historia roz

Miejsce na identyfikacj´ szko∏y

LISTOPAD

ROK 2008

AR KUSZ PRÓB NEJ MA TU RY

Z OPE RO NEM

HI STO RIA

PO ZIOM ROZSZERZONY

Czas pra cy 180 mi nut

In struk cja dla zda jà ce go

1. Sprawdê, czy ar kusz eg za mi na cyj ny za wie ra 22 stro ny

(za da nia 1–19). Ewen tu al ny brak zg∏oÊ prze wod ni czà ce mu
ze spo ∏u nad zo ru jà ce go eg za min.

2. Roz

wià za nia za daƒ za mieÊç w miej scu na to prze zna czo -

nym.

3. Pisz

czy

tel nie. U˝y waj d∏u go pi su/pió ra tyl ko z czar nym

tu szem/atra men tem.

4. Nie

u˝y

waj ko rek to ra, a b∏´d ne za pi sy wy raê nie prze kreÊl.

5. Pa

mi´ taj, ˝e za pi sy w brud no pi sie nie pod le ga jà oce nie.

˚y czy my po wo dze nia!

Za rozwiàzanie

wszystkich zadaƒ

mo˝na otrzymaç

∏àcznie 50 punktów.

dysleksja

PESEL ZDAJÑCEGO

Wpisuje zdajàcy przed rozpocz´ciem pracy

Arkusz opracowany przez Wydawnictwo Pedagogiczne OPERON.

Kopiowanie w ca∏oÊci lub we fragmentach bez zgody wydawcy zabronione. Wydawca zezwala na kopiowanie zadaƒ przez

dyrektorów szkó∏ bioràcych udzia∏ w programie Próbna Matura z OPERONEM.

KOD

ZDAJÑCEGO

CZ¢Âå I

TEST SPRAW DZA JÑ CY WIA DO MO ÂCI

I UMIE J¢T NO ÂCI USTA LO NE W STAN DAR DACH

WY MA GA¡ EG ZA MI NA CYJ NYCH Z HI STO RII

(20 punk tów)

Za da nie 1. (2 pkt)

Prze ana li zuj fo to gra fi´ ma kie ty sta ro ˝yt ne go mia sta, a na -
st´p nie, po si∏ ku jàc si´ wie dzà po za êro d∏o wà, wy ko naj po -
le ce nia.

a) Po daj na zw´ ko li stej bu dow li umiej sco wio nej w cen trum
zdj´ cia oraz na zw´ mia sta, któ re go re kon struk cj´ uwi docz -
nio no na fo to gra fii.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

b) Pod kreÊl ten z po ni˝ szych punk tów, któ ry za wie ra praw dzi we in for ma cje.

– Re kon struk cja przed sta wia wi dok mia sta sprzed IV w. p.n.e.

– Re kon struk cja przed sta wia wi dok mia sta z okre su mi´ dzy IV a III w. p.n.e.

– Re kon struk cja przed sta wia wi dok mia sta z okre su mi´ dzy II a I w. p.n.e.

– Re kon struk cja przed sta wia wi dok mia sta po I w. n.e.

Za da nie 2. (1 pkt)

Do opi sów osób w ta be li do pisz w∏a Êci we imio na.

Historia. Poziom rozszerzony

Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”

a) Egipski faraon, który próbowa∏ uczyniç najwa˝niejszym bogiem Egiptu
Atona.

b) Grecki polityk i mówca, który mimo trudnoÊci w mówieniu wyg∏asza∏
m.in. wspania∏e przemówienia zwane filipikami.

c) Cesarz rzymski, którego uznawano równie˝ za filozofa. Jego RozmyÊlania
do dziÊ uznaje si´ za dzie∏o wybitne. Zmar∏ podczas obrony granic Rzymu nad
Dunajem.

Historia. Poziom rozszerzony

Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”

Zadanie 3. (2 pkt)

Przeanalizuj map´ ukazujàcà podzia∏ imperium karoliƒskiego, a nast´pnie, posi∏kujàc si´ wiedzà
pozaêród∏owà, wykonaj polecenia.

a) Podaj rok i miejsce zawarcia porozumienia, którego
wynikiem sta∏ si´ widoczny na mapie podzia∏ imperium
karoliƒskiego.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

b) Podaj nazwy paƒstw powsta∏ych po zawarciu uk∏adu
wspomnianego w poleceniu a), a które oznaczono na
mapie literami.

A . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

B . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

C . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zadanie 4. (2 pkt)

Ka˝demu z przedstawionych w tabeli przywilejów szlacheckich przyporzàdkuj odpowiednià dat´,
wpisujàc przy nim w∏aÊciwà liter´, oraz postanowienie, wpisujàc cyfr´ rzymskà.

A. 1423, B. 1430–1433, C. 1454, D. 1374, E. 1496, F. 1425

Fontenoy 841

Orlean

Lyon

Strasburg

Tuluza

Mediolan

Verdun

Magdeburg

Akwizgran

Ratyzbona

Pary˝

200 km

Przywilej

Lata

Postanowienia

a) jedlneƒsko-krakowski

b) warcki

c) koszycki

d) cerekwicko-nieszawski

e) piotrkowski

I. Zmiana poradlnego z 12 do 2 groszy z ∏ana

II. Prawo usuwania niepos∏usznego so∏tysa

III. NietykalnoÊç osobista dla szlachty

IV. Zakaz nabywania dóbr ziemskich dla mieszczan

V. Zwo∏ywanie pospolitego ruszenia i uchwalanie podatków za zgodà szlachty

VI. OkreÊlenie wielkoÊci minimalnej paƒszczyzny

Zadanie 5. (3 pkt)

WyjaÊnij, na czym polega∏ i kiedy wystàpi∏ dualizm w ˝yciu gospodarczym Europy. W swojej
wypowiedzi u˝yj poj´ç: refeudalizacja, defeudalizacja, czynsz, gospodarka ekstensywna.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Historia. Poziom rozszerzony

Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”

Zadanie 6. (2 pkt)

Przeanalizuj za∏àczonà tablic´ genealogicznà, a nast´pnie, posi∏kujàc si´ wiedzà pozaêród∏owà,
wykonaj polecenia.

a) Przedstaw zwiàzki dynastyczne Jagiellonów z Wazami.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

b) Przedstaw polityczne skutki (dla Rzeczpospolitej) obj´cia polskiego tronu przez Wazów.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Historia. Poziom rozszerzony

Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”

W∏adys∏aw III Warneƒczyk

(

1444)

król Polski i W´gier

Zofia

(

1512)

˝ona Fryderyka

Hohenzollerna

Aleksander

(

1506)

wielki ksià˝´

litewski,

król Polski

Kazimierz

(

1484)

Êwi´ty

patron Litwy

Fryderyk

(

1503)

arcybiskup

gnieênieƒski

Zygmunt I Stary

(

1548)

wielki ksià˝´

litewski,

król Polski

Jan Olbracht

(

1501)

król Polski

W∏adys∏aw II

(

1516)

król Czech

Zygmunt II August

(

1572)

wielki ksià˝´ litewski,

król Polski

Izabela
(

1559)

˝ona Jana Zapolyi,

króla W´gier

Katarzyna Jagiellonka

(

1583)

˝ona Jana III Wazy,

króla Szwecji

Anna Jagiellonka

(

1596)

królowa Polski,

˝ona Stefana Batorego

Albrecht Hohenzollern

(

1568)

wlk. mistrz

zakonu krzy˝ackiego

Ludwik

(

1526)

król Czech i W´gier

Zygmunt III Waza

(

1632)

król Polski i Szwecji

Jan Zygmunt Zapolya

(

1570)

antykról W´gier

Kazimierz IV Jagielloƒczyk

(

1492)

wielki ksià˝´ litewski,

król Polski

Zadanie 7. (1 pkt)

Przeanalizuj za∏àczonà map´, a nast´pnie nadaj jej tytu∏, pami´tajàc, ˝e musi on zawieraç okreÊlenie
lokalizacji, tematu i okresu.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zadanie 8. (1 pkt)

Rozpoznaj stwierdzenia prawdziwe i fa∏szywe, wpisujàc przy nich odpowiednio prawda lub fa∏sz.

Historia. Poziom rozszerzony

Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”

Londyn

Dublin

Newbury

Liverpool

Ardwalton Moor (1643)

Marston Moor (1644)

Dunbar (1650

)

Edynburg

(okup.1648–1650)

Preston (1648)

Sunderland

Glasgow (1645–1650)

(1641–1653)

Salisbury (1655)

Belfast

Plymouth

(1651)

Worcester (1642)

Edge Hill

(1645)

Naseby

Nottingham

(1642)

Irlandia

(zjednoczona

od 1652)

Szkocja

(zjednoczona

od 1651)

Londyn

Dublin

Newbury

Liverpool

Ardwalton Moor (1643)

Marston Moor (1644)

Dunbar (1650

)

Edynburg

(okup.1648–1650)

Preston (1648)

Sunderland

Glasgow (1645–1650)

(1641–1653)

Salisbury (1655)

Belfast

Plymouth

(1651)

Worcester

(1642)

Edge Hill

(1645)

Naseby

Nottingham

(1642)

Irlandia

(zjednoczona

od 1652)

Szkocja

(zjednoczona

od 1651)

M o r z e

P ó ∏ n o c n e

1650

1649

100 km

Londyn

Dublin

Newbury

Liverpool

Ardwalton Moor (1643)

Marston Moor (1644)

Dunbar (1650

)

Edynburg

(okup.1648–1650)

Preston (1648)

Sunderland

Glasgow (1645–1650)

(1641–1653)

Salisbury (1655)

Belfast

Plymouth

(1651)

Worcester (1642)

Edge Hill

(1645)

Naseby

Nottingham

(1642)

Irlandia

(zjednoczona

od 1652)

Szkocja

(zjednoczona

od 1651)

obszar wp∏ywu stronników parlamentu
walki mi´dzy rojalistami a stronnikami
parlamentu
powstania wywo∏ane przez rojalistów

katolicy anglikanie
kalwiniÊci

a) Kon sty tu cja ame ry kaƒ ska ja ko pierw sza wpro wa dzi ∏a w ˝y cie za sa d´ trój -
po dzia ∏u w∏a dzy.

b) Wiel ki Ter ror to okres, gdy Fran cjà rzà dzi li ˝y ron dy Êci.

c) Kon gres wie deƒ ski sfor mu ∏o wa∏ obo wià zu jà ce w Eu ro pie przez na st´p -
ne dzie si´ cio le cia za sa dy de cen tra li za cji, de kar te li za cji, re stau ra cji i le gi ty mi -
zmu.

Historia. Poziom rozszerzony

Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”

Zadanie 9. (2 pkt)

Przeanalizuj informacje dotyczàce polskich konstytucji zamieszczone w tabeli, a nast´pnie przy
ka˝dej z nich wpisz obiegowà nazw´, jakà okreÊlano danà ustaw´ zasadniczà.

Zadanie 10. (1 pkt)

Przeanalizuj tekst êród∏owy, a nast´pnie podaj nazw´ polskiego powstania, w czasie którego
og∏oszono cytowany dokument. Podaj daty roczne trwania powstania.

Z Manifestu Rzàdu Narodowego
Nikczemny rzàd najezdniczy, rozwÊcieklony oporem m´czonej przezeƒ ofiary, postanowi∏ zadaç

jej cios stanowczy: porwaç kilkadziesiàt tysi´cy najdzielniejszych, najgorliwszych jej obroƒców,
oblec w nienawistny mundur moskiewski i pognaç tysiàce mil na wiecznà n´dz´ i zatracenie. [...]

Polska nie chce, nie mo˝e poddaç si´ bezopornie temu sromotnemu gwa∏towi. [...]

W pierwszym zaraz dniu jawnego wystàpienia, w pierwszej chwili rozpocz´cia Êwi´tej walki,

KCN og∏asza [...]. Ziemia, którà Lud rolniczy posiada∏ dotàd na prawach czynszu lub paƒszczyzny,
staje si´ od tej chwili bezwarunkowà jego w∏asnoÊcià [...]. W∏aÊciciele poszkodowani
wynagrodzeni b´dà z ogólnych funduszów paƒstwa. Wszyscy zaÊ [...] wst´pujàcy w szeregi
obroƒców kraju [...] otrzymajà z dóbr narodowych dzia∏ obronionej od wrogów ziemi. Do broni
wi´c, Narodzie Polski, Litwy i Rusi.

Cyt. za: I. Koberdowa,

Powstanie […]. Teksty êród∏owe do nauki historii w szkole, nr 35, Warszawa 1959.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zadanie 11. (1 pkt)

Przeanalizuj za∏àczone reprodukcje wybitnych dzie∏ malarskich, a nast´pnie dobierz spoÊród
wymienionych ni˝ej nazwisko twórcy ka˝dego z obrazów. Wpisz nazwiska w wykropkowania pod
obrazami.
Paul Gauguin, Edvard Munch, Vincent van Gogh, Max Liebermann, Edgar Degas, Jan Matejko,
Marcel Duchamp, Andy Warhol, Francisco Goya, Ernst Barlach, Henri Matisse, Salwador Dalí

a) Wprowadzi∏a w Polsce rozwiàzania ustrojowe
istniejàce w ZSRR

b) Znosi∏a urzàd Naczelnika Paƒstwa

c) Zapewnia∏a swobod´ wyznania, lecz uznawa∏a
katolicyzm za religi´ panujàcà i zabrania∏a
obywatelom porzucania katolicyzmu

d) Wprowadza∏ odpowiedzialnoÊç prezydenta
przed „Bogiem i historià”

Zadanie 12. (2 pkt)

Przeanalizuj za∏àczone teksty êród∏owe, a nast´pnie, posi∏kujàc si´ wiedzà pozaêród∏owà, oceƒ, która
z cytowanych not jest wiarygodniejsza. Uzasadnij swoje zdanie.

Nota ministra spraw zagranicznych Wiaczes∏awa Mo∏otowa do ambasadora RP w Moskwie

Wac∏awa Grzybowskiego z 17 wrzeÊnia 1939 r. (fragment)

Woj na nie miec ko -pol ska ujaw ni ∏a we wn´trz ne ban kruc two paƒ stwa pol skie go. W cià gu dzie -

si´ ciu dni ope ra cji woj sko wych Pol ska stra ci ∏a wszyst kie swo je okr´ gi prze my s∏o we i oÊrod ki
kul tu ral ne. War sza wa, ja ko sto li ca Pol ski, ju˝ nie ist nie je. Rzàd pol ski uleg∏ roz k∏a do wi i nie
oka zu je prze ja wów ˝y cia. Ozna cza to, ˝e paƒ stwo pol skie i je go rzàd prze sta ∏y fak tycz nie ist nieç.
Dla te go te˝ stra ci ∏y wa˝ noÊç trak ta ty za war te po mi´ dzy ZSRR a Pol skà. Po zo sta wio na w∏a sne -
mu lo so wi i po zba wio na kie row nic twa Pol ska sta ∏a si´ ∏a twym po lem wszel kie go ro dza ju nie bez -
piecz nych i nie spo dzie wa nych ak cji, mo gà cych staç si´ groê bà dla ZSRR. Dla te go rzàd ra dziec -
ki, któ ry za cho wy wa∏ do tych czas neu tral noÊç, nie mo ˝e w ob li czu tych fak tów zaj mo waç na dal

Historia. Poziom rozszerzony

Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”

c) ..............................................................

a) ....................................................................

b) ....................................................................

Historia. Poziom rozszerzony

Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”

neu tral ne go sta no wi ska. Rzàd ra dziec ki nie mo ˝e tak ˝e po zo staç obo j´t ny na fakt, ˝e za miesz ku -
jà ca te ry to rium Pol ski po krew na lud noÊç ukra iƒ skie go i bia ∏o ru skie go po cho dze nia jest bez -
bron na i zo sta ∏a po zo sta wio na w∏a sne mu lo so wi. Rzàd ra dziec ki po le ci∏ wo bec po wy˝ szych oko -
licz no Êci Na czel ne mu Do wódz twu Ar mii Czer wo nej, aby na ka za ∏o woj skom prze kro czyç gra ni c´
i wziàç pod swo jà opie k´ ˝y cie i mie nie lud no Êci Za chod niej Ukra iny i Za chod niej Bia ∏o ru si.

Odpowiedê ambasadora Wac∏awa Grzybowskiego na not´ Wiaczes∏awa Mo∏otowa, Moskwa 17

wrzeÊnia 1939 r. (fragment)

˚a den z ar

gu men tów u˝y

tych w no

cie dla uspra

wie dli wie nia uczy

nie nia z uk∏a

dów pol

sko -

-radziec kich Êwist ków pa pie ru nie wy trzy mu je kry ty ki. We d∏ug mo ich wia do mo Êci g∏o wa paƒ stwa
i rzàd prze by wa jà na te ry to rium Pol ski. Su we ren noÊç paƒ stwa ist nie je, do pó ki ˝o∏ nie rze ar mii re -
gu lar nej wal czà. To, co no ta mó wi o sy tu acji mniej szo Êci na ro do wych, jest non sen sem. Wie lo krot -
nie w na szych roz mo wach mó wi∏ pan o so li dar no Êci s∏o wiaƒ skiej. Gdzie si´ po dzia ∏a wa sza so li -
dar noÊç s∏o wiaƒ ska?

Cyt. za: J. Eisler, M. Sobaƒska-Bondaruk,

Historia 1789–1990. Wybór tekstów êród∏owych dla szkó∏ Êrednich,

Warszawa 1995.

CZ¢Âå II

ZADANIA ZWIÑZANE Z ANALIZÑ èRÓDE¸

WIEDZY HISTORYCZNEJ

(10 punktów)

TEMAT:

W∏adza a spo∏eczeƒstwo w czasach Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej
Zapoznaj si´ z materia∏ami êród∏owymi (od A do F). Nast´pnie wykonaj polecenia zamieszczone
w arkuszu odpowiedzi (zadania od 13 do 18).

èród∏o A

Prze mó wie nie ra dio we Jó ze fa Cy ran kie wi cza

[…] nie trze ba ukry waç fak tu, ˝e zbrod ni czy pro wo ka to rzy wy ko rzy sta li ist nie jà ce bez sprzecz nie

bo làcz ki i nie za do wo le nie w nie któ rych za k∏a dach pra cy z po wo du trud no Êci eko no micz nych [...]
de cy zja o po pra wie niu tych b∏´ dów za pa d∏a ze stro ny rzà du i par tii jesz cze kil ka dni te mu. [...] Nie
prze szko dzi ∏o to pro wo ka to rom w zor ga ni zo wa niu w czwar tek de mon stra cji, któ rà od daw na przy -
go to wy wa li tak ˝e przy po mo cy przy jezd nych or ga ni za to rów. […] al bo wiem cho dzi ∏o o to, aby […],
mia sto Mi´ dzy na ro do wych Tar gów i w okre sie Tar gów – uczy niç te re nem za mie szek. […]. Krew
prze la na […] ob cià ˝y ∏a wro gie Pol sce oÊrod ki im pe ria li stycz ne i re ak cyj ne po dzie mie, któ re sà
bez po Êred ni mi spraw ca mi zajÊç. [...] Ka˝ dy pro wo ka tor czy sza le niec, któ ry od wa ˝y si´ pod nieÊç
r´ k´ prze ciw w∏a dzy lu do wej, niech b´ dzie pew ny, ˝e mu t´ r´ k´ w∏a dza lu do wa od rà bie w in te re -
sie kla sy ro bot ni czej, in te re sie ch∏op stwa pra cu jà ce go i in te li gen cji, w in te re sie wal ki o pod no sze -
nie sto py ˝y cio wej lud no Êci, w in te re sie dal szej de mo kra ty za cji na sze go ˝y cia, w in te re sie na szej
Oj czy zny.

Cyt. za:

Wiek XX w êró d∏ach, oprac. M. So baƒ ska -Bon da ruk i S. B. Le nard, War sza wa 1998.

èró d∏o B

Re zo lu cja Wal ne go Ze bra nia Od dzia ∏u War szaw skie go Zwiàz ku Li te ra tów Pol skich z lu te go 1968 r.

Pi sa rze pol scy zgro ma dze ni […] po ru sze ni za ka zem dal szych przed sta wieƒ Dzia dów Mic kie wi -

cza na Sce nie Te atru Na ro do we go, stwier dza jà:

Od d∏u˝ sze go cza

su mno

˝à si´ i na

si la jà in

ge ren cje w∏adz spra

wu jà cych zwierzch

nic two

nad dzia ∏al no Êcià kul tu ral nà i twór czo Êcià ar ty stycz nà, in ge ren cje do ty czà ce nie tyl ko tre Êci utwo -
rów li te rac kich, lecz tak ˝e ich roz po wszech nia nia i od bio ru przez opi ni´.

Sys tem cen zu ry oraz kie ro wa nia dzia ∏al no Êcià kul tu ral nà i ar ty stycz nà jest ar bi tral ny i nie jaw -

ny, nie okre Êlo ne sà w nim kom pe ten cje posz cze gól nych w∏adz oraz spo sób od wo ∏y wa nia si´ od ich
de cy zji.

Ten stan rze czy za gra ˝a kul tu rze na ro do wej, ha mu je jej roz wój, od bie ra jej au ten tycz ny cha rak -

ter i ska zu je na po st´ pu jà ce wy ja ∏o wie nie. Za kaz, któ ry do tknà∏ Dzia dy, jest te go szcze gól nie ja -
skra wym przy k∏a dem.

[…] Po wo do wa ni tro skà oby wa tel skà wzy wa my w∏a dze PRL do przyw ró ce nia, zgod nie z na szà

wie lo wie ko wà tra dy cjà, to le ran cji i swo bo dy twór czej. Do ma ga my si´ przyw ró ce nia Dzia dów Mic -
kie wi czow skich w in sce ni za cji Ka zi mie rza Dejm ka, któ rych usu ni´ cie ze sce ny wy wo ∏a ∏o zro zu mia -
∏e roz go ry cze nie miesz kaƒ ców sto li cy.

Cyt. za:

Ma te ria ∏y z dzie jów Pol ski 1945–1980, cz. 2, z. 1, Warszawa 1985 r.

Historia. Poziom rozszerzony

Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”

Historia. Poziom rozszerzony

Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”

èród∏o C

Ko mu to s∏u ˝y?

W go dzi nach po po ∏u dnio wych w pià tek w re jo nie Kra kow skie go Przed mie Êcia i No we go Âwia tu

po wsta ∏y za k∏ó ce nia w ru chu ulicz nym i ko mu ni ka cji. Przy czy nà ich by ∏a sy tu acja, ja ka wy two rzy -
∏a si´ na te re nie Uni wer sy te tu War szaw skie go w wy ni ku nie od po wie dzial nych wy stà pieƒ gru py stu -
den tów, do któ rych do ∏à czy ∏y si´ ele men ty chu li gaƒ skie. [...]

Na Uni wer sy te cie War szaw skim co pe wien czas da je znaç o so bie grup ka awan tur ni ków, wy wo -

dzà ca si´ z kr´ gów ba na no wej m∏o dzie ˝y, któ rej ob ce sà tro ski ma te rial ne, praw dzi we wa run ki ˝y -
cia i po trze by na sze go spo ∏e czeƒ stwa. Oni to pró bu jà wy wo ∏y waç co pe wien czas nie po kój, oni to
prze szka dza jà zde

cy do wa nej wi´k

szo Êci m∏o

dzie ˝y, któ

ra pra

gnie si´ uczyç i ko

rzy staç z tych

wszyst kich mo˝ li wo Êci roz wo ju, ja kie jej stwa rza w∏a dza lu do wa. Oni to by li spraw ca mi wczo raj -
szych zajÊç, wy ko rzy stu jàc ja ko pre tekst usu ni´ cie z uczel ni 2 stu den tów zna nych z anar chi stycz -
nych wy stà pieƒ na te re nie Uni wer sy te tu. [...]

Wy stà pie nia stu den tów UW prze nio s∏y si´ po za mu ry uczel ni na uli c´. Prze chod nie przy pa try wa li

si´ roz hi ste ry zo wa nym i roz krzy cza nym m∏o dzie niasz kom po czàt ko wo z dez apro ba tà, a po tem z otwar -
tym obu rze niem. Tym bar dziej, ˝e gru py stu den tów ta mo wa ∏y ruch ulicz ny w go dzi nach po wro tu lu dzi
z pra cy do do mu. Ak tyw spo ∏ecz no -po li tycz ny nie któ rych war szaw skich za k∏a dów pra cy sta ra∏ si´
wspól nie z w∏a dza mi uczel ni roz ∏a do waç sy tu acj´ na wo ∏u jàc do spo koj ne go ro zej Êcia si´. Po nie wa˝
per swa zja nie od nio s∏a skut ku, do ak cji mu sia ∏a wkro czyç OR MO, a na st´p nie Mi li cja Oby wa tel ska.

„˚ycie Warszawy” z 9 III 1968 r.

èród∏o D

Krzysztof Dowgia∏∏o, Ballada o Janku WiÊniewskim

Ch∏opcy z Grabówka, ch∏opcy z Chylonii
Dzisiaj milicja u˝y∏a broni
DzielnieÊmy stali i celnie rzucali.
Janek WiÊniewski pad∏

Na drzwiach ponieÊli go Âwi´tojaƒskà
Naprzeciw glinom, naprzeciw tankom
Ch∏opcy stoczniowcy, pomÊcijcie druha
Janek WiÊniewski pad∏

Huczà petardy, Êcielà si´ gazy
Na robotników sypià si´ razy
Padajà dzieci, starcy, kobiety
Janek WiÊniewski pad∏

Jeden zraniony, drugi zabity
Krwi si´ zachcia∏o s∏upskim bandytom
To partia strzela do robotników
Janek WiÊniewski pad∏

Krwawy Kocio∏ek to kat Trójmiasta
Przez niego ginà dzieci, niewiasty
Poczekaj, draniu, my ci´ dostaniem
Janek WiÊniewski pad∏

Stoczniowcy Gdyni, stoczniowcy Gdaƒska
Idêcie do domu, skoƒczona walka
Âwiat si´ dowiedzia∏, nic nie powiedzia∏
Janek WiÊniewski pad∏

Nie p∏aczcie matki, to nie na darmo
Nad stocznià sztandar z czarnà kokardà
Za chleb i wolnoÊç, za nowà Polsk´
Janek WiÊniewski pad∏

Cyt. za:

Materia∏y z dziejów Polski 1945–1980, cz. 3, z. 2, Warszawa 1985.

èród∏o E

Apel Komitetu Obrony Robotników do spo∏eczeƒstwa i w∏adz PRL z wrzeÊnia 1976 r.

Robotniczy protest przeciwko wygórowanym podwy˝kom, który by∏ wyrazem postawy niemal

ca∏ego spo∏eczeƒstwa, pociàgnà∏ za sobà brutalne przeÊladowania. W Ursusie, Radomiu i innych
miastach bito, kopano i masakrowano aresztowanych demonstrantów. Najszerszy zasi´g mia∏o
wyrzucanie z pracy, co obok aresztowaƒ szczególnie uderzy∏o represjonowanych.

Stosowanie represji z regu∏y zwiàzane by∏o z ∏amaniem prawa przez organa w∏adzy.
Sàdy wydawa∏y orzeczenia bez materia∏u dowodowego. Z pracy wyrzucano naruszajàc

przepisy Kodeksu Pracy. Nie cofni´to si´ przed wymuszaniem przemocà zeznaƒ. Post´powanie
takie nie jest niestety u nas – nowoÊcià. Wystarczy przypomnieç bezprawne represje, które
spad∏y na sygnatariuszy listów protestujàcych przeciwko zmianom w konstytucji: niektórych
wyrzucono z pracy, uczelni, bezprawnie przes∏uchiwano, szanta˝owano. Od dawna jednak
represje nie by∏y tak brutalne i masowe jak ostatnio. Po raz pierwszy od wielu lat
aresztowaniom i przes∏uchiwaniom towarzyszy terror fizyczny.

Ofiary obecnych represji nie mogà liczyç na ˝adnà pomoc ze strony instytucji do tego

powo∏anych, np. zwiàzków zawodowych, których rola jest ˝a∏osna. Pomocy odmawiajà te˝ agendy
opieki spo∏ecznej. W tej sytuacji rol´ t´ musi wziàç na siebie spo∏eczeƒstwo, w interesie którego
wystàpili przeÊladowani. Spo∏eczeƒstwo bowiem nie ma innych metod obrony przez bezprawiem,
jak solidarnoÊç i wzajemna pomoc.

Cyt. za: J. J. Lipski,

KOR, Londyn 1983.

èród∏o F

Dekret o stanie wojennym z 12 XII 1981 r.

Art. 8. 1. W∏aÊciwe organy administracji paƒstwowej mogà, je˝eli wymagajà tego interesy bez -

pie czeƒstwa lub obronnoÊci paƒstwa, wprowadzaç ograniczenia swobody poruszania si´ osób,
polegajàce na nakazie lub zakazie przebywania, albo opuszczania w okreÊlonym czasie
oznaczonych miejsc, obiektów i obszarów. […]

Art. 10. 1. Minister Spraw Wewn´trznych, w drodze rozporzàdzenia, mo˝e wprowadzaç obo wià -

zek:

uprzedniego uzyskania zezwolenia na zmian´ miejsca pobytu sta∏ego i pobytu czasowego,

polegajàcà na przeniesieniu si´ do innej miejscowoÊci,

zameldowania si´ przed up∏ywem 12 godzin od chwili przybycia do okreÊlonej miejscowoÊci. […]
Art. 12. Upra wia nie tu ry sty ki oraz spor tów ˝e glar skich i wio Êlar skich na mor skich wo dach we -

wn´trz nych i te ry to rial nych jest za ka za ne.

Historia. Poziom rozszerzony

Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”

Historia. Poziom rozszerzony

Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”

Art. 13. 1. Zwo ∏y wa nie i od by wa nie wszel kie go ro dza ju zgro ma dzeƒ, a tak ˝e or ga ni zo wa nie i prze -

pro wa dza nie pu blicz nych im prez ar ty stycz nych, roz ryw ko wych i spor to wych oraz zbió rek pu blicz -
nych wy ma ga uprzed nie go uzy ska nia ze zwo le nia w∏a Êci we go or ga nu ad mi ni stra cji paƒ stwo wej.

2. Prze pis ust. 1 nie do ty czy na bo ˝eƒstw i ob rz´ dów re li gij nych ko Êcio ∏ów i zwiàz ków wy zna nio -

wych oraz zbió rek na ce le re li gij ne, od by wa jà cych si´ (pro wa dzo nych) w ob r´ bie ko Êcio ∏ów, ka -
plic i prze zna czo nych wy ∏àcz nie do tych ce lów do mów mo dlitw.

Art. 14. 1. Za wie sza si´ pra wo do straj ków i ak cji pro te sta cyj nych.
2. Udzia∏ w straj ku sta no wi ci´˝ kie na ru sze nie przez pra cow ni ka pod sta wo wych obo wiàz ków

pra cow ni czych, a or ga ni zo wa nie lub kie ro wa nie straj kiem lub ak cjà pro te sta cyj nà mo ˝e byç uzna -
ne za spo wo do wa nie po wa˝ ne go za k∏ó ce nia w funk cjo no wa niu go spo dar ki na ro do wej. […]

Art. 18. 1. Ra da Mi ni strów w dro dze roz po rzà dze nia, mo ˝e wpro wa dziç cen zu r´ prze sy ∏ek pocz -

to wych i ko re spon den cji te le ko mu ni ka cyj nej oraz kon tro l´ roz mów te le fo nicz nych, okre Êla jàc rów -
no cze Ênie or ga ny cen zu ry w∏a Êci we w tych spra wach […]

Art. 42. 1. Oby wa te le pol scy ma jà cy ukoƒ czo ne lat 17, w sto sun ku do któ rych ze wzgl´ du na do -

tychcza so we za cho wa nie si´ za cho dzi uza sad nio ne po dej rze nie, ˝e po zo sta jàc na wol no Êci nie b´ dà
prze strze gaç po rzàd ku praw ne go al bo pro wa dziç b´ dà dzia ∏al noÊç za gra ˝a jà cà in te re som bez pie -
czeƒ stwa lub obron no Êci paƒ stwa, mo gà byç in ter no wa ni na czas obo wià zy wa nia sta nu wo jen ne go
w oÊrod kach od osob nie nia. Po sta no wie nia te nie na ru sza jà im mu ni te tów wy ni ka jà cych z prze pi sów
szcze gól nych. […]

5. In ter no wa nie uchy la si´ w cza sie obo wià zy wa nia sta nu wo jen ne go, je ˝e li w tym cza sie usta -

nà przy czy ny uza sad nia jà ce in ter no wa nie. […]

Art. 46. 3. Kto za bie ra lub u˝y wa po jazd me cha nicz ny w ce lu wy ko rzy sta nia go dla prze pro wa -

dze nia straj ku lub ak cji pro te sta cyj nej, pod le ga ka rze po zba wie nia wol no Êci do lat 3. […]

Art. 48. 2. Kto roz po wszech nia fa∏ szy we wia do mo Êci, je ˝e li mo ˝e to wy wo ∏aç nie po kój pu blicz -

ny lub roz ru chy, pod le ga ka rze po zba wie nia wol no Êci od 6 mie si´ cy do 5 lat.

Art. 48. 3. Kto w ce lu roz po wszech nia nia spo rzà dza, gro ma dzi, prze cho wu je, prze wo zi, prze no -

si lub prze sy ∏a pi smo, druk, na gra nie lub film za wie ra jà ce wia do mo Êci okre Êlo ne w ust. 1 i 2, pod -
le ga ka rze po zba wie nia wol no Êci do lat 5.

Cyt. za:

Wiek XX w êró d∏ach, oprac. M. So baƒ ska -Bon da ruk i S. B. Le nard, War sza wa 1998.

AR KUSZ OD PO WIE DZI

Na pod sta wie êró de∏ A

Za da nie 13. (2 pkt)

Po daj mie siàc i rok oraz mia sto, w któ rym do sz∏o do wy da rzeƒ opi sa nych w tek Êcie êró d∏o wym.
Oceƒ ra cje pre mie ra Cy ran kie wi cza i uza sad nij swo jà opi ni´.

Na pod sta wie êró de∏ B

Za da nie 14. (1 pkt)

Wy ja Ênij, ja kie wy da rze nia spo wo do wa ∏y wy da nie re zo lu cji przez ZLP i przed staw w∏a sny mi s∏o wa -
mi ˝à da nia ZLP.

Historia. Poziom rozszerzony

Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”

Historia. Poziom rozszerzony

Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”

Na pod sta wie êró d∏a C i wie dzy po za êró d∏o wej

Za da nie 15. (2 pkt)

Wy ja Ênij, co za sz∏o w War sza wie na po czàt ku mar ca 1968 r. Ja kie by ∏y przy czy ny wy da rzeƒ? Ko go
okre Êla no ja ko „ba na no wà m∏o dzie˝”?

Na pod sta wie êró d∏a D i wie dzy po za êró d∏o wej

Za da nie 16. (2 pkt)

Opisz w∏a sny mi s∏o wa mi wy da rze nia wspo mnia ne w wier szu. W opi sie uwzgl´d nij przy czny i skut -
ki wy da rzeƒ oraz ich czas (mie siàc i rok) i miej sce. Wy t∏u macz, jak na le ˝y ro zu mieç okre Êle nie
„krwa wy Ko cio ∏ek”.

Na pod sta wie êró d∏a E i wie dzy po za êró d∏o wej

Za da nie 17. (1 pkt)

Przed staw po wo dy pro te stu ro bot ni cze go w 1976 r., for my re pre sji za sto so wa nych przez w∏a dz´ i na -
zw´ or ga ni za cji, któ ra wy sto so wa ∏a cy to wa ny apel.

Na pod sta wie êró d∏a F

Za da nie 18. (2 pkt)

Opisz zmia ny w ˝y ciu co dzien nym Po la ków, ja kie wpro wa dzi∏ cy to wa ny de kret. Wy ja Ênij po j´ cie in -
ter no wa nie.

Historia. Poziom rozszerzony

Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”