38

NDROLOGIA

A

WETERYNARIA

W PRAKTYCE

LISTOPAD-GRUDZIEŃ • 6/2004

Pojawia się więc szerokie pole do

działania dla lekarzy specjalizujących

się w rozrodzie kotów. Przyjmuje się, że

koty należą do zwierząt poliestralnych

sezonowo, ich aktywność rozrodcza

zaznacza się najsilniej w miesiącach

wydłużającego się dnia świetlnego.

Twierdzenie to jest jak najbardziej praw-

dziwe w odniesieniu do dzikich kotów,

podlegającym zmiennym warunkom

atmosferycznym i obniżonej dostępności

pokarmu. Zwierzęta trzymane w do-

mach, często w hodowlach po kilka lub

kilkanaście osobników, nie podlegają

możliwia trzymanie niekastrowanego sam-

ca w mieszkaniu. Znaczenie terytorium

moczem nasila się w obecności innego doj-

rzałego płciowo kocura oraz kotek w rui.

Przy wyborze kocura rasowego przyszły

właściciel powinien zwrócić także uwagę

na to, czy pochodzi on z linii kocurów

nieznaczących terytorium. Czasem jednak

kastracja kota jest jedynym rozwiązaniem

istniejących problemów. W takim wy-

padku, chcąc zachować cenny materiał

genetyczny kocura, można wypłukać

plemniki z najądrzy pokastracyjnie i na-

sienie takie zamrozić. Pozwoli to stworzyć

banki nasienia zwierząt przekazujących

cenne cechy, które mają szansę zostać

utrwalone w populacji. Pokastracyjne

uzyskiwanie nasienia z najądrzy jest jedną

z metod otrzymywania plemników kota do

dalszych badań bądź mrożenia. Innym

sposobem pozyskiwania nasienia od kota

jest pobieranie go na sztuczną pochwę

(vagina artificialis). Metoda ta wymaga

dużego zaangażowania ze strony lekarza,

zaufania właściciela i „współpracującego”

kocura (fot. 1). Niestety, tylko około 20%

kotów udaje się przyuczyć do oddawania

nasienia przy wykorzystaniu tej metody.

Procedura ta powinna być przeprowadzo-

na w domu właściciela, w sprzyjającym

i niestresującym kota otoczeniu, w obec-

ności kotki w rui (fot. 2). Zazwyczaj oswo-

jenie się kota z lekarzem i trening zwią-

zany z nauczeniem kota ejakulowania do

sztucznej pochwy zajmuje 2-3 tygodnie

i wymaga kilkunastu prób (1). Sojka

takim wpływom. Zazwyczaj w ciągu całe-

go roku obserwuje się u nich aktywność

płciową na podobnym poziomie, ponadto

kotki nawzajem stymulują się hormo-

nalnie, co niejednokrotnie doprowadza

do wystąpienia tzw. „permanentnej rui”,

trwającej kilka miesięcy.

Charakterystyczną cechą gatunku

jest występowanie zjawiska owulacji

prowokowanej (ovulatio violenta), mają-

cej miejsce 24-48 h po spowodowanym

kopulacją wyrzucie LH.

Behawior rozrodczy kocurów jest po-

wszechnie znany i niejednokrotnie unie-

Pobieranie

i przechowywanie

nasienia kocura

oraz sztuczna inseminacja kotek

Marta Siemieniuch, Wiesław Bielas

Katedra i Klinika Rozrodu Chorób Przeżuwaczy i Ochrony Zdrowia Zwierząt,
Wydział Medycyny Weterynaryjnej Akademii Rolniczej we Wrocławiu

Obecnie koty stanowią coraz liczniejszą grupę pacjentów w lecznicach miejskich.

Rosną także wymagania właścicieli kotów rasowych odnośnie pomocy lekarza wetery-

narii w rozrodzie tych zwierząt. Powstają wciąż nowe rasy i odmiany kotów, od których

uzyskanie potomstwa niejednokrotnie stanowi wyzwanie, zarówno dla hodowcy, jak

i lekarza sprawującego opiekę nad hodowlą. Taką szczególną rasą kotów, których rozród

wymaga wiele cierpliwości, znajomości biologii rozrodu, a także odrobiny szczęścia,

jest kot abisyński, jak dotąd nielicznie w Polsce reprezentowany. Znana jest również

swoista niechęć kotów do niektórych osobników swojego gatunku i niedopuszczenie

przez kotkę do pokrycia wybranym przez właściciela samcem.

WETERYNARIA

W PRAKTYCE

Fot. 1.

39

ANDROLOGIA

WETERYNARIA

W PRAKTYCE

LISTOPAD-GRUDZIEŃ • 6/2004

zaleca pobieranie nasienia do szklanej

probówki, u wylotu której znajduje się

balonik służący do pipetowania płynów,

mający stanowić – po obcięciu dolnej

części – wejście do sztucznej pochwy.

Zalecane jest również zanurzenie pro-

bówki w pojemniku zawierającym wodę

w temperaturze 44-46

o

C, stanowiącym

płaszcz wodny (2).

Zastosowana przez nas modyfikacja

umożliwia pobieranie nasienia do pla-

stikowej probówki, znajdującej się przed

użyciem w termosie, zachowującym

temperaturę 40

o

C. W termosie prze-

chowywane są także materiały mające

kontakt z nasieniem, tj. rozrzedzalnik,

pipety, szkiełka podstawowe służące do

wykonania preparatów do oceny morfolo-

gicznej pobranego nasienia oraz barwnik

eozynowo-nigrozynowy, wykorzystywany

do oceny żywotności plemników.

Nasienie kocura charakteryzuje się

bardzo małą objętością, wahającą się

w granicach 40-50 µl. Fakt ten unie-

możliwia wykonanie wielu badań na

jednej porcji nasienia czy stworzenie

wielu dawek inseminacyjnych. Pobrane

nasienie jest niezwłocznie rozrzedza-

ne znaną objętością rozrzedzalnika.

Kropla rozcieńczonego nasienia prze-

noszona jest na szkiełko podstawo-

we i mieszana z czterema kroplami

barwnika eozynowo-nigrozynowego;

następnie jedna kropla przenoszona

jest na czyste szkiełko i wykonywany

jest rozmaz. Preparat taki posłuży do

porównania odsetka plemników mar-

twych (zabarwionych eozyną na kolor

różowy), plemników żywych (komórki

nieprzepuszczające barwnika do swo-

jego wnętrza, białe na fioletowym tle

preparatu). Kolejna kropla nasienia

służy do wykonania preparatu do oceny

morfologicznej plemników danego osob-

nika. W tym celu preparaty barwione są

metodą bydgoską lub według procedury

opisanej przez Watsona (12). Ocenę obu

preparatów przeprowadza się w mikro-

skopie świetlnym w pow. 200x, licząc

200 plemników. Oblicza się również

koncentrację plemników, która decy-

duje o liczbie dawek inseminacyjnych.

W jednym ejakulacie kota znajduje się

średnio około 56 x 10

6

plemników.

Zazwyczaj pierwszy ejakulat od ko-

cura stanowi materiał do oceny jakości

nasienia i jego przydatności do przecho-

wywania w obniżonej temperaturze oraz

do celów sztucznej inseminacji.

Jak wspomniano wyżej, nasienie

kocura można uzyskać także pokastra-

cyjnie. Wprowadzenie do znieczulenia

oraz zabieg kastracji przeprowadza się

wg standardowych procedur. Jądra wraz

z najądrzami umieszczane są w roztwo-

rze soli fizjologicznej w temperaturze

38

o

C. Wszelkie materiały mające kon-

takt z nasieniem muszą być ogrzane do

temperatury 38

o

C, aby zapobiec szokowi

termicznemu (3, 4). Ostrzem skalpela

należy odreparować najądrza od jąder,

następnie najądrza umieścić na szkiełku

zegarkowym i wielokrotnie ponacinać. Na

tak przygotowaną tkankę nakrapla się

2 ml ciepłego rozrzedzalnika i pozosta-

wia w temperaturze 20

o

C na 30 minut.

50 µl rozcieńczonego nasienia przenosi

się na szkiełko podstawowe i ocenia

w mikroskopie świetlnym odsetek plem-

ników poruszających się ruchem postę-

powym. Oblicza się także koncentrację

plemników, wykonuje preparaty służące

do oceny morfologii i żywotności plemni-

ków w sposób opisany powyżej.

W wyniku doświadczeń własnych

stwierdzono, że najlepszą przeżywalno-

ścią i najsłabszymi zmianami morfolo-

gicznymi charakteryzują się plemniki

przechowywane w rozrzedzalniku T II,

wykorzystywanym do konserwacji nasie-

nia psa. Roztwór macierzysty ma nastę-

pujący skład: TRIS 2,4 g, kwas cytrynowy

1,4 g, glukoza 0,8 g, woda destylowana

do 100 ml. Po 30 minutach, podczas

których plemniki z rozpreparowanych

najądrzy przechodzą do rozrzedzalnika,

dodaje się pozostałe komponenty, tj.:

20% żółtka jaja kurzego, którego frakcja

lipoproteinowa chroni akrosomy przed

szokiem chłodowym oraz stabilizuje fosfo-

lipidy błon komórkowych, Orvus Es Paste

w ilości 1%, dyspergującą żółtko oraz 4%

Fot. 2.

40

NDROLOGIA

A

WETERYNARIA

W PRAKTYCE

LISTOPAD-GRUDZIEŃ • 6/2004

glicerolu. Glukoza, TRIS i kwas cytrynowy

stabilizują ciśnienie osmotyczne.

Glicerol pełni funkcję krioprotektora

i u kotowatych może być dodawany do na-

sienia w temperaturze pokojowej, w przeci-

wieństwie do plemników innych gatunków,

na które oddziałuje toksycznie (7).

Jeżeli nasienie ma być przechowywane

w temperaturach dodatnich, czyli w sta-

nie płynnym, po kolejnych 30 minutach

schładzane jest do temperatury 15

o

C

przez 20 minut, następnie umieszczane

w temperaturze 5

o

C. Nasienie takie z re-

guły zachowuje dobrą żywotność, tj. na

poziomie 30-40% przez 72 h.

Nasienie przygotowywane do mrożenia

w parach ciekłego azotu po ekwilibracji

w temperaturze 20

o

C schładza się do

temperatury 5

o

C przez 15 minut, pa-

kuje w słomki plastikowe o objętości

0,25 ml, umieszcza w parach ciekłego

azotu, następnie zanurza w ciekłym

azocie w temperaturze -196

o

C. Nasienie

przechowywane w ten sposób ma prak-

tycznie nieograniczony czas przydatności

do inseminacji.

Rozmrażanie słomek odbywa się w łaź-

ni wodnej w temp. 37

o

C przez 10 sekund.

W badaniach własnych uzyskano 60-70%

plemników ruchliwych po rozmrożeniu.

Sztuczna inseminacja jest niejednokrot-

nie jedyną metodą otrzymania potomstwa

od kocura, którego wybrana kotka nie

dopuszcza do aktu kopulacji (fot. 3).

Nasienie podczas sztucznej insemina-

cji może zostać zdeponowane w pochwie

lub macicy. Budowa narządu rodnego

kotki uniemożliwia w zasadzie transcer-

wikalne unasiennienie samicy. Zaleca

się inseminację dopochwową, w pobliże

szyjki macicznej, ponieważ taki typ

unasienniania ma miejsce w naturze,

nie powodując uszkodzeń dalszych

odcinków narządu płciowego (7, 8, 9,

10). Dawka inseminacyjna dla kotki

powinna zawierać od 5 x 10

6

do 3 x 10

8

plemników 0,1 do 0,2 ml rozrzedzonego

nasienia (11).

Pamiętając o tym, że kotka należy do

samic z indukowaną owulacją, należy

wyrzut oocytów do jajowodów sprowoko-

wać farmakologicznie. W tym celu stosu-

je się preparaty hCG w ilości 250 IU i.m.

(np.: Chorulon

®

) pierwszego lub drugiego

dnia fazy estrus.

Owulacja ma miejsce 26-29 h po

iniekcji.



Zdjęcia wykonano w hodowli kotów perskich

i egzotycznych „7 Bez Atu” Doroty Krasuskiej

we Wrocławiu.

Piśmiennictwo

1. Pope C.E.: Embryo technology in con-

servation efforts for endangered felids.

Theriogenology, 2000, 53, 163-174.

2. Sojka N.J.: Management of artificial

breeding in cats, [w:] Current Therapy

in Theriogenology 2., W.B. Saunders Co;

Philadelphia, 1986. 805-808.

3. Schafer S., Holzmann A.: The use of

transmigration and Spermac

TM

stain

to evaluate epididymal cat spermato-

zoa, „Animal Reprod. Scient.” 2000,

59, 201-211.

4. Spindler R.E., Wildt D.E.: Circannual

variations in intraovarian oocyte but not

epididymal sperm quality in the domestic

cat., „Biol. Reprod.” 1999, 61, 188-194.

5. Bielas W.: Ocena jakości nasienia

knura zamrożonego w słomkach, „Me-

dycyna Wet.” 1996, 54,258-260.

6. Bielas W., Dubiel A.: Konserwacja na-

sienia knura w niskich temperaturach,

„Medycyna Wet.” 1995, 46, 454-456.

7. Axner E.: Mating and artificial insemina-

tion in domestic cats. [w:] Simpson G.,

England G.C., Harvey M. (Eds.); British

Small Animal Veterinary Association

Manual of Small Animal Reproduction

and Neonatology. BSVA, Chetenham,

UK, 1998, rozdz. 10, 105-111.

8. Farstad W.: Current state in biotech-

nology in canine and feline repro-

duction, Anim. Reprod. Scient. 2000,

60-61, 375-385.

9. Luvoni G.C., Kalchschmidt E., Leoni

S., Ruggiero C.: Conservation of feline

semen. Part I: Cooling and freezing

protocols. J. Feline Med. Surgery 2003,

5, 203-208.

10. Platz C.C., Wildt D.E., Seager S.W.J.:

Pregnancy in the domestic cat after

artificial insemination with previously

frozen semen. J. Reprod. Fertil. 1978,

52, 279-282;

11. Tsutsui T., Tanaka A., Hori T.: Intratu-

bal insemination with fresh semen in

cats. J. Reprod. Fertil. 2001, suppl. 57,

347-351.

12. Watson P.F.: Use of Giemsa stain to de-

tect changes in acrosomes of frozen ram

spermatozoa. Vet. Rec. 97, 1975, 12-15.

lek. wet. Marta Siemieniuch

Wrocław, ul. Pautscha 5/7

e-mail: [e-mail]

Fot. 3.