1

Góry Świętokrzyskie

Ziemia świętokrzyska pod wieloma względami stanowi jeden z najciekawszych regionów
Polski. To niezwykła kraina, gdzie tradycja historyczna przeplata się z legendami pełnymi
tajemnic i niesamowitych postaci. Któż z nas nie słyszał o czarownicach świętokrzyskich,
spotykających się podczas sabatów na Łysej Górze? O diabłach i zbójach, grasujących w
lasach Puszczy Jodłowej czy też guślarzach, przepędzających złe uroki? Piękno Gór
Ś

więtokrzyskich najłatwiej odkryć, wędrując szlakami turystycznymi, które prowadzą do

najciekawszych miejsc regionu. Na trasie naszej wycieczki koniecznie musi się znaleźć góra
Ś

więty Krzyż (Łysa Góra), dokąd poprowadzi nas „Droga Królewska", od wieków

przemierzana przez pielgrzymów, zdążających ku wzniesionemu na szczycie wzgórza
sanktuarium. Trzeba odwiedzić Nową Słupię, której związane z początkami górnictwa i
hutnictwa regionu dzieje sięgają czasów prehistorycznych. Urokliwe miasteczko Bodzentyn,
niegdyś główny ośrodek handlowy ziemi świętokrzyskiej, czy też położona u podnóża Łysicy
(najwyższego wzniesienia Gór Świętokrzyskich) wieś Święta Katarzyna - także warte są
odwiedzin. Ziemia świętokrzyska to również wyzwanie dla miłośników turystyki rowerowej:
zarówno dla osób preferujących krótkie, rekreacyjne wypady, jak również dla tych, którzy
lubią zmagać się z bardziej wymagającym terenem. Bogactwo przyrodnicze, niezwykła
historia, liczne zabytki architektury i przepiękny krajobraz zachęcają do odwiedzenia tego

Historia

Góry Świętokrzyskie to najniższe i - obok Sudetów - najstarsze góry na terenie Polski.
Zostały one wypiętrzone w erze paleozoicznej podczas ruchów hercyńskich, przypadających
na okres karboński; składają się z kilkunastu górskich pasm. Poszczególne z nich,
poprzecinane rozległymi dolinami, leżą równolegle względem siebie i w większości biegną z
północnego zachodu na południowy wschód. Najwyższy szczyt Gór Świętokrzyskich to
Łysica, wznosząca się na wysokość 612 m n.p.m.; pozostałe większe wzniesienia to
Szczytniak (554 m n.p.m.), Klonówka (473 m n.p.m.) oraz Święty Krzyż (595 m n.p.m.), od
którego wzięła się nazwa całych gór, a później także województwa.

W celu ochrony tych terenów w 1950 r. założono

Świętokrzyski Park Narodowy

. Wstęp

na teren parku jest płatny (bilety: normalny 5 zł, ulgowy 2,5 zł). Bilet upoważnia do pobytu
na terenie parku przez cały dzień. Istnieje również możliwość zakupienia biletu
uprawniającego do pobytu na cały tydzień (normalny 10 zł, ulgowy 5 zł). Sprzedaż biletów
odbywa się przy bramie wejściowej w Nowej Słupi, przy źródełku św. Franciszka w Świętej
Katarzynie, przy galerii widokowej na gołoborzu, w muzeum ŚPN na Łysej Górze oraz w
siedzibie dyrekcji Parku w Bodzentynie (ul. Suchedniowska 4; tel.: [phone],

http://www.swietokrzyskipn.org.pl

).

Zaczątkiem Świętokrzyskiego Parku Narodowego był rezerwat ścisły na Chełmowej Górze,
który powstał już w roku 1920 w celu ochrony modrzewia polskiego. Teren Parku obecnie
obejmuje część Pasma Łysogórskiego, Pasma Klonowskiego oraz częściowo doliny Czarnej
Wody i Wilkowską, uroczysko Serwis-Dąbrowa oraz skarpę Zapusty koło Rudek. Na
obszarze parku znajduje się pięć rezerwatów ścisłych: wspomniana

„Chełmowa Góra"

,

„Czarny Las"

w dolinie Czarnej Wody (założony w celu ochrony lasów jodłowych),

„Mokry Bór"

u podnóża Góry Psarskiej (z borem sosnowym o charakterze bagiennym),

rezerwat

„Święty Krzyż"

(utworzony w celu ochrony zbiorowisk leśnych z udziałem jodły

2

i buka zwyczajnego) oraz rezerwat

„Łysica"

, obejmujący partie lasu jodłowo-bukowego i

gołoborza. W Świętokrzyskim Parku Narodowym przeważają zbiorowiska leśne - oprócz
lasów jodłowo-bukowych charakterystyczne dla tego obszaru są bory mieszane, sosnowo-
dębowe, z udziałem modrzewia, świerka i buka. W niższych partiach górskich występują lasy
liściaste, a na terenie Doliny Wilkowskiej - bory bagienne. Na terenie Parku spotkać możemy
wiele chronionych gatunków roślin, w tym śnieżyczkę przebiśnieg, wawrzynek wilczełyko,
pióropusznik strusi, bluszcz pospolity, pełnik europejski, widłaki, lilię złotogłów oraz inne.
Występuje tu ok. 150 gatunków ptaków, wśród nich orlik krzykliwy, cietrzew, bocian czarny.
Spośród ssaków możemy spotkać sarny, dziki, jelenie i łosie. W celach edukacyjnych na
terenie Świętokrzyskiego Parku Narodowego wytyczono pięć specjalnych ścieżek, które
zostały poprowadzone przez najważniejsze i najciekawsze miejsca Parku. Są to następujące
ś

cieżki: przyrodnicza na Chełmowej Górze, „Huta Szklana - Święty Krzyż", „Stawy

Biskupie" w Bodzentynie, ścieżka historyczna na Łysej Górze oraz przyrodniczo-historyczna
„Łysica". Pracownicy Świętokrzyskiego Parku Narodowego przygotowali bogatą ofertę
warsztatów skierowanych do dzieci i młodzieży szkolnej. Więcej informacji można znaleźć
na stronie

http://www.swietokrzyskipn.org.pl.

Szlaki piesze

W poznaniu najciekawszych miejsc Gór Świętokrzyskich pomogą każdemu turyście szlaki
piesze. Oto szczególnie warte polecenia:

Szlak czerwony: Gołoszyce - Święty Krzyż - Święta Katarzyna - Masłów - Tumlin -
Miedziana Góra - Kuźniaki. Jest to szlak prowadzący głównym pasmem Gór
Ś

więtokrzyskich, przebiegający przez najciekawsze miejsca regionu. Trasa interesująca ze

względu na walory przyrodnicze (wiedzie przez tereny Świętokrzyskiego Parku
Narodowego), kulturowe i krajobrazowe. Długość: 105 km.

Szlak niebieski: Chęciny - Kielce - Słowik - Daleszyce - Widełki - Łagów. Trasa ta prowadzi
pasmami Zgórskim, Posłowicko-Dymińskim, Daleszyckim i Orłowińskim, położonymi po
południowej części regionu. Najwyższe wzniesienie na szlaku to Góra Stołowa (424 m
n.p.m.). Szlak częściowo przebiega przez obszar Cisowsko-Orłowińskigo Parku
Krajobrazowego. Długość: 69 km.

Szlak czarny: Nowa Słupia - Góra Chełmowa - Grzegorzewice - Kunin - Skoszyn - góra
Szczytniak. Trasa biegnie do rezerwatu na Górze Chełmowej (351 m n.p.m.). Szczególną
atrakcją przyrodniczą są występujące na Szczytniaku gołoborza. Długość: 16 km.

Szlak zielony: Łagów - Wał Małacentowski - Kobyla Góra - Nowa Słupia. Trasa prowadzi w
większości przez teren zalesiony; najwyższym wzniesieniem na szlaku jest Kobyla Góra (391
m n.p.m.). Długość: 15 km.

Informacje praktyczne

Informacja turystyczna

Planując wyjazd w Góry Świętokrzyskie, warto odwiedzić stronę portalu turystycznego
województwa świętokrzyskiego:

http://www.swietokrzyskie.travel.

Znajdziemy tu oferty bazy

3

noclegowej na terenie całego województwa, dane teleadresowe punktów gastronomicznych
oraz wiele innych praktycznych informacji. Strona zawiera opisy najciekawszych miejsc i
zabytków w regionie, jak również gotowe propozycje wycieczek tematycznych. Informacje
można również zdobyć w

Punkcie Informacji Turystycznej

w Nowej Słupi (ul.

Ś

więtokrzyska 18; tel.: [phone]).

Dojazd

Całe województwo oplecione jest gęstą siecią dróg krajowych i wojewódzkich. Do
większości miejsc na terenie Gór Świętokrzyskich dojechać można autobusem PKS lub
ś

rodkami komunikacji prywatnej (patrz dane teleadresowe informacji komunikacyjnej w

sekcji „Kielce").

Noclegi

Centrum Edukacyjne

, Wólka Milanowska; tel.: [phone], tel./faks: 3177064,

http://www.centrumedukacyjne.wczasywpolsce.pl.

Ośrodek oferuje jedynki, dwójki, trójki i

czwórki. Do dyspozycji gości także sala konferencyjna, sale komputerowe, stołówka. Nocleg
ok. 40 zł.

Centrum Konferencyjno-Szkoleniowe „Gołoborze"

, Rudki, ul. Górnicza 3; tel./faks:

[phone],

http://www.goloborze.noclegiw.pl.

Jedynki i sale zbiorowe (również jako

dwójki). Dodatkowo bar, sauna, boiska sportowe, wypożyczalnia rowerów. Od 40 do 100 zł.

Informacji na temat noclegów w gospodarstwach agroturystycznych udzielają m.in.:

Świętokrzyska Federacja Agroturystyki i Turystyki Wiejskiej „Ziemia Świętokrzyska"

,

Kielce, al. IX Wieków Kielc 3; tel.: [phone];

Stowarzyszenie Agroturystyczne

Gminy Daleszyce „śeremie"

, Daleszyce, ul. Chopina 25; tel.: [phone],

http://www.agro.kie.pl

;

Stowarzyszenie Rozwoju Gminy Łagów

, Łagów, ul. Barska 21; tel.: [phone],

3074383,

http://www.lagow.agrowakacje.pl

; Stowarzyszenie Turystyki Wiejskiej „W

krainie latających czarownic"; tel.: [phone],

http://www.czarownice.com.pl

;

Świętokrzyskie Towarzystwo Agroturystyki „Łysogóry"; tel.: [phone],

http://www.lysogory.agrowczasy.com.

Kielce

Wizytę w regionie świętokrzyskim warto rozpocząć od stolicy województwa - Kielc,
położonych na skraju najstarszego masywu Gór Świętokrzyskich. Zlokalizowane w kotlinie,
otoczonej od strony północnej Pasmem Masłowskim (z najwyższym wzniesieniem -
Klonówką, 473 m n.p.m.), a od południa pasmami Posłowickim i Dymińskim (najwyższy
szczyt - góra Telegraf, 408 m n.p.m.). W granicach administracyjnych miasta znajdują się
także Pasmo Kadzielniańskie, fragment Pasma Zgórskiego oraz zachodnia część Grzbietu
Szydłowskiego. Od strony północnej miasto sięga do zalesionego Pasma Dąbrowskiego.

4

Osada nad rzeką Silnicą powstała już w XI w. i niemal do początku swojego istnienia aż do
XVIII w. była własnością biskupów krakowskich. Pierwotną osadę o charakterze targowym
założono w miejscu, gdzie obecnie znajduje się kościół pw. św. Wojciecha; niegdyś stał tu
drewniany kościółek.

W 1364 r. Kielce otrzymały prawa miejskie, a ponad wiek później, w 1496 r. - herb z rąk
Fryderyka Jagiellończyka, kardynała i biskupa krakowskiego. Na godle znajduje się złota
korona na czerwonym tle, pod nią dwie, również złote, litery: CK - Civitas Kielcensis -
„Społeczność Kielc".

Legenda o powstaniu Kielc

Legenda wiąże powstanie Kielc z księciem Mieszkiem, synem Bolesława Chrobrego. Otóż
podczas polowania w gęstwinach Puszczy Świętokrzyskiej książę w pogoni za zwierzyną
zgubił swych towarzyszy. Strudzony poszukiwaniem orszaku, zasnął na leśnej polanie i miał
sen, w którym został napadnięty przez zbójców. Udało mu się pokonać złoczyńców, jednak
walka mocno nadwerężyła jego siły. Zmęczony potyczką i spragniony Mieszko skorzystał z
propozycji jednego z rannych rozbójników i wypił podany przez niego płyn. Napój jednak
okazał się tak gorzki, że zmusił księcia do gorączkowego poszukiwania wody, mogącej
złagodzić piekący ból. Wtedy Mieszko ujrzał wśród drzew jasną postać i rozpoznawszy w
niej św. Wojciecha, padł przed nim na kolana. Święty nakreślił na murawie pastorałem szlak,
z którego trysnęła czysta, źródlana woda. W tym momencie książę obudził się i zobaczył w
pobliżu strumień. Po wypiciu paru łyków ożywczego płynu poczuł powracające siły. Zadął w
róg i w odpowiedzi usłyszał głosy swoich towarzyszy. Odjeżdżając z polany, książę dostrzegł
leżące w leśnej murawie olbrzymie kły, należące prawdopodobnie do dzika. Uznawszy je za
znak Opatrzności, obwieścił swoim towarzyszom, że w tym miejscu wybuduje gród z
kościołem. Słowa dotrzymał - na polanie powstał modrzewiowy kościółek pw. św. Wojciecha
i osada, której na pamiątkę znalezienia ogromnych kłów nadano nazwę Kielce. Strumień
wody, dzięki któremu Mieszko odzyskał siły, nazwano Silnicą.

Dynamiczny rozwój miasta w XVI i XVII w. związany był z eksploatacją i przetwarzaniem
występujących w najbliższych okolicach rud miedzi, żelaza i ołowiu. W tym czasie Kielce
otrzymały przywilej organizowania dwóch jarmarków rocznie, powstało wiele cechów
rzemieślniczych, wzniesiono ratusz oraz Pałac Biskupów Krakowskich. W czasie potopu
szwedzkiego miasto doznało dużych zniszczeń, zamarł handel i znacznie spadło wydobycie
metali. W XVII w. Kielce podniosły się z upadku i wróciły do dawnej świetności - powstało
wtedy seminarium duchowne i szkoła średnia, a pod koniec wieku działalność rozpoczęły
nowe kopalnie i cegielnie. W 1795 r. w wyniku III rozbioru miasto dostało się w ręce
Austriaków, wchodząc w skład Galicji Zachodniej. W pięć lat później ogromny pożar strawił
niemal wszystkie zabudowania w centrum miejscowości, jednak dość szybko zdołano je
odbudować. Początek XIX w. przynosi ponowny rozwój gospodarczy Kielc. W 1816 r. w
inicjatywy Stanisława Staszica utworzono pierwszą w Polsce szkołę techniczną - Szkołę
Akademiczno-Górniczą. Mimo to już w połowie wieku w wyniku reformy administracyjnej
miasto zdegradowano do roli ośrodka powiatowego. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 r.
Kielce stały się stolicą województwa kieleckiego, a w latach 30. jego tereny włączono do
obszaru Centralnego Okręgu Przemysłowego.

5

Z II wojny światowej Kielce wyszły ze znacznie zmniejszoną liczbą mieszkańców.
Powojenna historia miasta jest znaczona tragicznymi wydarzeniami (pogrom ludności
ż

ydowskiej w 1946 r. - tzw. pogrom kielecki), ale także intensywnym rozwojem miasta -

powstały wtedy liczne nowe zakłady przemysłowe, osiedla i Politechnika Świętokrzyska. W
1999 r. Kielce ustanowiono stolicą województwa świętokrzyskiego; obecnie miasto
zamieszkuje ponad 200 tys. mieszkańców.

Warto zobaczyć

Jednym z najważniejszych zabytków miasta jest barokowy

Pałac Biskupów Krakowskich

, wybudowany w latach 1638-41 za sprawą biskupa Jakuba

Zadzika. Budowla powstała według projektu włoskiego architekta, Jana Trevano,
sprowadzonego do Polski przez króla Zygmunta III Wazę; jej głównym budowniczym był
również Włoch, Tomasz Poncino. Pałac zbudowany został na planie prostokąta, łączącego się
w narożach z 8-bocznymi wieżami. Patrząc na fasadę główną, warto zwrócić uwagę na trzy
arkady, nad którymi znajdują się trzy duże weneckie okna, a w dachu - trzy lukarny.
Przypuszcza się, że zastosowana w układzie architektonicznym zasada trójdzielności została
zlecona przez fundatora, aby podkreślić jego niechęć do arian, nieuznających Trójcy Świętej.
Nad wejściem widnieją trzy herby: na środku „Orzeł" z epoki Wazów, z lewej „Korab" - herb
biskupa Zadzika, a z prawej „Trzy Korony" - herb Kapituły Krakowskiej. Od 1816 r. w
północnym skrzydle pałacu mieściła się Szkoła Akademiczno-Górnicza - pierwsza w kraju
wyższa uczelnia techniczna. Obecnie w budynku swoją siedzibę ma Muzeum Narodowe
(Pałac Biskupów Krakowskich, pl. Zamkowy 1. Kasa biletowa tel.: [phone],
3444014,

http://www.muzeumkielce.net

; czynne śr.-nd. 9.00-16.00, wt. 10.00-18.00; bilety:

normalny 10 zł, ulgowy 5 zł) - można w nim oglądać m.in. zabytkowe wnętrza z XVII i
XVIII w. oraz zbiory dawnego oręża. Znajduje się tu także galeria malarstwa polskiego z
okresu XVIII-XX w. Wśród zgromadzonych dzieł znajdują się obrazy m.in. Piotra
Michałowskiego, Juliusza Kossaka, Józefa Brandta, Józefa Chełmońskiego i Jacka
Malczewskiego. Od strony zachodniej pałacu znajduje się ogród w stylu włoskim, od
niedawna udostępniony dla zwiedzających.

Na wprost Pałacu Biskupów Krakowskich znajduje się

Bazylika Katedralna

. Z miejscem jej lokalizacji związane są najstarsze dzieje miasta. Tutaj

w 1171 r. powstał romański kościół kolegiacki, ufundowany przez biskupa krakowskiego

6

Gedeona. Świątynia została zniszczona przez Tatarów i odbudowana w stylu gotyckim. W
efekcie zmian dokonanych na przestrzeni wieków zyskała kształt wczesnobarokowej,
trójnawowej bazyliki. Jeśli przyjrzymy się świątyni z zewnątrz, zauważymy jej wyraźny
podział na część starszą - obłożoną romańskimi blokami piaskowca, oraz nowszą, która
została pokryta z zewnątrz tynkiem. Na północnej ścianie kościoła wmurowano w 1782 r.
tablicę, przedstawiającą podstawowe zasady wiary chrześcijańskiej, wzorce miar, duże i małe
litery alfabetu oraz liczby. Do wnętrza świątyni wchodzi się przez portal w nawie północnej.
W nawie głównej znajduje się zespół barokowych i rokokowych ołtarzy; na jej ścianach
podziwiać można sceny ze Starego Testamentu, a na sklepieniu - malowidła, przedstawiające
sceny z życia Matki Boskiej. W nawie południowej znajduje się renesansowy nagrobek
Elżbiety z Krzyckich Zebrzydowskiej, uznany za jedno z największych osiągnięć sztuki
renesansowej w Polsce. W jego pobliżu wisi otoczony kultem wizerunek Matki Boskiej
Łaskawej Kieleckiej, namalowany w 1600 r. W prezbiterium znajduje się barokowy ołtarz, w
którym umieszczono obraz Wniebowzięcia NMP; warto także zwrócić uwagę na piękne,
zabytkowe stalle. Atrakcję dla zwiedzających stanowi skarbiec, w którym zgromadzono
liczne dzieła sztuki sakralnej, m.in. gotycki kielich z 1362 r. należący do króla Kazimierza
Wielkiego oraz relikwiarz herbowy z wizerunkiem św. Marii Magdaleny z ok. 1370 r.
Znajdują się tam także cenne zabytki polskiego rękopiśmiennictwa: Antyfonarz Kielecki z
1372 r. oraz mszał pochodzący z przełomu XV i XVI w. Nawę północną od strony
wschodniej zamyka kaplica Pana Jezusa, w której widnieje XVI-wieczny krucyfiks. Przy
północnej ścianie mijamy gotycki tryptyk, przedstawiający w części środkowej koronację
Matki Boskiej, a na skrzydłach bocznych - patronów Polski, św.św. Wojciecha i Stanisława.
Przy placu katedralnym znajduje się kwadratowa, XVII-wieczna dzwonnica.

Dzwonnica katedralna

Podczas burzy w 1997 r. ze szczytu dzwonnicy został strącony wiatrem pięciometrowy krzyż,
odsłaniając puszkę, na której był osadzony. W jej wnętrzu odkryto szkatułkę z XIX-
wiecznymi monetami oraz z dokumentem z 1866 r., a więc z czasów gruntownego remontu
dzwonnicy. Do ciekawostek można również zaliczyć fakt, iż na jej czterobocznej wieży
znajdują się tylko trzy tarcze zegarowe. Stało się tak z winy biskupa Szaniawskiego, na
którego zlecenie miały zostać wykonane zegary na wieżę. Biskup specjalnie w tym celu
sprowadził do Kielc jednego z najlepszych zegarmistrzów w kraju, niemniej jednak
profesjonalizm rzemieślnika stał się przyczyną konfliktu. Zniecierpliwiony wolnym tempem
prac biskup postanowił ponaglić zegarmistrza. Ten jednak poczuł się tak głęboko urażony, że
wyjechał, nie ukończywszy swego zadania. Brakującej, czwartej tarczy zegarowej
postanowiono nie dorabiać, tak więc do dnia dzisiejszego na wieży zegarowej widnieją tylko
trzy zegary.

Obok dzwonnicy stoi kaplica Ogrójca, a przy niej - figura św. Jana Nepomucena. W
narożniku cmentarza katedralnego znajduje się grób Bartosza Głowackiego, chłopskiego
bohatera bitwy pod Racławicami w czasie powstania kościuszkowskiego.

Z Placu Zamkowego przez bramę po południowej stronie Pałacu Biskupów Krakowskich
można przejść do ulicy Zamkowej. Kierując się w stronę parku miejskiego, po lewej stronie
mijamy budynek

dawnego więzienia kieleckiego z lat 1939-56

, w którym obecnie znajduje

7

się Muzeum Pamięci Narodowej (ul. Zamkowa 3; tel.: [phone]; czynne śr., sb.-nd.
10.00-14.00).

Minąwszy budynek muzeum, po lewej stronie widzimy

pałac Tomasza Zielińskiego

, mecenasa i kolekcjonera sztuki. Zieliński przybył do Kielc

w 1846 r., a pałacyk wybudował w latach 1851-57. Obecnie w tym miejscu ma swoją siedzibę
Dom Środowisk Twórczych (ul. Zamkowa 5; tel.: [phone],

http://www.kielcedst.net

),

ponadto w pałacu funkcjonuje restauracja oraz kawiarnia, a w okresie letnim na terenie
otaczającym zabudowania - także ogródek, w którym organizowane są koncerty oraz pokazy
filmowe.

Idąc dalej ulicą Zamkową, dochodzimy do stawu na terenie

parku miejskiego

. Park został założony w czasach Królestwa Kongresowego i stanowi

ulubione miejsce weekendowego wypoczynku Kielczan. W znajdującej się na jego terenie
muszli koncertowej często organizowane są różnego rodzaju imprezy, koncerty i spektakle.
Spacerując główną aleją parku, po lewej stronie dostrzec można zabudowania rezydencji
Zielińskiego i otaczające go ogrodzenie z charakterystyczna wieżyczką zwaną „Plotkarką".
Nieco dalej, w pobliżu bramy głównej, stoi pomnik Stanisława Staszica, ufundowany przez
Kielczan w 1906 r. Brama główna prowadzi do ulicy Jana Pawła II, przy której znajduje się
tzw.

Dworek Laszczyków

(obecna siedziba Muzeum Wsi Kieleckiej, ul. Jana Pawła II 6; tel.:

[phone], e-mail: [e-mail],

http://www.mwk.com.pl

; czynne: pn.-pt, nd.

10.00-15.00). Modrzewiowy budynek, pokryty łamanym dachem gontowym, był niegdyś
domem księży kanoników. We wnętrzach dworku organizowane są wystawy czasowe.

Po przeciwnej stronie ulicy znajduje się zabytkowy

budynek dawnego gimnazjum

męskiego

, wybudowany ok. 1725 r. przez biskupa Konstantego Szaniawskiego. Warto

8

wspomnieć, że wśród uczniów tej szkoły byli tacy pisarze jak: Stefan śeromski, Gustaw
Herling-Grudziński i Adolf Dygasiński. Obecnie mieści się tu Muzeum Lat Szkolnych
Stefana śeromskiego (ul. Jana Pawła II 5; tel.: [phone],

http://www.muzeumkielce.net/zeromski

; czynne wt., czw.-pt., nd. 9.00-15.30, śr. 11.00-17.30;

bilety: normalny 4 zł, ulgowy 2 zł). Do budynku szkolnego przylega zabytkowy kościół pw.
Świętej Trójcy, pochodzący z XVII w. W przedsionku świątyni wmurowane są epitafia
zasłużonych kieleckich profesorów.

Jako kontynuację spaceru proponujemy przejście wzdłuż ulicy Sienkiewicza -

głównego deptaku

i centrum handlowego miasta. Ta niedawno wyremontowana ulica

stanowi wizytówkę Kielc, wzdłuż niej ulokowane są zabytkowe, częściowo odrestaurowane
kamienice. Spacerując tym traktem, warto zatrzymać się przy placu Artystów, na którym
znajduje się pomnik dzika, nawiązujący do legendy o powstaniu Kielc.

Ciekawą propozycją dla turystów odwiedzających miasto, nie tylko tych najmłodszych,
stanowić może wizyta w

Muzeum Zabawek i Zabawy

(pl. Wolności 2; tel.: [phone]; tel./faks: 3444819,

http://www.muzeumzabawek.kielce.pl

; czynne wt.-nd. 10.00-18.00, bilety: normalny 6 zł,

ulgowy 3 zł, wystawy czasowe 3 zł, lekcja muzealna 3 zł). Można obejrzeć w nim kolekcje
zabawek - od tych najstarszych po współczesne. Podczas zwiedzania muzeum dzieci mają
możliwość pobawić się w kąciku zabaw, a latem także na dziedzińcu budynku. Jednostka
organizuje również zajęcia i warsztaty plastyczne dla dzieci i młodzieży.

Spacer po świętokrzyskiej stolicy nie byłby pełen, gdyby zlekceważyć fakt, że tereny, na
których leży miasto, oraz jego okolice charakteryzują się ogromną różnorodnością formacji
geologicznych. Z tego też względu Kielce są często nazywane „największym muzeum
geologii pod gołym niebem". Mogą się one pochwalić również inną niezwykłą atrakcją
przyrodniczo-turystyczną - w administracyjnych miasta znajduje się aż pięć rezerwatów
przyrody. Jednym z nich jest

9

rezerwat przyrody ożywionej „Karczówka"

, położony na wzgórzu o tej samej nazwie

(340 m n.p.m.), pokrytym drzewostanem sosnowo-jodłowym z domieszką drzew liściastych.
Na szczycie Karczówki znajduje się kościół i klasztor z XVII w.; możemy tu również
zobaczyć liczne ślady starych kopalni rudy ołowiu z XV-XVII w.

Najbardziej znany jest

rezerwat skalny „Kadzielnia"

na wzgórzu Kadzielnia. Obejmuje on najwyższą część

skalnego filaru, tzw. Skałkę Geologów, górującą nad nieczynnym od 1962 r. kamieniołomem.
Na terenie „Kadzielni" znajduje się 26 jaskiń i schronisk skalnych; występują tu liczne
zjawiska krasu powierzchniowego i podziemnego oraz m.in. skamieniałości korali
głowonogów i ryb pancernych. Na obszarze rezerwatu wytyczono ścieżki spacerowe,
zbudowano punkty widokowe, a w 1971 r. otwarto amfiteatr, w którym odbywa się m.in.
coroczny Festiwal Piosenki Harcerskiej.

Na jednym z młodszych kieleckich osiedli znajduje się

rezerwat skalny „Ślichowice"

. Obejmuje on wąski filar skalny między nieczynnymi

kamieniołomami, chroniąc odsłonięte, unikatowe formy tektoniczne oraz występującą na tych
terenach roślinność zielną i krzewiastą (m.in. wisienkę stepową, krzewy dzikich róż, berberys,
jałowiec).

Kolejnym rezerwatem Kielc jest

„Biesak - Białogon"

. Obejmuje on - tak jak poprzednie

rezerwaty - dawny kamieniołom wraz z otaczającymi go lasami. Występują tu odsłonięte
skały kambru dolnego i ordowiku dolnego, ukazujące ciekawe zjawisko tektoniczne:
zaleganie starszych skał kambryjskich na młodszych skałach ordowiku. W osadach
ordowickich często spotkać można szczątki fauny (przede wszystkim - ramienionogów).
Część terenu rezerwatu jest pokryta wodą.

Najmłodszy rezerwat przyrody nieożywionej na terenie miasta to

10

„Wietrznia"

. Ochroną objęto pozostałości wzgórza Wietrznia z wyrobiskami

kamieniołomów, odsłaniającymi profil skał dewońskich. W rezerwacie zachowane są
niezwykle cenne zjawiska krasu powierzchniowego i podziemnego (pięć jaskiń i schronisk
skalnych) oraz fauna kopalna okresu dewońskiego, m.in. koralowce, głowonogi i
ramienionogi.

Po regionie oprowadza: Agnieszka Pabis

Obiekty dodane przez użytkowników:

Teatr im. Stefana śeromskiego

Teatr powstał w 1877 r. Nosił nazwę Hotelu Polskiego, później Teatru Ludwika.
Jest to budowlą wzniesioną na planie nieregularnego wieloboku z bramą
przejazdową i elewacją frontową o wystroju kamienicy - pałacu z XIX w. Pierwsza
premiera miała miejsce w 1879 r. Tu koncertował Ignacy Padarewski (w 1885 r.) i
grywali najwięksi artyści polskiej sceny (D.Damiecki, K.Frycz).

dodał:

dorbo

Pomnik "Ławka Karskiego"

Pomnik stoi przy ulicy Sienkiewicza w Kielcach, przy moście nad rzeką Silnicą
(rejon Plant). Przedstawia postać Jana Karskiego, który pochyla się nad
szachownicą /Jan Karski - właściwie Jan Kozielewski (ur. 24.06. 1914 r. w Łodzi,
zm. 13 lipca 2000 r. w Waszyngtonie, kurier, świadek Holokaustu/.

dodał:

dorbo

Góra "Telegraf"

W niedalekiej odległości od centrum miasta (ok.1 km) na północnym stoku góry
Telegraf (406 m n.p.m.) znajduje się centrum rodzinnej rozrywki "Pod Telegrafem".
Obiekty czynne przez cały rok /w zimie dwa wyciągi narciarskie, w lecie m.inn. mini
golf/.

dodał:

dorbo

Pomnik Jana Pawła II

Pomnik znajduje się na Placu Jana Pawła II - obok katedry.

dodał:

dorbo

Fontanna

Na placu u zbiegu ulic Sienkiewicza i Kapitulnej znajduje się nowoczesna fontanna
oraz małe gejzery tryskające wodą. Obok widać kolumnadę granitowych obelisków
/mają służyć jako sztalugi do ekspozycji prac lokalnych artystów/.

dodał:

dorbo

11

Rzeka Silnica

Ta niewielka rzeka (nazwa rzeki związana jest z legendą o założeniu miasta)
przecina Kielce z północy na południe. Wykorzystując rosnącą przy niej zieleń,
urządzono wzdłuż jej biegu (od Zalewu do Kadzielni) ciągi spacerowe, ścieżkę
rowerową.

dodał:

dorbo

Informacje praktyczne

Informacja turystyczna

Regionalne Centrum Informacji Turystycznej

, ul. Ściegiennego 2; tel.: [phone],

3618057, e-mail: [e-mail],

http://www.swietokrzyskie.pl.

Miejski Ośrodek Informacji Turystycznej

, pl. Niepodległości 1; tel.: [phone],

3458681, e-mail: [e-mail],

http://www.um.kielce.pl/turystyka.

PTTK Oddział w Kielcach

, ul. Sienkiewicza 29; tel.: [phone], faks: 3445914, e-

mail: [e-mail].

Dojazd, orientacja

Kielce stanowią centrum komunikacyjne województwa świętokrzyskiego i posiadają dogodne
połączenia kolejowe ze wszystkimi ważniejszymi miastami regionu. Tędy też biegną ważne
trasy kolejowe linii północ - południe, bez problemu więc dotrzemy do Kielc zarówno z
Krakowa, jak i z Warszawy czy Kołobrzegu.

Dworzec PKS, ul. Czarnowska 12, informacja tel.: [phone] (czynny całą dobę),

http://www.pks.kielce.pl.

Dworzec

PKP

,

pl.

Niepodległości

1,

informacja

tel.:

+48

41 2783328,

http://www.pkp.kielce.pl.

Dworzec komunikacji prywatnej

(busy), ul. śelazna 18; tel.:

[phone],

http://www.sztp.kie.pl.

Noclegi

Hotel „Arkadia"

* , ul. Urzędnicza 13; tel./faks: [phone], e-mail:

[e-mail],

http://www.hotelkielce.pl.

Jedynki, dwójki, trójki i czwórki od 120 do

210

zł,

pokoje

o

standardzie

studenckim

od

22

do

88

zł.

Hotel „Astoria"

**, ul. Kościuszki 26; tel.: [phone], tel./faks: 3432299, e-mail:

[e-mail],

http://www.hotelastoria.pl

. Jedynki i dwójki od 120 do 180 zł.

Hotel „Bristol"

**, ul. Sienkiewicza 21; tel.: [phone], faks: 3663065, e-

mail: [e-mail],

http://www.bristol.kielce.pl.

Jedynki, dwójki i trójki od 120 do

240 zł, apartament 300 zł.

12

Hotel „Karczówka"

**, ul. Karczówkowska 64; tel.: [phone], tel./faks: 3662626, e-

mail: [e-mail],

http://www.hotelkarczowka.oit.pl.

Jedynki, dwójki i trójki od

140 do 240 zł.

Hotel

„Maraton"

**,

ul.

Boczna

15;

tel./faks:

+48

41

3629116,

e-mail:

[e-mail],

http://www.mosir.kielce.pl.

Od jedynek po piątki od 110 do

275

zł,

nocleg

w

sali

zbiorowej

40

zł.

Hotel „Stadion"

**, ul. Ściegiennego 8; tel./faks: [phone], e-mail:

[e-mail],

http://www.mosir.kielce.pl

, Jedynki i dwójki od 120 do 200 zł,

apartament 250 zł.

Hotel „Śródmiejski"

**, ul. Wesoła 5; tel.: [phone], faks: 3441696, e-mail:

[e-mail],

http://www.hotelsrodmiejski.pl.

Jedynki, dwójki i trójki od 130 do

170 zł, apartament 240 zł.

Hotel „Łysogóry"

***, ul. Sienkiewicza 78; tel.: [phone], tel./faks: 3655001, e-

mail:

[e-mail],

http://www.lysogory.com.pl.

Jedynki i dwójki od 150 do 250

zł, apartament od 350 do 400 zł.

Hotel „Pod Złotą Różą"

***, pl. Moniuszki 7; tel.: [phone], faks: 3437881, e-mail:

[e-mail]

, http://www.zlotaroza.pl.

Jedynki i dwójki od 240 do 350 zł, apartament od

480 do 600 zł.

Hotel

„Qubus"

****,

ul.

Składowa

2,

e-mail:

[e-mail],

http://www.qubushotel.com.

Jedynki, dwójki i apartamenty w cenie od 120 zł.

Szkolne Schronisko Młodzieżowe PTSM „Wędrownik"

, ul. Szymanowskiego 5; tel./faks:

+48

41

3423735,

e-mail:

[e-mail],

http://www.ssm-

wedrownik.com.pl.

Jedynki, dwójki, trójki i sale zbiorowe od 12 do 29 zł, apartament 65 zł.

Turystyczne Schronisko Młodzieżowe „Dom Harcerza"

, ul. Pańska 1a; tel./faks: +48 41

3452737,

http://www.dhkielce.zhp.pl

. Oferuje noclegi w salach zbiorowych w cenie ok. 20

zł.

Gastronomia

Restauracja „La Cucina Italiana"

, ul. ks. Ściegiennego 38; tel.: [phone]. Kuchnia

włoska.

Ceny

od

35

do

60

zł.

Karczma „Hulaj Dusza", ul. Czarnowska 22; tel.: [phone]. Kuchnia regionalna i

staropolska.

Ceny

od

20

zł.

Pizzeria „Maxipizza"

,

Rynek 16; tel.: [phone]. Kuchnia włoska. Ceny od 20 zł.

Restauracja „Monte Carlo", ul. Paderewskiego 20; tel.: [phone]. Kuchnia europejska.
Ceny od 20 zł.

Restauracja „Pod Złotą Różą"

, pl. Moniuszki 7. Kuchnia międzynarodowa. Ceny od 35 do

60 zł.

Restauracja „Wiedeńska"

,

ul. Paderewskiego 37/39b. Kuchnia europejska. Ceny od 35

do

60

zł.

13

Restauracja „Monte Carlo"

, ul. Paderewskiego 20; tel.: [phone],

http://www.monte-carlo.com.pl.

Kuchnia

polska.

Ceny

od

15

do

25

zł.

Restauracja „Aztec", ul. Planty 16a; tel.: [phone]. Kuchnia meksykańska. Ceny

od 20 do 40 zł.

Restauracja Akasaka

(w kompleksie Citi-Hotel), ul. Paderewskiego 4c; tel.: +48 41

3435151,

http://www.citi-hotel.emeteor.pl.

Kuchnia azjatycka (głównie japońska). Ceny od

35 do 60 zł.

Restauracja „Si Senor", pl. Wolności 1; tel.: [phone],

http://www.si-senor.pl.

Kuchnia hiszpańska. Ceny od 20 do 35 zł.

Informator

Imprezy cykliczne

Świętokrzyska Wiosna Jazzowa - Trzydniówka Literacka organizowana przez Dom
Ś

rodowisk Twórczych w pałacyku Tomasza Zielińskiego; przełom marca i kwietnia.

Festiwal Filmów Niezwykłych - odbywa się na małej scenie Kieleckiego Centrum Kultury;
marzec (pl. Moniuszki 2b; tel.: [phone],

http://www.kck.com.pl

).

Święto Kielc - organizowane przez Urząd Miasta; początek lata.

Zaduszki Jazzowe - w pałacyku Tomasza Zielińskiego; listopad.

Festiwal Piosenki Harcerskiej - sierpień.

Muzea i galerie

Świętokrzyska Galeria Sztuki Współczesnej „Zachęta"

, ul. Orla 3; tel. [phone]

wew. 238,

http://www.muzeumkielce.net/zacheta

; bilet 3 zł. Prezentuje dzieła malarstwa

współczesnego.

Oddział Muzeum Narodowego w Kielcach -

Muzeum

Henryka

Sienkiewicza

w

Oblęgorku;

tel.:

+48

41

3030426,

http://www.muzeumkielce.net/sienkiewicz

, czynne śr.-nd. 10.00-17.00, bilety: normalny 8 zł,

ulgowy 4 zł. Stała ekspozycja obejmuje wnętrza dworku oraz wystawę literacko-biograficzną
dotyczącą pisarza.

14

Muzeum

Historii

Kielc,

ul.

ś

w.

Leonarda

4;

tel.:

+48

41

3405520;

http://www.muzeumhistoriikielc.pl

, czynne wt., czw., sb., nd. i święta 9.00-16.00, pt. 10.00-

18.00, pn. zamkn.

Muzeum Diecezjalne Sztuki Kościelnej

, ul. Jana Pawła II 3; tel.: [phone],

czynne wt.-śr., pt.-sb. 9.00-16.00, czw. 12.00-18.00.

Aktywny wypoczynek

Kielce oraz ich najbliższe okolice są bardzo dobrym miejscem do aktywnego spędzenia czasu.
Przez miasto przebiegają liczne szlaki piesze oraz rowerowe, łączące najcenniejsze obiekty
zabytkowe oraz miejsca warte zobaczenia.

Trasy piesze

Szlak zielony: ul. Zamkowa - skwer Szarych Szeregów - rezerwat „Kadzielnia" - Muzeum
Zbiorów Geologicznych, ul. Zgoda - rezerwat „Wietrznia" - Bukówka (pętla autobusowa).
Długość: ok. 6 km.

Szlak żółty: Kielce - Słowik - rezerwat „Biesak" - Białogon. Szlak prowadzi przez tereny
Chęcińsko-Kieleckiego Parku Krajobrazowego. Długość: 4,5 km.

Szlaki niebieski i żółty: szlak niebieski na odcinku od ul. Zamkowej do terenów przy stoku
narciarskim na górze Pierścienica, dalej prowadzą znaki żółte: ul. Zamkowa - skwer Szarych
Szeregów - rezerwat „Kadzielnia" - Stadion Leśny - rezerwat „Biesak" - Białogon - ul.
Krakowska - góra Dalnia - rezerwat „Śluchowice" - rezerwat „Sufraganiec" - Świnia Góra -
Bukówka - stok narciarski na górze Telegraf - ul. Obrzeźna (pętla autobusowa). Długość
trasy: 45 km.

Trasy rowerowe

Przez miasto przebiega ścieżka rowerowa, która łączy północną część miasta z terenami
rekreacyjnymi parku miejskiego i Stadionem Leśnym; długość ścieżki wynosi 8 km. Ta
malownicza trasa, przebiegająca w dużej mierze przez tereny leśne, jest jedną z najbardziej
popularnych tras przejażdżek rowerowych kielczan.

Na terenie parku przy stadionie zostały wytyczone także dwa inne szlaki rowerowe: czerwony
- o długości 3,5 km, oraz niebieski - o długości 11,5 km. Obie trasy są dość trudne i
przeznaczone przede wszystkim dla miłośników kolarstwa górskiego. Początek i koniec
szlaków znajdują się u podnóża góry Pierścienica (367 m n.p.m.), z której rozpościera się
piękna panorama na Kielce oraz Góry Świętokrzyskie.

Dwie następne trasy poprowadzono w okolicach góry Telegraf. Pierwsza z nich, niebieska,
ma długość 4,5 km, druga - czerwona - 5,5 km. Są to szlaki krótkie, ale charakteryzujące się
stromymi wjazdami i zjazdami. Na terenach wokół góry Telegraf oraz Stadionu Leśnego
organizowane są maratony i wyścigi kolarstwa górskiego.

15

Trasy narciarskie

Miłośnicy sportów zimowych mają możliwość szusowania na dwóch stokach narciarskich.

Wyciąg

na

górze

Telegraf

(ul.

Narciarska

6;

tel.:

+48

41 3687426,

http://www.rekreacja.kielce.pl

) posiada dwie trasy zjazdowe: krótszą, przeznaczoną dla

początkujących, oraz dłuższą o długości 500 m i różnicy wysokości 100 m. Stok jest
sztucznie naśnieżany i oświetlony, w okolicy znajduje się karczma.

Wyciąg narciarski na górze Pierścienica

(ul. Kusocińskiego, Stadion Leśny; tel.: +48 41

3687426,

http://www.rekreacja.kielce.pl

) to stok o łagodnym nachyleniu. Trasa zjazdowa ma

długość 500 m, a różnica wysokości wynosi 59 m. Stok sztucznie naśnieżany i oświetlony.

Okolice Stadionu Leśnego posiadają także świetne warunki do uprawiania narciarstwa
biegowego.

Po regionie oprowadza: Agnieszka Pabis

Obiekty dodane przez użytkowników:

Bankomat Pekao S.A.

Aleja Tysiąclecia Państwa Polskiego 7. Politechnika Świętokrzyska, 24 h, bank:
Pekao S.A.

dodał:

romszklarz

Bankomat BGś S.A.

BGś S.A.Kielce ul. Hipoteczna 3, czynny 24h.

dodał:

romszklarz

Bankomat PKO BP

Kielce, Kryształowa 4, Spółdzielnia Mieszkaniowa "PODKARCZÓWKA". Oddział
PKO Banku Polskiego 24h.

dodał:

romszklarz

Hotel Bristol

Gmach Hotelu Bristol stoi naprzeciw Teatru im. S.śeromskiego. Hotel Bristol jest
najstarszym z funkcjonujących kieleckich hoteli. Powstał na początku XX w. z
inicjatywy R. Piwowarskiego. W środku hotelu zobaczyć można m.in. salę
restauracyjną z końca XIX w., ze ścianami podzielonymi pilastrami w stylu
japońskim.

dodał:

dorbo

Restauracja Sphinx

Restauracja "Sphinx" położona przy Plantach nad rzeką Silnicą. W swojej ofercie
ma bogaty wybór dań na każdą okazję.

dodał:

dorbo

Bankomat

Oddział Banku BPH.

ce

16

Odwiedzając Kielce, warto zaplanować wycieczkę na górę Karczówkę, na której znajduje się
XVII-wieczny zespół klasztorny. Można tu dotrzeć pieszo z centrum miasta; do klasztoru
prowadzi trasa, której wyznacznikami są stacje drogi krzyżowej (pierwsza z nich znajduje się
przy pl. Panny Marii).

Klasztor na górze Karczówka

został wybudowany w 1. poł. XVII

w. z polecenia biskupa krakowskiego, Marcina Szyszkowskiego, jako podziękowanie za
uchronienie miasta od szalejącej w tym czasie na ziemiach polskich zarazy. W XVIII w. do
ś

wiątyni dostawiono zabudowania gospodarcze z basztami w narożach oraz reprezentacyjne

schody prowadzące do przedsionka. Sam kościół jest świątynią jednonawową, warto tu
zwrócić uwagę na wczesnobarokowy ołtarz główny, wykonany z marmuru kieleckiego.
Zarówno ołtarze boczne, jak i zabudowę chóru wykonano z drewna. Istnieje możliwość
wejścia na wieżę kościelną (informacje na ten temat można uzyskać na miejscu).

U podnóża Karczówki początek mają szlaki turystyczne: pieszy czerwony (o długości 18,5
km), który prowadzi przez pasma: Zgórskie, Bolechowickie i Zelejowskie do Chęcin, oraz
czerwony szlak rowerowy (o długości 21,5 km), prowadzący do Podzamcza
Piekoszowskiego.

Szlak pieszy z Karczówki prowadzi na górę Brusznia, na której szczycie znajduje się krzyż,
upamiętniający powstańców styczniowych. Trasa biegnie dalej do Białogonu. Początki tej
przemysłowej dzielnicy Kielc sięgają XVII w., kiedy wzniesiono tu hutę ołowiu i miedzi.
Zakład - po licznych zmianach - działa do dnia dzisiejszego i specjalizuje się w produkcji
pomp. Ciekawym zabytkiem Białogonu jest piękna, drewniana świątynia z dzwonnicą,
wzorowana na budownictwie podhalańskim, powstała w latach 1917-18. Szlak prowadzi dalej
przez Pasmo Zgórskie z jego najwyższym wzniesieniem - górą Patrol (388 m n.p.m.).
Największą atrakcją tej trasy jest przepiękna krasowa

jaskinia „Raj"

(rezerwacja wejść tel.:

[phone], 3150572, e-mail: [e-mail],

http://www.jaskiniaraj.pl

,

czynna 15 I-15 XI wt.-nd. 10.00-17.00), powstała wskutek chemicznego i mechanicznego
działania wód podziemnych na skały wapienne. W jaskini udostępniono dla zwiedzających
trasę turystyczną o długości 150 m, przebiegającą przez sale o bardzo różnorodnej szacie
naciekowej. Zwiedzanie jaskini jest możliwe tylko z przewodnikiem, czas zwiedzania wynosi
ok. 40 minut. Ze względu na dużą liczbę turystów należy dokonywać rezerwacji biletów
(szczególnie dla grup).

Dalej trasa szlaku prowadzi na grzbiet

Góry Zelejowej

(372 m n.p.m.), która od 1954 r. stanowi rezerwat przyrody

nieożywionej. Szczególną ochroną objęta jest skalna grań o długości 0,5 km, zbudowana z
wapieni dewońskich. Na terenie rezerwatu podziwiać możemy ciekawe przykłady
współczesnego krasu powierzchniowego. Odsłonięte stoki góry porasta wiele gatunków roślin
(m.in. rojnik pospolity, rozchodnik, krzewy dzikiej róży, berberysu i jałowca, irga zwyczajna,
wisienka stepowa), las sosnowo-bukowy oraz liczne gatunki mchów i paproci. Z Góry
Zelejowej za znakami szlaku czerwonego dochodzimy do miasteczka Chęciny. Stąd do Kielc
możemy wrócić autobusem miejskim nr 31 lub jednym z prywatnych busów. Przystanek
autobusowy znajduje się przy placu Partyzantów.

17

Bodzentyn

Jedną z najciekawszych miejscowości regionu świętokrzyskiego jest Bodzentyn - niewielka
miejscowość położona nad rzeką Psarką. Od strony południowej nad miasteczkiem wznosi się
Góra Miejska - główny szczyt Pasma Klonowskiego.

Historia

W miejscu, gdzie obecnie znajduje się Bodzentyn, niegdyś istniała wieś Tarczek, pełniąca
funkcję rezydencji biskupów krakowskich. Wieś uległa zniszczeniu podczas wojny w 1244 r.
i dopiero 100 lat później biskup Jan Bodzanta założył na tym miejscu miasto, które nazwał od
swojego imienia Bodzentynem. Jego następca - biskup Florian z Mokrska - w 1365 r.
wybudował w Bodzentynie zamek i otoczył miasto murami obronnymi. Nadane miejscowości
w następnych wiekach królewskie przywileje znacząco wpłynęły na jej rozwój, zwiększając
liczbę dni jarmarkowych do sześciu w roku i tym samym umożliwiając rozkwit handlu i
wzrost liczby ludności. Ważny etap rozwoju miasta przypada na XVI i XVII w., kiedy zostało
ono mocno rozbudowane - w tym czasie powstał drugi rynek oraz wodociąg, a w 1670 r.
wybudowano ratusz z wieżą zegarową (spalony w 1829 r.). Po okresie wojen ze Szwedami i
licznych klęskach żywiołowych liczba mieszkańców miejscowości spadła, niemniej jednak
Bodzentyn nadal stanowił jeden z ważniejszych ośrodków miejskich ziemi kieleckiej. Miasto
odegrało bardzo ważną rolę podczas powstania styczniowego. W roku 1870 r. Bodzentyn
utracił prawa miejskie, a w 1917 r. rozległy pożar zniszczył większą część zabudowy. W
czasie II wojny światowej w mieście utworzono getto dla śydów, których większość
zgładzono potem w obozie w Treblince. W 1994 r. Bodzentyn odzyskał prawa miejskie.
Obecnie swoją siedzibę ma w nim dyrekcja Świętokrzyskiego Parku Narodowego.

Warto zobaczyć

Najważniejszym zabytkiem Bodzentyna jest

kościół pw. NMP i św. Stanisława

- gotycka kolegiata powstała w latach 1450-52. We

wnętrzu świątyni warto zwrócić szczególną uwagę na XV-wieczne, ostrołukowe portale
wykonane z szarego piaskowca oraz tablicę erekcyjną z 1452 r., wmurowaną na wprost
wejścia. Tablica przedstawia postać siedzącej na tronie Matki Boskiej z Dzieciątkiem i
klęczącym u Jej stóp fundatorem kościoła, biskupem Zbigniewem Oleśnickim. Pod tablicą -
barokowa pieta, czyli rzeźba Matki Boskiej Bolejącej. W kruchcie znajduje się również
granitowa, gotycka chrzcielnica. Ołtarz główny kościoła, przedstawiający scenę
Ukrzyżowania, ufundowany został przez biskupa Samuela Maciejowskiego w latach 1545-46.
Ołtarz początkowo umieszczono w Katedrze Wawelskiej, w 1647 r. z inicjatywy biskupa
Piotra Gembickiego przeniesiono go do katedry kieleckiej, a następnie w 1728 r. przekazano
na własność świątyni w Bodzentynie. W nawie północnej znajduje się - uważany za jeden z
najcenniejszych zabytków okresu przejściowego pomiędzy gotykiem a renesansem - tryptyk

18

bodzentyński, wykonany w warsztacie Marcina Czarnego (zięcia Wita Stwosza)
prawdopodobnie w roku 1508 lub 1515. Tryptyk przedstawia scenę zaśnięcia NMP oraz
postać klęczącego fundatora - biskupa Jana Konarskiego. Skrzydła tryptyku przedstawiają
sceny z życia patronów świątyni. Obok kościoła widzimy wolnostojącą, dwukondygnacyjną,
barokową dzwonnicę, przebudowaną do stanu dzisiejszego w XIX w.

Kolejną atrakcją miejscowości są ruiny

Zamku Biskupów Krakowskich

. Teren budowli jest ogrodzony, a dogodne dojście do niej

prowadzi wzdłuż zachodniej strony rynku, skąd należy skręcić w prawo. Obiekt ten znajduje
się na trasie rowerowego Szlaku Architektury Obronnej.

Budowla została wzniesiona w 2. poł. XIV w. na wysokim brzegu Psarki przez biskupa
Floriana z Mokrska, a następnie trzykrotnie przebudowana (na początku i pod koniec XVI w.
oraz na początku wieku XVII). Budowla powstała na planie podkowy i posiadała trzy
skrzydła, otaczające czworoboczny dziedziniec, zamknięty nieistniejącym już murem. Do
dziś w najlepszym stanie zachowała się część trójkondygnacyjnego skrzydła południowego
wraz z bramą wjazdową prowadzącą na dziedziniec. Działaniu czasu oparł się również portal
wejściowy z 1. poł. XVII w., wykonany z czerwonego piaskowca i obłożony wykładziną z
kamienia ciosanego. Zamek posiada szereg okien w późnorenesansowych, profilowanych
kamiennych obramieniach. Od strony południowej zobaczyć możemy resztki umocnień
bramy i wjazdu.

Opuszczając teren zamku, kierujemy się w stronę Rynku Dolnego, a następnie, idąc ulicą
Opatowską, po prawej stronie mijamy

ruiny gotyckiego kościoła św. Ducha

, który w XVI w. pełnił rolę kościoła szpitalnego.

Na tej ulicy zobaczyć możemy także zabytkową

zagrodę Czernikiewiczów

, w której wnętrzu znajduje się oddział Muzeum Wsi Kieleckiej

(ul. 3 Maja 13; czynna IV-XVII wt.-nd. 9.00-17.00, IX-III wt.-nd. 9.00-15; bilety: normalny 1
zł, ulgowy 2 zł). Budynek stanowi przykład dawnej architektury małych miasteczek
rolniczych ziemi kieleckiej. Najstarsze elementy zagrody pochodzą z 1809 r., część

19

zabudowań mieszkalnych powstała w latach 1870 i 1920. Dla zwiedzających udostępniony
jest segment mieszkalny z zabudowaniami gospodarczymi oraz wozownia. We wnętrzach
zagrody zorganizowano ekspozycję dawnych sprzętów gospodarczych.

Warto również odwiedzić zlokalizowany tuż za miastem, na stoku wzgórza, dawny

cmentarz żydowski

(kirkut), na którym zachowało się ok. 55 macew z lat 1870-1934.

Informacje praktyczne

Informacja turystyczna

Bodzentyn nie posiada punktu informacji turystycznej. W celu uzyskania informacji można
kontaktować się z Regionalnym Centrum Informacji Turystycznej w Kielcach (patrz dane
teleadresowe w sekcji „Kielce").

Dojazd

Bodzentyn jest położony na skrzyżowaniu dróg wojewódzkich nr 752 i 751. Z Kielc najlepiej
dojechać do niego, kierując się znakami na Starachowice. Można również skorzystać z
autobusów PKS, kursujących na trasie Kielce - Starachowice, oraz z prywatnych busów (patrz
dane teleadresowe informacji komunikacyjnej w sekcji „Kielce").

Noclegi

Powiatowe Szkolne Schronisko Młodzieżowe

w Chęcinach, Filia nr 1 w Bodzentynie, ul.

Wolności 1a; tel.: [phone], tel./faks: [phone],

http://www.ssm.strefa.pl/bo

.

Oferuje noclegi w jedynkach-czwórkach oraz w salach zbiorowych. Ceny od 12 do 23 zł.

Gospodarstwa agroturystyczne:

„Marysieńka"

, ul. Ogrodowa 20; tel.: [phone];

„Pod Świerkami"

, ul. Ogrodowa 9; tel.: [phone];

„U Kazia", ul. Szermentowskiego 14; tel.: [phone];

„Zielona Dolina", ul. śeromskiego 22; tel.: [phone]. Cena noclegu w gospodarstwie
wynosi od 25 do 60 zł.

Gastronomia

20

Restauracja „Bernasiówka"

, pl. świrki 1, tel.: [phone]. Kuchnia polska. Ceny od

15 do 25 zł.

Informator

Imprezy cykliczne

Dni Bodzentyna - organizowane przez Urząd Miasta i Gminy w lipcu;

http://www.dnibodzentyna.za.pl.

Święta Katarzyna

Ta wieś o bogatej przeszłości, położona u stóp Łysicy, jest idealnym miejscem wypoczynku
dla chcących oderwać się od zgiełku dnia codzienne

Historia

Powstanie miejscowości wiąże się z rycerzem króla Jagiełły - Wacławkiem, który po trudach
bitew z Tatarami postanowił osiąść w okolicy i prowadzić życie pustelnika. Wybudował więc
kościół, który Stolica Apostolska niedługo potem obdarzyła prawem udzielania odpustów w
dniu św. Katarzyny. Z czasem imieniem tej świętej zaczęto nazywać całą osadę. Centrum
miejscowości stanowił rozbudowany pod koniec XV w. klasztor, do którego w 1480 r. biskup
krakowski, Jan z Rzeszowa, sprowadził bernardynów. Już w czasach nowożytnych, w 1910 r.
w Świętej Katarzynie powstało pierwsze w Górach Świętokrzyskich schronisko turystyczne,
dając początek turystycznemu rozwojowi miejscowości. Podczas II wojny światowej we wsi
w budynkach klasztoru stacjonował pluton żandarmerii, znany z okrucieństwa i licznych
egzekucji na mieszkańcach najbliższych okolic. Tereny te były także miejscem licznych walk
oddziałów partyzanckich z Niemcami; śladem tych wydarzeń są mogiły na skraju puszczy.
Współcześnie Święta Katarzyna stanowi jeden z głównych świętokrzyskich ośrodków
turystycznych.

go. Stanowi doskonały punkt wypadowy dla miłośników pieszych wędrówek - na jej terenie
bierze swój początek lub krzyżuje się wiele szlaków turystyki pieszej, prowadzących do
ważnych miejsc regionu (m.in. na Łysicę, Święty Krzyż i do Bodzentyna). Dogodna
lokalizacja miejscowości i jej bogata infrastruktura turystyczna sprawiają, że Święta
Katarzyna jest chętnie odwiedzana przez turystów.

Informacje praktyczne

Informacja turystyczna

Ś

więta Katarzyna nie posiada punktu informacji turystycznej. W celu uzyskania informacji

można kontaktować się z Regionalnym Centrum Informacji Turystycznej w Kielcach (patrz
dane teleadresowe w sekcji „Kielce").

Dojazd

Ś

więta Katarzyna jest położona przy drodze wojewódzkiej nr 752. Można do niej dojechać

autobusami PKS kursującymi na trasie Kielce - Starachowice oraz prywatnymi busami (patrz
dane teleadresowe informacji komunikacyjnej w sekcji „Kielce").

21

Noclegi

Ośrodek Wypoczynkowy „Baba Jaga"

, ul. Kielecka 18; tel.: [phone], e-mail:

[e-mail],

http://www.babajaga.hg.pl.

Od jedynek po czwórki od 30 do 120 zł.

Ośrodek Wypoczynkowy PTTK „Jodełka"

, ul. Kielecka 3; tel.: [phone], e-mail:

[e-mail],

http://www.hoteljodelka.pl.

Dwójki, trójki i czwórki od 140 do 240

zł.

Gospodarstwo Agroturystyczne „Cicha Przystań"

, ul. Kielecka 63; tel.: +48 41

3112150,

http://www.swietakatarzyna.com.

20 miejsc w czwórkach. Ceny od 25 do 50 zł.

Gastronomia

Restauracja przy Ośrodku Wypoczynkowym „Baba Jaga"

, ul. Kielecka 18; tel.: +48 41

3112226. Kuchnia polska. Ceny od 12 do 25 zł.

Restauracja przy Ośrodku Wypoczynkowym PTTK „Jodełka",

ul. Kielecka 3; tel.:

[phone]. Kuchnia polska. Ceny od 10 do 20 zł.

Informator

Imprezy cykliczne

Ogólnopolski Majowy Rajd Świętokrzyski - odbywa się na terenie Gór Świętokrzyskich, z
metą w Świętej Katarzynie; kwiecień/maj.

Muzeum Minerałów i Skamieniałości, ul. Kielecka 20; tel.: [phone], e-mail:
[e-mail],

http://www.swkatarzyna-muzeum.pl

; bilety: normalny 4 zł,

ulgowy 3 zł, bilety grupowe (do 15 osób): normalny 3,5 zł, ulgowy 3 zł.

Warto zobaczyć

Atrakcją miejscowości jest pobernardyński zespół klasztorny z

kościołem św. Katarzyny

,

pochodzący z lat 1476-78. Podczas rozległego pożaru w 1534 r. zabudowania spłonęły, z
pożogi ocalała jednak cudowna drewniana figurka patronki świątyni. W 1815 r. klasztor
zamieszkały przybyłe z Drzewicy siostry bernardynki. W 1847 r. nastąpił kolejny pożar, który
zniszczył niemal doszczętnie zabudowania klasztorne i kościelne, w tym także wspomnianą
figurę św. Katarzyny. Odbudowa świątyni trwała do 1871 r.; w tym czasie ufundowano
również nową figurę patronki, która do dziś znajduje się we wnętrzu kościoła.

Obecny wygląd budowli jest pochodną jego tragicznej historii - w wyniku pożarów i
zniszczeń wojennych świątynia zatraciła swój pierwotny wygląd, a jej wnętrze posiada

22

współczesny wystrój. W ołtarzu głównym znajduje się krzyż z 1984 r., stanowiący replikę
krzyża z Asyżu. W obrębie krużganków warto zwrócić uwagę na charakterystyczne drzwi,
zamykane za pomocą drewnianej belki, tzw. kłody. Krużganki pochodzą z XVII w. i stanowią
jedyną zabytkową część zabudowań klasztornych.

Po opuszczeniu klasztoru wzdłuż jego ogrodzenia można dojść do skraju Świętokrzyskiego
Parku Narodowego. Idąc za znakami czerwonymi, po ok. 100 m docieramy do źródełka oraz
kapliczki św. Franciszka. Krystalicznie czystej wodzie wypływającej ze źródełka przypisuje
się właściwości lecznicze, szczególnie pomocne w chorobach oczu. W miejscu, gdzie obecnie
znajduje się drewniana kapliczka, istniała w XVII w. kaplica murowana, do której licznie
przybywali pielgrzymi z bliższych i dalszych stron. Także i dziś źródełko cieszy się dużym
zainteresowaniem pielgrzymów i turystów. Specjalnie dla nich zagospodarowano to miejsce -
wybudowano ławeczki i wiaty, stąd poprowadzono szlak na najwyższy szczyt Gór
Ś

więtokrzyskich, Łysicę. Kapliczka stanowi częsty cel niedzielnych spacerów okolicznych

mieszkańców.

Legenda o źródełku św. Franciszka

Dawno, dawno temu na Łysicy stał ogromny zamek, w którym mieszkały dwie siostry:
starsza - ciemnowłosa i energiczna, oraz młodsza - jasnowłosa, o spokojnym usposobieniu.
Pewnego dnia do zamku zawitał rycerz, szukający schronienia. Siostry chętnie przyjęły
przybysza, a ten, zadowolony z gościny i urzeczony urodą gospodyń, przedłużał swój pobyt w
ich domostwie. Mijały tygodnie i obie siostry zaczęły rywalizować między sobą o względy
rycerza. W tych rozgrywkach wygrała starsza, niemniej jednak, niepewna uczuć ukochanego,
postanowiła pozbyć się siostry-rywalki. Namówiła więc wybranka, aby ten zrzucił
dziewczynę w przepaść. Plan się jednak nie powiódł, gdyż w dniu planowanego zabójstwa
Jasnowłosa wczesnym rankiem wybrała się do lasu i kochankowie nie zastali jej w komnacie.
Zazdrosna siostra postanowiła zatem przygotować zatrutą miksturę i podać rywalce, kiedy ta
wróci do zamku. Nieświadoma czyhającego na nią niebezpieczeństwa młodsza z dziewcząt
wracała z lasu, gdy dostrzegła nagle ciemniejące niebo i potężną błyskawicę, roztrzaskującą
gród na kawałki. Zrozpaczona, na próżno poszukiwała ciał siostry i rycerza - po zamku i jego
mieszkańcach zostały tylko potężne głazy. Łzy rozpaczy jasnowłosej siostry były tak obfite,
ż

e do dnia dzisiejszego zasilają źródełko św. Franciszka, które otrzymało magiczną moc

leczenia chorób oczu.

Idąc ku centrum miejscowości, tuż przy drodze wojewódzkiej nr 752 zobaczyć możemy
murowaną kapliczkę. Została ona wzniesiona na przełomie XVIII i XIX w. w miejscu, w
którym według tradycji znajdowały się niegdyś domki pustelników - eremy. W jej wnętrzu do
dziś widoczne są złożone na ścianie 2 XVIII 1882 r. podpisy Stefana śeromskiego i Stefana
Stróżeckiego, wracających tego dnia z wycieczki na Łysicę. Tuż obok kapliczki znajdują się
dwie mogiły: powstańca z 1863 r. oraz partyzanta z 1943 r.

Nowa Słupia

Kolejną bardzo ważną miejscowością na turystycznej mapie regionu jest Nowa Słupia, leżąca
u podnóża drugiego co do wysokości szczytu Gór Świętokrzyskich - Łyśca, zwanego również

23

Ś

więtym Krzyżem lub Łysą Górą (595 m n.p.m.). Lokalizacja u podnóża góry Łysiec, na

którą od XIV w. licznie podążali pielgrzymi, pragnący dotrzeć do znajdującego się tam
sanktuarium, sprawiła, że miejscowość rozwinęła się, pełniąc funkcję przystanku dla
pielgrzymów. O istniejących tu z dawien dawna tradycjach pątniczych przypomina
tajemnicza kamienna postać pielgrzyma, która znajduje się tuż przy wejściu na prowadzący
na Łysiec szlak niebieski.

Świętokrzyski Pielgrzym

Postać Pielgrzyma Świętokrzyskiego to kamienna figura przedstawiająca klęczącego
mężczyznę ze złożonymi do modlitwy rękami. Z postacią pielgrzyma wiąże się legenda,
utrzymująca, iż jest to jeden z pątników podążających do Sanktuarium Świętego Krzyża. Ów
mężczyzna przechwalał się, iż po wejściu na szczyt góry trafi prosto do nieba. Za grzech
pychy został zamieniony w kamień. Podobno każdego roku figura przemieszcza się o jedno
ziarnko piasku do przodu w kierunku szczytu. W momencie, kiedy dotrze do sanktuarium,
nastąpi koniec świata.

Historia

W początkowych wiekach swego istnienia wieś należała na benedyktynów, osiadłych w
klasztorze na szczycie góry. Pierwsze wzmianki o Słupi (późniejszej Starej Słupi) pojawiają
się w dokumentach już w 1269 r., Nowa Słupia natomiast powstała za sprawą benedyktynów
w roku 1351 w nieco dogodniejszym miejscu. Nazwa miejscowości może wiązać się ze
znakami-słupami, ułatwiającymi pielgrzymom dojście na Święty Krzyż. Osada od początku
swego istnienia aż do XIX w. rozwijała się jako miejsce obsługi zmierzających do
sanktuarium pątników. Po kasacie zakonu benedyktynów w 1819 r. Nowa Słupia podupadła, a
po powstaniu styczniowym na jakiś czas utraciła prawa miejskie. Obecnie znów stanowi
jeden z najważniejszych punktów na turystycznej mapie ziemi świętokrzyskiej.

Warto zobaczyć

Odwiedzając Nową Słupię, warto zwiedzić

kościół parafialny pw. św. Wawrzyńca

. Wybudowano go w 1678 r., a w XX w. został

rozbudowany o nawy boczne i zakrystię. Teren otaczający świątynię znaczy obszar dawnego
cmentarza. Do wnętrza świątyni prowadzi portal ozdobiony godłem benedyktynów; w niszach
nad portalem umieszczono figurki św. Wawrzyńca oraz św.św. Benedykta i Scholastyki. W
kruchcie kościoła znajdują się pamiątkowe tablice poświęcone oficerom AK, mjr. Janowi
Piwnikowi (pseudonim Ponury) oraz Stefanowi Rychterowi (pseudonim Tumry),
wywodzącym się z tych terenów. We wnętrzu świątyni należy zwrócić uwagę na kolebkowe
sklepienie z lunetami, ozdobione późnorenesansową sztukaterią. W ołtarzu głównym,
wykonanym z czarnego marmuru, znajduje się cenny krucyfiks. W ołtarzach bocznych,

24

pochodzących z XVII i XVIII w., widnieją obrazy Matki Bożej z Dzieciątkiem oraz św. Anny
Samotrzeciej. Tuz obok świątyni mieści się symboliczny grób wspomnianego już wcześniej
mjr. Rychtera oraz pomnik poświęcony powstańcom styczniowym, poległym w bitwie pod
Skałką.

Przy ul. Świętokrzyskiej, na skarpie, znajduje się tzw. "Opatówka" - XVII-wieczny budynek
plebanii nieistniejącego już kościoła pw. św. Michała. Obecnie swoją siedzibę ma tu Koło
Przyjaciół Nowej Słupi. U podnóża Łyśca znajduje się budynek

Muzeum Starożytnego Hutnictwa im. Mieczysława Radwana

(ul Świętokrzyska 59; tel.:

[phone]; czynne wt.-nd. 9.00-16.00; bilety: normalny 5 zł, ulgowy 2,5 zł), w którym
obejrzeć

można

fragmenty

dawnych

pieców

hutniczych

oraz

poznać

historię

ś

więtokrzyskiego hutnictwa.

Nowa Słupia stanowi bardzo dobry punkt wypadowy na szlaki turystyczne Gór
Ś

więtokrzyskich. Mają tu swój początek dwa szlaki piesze: czarny, prowadzący przez Górę

Chełmową na najwyższy szczyt Pasma Jeleniowskiego - Szczytniak (łączna długość 16 km),
oraz zielony do wsi Łagów (15 km). Miejscowość znajduje się również na trasie szlaku
niebieskiego ze wsi Pętkowice na Święty Krzyż (łączna długość 80 km).

Informacje praktyczne

Informacja turystyczna

Informacje na temat regionu można uzyskać w

Regionalnym Punkt Informacji

Turystycznej w Nowej Słupi

, ul. Świętokrzyska 18; tel.: [phone], 3177013,

http://www.nowaslupia.pl.

Dojazd

Do Nowej Słupi można do niej dojechać autobusami PKS oraz prywatnymi busami (patrz
dane teleadresowe informacji komunikacyjnej w sekcji „Kielce").

Noclegi

Szkolne Schronisko Młodzieżowe PTSM „Pod Pielgrzymem"

, Nowa Słupia, ul.

Ś

więtokrzyska 61; tel.: [phone],

http://www.ptsm.kielce.schroniska.html

.

Czynne IV-XII; dwójki, czwórki i sale zbiorowe. Do dyspozycji gości w pełni wyposażona
kuchnia. Od 15 do 25 zł.

Kemping „Pod Skałką"

, Nowa Słupia, ul. Świętokrzyska 57/59; tel.: [phone], e-

mail: [e-mail],

http://www.podskalka.com

. Miejsca w 12 domkach

kempingowych; ok. 25 zł/os.

25

Gastronomia

Restauracja „U Jana"

, Sosnówka (przy trasie na Starachowice); tel.: [phone].

Kuchnia polska. Ceny od 10 do 28 zł.

„Jadłodajnia Benedyktynów"

, Święty Krzyż; tel.: [phone], czynna w sezonie

letnim: pn.-pt. 9.00-18.00, nd. i święta 12.15-18.00, poza sezonem na życzenie turystów.
Dania domowe w cenie ok. 12 zł.

Bar „U Marka"

, Sosnówka 5, tel.: [phone]. Kuchnia domowa. Ceny od 6 do 25 zł.

Kawiarnia „Nina"

, Nowa Słupia, ul. Rynek 2; tel.: [phone]. Dania barowe. Ceny

od 4 do 15 zł.

Restauracja „Pod Skałką"

, Nowa Słupia, ul. Świętokrzyska 57; tel.: [phone].

Kuchnia regionalne, dania na bazie zdrowej żywności. Ceny od 8 do 25 zł.

Informator

Imprezy cykliczne

Najważniejsza imprezą w Nowej Słupi jest organizowany od 1967 r. piknik archeologiczny
„Dymarki Świętokrzyskie". Jego główną atrakcję stanowi pokaz procesu wytopu żelaza w
piecach ziemnych - dymarkach, w ten sam sposób, w jaki odbywało się to ponad 2 tys. lat
temu. Imprezie towarzyszą m.in.: pokazy walk rycerskich i rzemiosł dawnych, warsztaty
wikliniarskie i ceramiczne oraz koncerty. Więcej informacji można zdobyć na stronie

http://www.dymarki.pl.

Impreza odbywa się w sierpniu.

Muzeum Starożytnego Hutnictwa Świętokrzyskiego im. Mieczysława Radwana, ul.
Ś

więtokrzyska 59; tel.: [phone]; czynne wt.-nd. 9.00-16.00; bilety: normalny 5 zł,

ulgowy 2,5 zł.

Okolice

Przez Nową Słupię przebiegają również szlaki rowerowe: czerwony, prowadzący z Cedzyny
do Opatowa, tematyczny długodystansowy czarny Szlak Architektury Obronnej oraz żółty
szlak pielgrzymkowo-religijny „Miejsca Mocy".

Nowa Słupia stanowi dogodny punkt wypadowy na Święty Krzyż (

Klasztor Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej

, Święty Krzyż 1; tel.: [phone],

3178278, e-mail: [e-mail],

http://www.swietykrzyz.pl

). Wejście na szczyt góry

prowadzi tą samą ścieżką, którą niegdyś pokonywali pielgrzymi podążający do relikwii

26

Krzyża Świętego. Jednym z pątników był sam król Władysław Jagiełło, na którego część
drogę tę nazwano „Drogą Królewską".

Data przybycia benedyktynów na górę oraz powstania kościoła i klasztoru nie jest dokładnie
znana. Według zapisów Jana Długosza fundatorem kościoła był król Bolesław Chrobry, a
data powstania opactwa to 1006 r.; współcześni historycy twierdzą, że założono je na
początku XII w. z inicjatywy księcia Bolesława Krzywoustego. To na jego zaproszenie na
Ś

więty Krzyż przybyli zakonnicy z Węgier, przywożąc ze sobą relikwie Krzyża Świętego,

które należały kiedyś do węgierskiego następny tronu, św. Emeryka.

Legenda o świętym Emeryku

Królewicz węgierski Emeryk przybył do Polski na zaproszenia króla Bolesława Chrobrego.
Podczas polowania, goniąc za ogromnym jeleniem, odłączył się od swej drużyny. W
momencie, kiedy miał już wypuścić strzałę z łuku, zauważył pomiędzy rogami zwierzęcia
spowity w blasku benedyktyński krzyż. Wtedy ukazał mu się Anioł, który nakazał pozostawić
w klasztorze na pobliskiej Łysej Górze relikwie Krzyża Świętego, które Emeryk nosił na
piersi. Odtąd klasztor zaczęto nazywać Świętokrzyskim, a Łysiec otrzymał nazwę góry
Ś

więty Krzyż. Następnie nazwa przeniosła się na cały okoliczny wypiętrzony teren - Góry

Ś

więtokrzyskie, w później także na cały region. Symbolem tych ziem stał się jeleń z

podwójnym krzyżem w rogach.

Książę Bolesław Krzywousty wzniósł w tym miejscu prawdopodobnie jednonawowy kościół
w stylu romańskim; jego pozostałości (w postaci fragmentu muru) możemy zobaczyć w
południowej ścianie krużganków klasztoru. Zabudowania klasztorne uległy zniszczeniu przez
Tatarów podczas najazdu w 1259 r. oraz w 1370 r. - przez Litwinów.

Uzyskane w XIV w. relikwie Krzyża Świętego przyczyniły się do powstania w klasztorze
ośrodka pielgrzymkowego i w znacznym stopniu wpłynęły na dalsze losy opactwa. W okresie
pomiędzy 1351 a 1361 r. zmieniono patronat kościoła - z dotychczasowej Świętej Trójcy na
Ś

więty Krzyż. Największy rozkwit opactwa przypada na okres panowania Władysława

Jagiełły: kościół został ozdobiony bizantyńską polichromią, wzbogacił się o drogocenne
organy i sprzęt liturgiczny. W czasie dwóch pożarów w latach 1447 oraz 1459 zabudowania
klasztorne uległy poważnemu zniszczeniu. Przy finansowym wsparciu ze strony króla
Kazimierza Jagiellończyka oraz kardynała Zbigniewa Oleśnickiego kościół został
wyremontowany i rozbudowany, tak aby mógł pomieścić coraz liczniej przybywających
pielgrzymów. W tym okresie powstały również zakrystia, pomieszczenia mieszkalne oraz
krużganki. W 1491 r. klasztor powiększył się o skrzydło północne, w którym mieściły się
szpital oraz apteka. Od tego czasu produkcja lekarstw i lecznictwo stały się specjalnością
ś

więtokrzyskich benedyktynów.

Po zniszczeniach dokonanych przez Tatarów w XVI w. budynki klasztorne odnowiono za
rządów opata Sierakowskiego. W tym czasie kościół zyskał barokowy wystrój, dobudowano
dwie wieże, a Mikołaj Oleśnicki, wojewoda lubuski, dokonał przebudowy gotyckiego
kapitularza na barokową kaplicę grobową. Pod koniec XVII w. przystąpiono do
rozbudowania pomieszczeń klasztornych - powstało wtedy zachodnie skrzydło opactwa, w

27

którym obecnie mieści się wystawa przyrodnicza Świętokrzyskiego Parku Narodowego.
Barokowy kościół oraz część zabudowań klasztornych uległy ponownemu zniszczeniu
podczas pożaru w 1777 r., świątynię szybko jednak odbudowano, nadając jej styl barokowo-
klasycystyczny. W 1819 r. dekretem cara Aleksandra I nastąpiła kasata zakonu. W latach
1849-62 w opactwie mieścił się zakład księży demerytów (skazanych przez władzę duchowną
za wykroczenia przeciw swojemu powołaniu), a w czasie powstania styczniowego
stacjonowały tu wojska gen. Mariana Langiewicza. Od 1884 r. do wybuchu II wojny
ś

wiatowej budynki klasztorne pełniły funkcję carskiego więzienia. W latach 1941-42

utworzono tu obóz jeńców radzieckich, w którym zginęło ok. 6 tys. osób. Obecnie
sanktuarium na Świętym Krzyżu opiekują się Misjonarze Oblaci Maryi Niepokalanej.

Zespół klasztorny składa się z kościoła oraz zabudowań klasztornych, tworzących czworobok
z krużgankami, otaczającymi wirydarz. Do wnętrza wchodzimy z dziedzińca przez furtę
umieszczoną w zachodnim skrzydle najstarszego czworoboku zabudowań. Przechodząc przez
krużganki, warto zwrócić szczególną uwagę na odrestaurowane po zniszczeniach wojennych
sklepienia krzyżowo-żebrowe, zdobione herbami. Przed wejściem do kościoła znajduje się
wykonany z czarnego marmuru nagrobek poświęcony zmarłym benedyktynom.

Jednonawowy kościół zbudowany jest na planie prostokąta. Posiada barokowe fasady i
klasycystyczne wnętrze. W ołtarzu głównym znajduje się obraz przedstawiający Trójcę
Ś

więtą, a w jego wnękach - obrazy Franciszka Smuglewicza, nawiązujące tematyką do

historii klasztoru (wśród nich przestawiające życie św. Benedykta oraz legendę o św.
Emeryku). W kościelnej zakrystii można zobaczyć XVII-wieczną boazerię z szafkami na
sprzęty liturgiczne, warto również zwrócić uwagę na wykonany w 1620 r. marmurowy
lawaterz (umywalkę dla kapłanów). Z zakrystii wchodzimy do kaplicy Mikołaja
Oleśnickiego. Na jej kopułowym sklepieniu znajdują się kolorowe malowidła,
przedstawiające wizerunki Jezusa Chrystusa, Najświętszej Marii Panny, apostołów, św.
Benedykta oraz jego siostry, św. Scholastyki. Ściany boczne zdobią XVIII-wieczne
malowidła Mateusza Reichana, przedstawiające historię Krzyża Świętego. Tu właśnie, w
tabernakulum umieszczonym w XVII-wiecznym ołtarzu, przechowywane są relikwie Krzyża
Ś

więtego. Z kaplicy prowadzą schody do krypty grobowej, w której spoczywają ciała m.in.

członków rodziny Oleśnickich oraz księcia Jeremiego Wiśniowieckiego. Z krużganków
możemy przejść do

Muzeum Misyjnego

, gdzie urządzono ekspozycję przedstawiającą dzieje klasztoru.

Znajduje się tu także wystawa zbiorów przywiezionych przez misjonarzy z różnych zakątków
ś

wiata.

W zachodnim skrzydle klasztoru prezentowane są zbiory geologiczne, archeologiczne i
florystyczne, przedstawiające bogactwo przyrodnicze Świętokrzyskiego Parku Narodowego
(Muzeum Przyrodnicze ŚPN na Świętym Krzyżu, tel.: [phone]).

Za wznoszącą się wysoko wieżą przekaźnika RTV znajduje się platforma widokowa, z której
można zobaczyć odsłonięte rumowiska skalne zwane gołoborzami. Gołoborza powstały

28

wskutek mechanicznego procesu wietrzenia skał w okresie epoki lodowcowej. Choć
„gołoborze" oznacza „gołe od boru", czyli nieporośnięte roślinnością, w ostatnich latach
obserwuje się proces inwazji na świętokrzyskie gołoborza wybranych gatunków roślin, m.in.
porostów, mchów, jarzębiny i świerków.

Ślady wierzeń pogańskich

Gołoborza uważane są za miejsce niezwykłe, tajemnicze i unikatowe; ich powstanie
miejscowa ludność wiązała z istnieniem sił nadprzyrodzonych. Tutaj miały się odbywać zloty
czarownic - sabaty. Według innej z legend kamienie na gołoborzach są pozostałością po
istniejącym niegdyś w tym miejscu potężnym zamku. W okresie pogańskim górę Łysiec
obrano jako miejsce kultu trzech bóstw, związanych z siłami przyrody: Łady, Body i Leli
(czyli: Pogody, Poświstu i Świstu). Jednym ze śladów odbywających się w tym miejscu
obrzędów pogańskich stanowi kamienny wał o długości 1,5 kilometra, sięgający nawet do 2
metrów wysokości, otaczający szczyt góry. Pełnił on rolę kręgu kultowego, w obrębie którego
dokonywano obrzędów religijnych. Można go podzielić na część wschodnią i zachodnią;
odcinek wschodni charakteryzuje się większą wysokością i dopracowaniem, natomiast część
zachodnia sprawia wrażenie nieskończonej: brakuje okładziny sporządzonej z drobnego
kamienia. Przyczyną tego stanu może być stopniowy zanik praktyk i wierzeń pogańskich.