadzonych do tego konta (nie ma obrotów strony Ct na koncie syntetycznym i kontach
analitycznych),

− saldo konta syntetycznego musi być równe sumie sald końcowych wszystkich kont

analitycznych prowadzonych do tego konta (30 000,- = 9 000,- + 9 000,- + 12 000,-).

Dt Kapitał zakładowy Ct

Dt Kapitał własny Ct

Dt Kapitał zapasowy Ct

Konto podzielone przestaje funkcjonować, a jego rolę
przejmują konta powstałe z podziału

Rys. 19. Poziomy podział kont. Konta powstałe z podziału przejmują rolę konta syntetycznego [opracowanie własne]

Podzielność pionowa

Przy podziale pionowym konta, całość lub część obrotów z określonego tytułu przenoszona jest

na konto powstałe z podziału, tzw. konto korygujące.

Dt Środki trwałe Ct

Dt Umorzenie środków trwałych Ct

„+” „-”

bieżąca ewidencja zużycia środka trwałego

np. zakup

np. likwidacja

środka trwałego

- konto "Umorzenie środków trwałych", jest kontem korygującym do konta „Środki trwałe”,
-bieżącą wartość konta środków trwałych ustala się, korygując stan konta „Środki trwałe”
o wartość umorzenia.

Rys. 20. Pionowy podział kont [opracowanie własne]

Łączenie kont

Łączenie kont jest postępowaniem odwrotnym do poziomego dzielenia kont. Dotychczas

funkcjonujące konta można zastąpić jednym, powstaje konto: aktywne, pasywne lub aktywno-
pasywne. Przykład łączenia kont aktywnych, w miejsce trzech kont „Należności od odbiorców „X”,
„Y” i ”Z” powstaje jedno konto „należności od odbiorców”.

Należności od

Dt odbiorcy „X” Ct

Należności od

Dt odbiorcy „Y” Ct

Dt odbiorców Ct

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

konto powstałe z połączenia

Należności od

Dt odbiorcy „Z” Ct

Zamiast trzech kont aktywnych powstaje jedno konto.

Rys. 21. Łączenie kont aktywnych [opracowanie własne]

Konto aktywno-pasywne

Przykład połączenia konta aktywnego „Należności od odbiorców” i pasywnego „Zobowiązania

wobec dostawców” powstaje konto aktywno-pasywne „Rozrachunki z odbiorcami i dostawcami”
ROD.

Należności

Zobowiązania

Dt od odbiorców Ct

Dt wobec dostawców Ct

Sp.

„+” „-„

„-„ „+”

zwiększenia

zmniejszenia

zwiększenia

należności należności zobowiązań zobowiązań

konto

powstałe z połączenia

Dt Rozrachunki z odbiorcami i dostawcami Ct

Sp. należności

Sp. zobowiązań

zwiększenia należności zwiększenia zobowiązań

zmniejszenia zobowiązań zmniejszenia należności

Sk.

zobowiązań Sk. należności

Konto ROD wykazuje dwa salda końcowe.

Rys. 22. Łączenie kont aktywno-pasywnych [opracowanie własne]

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Na czym polega podzielność pozioma kont?
2.  Co to jest konto syntetyczne?
3.  Co to jest konto analityczne?
4.  Jaka zasada księgowania obowiązuje na kontach analitycznych?
5.  W jaki sposób uzgodnić konta analityczne z syntetycznym?
6.  Na czym polega podzielność pionowa kont?
7.  Co to jest konto korygujące?
8.  Na czym polega łączenie kont?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaksięguj podane operacje gospodarcze, dotyczące bieżącego miesiąca. Jednostka prowadzi

ewidencję analityczną do konta „Należności od odbiorców”. Uzgodnij ewidencję analityczną
z kontem syntetycznym.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Salda początkowe wybranych kont jednostki są następujące:

Nazwa konta

Stan początkowy w zł

Rachunek bieżący 26

000,-

Kasa

800,-

Należności od odbiorców

24 000,-

w tym: od odbiorcy „A”

8 000,-

od odbiorcy „B”

1 800,-

od odbiorcy „C”

14 200,-

Towary

30 000,-

Operacje gospodarcze:
Lp. Treść operacji

Kwota w zł

Odbiorca „A” wpłacił należność na rachunek bieżący

5 000,-

Odbiorca „B” wpłacił należność na rachunek bieżący

1 800,-

3 Sprzedano za gotówkę towary odbiorcy „D”

800,-

Odbiorca „C” wpłacił należność na rachunek bieżący

8 200,-

5 Sprzedano towary odbiorcy „D” z odroczonym terminem płatności

10 200,-

6 Sprzedano towary odbiorcy „B” z odroczonym terminem płatności

3 500,-

Odbiorca „C” wpłacił należność na rachunek bieżący

6 000,-

8 Sprzedano towar odbiorcy „A” z odroczonym terminem płatności

2 400,-

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania, dotyczącym zasad podziału poziomego kont oraz z rys.

18,

2)  otworzyć konta syntetyczne i konta analityczne,
3)  zaksięgować operacje gospodarcze,
4)  uzgodnić ewidencję analityczną z syntetyczną.
5)  zaprezentować wyniki swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−  zeszyt przedmiotowy lub komputer z programem Microsoft Excel,
−  kalkulator,
−  przybory do pisania,
−  literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Zaksięguj podane operacje gospodarcze, dotyczące bieżącego miesiąca. Jednostka prowadzi

ewidencję analityczną do konta „Towary”. Uzgodnij ewidencje analityczną z kontem
syntetycznym.

Salda początkowe wybranych kont jednostki są następujące:

Nazwa konta

Stan początkowy w zł

Rachunek bieżący 18 000,-
Kasa

600,-

Towary 8 000,-
w tym: towary „X”

2 500,-

towary „Y”

1 200,-

towary „Z”

4 300,-

Należności od odbiorców

10 500,-

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Operacje gospodarcze:
Lp. Treść operacji

Kwota w zł

1 Odbiorca

wpłacił należność na rachunek bieżący

3 000,-

2 Sprzedano za gotówkę towary „X”

900,-

3 Zakupiono towary „R”, za które zapłacono z rachunku bieżącego

1 800,-

Odbiorca „C” wpłacił należność na rachunek bieżący

4 200,-

5 Sprzedano towary „Y” z odroczonym terminem płatności

400,-

6 Sprzedano towary „Z” z odroczonym terminem płatności

2 800,-

7 Zakupiono towary „Y” z odroczonym terminem płatności

3 800,-

8 Sprzedano towar „R” z odroczonym terminem płatności

1 100,-

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania, dotyczącym zasad podziału poziomego kont oraz

z rys. 18,

2)  otworzyć konta syntetyczne i konta analityczne,
3)  zaksięgować operacje gospodarcze,
4)  uzgodnić ewidencję analityczną z syntetyczną,
5)  zaprezentować wyniki swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−  zeszyt przedmiotowy lub komputer z programem Microsoft Excel,
−  kalkulator,
−  przybory do pisania,
−  literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Zastosuj łączenie kont i zaksięguj operacje gospodarcze dotyczące stycznia 0x. Jednostka

zdecydowała, by w nowym roku obrotowym rozrachunki z odbiorcami i dostawcami prowadzić na
jednym koncie aktywno-pasywnym. Ustal stan należności i zobowiązań na koniec miesiąca. Salda
początkowe wybranych kont jednostki są następujące:
Nazwa konta

Stan początkowy w zł

Rachunek bieżący 21

000,-

Kasa

300,-

Należności od odbiorców

12 800,-

Zobowiązania wobec dostawców

10 100,-

Towary

3 210,-

Materiały

1 200,-

Weksle obce

4 000,-

Operacje gospodarcze:
Lp. Treść operacji Kwota

w zł

1 Odbiorca

wpłacił należność na rachunek bieżący

2 000,-

2 Sprzedano za gotówkę towary

200,-

3 Zakupiono towary z odroczonym terminem płatności

4 500,-

4 Odbiorca

wpłacił należność na rachunek bieżący

3 850,-

5 Sprzedano towary z odroczonym terminem płatności

1 400,-

6 Zapłacono dostawcy za zakupione towary z rachunku bieżącego

3 650,-

7 Zakupiono towary z odroczonym terminem płatności

3 800,-

8 Sprzedano towary z odroczonym terminem płatności

5 600,-

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania, dotyczącym zasad łączenia kont oraz z rys. 22,
2)  otworzyć konto aktywno-pasywne,
3)  zaksięgować operacje gospodarcze,
4)  ustalić stan należności i zobowiązań na koniec miesiąca,
5)  zaprezentować wyniki swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−  zeszyt przedmiotowy lub komputer z programem Microsoft Excel,
−  kalkulator,
−  przybory do pisania,
−  literatura z rozdziału 6.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić zasady poziomego podziału kont?

2) zastosować poziomy podział kont?

3) sporządzić ewidencję analityczną do konta syntetycznego?

4) uzgodnić ewidencję analityczną z kontem syntetycznym?

5) określić funkcję konta korygującego?

6) określić zasady łączenia kont?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Dowody księgowe

4.6.1. Materiał nauczania

Powstawanie dowodów księgowych

Dowód księgowy, to dokument który jest podstawą zapisu w księgach rachunkowych, np.

faktura VAT, potwierdzający dokonanie operacji gospodarczej. Ustawa o rachunkowości wymaga,
aby dowód księgowy zawierał:
–  określenie rodzaju dowodu i numer identyfikacyjny,
–  określenie (np. nazwa, adres,) wystawcy i odbiorcy,
–  opis operacji oraz jej wartość,
–  datę wystawienia i dokonania operacji,
–  podpis wystawcy dowodu i odbiorcy (chyba, że odrębne przepisy stanowią inaczej),
–  stwierdzenie sprawdzenia (pod względem formalnym, merytorycznym i rachunkowym)

i zakwalifikowania dowodu do ujęcia w księgach rachunkowych (tzw. dekretacja).

Jeżeli księgi rachunkowe prowadzone są przy użyciu komputera równoważne dowodom

księgowym są zapisy w księgach rachunkowych, wprowadzane automatycznie np. tworzone
według algorytmu programu, na podstawie zawartych już w księgach zapisów (pod warunkiem, że
spełnione będą warunki określone art. 20 ust. 5 Ustawy o rachunkowości).

Podział dowodów księgowych
Dowody księgowe można dzielić według różnych kryteriów:

Tabela 2. Podział dowodów księgowych [opracowanie własne]

– zewnętrzne – potwierdzające operacje gospodarcze

z kontrahentami i przekazywane w oryginale kontrahentom.

Własne

– wewnętrzne – potwierdzające operacje gospodarcze

wewnątrz jednostki.

Kto wystawia?

Obce

– zewnętrzne – otrzymywane od kontrahentów.

źródłowe – stwierdzające dokonanie operacji gospodarczej.

Jaka jest
podstawa
sporządzenia?

wtórne – wystawione na podstawie dokumentów źródłowych.

zbiorcze

– są zbiorem dokumentów źródłowych, np. Raport kasowy.

korygujące

– korygują uprzednio wystawione, np. Faktura korygująca.

zastępcze

– zastępują tymczasowo brak dokumentu źródłowego

zewnętrznego.

Jaką funkcje
pełnią?

rozliczeniow
e

– ujmują już dokonane zapisy według nowych kryteriów

klasyfikacyjnych (np. rozliczenie kosztów).

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Charakterystyka typowych dowodów księgowych w przedsiębiorstwie handlowym

Tabela 3. Charakterystyka typowych dowodów księgowych w przedsiębiorstwie handlowym [opracowanie własne]

Typ operacji

Oznaczenie
dokumentu

Przedmiot operacji

kasa przyjmie - wpłata gotówki do kasy, np. od nabywców
towarów

kasa wypłaci - wypłata gotówki z kasy, np. wynagrodzenie
pracownika

raport kasowy zestawienie operacji kasowych

Lista płac

Dokumentowanie
operacji kasowych

Wniosek o

zaliczkę

wniosek o pobranie zaliczki, np. na wyjazd służbowy

wyciąg bankowy - wystawiany przez bank, zawiera stan
początkowy, operacje zwiększające i zmniejszające stan
środków na rachunku i stan końcowy (częstotliwość
wystawiania Wb jest zgodna z umową zawartą z bankiem)

polecenie przelewu, polecenie przelania środków na
wskazany rachunek bankowy

Czek

gotówkowy

jest podstawą wypłaty gotówki

Czek

rozrachunkow

jest podstawą dokonania obrotu bezgotówkowego

Dokumentowanie
operacji
bankowych

Weksel np.

zapłata za nabyte towary

Pz przyjęcie z zewnątrz towarów lub materiałów do magazynu

wydanie na zewnątrz towarów odbiorcy

rozchód wewnętrzny, wydanie towarów lub materiałów
wewnątrz jednostki

zwrot wewnętrzny, zwrot towarów lub materiałów
wewnątrz jednostki

Dokumentowanie
operacji obrotu
magazynowego

przesunięcie międzymagazynowe, przesunięcie towarów
lub materiałów między magazynami jednostki

przyjęcie do użytkowania środka trwałego kompletnego
i zdatnego do użytku

LT likwidacja

środka trwałego

PT nieodpłatne przejęcie lub przekazanie środka trwałego

Dokumentowanie
operacji
związanych
z ewidencją
środków trwałych

zmiana miejsca użytkowania środka trwałego

Lp lista

płac, lista wynagrodzeń pracowników

Dokumentowanie
wynagrodzeń
pracowników

DRA deklaracja

ZUS

Fa VAT

faktura VAT (oryginał + kopia)

Fa faktura

korygująca

Dokumentowanie
operacji kupna -
sprzedaży

nota

korygująca

polecenie księgowania

Dokumentowanie
operacji
rozliczeniowych
i korygujących

Nota

księgowa

nota uznaniowa, nota odsetkowa

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Merytoryczne, formalne i rachunkowe sprawdzenie dowodów księgowych
Sprawdzenie dowodu księgowego pod względem merytorycznym polega na ustaleniu:
–  prawidłowości i rzetelności danych w nim zawartych,
−  celowości i zgodności z przepisami prawa operacji gospodarczej wyrażonej w dowodzie.
Sprawdzenie dowodu księgowego pod względem formalnym polega na stwierdzeniu:
−  czy dowód został sporządzony w sposób technicznie poprawny oraz zawiera wszystkie

elementy dowodu prawidłowo sporządzonego.

Sprawdzenie dowodu księgowego pod względem rachunkowym polega na ustaleniu:
− czy dane liczbowe nie zawierają błędów arytmetycznych.

Dekretowanie dowodu księgowego

− dekretacja to wskazanie sposobu zaksięgowania operacji gospodarczej, czyli podanie numerów

kont i strony tych kont.

Do dekretowania można przygotować pieczątkę lub dokonać zapisu ręcznie w takiej formie:

kwota ………. numer konta

numer konta

data podpis …………

Obieg dokumentów księgowych

Jednostka gospodarcza powinna opracować instrukcję obiegu i kontroli dokumentów, która

określi zasady ich: wystawiania, przekazywania i kontroli, zapewni właściwe funkcjonowanie
ewidencji księgowej.
W instrukcji obiegu i kontroli dokumentów należy zawrzeć:
− wykaz stosowanych dokumentów – wzory formularzy,
− wskazanie komórek organizacyjnych oraz pracowników upoważnionych do wystawiania

dokumentów,

−  terminy sporządzania i przekazywania dokumentów,
−  opis obiegu dokumentów – liczba sporządzanych kopii i miejsca, do których są przekazywane,
−  sposób oznaczania dokumentów,
−  sposób postępowania w przypadku powstania błędów lub nieprawidłowości w dokumentach.

Przechowywanie dowodów księgowych

Dowody księgowe oraz księgi rachunkowe powinny być przechowywane w siedzibie jednostki

gospodarczej. Zbiory dokumentacji należy oznakować zgodnie z przepisami określonymi w ustawie
o rachunkowości. Dowody księgowe powinny być przechowywane w oryginalnej postaci,
w ustalonym porządku w podziale na okresy sprawozdawcze (miesięczne).

Przechowywanie bieżące w ciągu roku obrotowego

Dowody księgowe, które zostały zaksięgowane w ewidencji księgowej w okresie

sprawozdawczym, powinny być ułożone w takim porządku, by ich odszukanie nie sprawiało
trudności oraz dostosowane do sposobu prowadzenia ksiąg rachunkowych.

Do przechowywania dowodów księgowych najczęściej stosowane są segregatory lub

skoroszyty, dowody księgowe układane są w porządku chronologicznym. Na zbiorze dowodów
księgowych należy określić nazwę jednostki, czego dotyczą zgromadzone dowody i jaki okres
sprawozdawczy obejmują.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Dowody księgowe można gromadzić według różnych kryteriów, np.:
− według rodzaju dowodów: dowody kasowe, magazynowe,
− według urządzeń księgowych, w których zostały zaewidencjonowane, np.: rejestr kasowy,

rejestr sprzedaży.

Każdy dowód księgowy powinien mieć nadany numer, pod którym dokonano jego ewidencji.
Zwyczajowo numer umieszcza się w górnym prawym rogu, kolorem zielonym.

Przechowywanie stałe po zakończeniu roku obrotowego

Okresy przechowywania dowodów księgowych są różne w zależności od tego, czego dotyczą.

Przykładowe okresy przechowywania dokumentów księgowych zestawiono w tabeli 4.

Tabela 4. Przykładowe okresy przechowywania dokumentów księgowych [opracowanie własne]

Rodzaj dokumentacji

Okres przechowywania

Księgi rachunkowe

5 lat

Dowody księgowe związane
z wpływami ze sprzedaży
detalicznej

do dnia zatwierdzenia sprawozdania finansowego za
rok obrotowy, nie później niż do dnia rozliczenia
osób którym powierzono składniki aktywów objęte
sprzedażą detaliczną

Karty wynagrodzeń pracowników

zgodnie z wymaganiami określonymi przez przepisy
emerytalne, rentowe, podatkowe, nie krócej niż 5 lat

Dokumenty dotyczące reklamacji

1 rok po rozliczeniu reklamacji

Dokumenty inwentaryzacyjne

5 lat

Dowody księgowe dotyczące
bieżącej działalności

5 lat

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co powinien zawierać dowód księgowy?
2.  Jakie są rodzaje dowodów księgowych z uwagi na, to kto je wystawia?
3.  Jakie są rodzaje dowodów księgowych z uwagi na podstawę ich sporządzania?
4.  Jakie są rodzaje dowodów księgowych z uwagi na to, jaką pełnią funkcję?
5.  Jakie dokumenty są stosowane do dokumentowania operacji kasowych?
6.  Jakie dokumenty są stosowane do dokumentowania operacji bankowych?
7.  Jakie dokumenty są stosowane do dokumentowania obrotu magazynowego?
8.  Jakie dokumenty są stosowane do dokumentowania operacji związanych z ewidencją środków

trwałych?

9. Jakie dokumenty są stosowane do dokumentowania wynagrodzeń pracowników?
10. Jakie dokumenty są stosowane do dokumentowania operacji kupna sprzedaży?
11. Jakie dokumenty są stosowane do dokumentowania operacji rozliczeniowych korygujących?
12. Na czym polega sprawdzenie dowodu księgowego pod względem merytorycznym?
13. Na czym polega sprawdzenie dowodu księgowego pod względem formalnym?
14. Na czym polega sprawdzenie dowodu księgowego pod względem rachunkowym?
15. Co powinna zawierać instrukcja obiegu dokumentu?
16. Jakie są zasady gromadzenia i przechowywania dowodów księgowych?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Sporządź dowody księgowe dla podanych niżej operacji gospodarczych oraz raport kasowy,

przechowaj dowody księgowe.
Dane jednostki

P. H. „Kredka” sp. j. A. Winiarski i L. Królewiec
ul. Piotrkowska 24, 90-070 Aleksandrów Łódzki
NIP 726-02-83-983

Stan początkowy w kasie 200,- zł (z poprzedniego raportu kasowego)
Operacje gospodarcze dotyczą marca 2006 r.
Lp. Data

operacji

Treść operacji

Kwota
w zł

1 02.03.

przyjęto do kasy gotówkę pobraną z rachunku bankowego na
podstawie czeku własnego nr 354 234 000

2 000,-

2 10.03.

przyjęto wpłatę gotówkową od odbiorcy zakupionego towaru na
podstawie faktury VAT nr 289/06

821,50

3 15.03.

wypłacono pracownikowi zwrot kosztów podróży służbowej na
podstawie dokumentu „Polecenie wyjazdu służbowego” (dokument
sprawdzony pod względem merytorycznym i formalno-rachunkowym,
zatwierdzony do wypłaty)

242,80

4 22.03.

wypłacono pracownikowi zaległe wynagrodzenie za miesiąc styczeń 1

085,20

5 31.03.

przyjęto wpłatę gotówkową od przedsiębiorstwa PH „Arbi” H. Dębski,
za wynajem pomieszczeń gospodarczych (zgodnie z umową)

600,-

Raporty kasowe w jednostce sporządzane są w okresach miesięcznych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania, dotyczącym powstawania dokumentów księgowych, ich

charakterystyką i zasadami przechowywania dowodów księgowych,

2)  dobrać dokumenty do operacji gospodarczych,
3)  zapoznać się z przykładowymi dowodami księgowymi sporządzonymi na stanowisku pracy,
4)  sporządzić dowody księgowe według poznanych zasad dla każdej operacji gospodarczej,
5)  sporządzić raport kasowy,
6)  przechowywać dowody księgowe dotyczące marca 2006, według poznanych zasad.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−  zbiór typowych dokumentów stosowanych w jednostkach gospodarczych,
−  przykłady prawidłowo sporządzonych dokumentów,
−  przybory do pisania,
−  kalkulator,
−  skoroszyt,
−  literatura z rozdziału 6.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Podaj dekretacje dla dowodów księgowych potwierdzających zaistniałe operacje gospodarcze.

Lp. Rodzaj dowodu

księgowego

Treść Dt

1 Faktura

VAT

dotycząca zakupu towarów – termin płatności 21 dni

potwierdzający wpływ należności od
przedsiębiorstwa „X”

3 Lp

wypłacono z kasy wynagrodzenia pracownikom

potwierdzający spłatę zobowiązania wobec
dostawcy „Y”

potwierdzający spłatę raty kredytu
krótkoterminowego

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania, dotyczącym dekretowania dowodów księgowych,
2)  dobrać konta i ich strony do księgowania podanych operacji,
3)  wpisać nazwy kont po odpowiedniej stronie Dt lub Ct,
4)  zaprezentować wynik swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−  zeszyt przedmiotowy,
−  przykłady dekretacji wypełnionych dokumentów,
−  przybory do pisania,
−  literatura z rozdziału 6.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) dobrać dokument do rodzaju operacji gospodarczej?

2) prawidłowo sporządzić dowód księgowy według podanych danych?

3) skontrolować dowody księgowe?

4) zadekretować dowody księgowe?

5) podać, co powinna zawierać instrukcja obiegu dowodów księgowych?

6) przechowywać dowody księgowe według poznanych zasad?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7. Kategorie wynikowe i zasady ich ewidencji

4.7.1. Materiał nauczania

Kategorie wynikowe

Przedsiębiorstwa handlowe uczestniczą w obrocie towarowym. W realizacji ich zadań

gospodarczych można wyodrębnić następujące fazy:
– zaopatrzenia – czyli zakupu towarów, materiałów i środków niezbędnych do prowadzenia

działalności,

–  przechowywania lub przygotowywania towarów do sprzedaży,
–  zbytu – sprzedaży towarów.
Realizacja wymienionych faz gospodarczych powoduje ponoszenie kosztów. Jest także  źródłem
przychodów.

Przychody stanowią kwoty uzyskiwane ze sprzedaży, np. towarów, wyrobów, usług, opakowań.
Koszty stanowią wyrażone wartościowo zużycie  środków pracy i przedmiotów pracy, oraz
wynagrodzenia za pracę, mające charakter celowy, zaplanowany, poniesione w określonym czasie.
Z punktu widzenia rachunkowości wyodrębnione są grupy przychodów i kosztów określane jako:
–  przychody i koszty związane z działalnością operacyjną jednostki (przychody ze sprzedaży),
–  pozostałe przychody i koszty operacyjne,
–  przychody i koszty finansowe.

Pozostałe przychody i koszty operacyjne są pośrednio związane z działalnością operacyjną

jednostki, np. przychody ze sprzedaży zbędnych środków trwałych, zapłacone kary umowne.

Przychody i koszty finansowe związane są z działalnością finansową jednostki, np. odsetki od

lokat terminowych, odsetki od kredytów bankowych.

Zyski i straty nadzwyczajne są wynikiem zdarzeń nadzwyczajnych, trudnych do przewidzenia,

niezwiązanych z ryzykiem prowadzenia działalności gospodarczej, np. pożaru, powodzi.

Wymienione grupy przychodów i kosztów są kategoriami wynikowymi, ponieważ biorą udział

w tworzeniu wyniku finansowego jednostki. Kategorie wynikowe ewidencjonowane są na kontach
wynikowych.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zasada ustalania wyniku finansowego w przedsiębiorstwie handlowym

Rys. 23. Zasada ustalania wyniku finansowego [opracowanie własne]

Zasady funkcjonowania kont wynikowych

Przychody i koszty ewidencjonowane są na kontach wynikowych. Konta wynikowe powstały

z pionowego podziału konta wynik finansowy.
Charakterystyczne dla kont wynikowych jest to, że:
– otwierane są kwotą pierwszej operacji,
– ich roczne obroty przeksięgowane są na koniec roku na wynik finansowy.
Wyjątkiem jest konto wynik finansowy, które jest kontem wynikowo – bilansowym. Funkcjonuje
na zakończenie roku obrotowego, a saldo tego konta, ustalony wynik finansowy „Zysk lub Strata”
występuje w bilansie.

Wartość sprzedanych towarów

według cen zakupu

Przychody ze sprzedaży

towarów

minus

Pozostałe koszty operacyjne

Pozostałe przychody

operacyjne

= Zysk (strata) ze sprzedaży

Straty nadzwyczajne

Przychody finansowe

Koszty finansowe

Zyski nadzwyczajne

= Zysk (strata) z działalności

operacyjnej

= Zysk (strata) brutto

minus

= Zysk (strata) z działalności gospodarczej

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Klasyfikacja i ogólne zasady ewidencji i rozliczania kosztów
Koszty działalności operacyjnej

Są to koszty wynikające z realizacji podstawowej działalności jednostki, np. działalności

handlowej. W ewidencji księgowej koszty działalności operacyjnej mogą być grupowane
w następujących układach:
–  rodzajowym (układ rodzajowy zespół kont „4”),
–  funkcjonalnym (układ funkcjonalny zespół kont „5”),
–  równolegle w układzie rodzajowym i funkcjonalnym (w zespole kont „4” i „5”).
Koszty działalności operacyjnej klasyfikowane są według różnych kryteriów.

Tabela 5. Klasyfikacja kosztów [opracowanie własne]

Kryterium Rodzaje

kosztów

Rodzaj ponoszonych kosztów

–  zużycie materiałów i energii,
–  amortyzacja,
–  wynagrodzenia,
–  ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia,
–  usługi obce,
–  podatki i opłaty,
–  pozostałe koszty.

Miejsce powstawania

–  koszty produkcji podstawowej,
–  koszty wydziałów pomocniczych,
–  koszty administracji,
–  koszty sprzedaży.

Typ działalności

–  koszty działalności handlowej,
–  koszty działalności hurtu,
–  koszty działalności detalu,
–  koszty działalności transportowej,

Związek z wytwarzanym produktem
lub działalnością

– koszty bezpośrednie,
– koszty pośrednie.

Każda jednostka gospodarcza podejmuje decyzje, w jakim układzie prowadzić ewidencję

kosztów i określa ją w zakładowym planie kont.
Sposób ewidencji kosztów w układzie rodzajowym (zespół kont „4”)przedstawia rysunek 24.

Różne

Konta kosztów

Dt konta bilansowe Ct

Dt zespołu „4" Ct zużycie materiałów i energii

amortyzacja

wynagrodzenia

ubezpieczenia

społeczne

i inne świadczenia

usługi obce

a) bieżąca ewidencja kosztów

podatki i opłaty

pozostałe koszty

Konta kosztów

Dt według rodzaju Ct

Dt Wynik finansowy Ct

31.12. 0x

b) przeksięgowania roczne

Rys. 24. Sposób ewidencji kosztów w układzie rodzajowym [opracowanie własne]

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób ewidencji kosztów w układzie funkcjonalnym (zespół kont „5”) jest pokazany na rys. 25.

Różne Konta

kosztów

Dt konta bilansowe Ct

Dt zespołu „5” Ct

a) bieżąca ewidencja kosztów

Konta kosztów

Dt zespołu „5” Ct

Dt Wynik finansowy Ct

31.12 .0x

b) przeksięgowanie roczne

Rys. 25. Sposób ewidencji kosztów w układzie funkcjonalnym [opracowanie własne]

Sposób ewidencji kosztów równolegle w zespole kont „4” i „5” ilustruje rys. 26.

Poniesione koszty księgowane są na bieżąco na podstawie dokumentów źródłowych na kontach

zespołu „4”, za pośrednictwem konta „Rozliczenie kosztów” są rozliczane na konta zespołu”5”.

Różne

Konta kosztów

Dt konta bilansowe Ct

Dt zespołu "4" Ct

Dt Wynik finansowy Ct

31.12.0x

a) bieżąca ewidencja kosztów

c) przeksięgowanie roczne

Rozliczenie

Koszty

Dt kosztów Ct

Dt zespołu "5" Ct

b) rozliczenie kosztów na konta zespołu „5”

Rys. 26. Sposób ewidencji kosztów w zespole kont „4” i „5” [opracowanie własne]

Klasyfikacja i ogólne zasady ewidencji przychodów ze sprzedaży

W przedsiębiorstwie handlowym do kategorii wynikowych zaliczane są przychody ze

sprzedaży towarów. Kwoty uzyskiwane ze sprzedaży mogą mieć formę gotówki jako wpłaty do
kasy lub bezgotówkową, np. zapłata czekiem rozrachunkowym, lub formę odroczonej płatności
jako należności od odbiorców. Cena sprzedaży towarów i cena ich zakupu różni się o wysokość
marży (zysku), jaką jednostka stosuje. Zakładając, że towary w magazynie zaewidencjonowane są
według cen zakupu, w takiej cenie będą wydane z magazynu i zaewidencjonowane na koncie
„Wartość towarów według cen zakupu”. Ewidencja operacji związanych ze sprzedażą towarów
pokazana jest na rysunku 27.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wynik

Sprzedaż

Różne konta

Dt finansowy Ct

Dt towarów Ct

Dt bilansowe Ct

31.12.0x

b) przeksięgowanie roczne

a) bieżąca ewidencja przychodów

Wartość sprzedanych

Dt Towary Ct

towarów

Dt wg cen zakupu Ct

Dt Wynik finansowy Ct

31.12.0x

c) bieżąca ewidencja wydania

b) przeksięgowanie roczne

sprzedanych towarów

Rys. 27. Sposób ewidencji operacji związanych ze sprzedażą towarów [opracowanie własne]

Ewidencja pozostałych przychodów i kosztów operacyjnych

Pozostałe koszty

Wynik

Pozostałe przychody

Dt operacyjne Ct

Dt finansowy Ct

Dt operacyjne Ct

31.12.0x

a) bieżąca ewidencja pozostałych kosztów operacyjnych
b) bieżąca ewidencja pozostałych przychodów operacyjnych
c) i d) przeksięgowanie roczne

Rys. 28. Sposób ewidencji pozostałych przychodów i kosztów operacyjnych [opracowanie własne]

Ewidencja przychodów i kosztów finansowych

Koszty

Wynik

Przychody

Dt finansowe Ct

Dt finansowy Ct

Dt finansowe Ct

31.12.0x

a) bieżąca ewidencja kosztów finansowych
b) bieżąca ewidencja przychodów finansowych
c) i d) przeksięgowanie roczne

Rys. 29. Sposób ewidencji przychodów i kosztów finansowych [opracowanie własne]

Ewidencja zysków i strat nadzwyczajnych

Straty

Wynik

Zyski

Dt nadzwyczajne Ct

Dt finansowy Ct

Dt nadzwyczajne Ct

31.12.0x

a) bieżąca ewidencja strat nadzwyczajnych
b) bieżąca ewidencja zysków nadzwyczajnych
c) i d) przeksięgowanie roczne

Rys. 30. Sposób ewidencji zysków i strat nadzwyczajnych [opracowanie własne]

Kasa,
Rachunek bieżący,
Należności od
odbiorców,
Inne środki pieniężne

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ewidencja wyniku finansowego

Konto wynik finansowy jest kontem wynikowo-bilansowym. Gromadzone są na nim wszystkie

kategorie wynikowe, przeksięgowane na ostatni dzień roku obrotowego w celu ustalenia salda
końcowego. Ustalone saldo końcowe jest wynikiem finansowym i występuje w bilansie.

Dt Wynik finansowy Ct

1) wartość sprzedanych towarów

1) przychody ze sprzedaży towarów

według cen zakupu

2) pozostałe przychody operacyjne

2) koszty według rodzaju

3) przychody finansowe

3) pozostałe koszty operacyjne

4) zyski nadzwyczajne

4) koszty finansowe

5) straty nadzwyczajne

Obroty Dt

Obroty CT

Sk. zysk (obroty Ct

> obrotów Dt)

Sk. strata (obroty Dt

> obrotów Ct)

Rys. 31. Sposób ewidencji wyniku finansowego [opracowanie własne]

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jak zdefiniować przychody i koszty?
2.  Jakie grupy przychodów i kosztów wyodrębnia się z punktu widzenia rachunkowości?
3.  Jaka jest zasada ustalania wyniku finansowego?
4.  Jakie są zasady funkcjonowania kont wynikowych?
5.  Jak mogą być grupowane koszty działalności operacyjnej w ewidencji księgowej?
6.  Jakie koszty wyodrębnione są w kosztach według rodzaju?
7.  Jakie grupy kosztów można wyróżnić według miejsc powstawania i według typów działalności?
8.  Jaka jest zasada ewidencji kosztów w układzie rodzajowym (w zespole kont „4”)?
9.  Jaka jest zasada ewidencji kosztów w układzie funkcjonalnym (w zespole kont „5”)?
10. Jaką funkcję pełni konto „Rozliczenie kosztów”?
11. Jaki jest sposób ewidencji kosztów w zespole kont „4” i „5” równocześnie?
12. Jaki jest sposób ewidencji operacji związanych z ewidencją sprzedaży towarów?
13. Jaki jest sposób ewidencji pozostałych przychodów i kosztów operacyjnych?
14. Jaki jest sposób ewidencji przychodów i kosztów finansowych?
15. Jaki jest sposób ewidencji zysków i strat nadzwyczajnych?

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1
Przedstaw ewidencję kosztów jednostki handlowej za bieżący miesiąc sprawozdawczy

w układzie rodzajowym (zespół kont „4”) i kalkulacyjnym (zespól kont „5”). Jednostka handlowa
prowadzi działalność na szczeblu hurtu i detalu, a powstałe koszty rozlicza na hurt i detal.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Koszty, jakie jednostka poniosła w bieżącym miesiącu, są następujące (w zł):
1 zużycie materiałów biurowych

(dla celów hurtu 150,- , detalu 270,-)

420,-

wynagrodzenia pracowników
(w tym: pracowników hurtu 7 200,-, detalu 5 600,-)

12 800,-

3 zużycie energii (hurt 500,-, detal 300,-)

820,-

4 amortyzacja

środków trwałych (hurt 1500,- detal -800,-)

2 300,-

5 ubezpieczenia

społeczne – koszt pracodawcy (hurt 1 497,-, detal 1 164,-)

2 661,-

6 koszty

usług obcych (hurt 1 700,-, detal 1 100,-)

2 800,-

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania, dotyczącym funkcjonowania kont wynikowych,
2)  zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym klasyfikacji kosztów,
3)  zapoznać się ze sposobem ewidencji kosztów w zespole kont „4” (rys. 24),
4)  zapoznać się ze sposobem ewidencji kosztów w zespole kont „4” i „5” (rys. 25),
5)  sporządzić ewidencję kosztów w układzie kont zespołu „4”,
6)  sporządzić ewidencję kosztów w układzie kont „4” i „5”,
7)  zaprezentować sporządzoną ewidencję.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−  przykłady ewidencji kosztów w różnych układach (np. plansze),
−  zeszyt przedmiotowy,
−  przybory do pisania,
−  literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Zaksięguj operacje gospodarcze związane ze sprzedażą towarów oraz dokonaj przeksięgowań

na konto „Wynik finansowy” – „Przychody ze sprzedaży” oraz „Wartość towarów według cen
zakupu”.
Salda wybranych kont (w zł) w jednostce handlowej przedstawiają się następująco:
Towary

000,-

(wartość towarów według cen zakupu),

Rachunek bieżący

000,-

Kasa

500,-

Należności od odbiorców

15 000,-

Operacje gospodarcze (w zł):
1

sprzedano towary za gotówkę:

a) przychód ze sprzedaży 200 szt. po 80,- zł
b) rozchód towarów z magazynu 200 szt. po 50,- zł

16 000,-
10 000,-

2 wpływ na rachunek bankowy należności od odbiorców

8 000,-

sprzedano towary z odroczonym terminem płatności:

a) przychód ze sprzedaży 80 po 80,- zł
b) rozchód towarów z magazynu 80 szt. po 50- zł

6 400,-
4 000,-

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania, dotyczącym funkcjonowania kont wynikowych,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2) zapoznać się ze sposobem ewidencji operacji gospodarczych związanych ze sprzedażą

towarów (rys. 27),

3) sporządzić ewidencję podanych operacji,
4) przeksięgować „Przychody ze sprzedaży” oraz „Wartość sprzedanych towarów według cen

zakupu”,

5) zaprezentować sporządzoną ewidencję.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−  przykłady ewidencji operacji gospodarczych związanych ze sprzedażą towarów (np. plansze),
−  zeszyt przedmiotowy,
−  przybory do pisania,
−  literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Ustal wynik finansowy jednostki handlowej na podstawie podanych wielkości.

Salda kont wynikowych na koniec roku obrotowego są następujące (w zł):
Przychody ze sprzedaży towarów

850 000,-

Wartość towarów według cen zakupu

590 000,-

Pozostałe przychody operacyjne

21 000,-

Koszy według rodzaju

145 000,-

Pozostałe koszty operacyjne

9 000,-

Przychody finansowe

12 000,-

Koszty finansowe

7 200,-

Zyski nadzwyczajne

1 200,-

Straty nadzwyczajne

600,-

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania, dotyczącym funkcjonowania kont wynikowych,
2) zapoznać się ze sposobem ewidencji wyniku finansowego w materiale nauczania (rys. 31).

Wyposażenie stanowiska pracy:

− przykłady ewidencji operacji gospodarczych związanych z ewidencją wyniku finansowego

(np. plansze),

−  zeszyt przedmiotowy,
−  kalkulator,
−  przybory do pisania,
−  literatura z rozdziału 6.

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić zasady funkcjonowania kont wynikowych.?

2) rozróżnić koszty według rodzaju?

3) rozróżnić grupy kosztów i przychodów wyodrębnionych w działalności

gospodarczej?

4) ewidencjonować przykładowe operacje na kontach wynikowych?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8. Techniczne formy rachunkowości

4.8.1. Materiał nauczania

Zapis chronologiczny i systematyczny

W księgach rachunkowych operacje gospodarcze ewidencjonowane są chronologicznie,

systematycznie i w sposób trwały.

Ewidencja chronologiczna polega na ujmowaniu operacji gospodarczych w „dzienniku”

według kolejności występowania z podziałem na miesięczne okresy sprawozdawcze.

Ewidencja systematyczna polega na ujmowaniu operacji gospodarczych na kontach

syntetycznych, stanowiących księgę główną.

Klasyfikacja technik i form księgowości

Księgi rachunkowe mogą być prowadzone w różnej postaci, są to: dzienniki, rejestry, luźne

karty kontowe, zapisy na komputerowych nośnikach danych. Stosowane w Polsce techniczne formy
rachunkowości to:
−  forma tabelaryczna,
−  forma rejestrowa,
−  forma przebitkowa,
−  ewidencja z wykorzystaniem komputera.

Zmiany, jakie mają miejsce w sposobach księgowania, powodują, że niektóre stosowane formy

nie są już stosowane, dominującą pozycję zajmuje ewidencja z wykorzystaniem komputera.
Dlatego przedstawione zostaną bliżej dwie formy ewidencji tabelaryczna i rejestrowa oraz cechy
rachunkowości z wykorzystaniem komputera.

Forma tabelaryczna

W tej formie ewidencji prowadzona jest księga o nazwie „dziennik – księga główna” inna

nazwa to księga handlowa, dziennik tabelaryczny.
Łączy ona w sobie dwa urządzenia księgowe:
− dziennik – gdzie dokonuje się zapisów chronologicznych,
− księgę główną - czyli zespół kont syntetycznych, gdzie dokonuje się zapisów systematycznych.

2 3 4

6 7 8

Konto

Lp. Data

Treść

Nr
dokumentu

Suma
ogóln
a

Dt Ct Dt Ct Dt Ct

Rys. 32. Wzór księgi głównej [opracowanie własne]

Aby zaksięgować operację gospodarczą z wykorzystaniem formy tabelarycznej, należy wpisać:
−  kolejny numer w rubryce 1,
−  datę w rubryce 2,
−  treść operacji gospodarczej w rubryce 3,

Dziennik

Księga główna

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−  numer ewidencjonowanego dokumentu w rubryce 4,
−  sumę operacji w rubryce 5,
−  na podstawie dekretacji powtórzyć kwotę operacji na wskazanych kontach i po odpowiednich

stronach tych kont.

Zapisy są poprawne, jeżeli jest spełniona równość:
Suma ogólna = suma obrotów Dt kont księgi głównej
oraz
Suma ogólna = suma obrotów Ct kont księgi głównej

Miesiąc: kwiecień 20xx rok

1 2

Kasa Towary Zobowiązania

wobec dostawców

Lp. Data

Treść

Nr dokumentu Suma

ogólna

Dt Ct

10.04. Zakup towarów

FV 278/0x

1 350-

1 350,-

1350,-

Rys. 33. Przykład ewidencji operacji gospodarczej z wykorzystaniem formy tabelarycznej [opracowanie własne]

Forma rejestrowa

W tej formie ewidencji prowadzi się:

− rejestry, w których ewidencjonowane są dokumenty dotyczące ściśle określonych operacji,

np.: rejestr kasowy, rejestr bankowy, prowadzone odrębnie dla każdego miesiąca,

−  księgę główną – konta syntetyczne,
−  polecenia księgowania,
−  zestawienia obrotów i sald.

Rys. 34. Funkcjonowanie rejestrowej formy księgowości [3]

zapisy bieżące
zapisy okresowe
uzgodnienia

Dowody źródłowe

Rejestry

Polecenia księgowania

Dowody źródłowe

Księgowość analityczna

Konta syntetyczne

Zestawienia obrotów i sald

Bilans, rachunek wyników,

inne sprawozdania

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Specyficzne cechy rachunkowości informatycznej

Rachunkowość informatyczna prowadzona jest przy użyciu komputerów i programów

finansowo – księgowych. Ten sposób prowadzenia księgowości jest dużo mniej pracochłonny niż
tradycyjne formy. Ustawa o rachunkowości określa obowiązki jednostki gospodarczej lub biura
rachunkowego, które wykorzystują komputer do prowadzenia ewidencji księgowej. Są one
zobowiązane do posiadania:
– wykazu zbiorów danych, tworzących księgi rachunkowe na komputerowych nośnikach danych,
– opisu systemu informatycznego zawierającego wykaz programów, procedur lub funkcji, zasad

ochrony, systemu ich przetwarzania, określenie wersji oprogramowania i daty rozpoczęcia
eksploatacji.

4.8.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co oznacza zapis chronologiczny i systematyczny?
2.  Jakie formy prowadzenia rachunkowości stosowane są w Polsce?
3.  Jakie są zasady prowadzenia ewidencji w formie tabelarycznej?
4.  Jakie są zasady prowadzenia ewidencji w formie rejestrowej?
5.  Jakie są zasady prowadzenia ewidencji w formie przebitkowej?
6.  Jakie obowiązki określa ustawa o rachunkowości wobec jednostek prowadzących ewidencję

przy wykorzystaniu komputera?

4.8.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj odpowiednich księgowań operacji gospodarczych, dotyczących stycznia 200x r.

z wykorzystaniem tabelarycznej formy prowadzenia ewidencji.

Przedsiębiorstwo Handlowe „Top-max” sp. z o.o. z siedzibą w Łodzi, ul. Piotrkowska 240,

NIP 728-18-44-287, prowadzi działalność handlową. W zakładowym planie kont jednostka
określiła: rozliczanie kosztów w układzie rodzajowym, koszty są gromadzone na jednym koncie
„Koszty według rodzaju”. Towary ewidencjonowane są według cen zakupu.

Bilans początkowy na 01.01.200x r.

Lp.

AKTYWA

Suma Lp.

PASYWA

Suma

Środki trwałe 22

000,-

1. Kapitał zakładowy 50

000,-

2 Należności od odbiorców

7 500,-

2. Kapitał zapasowy

4 000,-

Towary

20 000,-

3. Zobowiązania wobec

dostawców

12 000,-

Środki pieniężne w kasie

200,-

4. Zobowiązania wobec

pracowników z tytułu
wynagrodzeń

600,-

Środki pieniężne na
rachunku bankowym

16 900,-

Suma aktywów

66 600,-

Suma pasywów

66 600,-

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Operacje gospodarcze stycznia 200x

r.:

Lp. Data

Treść

Kwota w zł

04.01. Wb nr 1 – potwierdzający wpływ należności od odbiorców

5 000,-

05.01. Faktura nr 1/01 za sprzedane towary – termin płatności 21 dni

8 000,-

05.01. Wz – wydano sprzedane towary według cen zakupu

6 200,-

08.01 Faktura nr 21 od dostawcy za zakupione towary, termin płatności 14

dni i Pz – przyjęto towary do magazynu według cen zakupu

3 000,-

10.01. KW nr 1 – zapłacono gotówką za naprawę dźwigu 320,-

15.01. Wb nr 2 – potwierdzający spłatę zobowiązania wobec dostawcy

6 000,-

20.01. Wb nr 3 – potwierdzający wpływ należności od odbiorcy

2 500,-

28.01. KP nr 1 – pobrano z banku do kasy na wypłatę wynagrodzeń według

listy płac

600,-

28.01. KW - wypłacono wynagrodzenie pracownikowi

600,-

10 30.01 Wb nr 4 – potwierdzający spłatę zobowiązania wobec dostawcy

4 000,-

11 30.01. Faktura nr 2390 za zużycie energii elektrycznej – termin płatności 14

dni

360,-

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania, dotyczącym form prowadzenia ewidencji księgowej,
2)  dokonać analizy podanych treści zadania i zaplanować konta potrzebne do ewidencji,
3)  otworzyć konta z bilansu otwarcia oraz konta zaplanowane, potrzebne do ewidencji operacji

gospodarczych,

4)  dokonać zapisu chronologicznego i systematycznego każdej operacji gospodarczej,
5)  zamknąć konta,
6)  sprawdzić poprawność księgowań (suma stron Dt kont = sumie stron Ct kont),
7)  zaprezentować swoją pracę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−  karty Księgi głównej do ewidencji tabelarycznej,
−  wzorcowy plan kont, przykładowe plany kont jednostek handlowych,
−  kalkulator,
−  przybory do pisania,
−  literatura z rozdziału 6.

4.8.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wyjaśnić, na czym polega zapis chronologiczny i systematyczny?

2) wyjaśnić zasadę prowadzenia ewidencji w formie tabelarycznej?

3) wyjaśnić zasadę prowadzenia ewidencji w formie rejestrowej?

4) wyjaśnić zasadę prowadzenia ewidencji w formie przebitkowej?

5) określić obowiązki, jakie określa ustawa o rachunkowości wobec jednostek

prowadzących ewidencję w oparciu o programy komputerowe?

6) zastosować formę prowadzenia ewidencji księgowej na podstawie

określonych założeń?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.

2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań dotyczących zasad prowadzenia ksiąg rachunkowych. Wszystkie zadania

w teście, są wielokrotnego wyboru i tylko jedna odpowiedź jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi:

− zaznacz prawidłową odpowiedź poprzez napisanie X we właściwej kratce, (w przypadku

pomyłki, należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić
odpowiedź prawidłową),

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, odłóż zadanie i wróć do niego, gdy

zostanie Ci wolny czas. Zadania oznaczone gwiazdką są trudniejsze niż pozostałe, ale to chyba
nie jest przeszkoda, żeby na nie odpowiedzieć.

8. Na rozwiązanie

testu

masz

min.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Dzień bilansowy określa:

a) dzień sporządzenia bilansu,
b) dzień zamknięcia ksiąg rachunkowych,
c) dzień rozpoczęcia działalności jednostki,
d) zawsze dzień 1 stycznia.

2. Zasada podwójnego księgowania polega na zaksięgowaniu operacji gospodarczej na dwóch

kontach:

a) po tych samych stronach, w tej samej kwocie,
b) po przeciwnych stronach, w tej samej kwocie,
c) po przeciwnych stronach, na każdym koncie połowa kwoty,
d) po tych samych stronach, na każdym koncie połowa kwoty.

3. Zwiększenia stanu składnika aktywów i pasywów ewidencjonuje się zawsze po:

a) dowolnie wybranej stronie konta
b) stronie salda początkowego,
c) stronie przeciwnej do salda początkowego,
d) każdej ze stron po połowie kwoty.

4. *Jaka powinna być treść operacji o numerze 1) zaksięgowanej na kontach:

Dt Rachunek bieżący Ct

Dt Kasa Ct

Sp. 9 000,-

450,- (1

Sp. 200,-

1) 450,-

a) spłacono zobowiązanie wobec dostawcy,
b) wpłacono utarg z kasy do banku,
c) pobrano gotówkę z banku do kasy,
d) wpływ należności od dostawców.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Konto „Zobowiązania wobec dostawców” wykazało na początek okresu sprawozdawczego

Sp. 8 000,-. Dokonano spłaty zobowiązania w kwocie 2 000,-. Która z pokazanych ewidencji
jest poprawna?

a) b) c) d)

Zobowiązania wobec Zobowiązania wobec

Dt dostawców Ct Dt dostawców Ct Dt dostawców Ct Dt dostawców Ct

Sp.8 000,-

2 000,- Sp. 8 000,-

2 000,- 8 000,- Sp.

8 000,- Sp.

2 000,-

6. *Zapłacono z rachunku bankowego zobowiązanie wobec dostawcy. Jakich składników bilansu

dotyczy ta operacja i jaki ma wpływ na sumę bilansową?

a) tylko składników aktywów – suma bilansowa zmniejszy się,
b) składnika aktywów i pasywów – suma bilansowa zmniejszy się,
c) tylko składników pasywów – suma bilansowa zmniejszy się,
d) składnika aktywów i pasywów – suma bilansowa nie zmieni się.

7. Jednostka posiada niżej podane składniki aktywów. W której kolumnie uszeregowano je

zgodnie
z zasadą obowiązującą w bilansie?

a) b) c) d)

• środki trwałe,
• towary,
• środki pieniężne,
• należności od

odbiorców,

• inwestycje

długoterminowe.

• środki trwałe,
• inwestycje

długoterminowe,

• towary,
• należności od

odbiorców,

• środki pieniężne.

• inwestycje

długoterminowe,

• środki trwałe,
• towary,
• środki pieniężne
• należności od

odbiorców.

• środki trwałe,
• inwestycje

długoterminowe,

• środki pieniężne,
• towary,
• należności od

odbiorców.

8. Składniki pasywów szeregowane są w bilansie według zasady:

a) wzrastającej płynności,
b) wzrastającej wymagalności,
c) zmniejszającej się wymagalności,
d) zmniejszającej się płynności.

9. Konta wynikowe otwierane są:

a) saldem początkowym z bilansu,
b) na początku każdego okresu sprawozdawczego,
c) kwotą pierwszej operacji,
d) na koniec okresu sprawozdawczego.

10. Które konto zostało prawidłowo zamknięte?

a) b)

c) d)

Zobowiązania wobec

Rachunek

Należności od

Dt Kasa Ct Dt dostawców Ct

Dt bieżący Ct

Dt odbiorców Ct

Sp 200,-

150,-

600,- 600,-Sp.

Sp 2 000,-

800,-

8 000,- Sp.

320,-

1 200,-

2 000,-

800,-

8 000,-

520,- 150,-

600,- 1 800,-

Sk. 1 200,-

8 000,- Sk.

Sk. 270,-

Sk. 1 800,-

2 000,-

2 000,- 8 000,- 8 000,-

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11. Zasada zapisu pojedynczego powtarzanego obowiązuje na kontach:

a) syntetycznych,
b) analitycznych,
c) wynikowych,
d) bilansowych.

12. *Konto „Umorzenie środków trwałych” jest kontem:

a) uzupełniającym – występującym w bilansie,
b) analitycznym do konta „Środki trwałe”,
c) wynikowym, podlega przeksięgowaniu na „Wynik finansowy”,
d) korygującym do konta „Środki trwałe”.

13. Sprawdzenie dokumentu księgowego pod względem merytorycznym polega na sprawdzeniu:

a) czy jest dekretacja na dokumencie,
b) czy dokument został sporządzony technicznie poprawnie,
c) poprawności obliczeń arytmetycznych,
d) rzetelności danych w nim zawartych.

14. W dokumencie wewnętrznym błędny zapis można poprawić przez:

a) zastosowanie storna czerwonego, jeśli błąd dotyczy kwoty,
b) użycie korektora i wpisanie poprawnego zapisu wraz z datą i podpisem poprawiającego,
c) skreślenie błędnego zapisu i wpisanie poprawnego wraz z datą i podpisem poprawiającego,
d) zastosowanie storna czarnego, jeśli błąd dotyczy daty i numeru.

15. *Funkcja konta „Rozliczenie kosztów” polega na:

a) gromadzeniu i rozliczeniu kosztów związanych z działalnością finansową jednostki,
b) gromadzeniu i rozliczeniu kosztów działalności pozaoperacyjnej jednostki,
c) rozliczeniu kosztów według rodzaju na koszty według miejsc powstawania,
d) gromadzeniu kosztów pozostałej działalności operacyjnej.

16. Operację gospodarczą: Wb potwierdzający spłatę zobowiązania wobec dostawcy należy

zaksięgować na kontach:

a) Dt Zobowiązania wobec dostawców; Ct Rachunek bieżący,
b) Dt Rachunek bieżący; Ct Towary,
c) Dt Rachunek bieżący; Ct Zobowiązania wobec dostawców,
d) Dt Zobowiązania wobec dostawców; Ct Towary.

17. Operację gospodarczą udokumentowaną fakturą za energię elektryczną za bieżący miesiąc

należy zaksięgować:

a) Dt Rozrachunki z odbiorcami, Ct Zużycie energii,
b) Dt Zużycie energii, Ct Rozrachunki z dostawcami,
c) Dt Zużycie energii, Ct Rozrachunki z odbiorcami,
d) Dt Rozrachunki z dostawcami, Ct Zużycie energii.

18. Jednostka gospodarcza rozlicza koszty w zespole w układzie rodzajowym, gromadzi je na

jednym koncie. Jaką nazwę konta należy wpisać zamiast cyfry „2” w pokazanej ewidencji
kosztów w układzie rodzajowym?

Różne

Dt konta bilansowe Ct

Dt „2” Ct Dt Wynik finansowy Ct

1) bieżąca ewidencja kosztów,
2) przeksięgowanie roczne.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Prowadzenie ksiąg rachunkowych

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź Punktacja

a b c d

Razem