Leki znieczulające miejscowo 

Środki znieczulające miejscowo (anestetyki lokalne) 
 

    Działają poprzez zniesienie przewodzenia bodźców 

zarówno czuciowych, jak i ruchowych w celu uzyskania   
czasowego zniesienia czucia bólu bez utraty  
świadomości. 

 

    Różnią się od znieczulenia ogólnego głównie: 
•   brakiem utraty świadomości (narcosis) 
•   niepamięci wstecznej

. 

 

Mechanizm działania: 
    polega na hamowaniu (blokowaniu) kanałów 

sodowych, zależnych od napięcia i zahamowania 

przewodzenia jonów sodu do wnętrza komórki, co 

zapobiega depolaryzacji błony i uniemożliwia 

przewodzenie impulsu nerwowego we włóknach 
nerwowych 

    tzn. punkt uchwytu działania środków 

miejscowo znieczulających  znajduje się w 

błonie neuronu. 

    Leki znieczulające miejscowo mogą w różnym 

stopniu hamować napływ jonów Ca  do neuronów 

oraz antagonizować działanie receptorów NMDA 

 

   

Wrażliwość włókien nerwowych na środki znieczulenia 

miejscowego jest różna i zależy od średnicy włókna: 

-najszybciej i najsilniej hamowany jest przepływ impulsów  we 

włóknach najcieńszych i bez mielinowych  

-najpóźniej we włóknach grubych, pokrytych osłonką mielinową. 
 
W nerwach czuciowych porażeniu ulegają kolejno włókna 

przewodzące czucie: 

•   bólu 
•   temperatury (zimna, następnie gorąca) 
•   dotyku 
•   czucia wewnętrznego 
• napięcia wewnętrznego 

 

Szlak bodźców bólowych 

Sposoby znieczulenia miejscowego: 
fizyczne 
• przez obniżenie temperatury pewnego odcinka 

(zimno obniża wrażliwość zakończeń czuciowych) 

• zahamowanie dopływu krwi (ucisk opaską 

kończyny przerywa po pewnym czasie 

przewodnictwo w pniu nerwów na skutek 
niedotlenienia). 

chemiczne 
• przez wprowadzenie do tkanek lub na powierzchnię 

tkanki środków hamujących powstawanie lub 

przewodzenie prądu czynnościowego w nerwach 
czuciowych. 
 

W zależności od miejsca i sposobu stosowania 

leków znieczulających miejscowo wyróżnia się: 

Rodzaje znieczuleń

: 

Znieczulenie powierzchniowe 
-   

polega na podaniu preparatu znieczulającego na 

powierzchnię błony śluzowej, na skórę, na rany 

    

W ten sposób można stosować środek w formie 

zasypki, smarowania aerozolu, czopka 

Znieczulenie nasiękowe (infiltracyjne) 
-   

środki znieczulające wstrzykuje się do tkanki w 

wielu miejscach przyszłego pola operacyjnego 

Znieczulenie przewodowe 
-   

środki znieczulające wstrzykuje się w okolicę pnia 

nerwu czuciowego, osiągając przez to znieczulenie 
unerwionego przez ten nerw obszaru

. 

 

Znieczulenie rdzeniowe 
   Lek miejscowo znieczulający podaje się do płynu mózgowo 

- rdzeniowego, drogą punkcji lędźwiowej do przestrzeni: 

- nadoponowej(polega na podaniu środka do przestrzeni 

nadoponowej — między okostną kręgów oponą twardą 
rdzenia) 

- podoponowej ( podpajęczynówkowe - środek 

wprowadzany jest do płynu mózgowo — rdzeniowego 

wypełniającego przestrzeń podpaję- czynówkową. 

Uwaga: 

    Unika się niebezpieczeństwa uszkodzenia rdzenia kręgowego, gdyż 

w odcinku lędźwiowym mieści się wyłącznie ogon koński (cauda 
equina) 

 

 

Blokada 

-   rodzaj znieczulenia miejscowego, najczęściej 

przewodowego np.. blokada nerwu kulszowego, 

szyjnego. 

    Blokada może stanowić przygotowanie do zabiegu 

operacyjnego lub samodzielny zabieg leczniczy. 

    

 

     

Wszystkie środki do znieczulenia miejscowego, z 

wyjątkiem kokainy, rozszerzają naczynia krwionośne. Siła 

tego efektu wazodylatacyjnego jest różna. 

    Zwiększony przepływ krwi w obszarze działania 

anestetyku miejscowego powoduje nasilenie wchłaniania 

do krwioobiegu i nasilenie objawów działania ogólnego 

leku oraz zmniejszenie jego ilości w miejscu znieczulenia 

→ zmniejszenie siły działania. 

  

Podział leków znieczulających miejscowo 

wg. budowy chemicznej i działania 

    

Dodatek adrenaliny, noradrenaliny (środków 

kurczących naczynia) do środka znieczulającego 
miejscowo ma na celu: 

 
• zmniejszenie absorpcji leku w miejscu podania 
• przedłużenie czasu działania 
• zmniejszenie dawki leku znieczulającego 
• zmniejszenie krwawienia w polu operacyjnym 
 

Podział leków znieczulających miejscowo 

1. Leki o budowie estrowej: 
• krótko działające do około 30 min (np. prokaina) 
• o pośrednim czasie działania do około 60 min. (np. kokaina) 
• długo działające powyżej 90 min. (np. tetrakaina) 
 

2. Leki o budowie amidowej: 
• długo działające (np. bupiwakaina) 
• o pośrednim czasie działania (np. lignokaina, mepiwakaina, 

prylokaina) 

 

3. Leki o 

różnej budowie: 

• EDAN, chlorek etylu 

 

Zastosowanie leków miejscowo znieczulających 

Preparaty 
1. estry 
a. benzokaina - znieczulenia powierzchniowe, 

stosowana w łagodzeniu objawów ospy wietrznej, 

półpaśca, oparzeń słonecznych, ukąszeń owadów, 
pokrzywki 

    preparaty 

— Pudroderm, Dermopur 

b. prokaina 

— znieczulenia nasiękowe, przewodowe 

nerwów obwodowych i splotów nerwowych, 

znieczulenia nadtwardówkowe, podpajęczynówkowe; 

stosowana łącznie z bolesnymi iniekcjami 

domięśniowymi; 

    

czas działania - do 60 min (do 90 min + epinefryna) 

preparaty 

— inj. Polocaini 1%,2% 

 

Zastosowanie leków miejscowo znieczulających 
 
2. amidy 
a. artykaina - 

znieczulenia nasiękowe, rdzeniowe, 

nerwów obwodowych i splotów nerwowych w 

położnictwie, chirurgii i stomatologii 

   

czas działania 1 - 4h 

   preparaty

–Citocartin 4% z adrenaliną 1:100 000 

 
b. bupiwakaina - 

znieczulenia nasiękowe, rdzeniowe, 

nerwów obwodowych i splotów nerwowych w 

położnictwie, chirurgii i stomatologii 

    

czas działania 24-480 min 

   preparaty 

– Marcaine 0,5%, Bupivacainum 

Hydrochloricum 0,5% 

 

Zastosowanie leków miejscowo znieczulających 
Preparaty 
c. lidokaina 

— znieczulenie błon śluzowych, 

nasiękowe, blokady nerwów obwodowych, splotów 

nerwowych, zewnątrzoponowe, 

podpajęczynówkowe, doopłucnowe;  

    w kardiologii jako lek antyarytmiczny 
    

czas działania —30-60 min 

    preparaty 

– Lignocainum hydrochloricum 1%, 2% 

roztw. do wstrzyknięć Lignocainum aerozol 10%, 

Lignocainum żel 2% 

d. mepiwakaina - 

znieczulenia nasiękowe, rdzeniowe, 

nerwów obwodowych i splotów nerwowych w 

położnictwie, chirurgii i stomatologii 

    

czas działania —90— 150 min 

    preparaty 

— Carbocaine Dental, Mepidont 3% 

 

Zastosowanie leków miejscowo znieczulających 
 
e. prylokaina 

— łącznie z lidokainą w postaci kremu; 

miejscowe znieczulenie skóry przed bolesnymi za 

biegami, znieczulenie błon śluzowych 

    

czas działania 1-2h  

    preparat 

— Emla krem 5% 

f. ropiwakaina 

— blokady nerwów obwodowych, 

blokady zewnątrzoponowe w celu wywołania 

znieczulenia do zabiegów operacyjnych, leczenia 

bólu ostrego 

    

czas działania — po podaniu zewnątrzoponowym 3-6 

min, znieczulenie nerwów obwodowych 2-6 min 

    preparat - Naropin 

 

Działania niepożądane: 
 
• oun — bóle głowy, sedacja, niepokój, 

oczopląs, drgawki toniczno-kloniczne; 

poważne zatrucie — śpiączka z depresją 

oddychania i krążenia 

• układ krążenia — za wyjątkiem kokainy,  
    

rozszerzenie naczyń — spadek RR, 

zaburzenia rytmu 

• reakcje alergiczne (szczególnie estry –  
    

stymulacja produkcji przeciwciał) 

• w wysokich stężeniach uszkodzenie nerwów 

obwodowych 

 

Objawy toksyczne 

po stosowaniu środków miejscowo 

znieczulających 
• objawy ośrodkowe sedacja, niepokój, oczopląs, 

drgawki, którym może towarzyszyć śpiączka z 

depresją oddychania i sercowo naczyniowa 

• objawy sercowo-naczyniowe z wyjątkiem kokainy 

anestetyki lokalne działają raczej rozkurczowo na 

naczynia krwionośne, wysokie stężenie tych środków 

we krwi u pacjentów ze schorzeniami sercowo- 

naczyniowymi może się przyczynić do bloku serca 

oraz innych zaburzeń jego czynności elektrycznych 

• nadwrażliwość : może objawiać się w formie 

uczuleniowego zapalenia skóry, typowym napadzie 

dychawicy oskrzelowe lub wstrząsem uczuleniowym 

• methemoglobinemia przyczyną może być metabolit 

pryiokainy