Nadpobudliwość psychoruchowa-czym jest? Jak pomóc dziecku

z syndromem nadruchliwości?

opracowała M. Chojecka

Czym jest nadpobudliwość psychoruchowa?

Bardzo często o dzieciach z syndromem nadpobudliwości

psychoruchowej mówi się: „trudne dzieci”. Często nie docenia się ich potencjału
możliwości, wiadomości i umiejętności, ponieważ mają problemy z ich
wykorzystaniem.
Jeżeli nie mamy świadomości na czym polega zjawisko nadpobudliwości
psychoruchowej istnieje prawdopodobieństwo, że skrzywdzimy nadpobudliwe
dziecko brakiem zrozumienia i niewłaściwymi oddziaływaniami
wychowawczymi, które w założeniu miały mu pomóc.

Przyjrzyjmy się zatem portretowi dziecka z syndromem

nadpobudliwości psychoruchowej (wcześniejsze nazwy: zespół
hiperkinetyczny wieku dziecięcego, zespół minimalnego uszkodzenia mózgu,
zespół minimalnej dysfunkcji mózgu, wczesnodziecięcy zespół
psychoorganiczny, deficyt uwagi, zespół deficytu uwagi i nadruchliwości),
aktualnie obowiązują : wg Klasyfikacji Amerykańskiego Towarzystwa
Psychiatrycznego ( DSM-IV ) – zespół nadpobudliwości psychoruchowej
z zaburzeniami koncentracji uwagi ( ADHD ), wg proponowanej przez
Światową Organizację Zdrowia międzynarodowej klasyfikacji chorób (ICD-10)
–zespół hiperkinetyczny .

Nadpobudliwy noworodek jest bardzo niespokojny, płaczliwy,

nadwrażliwy na bodźce z otoczenia ( dźwięki, barwy, ruch ). Śpi krótko, często
się budzi. Od urodzenia jest to dziecko, które bardzo absorbuje swoich
rodziców.

Kiedy zaczyna chodzić nie można go ani na chwilę spuścić z oczu,

ponieważ jego ruchliwość oraz impulsywność i brak świadomości
niebezpieczeństw, na jakie się naraża, stanowią dla niego ogromne zagrożenie.
W aktywności ruchowej jest niezgrabny. Jego ruchy są niezdarne,
nieprecyzyjne, towarzyszy im wiele współruchów, czyli ruchów bezcelowych,
niepotrzebnych. Wynikają one ze słabej koordynacji ruchowej, której
przejawem jest często obniżona sprawność manualna, przejawiająca się
w trudnościach w wiązaniu sznurowadeł, zapinaniu guzików, czy w okresie
nauki szkolnej- w pisaniu.

Dziecko nadpobudliwe wykazuje, w porównaniu ze swoimi rówieśnikami,

wzmożoną aktywność i ruchliwość. Nie potrafi dłużej usiedzieć na jednym
miejscu. Nie potrafi dłużej zająć się jedną czynnością. W okresie nauki szkolnej
wykazuje się brakiem cierpliwości i wytrwałości w doprowadzaniu zadań
do końca. Ma też ogromne problemy z wysiedzeniem 45minut na lekcji
bez zaczepiania kolegów, rozmawiania z nimi, poszukiwania wciąż nowych,
interesujących rzeczy w otoczeniu.

W kontaktach z rówieśnikami dziecko nadpobudliwe bardzo łatwo

wchodzi w konflikty z powodu impulsywności. Zazwyczaj nie myśli
o konsekwencjach działań, jakie podejmuje i dlatego łatwo naraża się swoim
zachowaniem innym dzieciom. Poza tym nie potrafi nawiązać z nim współpracy
w zabawie. Lepiej czuje się w kontakcie z jednym lub dwoma rówieśnikami niż
w dużej grupie.

Dziecko nadpobudliwe charakteryzuje się nieelastyczną osobowością. Jest

nieustępliwe w swoim postępowaniu, uparte i źle znosi zmiany w najbliższym
otoczeniu. Wszelkie odstępstwa od rutyny mogą wywoływać u niego wybuchy
złości lub prowadzić do huśtawki nastrojów.

Inną, często występującą cechą rozwojową towarzyszącą

nadpobudliwości jest opóźnienie rozwoju mowy wyrazistej. W pierwszym roku
życia mowa rozwija się prawidłowo, zahamowanie następuje, gdy powinna
pojawić się mowa zdaniowa. U wielu dzieci pojawiają się również problemy
z artykulacją, wymagające terapii logopedycznej.

U dzieci nadpobudliwych często występują zaburzenia snu: trudności

z zasypianiem, koszmary senne, mówienie przez sen, lunatykowanie.

Kiedy dziecko nadpobudliwe rozpoczyna karierę szkolną okazuje się, że

jedną z ogromnych barier w uzyskiwaniu pozytywnych efektów w pracy jest
jego krótkotrwała, niestabilna uwaga. Dziecko nie potrafi skupić się dłużej nad
żadną czynnością. Problem stanowi również wysłuchanie bardziej złożonego,
dłuższego polecenia nauczyciela.

Dodatkowo występuje zazwyczaj osłabiona pamięć krótkotrwała czyli

obniżenie sprawności w zakresie zdolności do przechowywania w pamięci nowo
pozyskanych informacji na kilka godzin, dni lub tygodni. Powoduje to ogromne
trudności w zapamiętywaniu wiadomości z lekcji, a szczególne problemy
stwarza takim dzieciom utrwalenie tabliczki mnożenia.

Wreszcie, u dzieci z zaburzeniami koncentracji uwagi występuje ryzyko

wystąpienia trudności w nauce o charakterze dysleksji rozwojowej, a więc
dysleksji czyli trudności w nauce czytania, dysgrafii czyli trudności
w opanowaniu czytelnego i kształtnego pisma, dysortografii, a więc trudności
w opanowaniu ortografii lub dyskalkulii - oznaczającej trudności w liczeniu.

Podsumowując przedstawiony portret należy zwrócić uwagę na trzy główne
objawy nadpobudliwości psychoruchowej:

1. nadmierną ruchliwość,

2. nadmierną impulsywność,

3. nasilone zaburzenia uwagi, czyli problemy z koncentracją.

Jakie są przyczyny występowania ADHD ?

Przyczynami nadpobudliwości od strony biologicznej mogą być różne

czynniki uszkadzające centralny układ nerwowy w okresie jego kształtowania
się, a więc w okresie ciąży i porodu, ale i później.

Objawy nadpobudliwości dziecięcej występują na skutek

współwystępowania czynników biologicznych z czynnikami społecznymi,
takimi jak: niekorzystna atmosfera w rodzinie; wymagania, którym dziecko nie
jest w stanie sprostać; niewłaściwe oddziaływania wychowawcze;
niezaspokajanie podstawowych potrzeb emocjonalnych dziecka.

Mówi się również o tym, iż przyczyną nadpobudliwości jest opóźnienie

dojrzewania układu nerwowego i że jest to cecha dziedziczona w linii męskiej.
Dlatego dzieci nadpobudliwe to przede wszystkim chłopcy.
Centralny układ nerwowy dojrzewa do około 14 roku życia dziecka. Jeżeli
dziecko ma świadomych problemu rodziców, którzy pomagają mu poradzić
sobie z problemami, ma szansę na stopniowe zmniejszanie się nadpobudliwości
w wyniku dojrzewania struktur układu nerwowego.
Jeżeli jednak dziecko nie uzyska właściwego wsparcia nadpobudliwość
w starszym wieku może przerodzić się w zaburzenia zachowania o charakterze
nerwicowym lub agresywnym. Nerwica pojawia się jako efekt prób
dostosowania się nadpobudliwego dziecka za wszelką cenę do oczekiwań
społecznych, co nieuchronnie wiąże się z wpędzaniem się w poczucie winy,
obniżaniem poczucia własnej wartości, kształtowaniem lęku przed oceną, czy
kontaktami społecznymi. Natomiast agresja jest efektem sytuacji, kiedy dziecko
próbuje przeciwstawić się zasadom, których nie jest w stanie do końca wypełnić
oraz sankcjom społecznym, których nie akceptuje.

Co robić? Jak pomóc dziecku?

Aby wiedzieć z jakim problemem mamy do czynienia musi on zostać

rozpoznany. Nadpobudliwość psychoruchową może stwierdzić: psycholog,
psychiatra, neurolog lub pediatra.

Lekarze najczęściej, przy stwierdzeniu nadpobudliwości znacznego

stopnia, mogą zaproponować leczenie farmakologiczne, a więc podanie
środków, które zakłada, że:

♦ dziecku będzie łatwiej skupić się podczas nauki i pracy,

♦ zacznie słyszeć, co się do niego mówi,

♦ łatwiej mu będzie zapanować nad swoją potrzebą ruchu i mówienia,

♦ łatwiej mu będzie przez chwilę pomyśleć zanim coś zrobi.

Psycholodzy natomiast najczęściej oferują pomoc terapeutyczną w postaci

indywidualnych lub grupowych spotkań z dzieckiem, które mają mu pomóc
w codziennym przezwyciężaniu jego problemów, a także w postaci konsultacji
z jego rodzicami w celu ustalenia właściwych sposobów oddziaływania
i wspierania dziecka.

Jak rodzice mogą pomagać swoim dzieciom na co dzień ?

W oddziaływaniach wychowawczych niezmiernie ważne jest:
™ jasne określanie i przestrzeganie ustalonych zasad postępowania; należy

uporządkować świat dziecka, ustalić co można robić, czego robić nie należy
i dlaczego; zasady działają jak znaki drogowe, pomagają dziecku
zorientować się w oczekiwaniach otoczenia i utrwalać zachowania zgodne
z obowiązującymi zasadami moralno-społecznymi,

™ rutyna w codziennych czynnościach; ustalenie godzin w ciągu dnia

przeznaczonych na posiłki, odrabianie lekcji i różnego rodzaju wypoczynek
np. zaplanowanie zajęć ruchowych na świeżym powietrzu po zajęciach
szkolnych, a wieczorem, przed snem gier planszowych, rozmów, wspólnego
czytania bajek, opowiadania opowieści itp.(dziecko potrzebuje rutyny,
ponieważ ma trudności z mobilizacją)

™ przygotowywanie dziecka do ważnych dla niego zmian oraz każdej nowej

sytuacji poprzez dokładne opowiadanie mu na czym będą polegać zmiany
i czego może spodziewać się w nowej sytuacji,

™ podpowiadanie dziecku co powinno zrobić, jak się zachować, kiedy wyraźnie

widać, że nie wie jak sobie poradzić w nowej sytuacji,

™ przypominanie dziecku, aby na chwilę się zatrzymało i pomyślało, zanim coś

zrobi,

™ formułowanie krótkich, prostych poleceń; można poprosić dziecko, aby je

powtórzyło; należy mówić do dziecka prosto i konkretnie,

™ dzielenie zadań na etapy,

™ umożliwianie dziecku działania we własnym tempie; pośpiech zazwyczaj

wywołuje dezorganizację pracy i powoduje wiele pomyłek,

™ nagradzanie nawet za część dobrze wykonanego zadania, za poprawę,

za doskonalenie się, a nie za bycie doskonałym,

™ uświadamianie dziecku mocnych stron, kształtowanie jego poczucia własnej

wartości poprzez zwracanie uwagi na jego umiejętności, pozytywne cechy
charakteru i zachowania,

™ unikanie koncentrowania się na upominaniu dziecka i jego niewłaściwym

zachowaniu,

™ stosowanie głównie perswazji, unikanie krzyku czy kar fizycznych, ponieważ

wzmagają napięcie emocjonalne dziecka i jego upór,

™ w sytuacjach napadu złości: odseparowanie dziecka, umożliwienie mu

odzyskania spokoju, a następnie porozmawianie o tym co się zdarzyło,
podjęcie próby ustalenia przyczyn zachowania dziecka i udzielenia mu
wskazówek lub pomocy,

™ jeżeli dziecko wykazuje dużą nadaktywność i problemy w koncentrowaniu

uwagi, które istotnie utrudniają mu funkcjonowanie w grupie rówieśniczej
oraz mają niekorzystny wpływ na postępy w nauce, należy skonsultować się
z psychologiem w poradni psychologiczno-pedagogicznej, który, jeśli uzna
za stosowne, może zalecić dodatkowe zajęcia korekcyjno-kompensacyjne,
konsultację logopedyczną, terapię indywidualną lub grupową lub konsultację
u lekarza psychiatry w celu podjęcia decyzji, czy wskazane jest leczenie
farmakologiczne,

™ co prawda wyniki badań nie potwierdziły istotnego wpływu tzw. diety

eliminacyjnej na sposób funkcjonowania dziecka nadpobudliwego, jednak
z relacji rodziców, którzy ją stosowali wynika, iż ma ona wpływ na znaczną
poprawę zachowania takich dzieci; polega ona na eliminowaniu z diety
składników pokarmów, które mają istotny wpływ na funkcjonowanie układu
nerwowego i u dzieci nadpobudliwych mogą powodować nasilenie objawów;
mogą to być np.: AMINY - składniki serów, czekolady, wędlin, przedmiotów
rybnych , SALICYLANY - zawarte w owocach, warzywach, orzechach,
miodzie, dżemie, kawie, herbacie, GLUTAMINIAN SODU – składnik
przypraw, zup, sosów w proszku, pomidorów, grzybów oraz wszelkie
BARWNIKI I KONSERWANTY; warto zwrócić uwagę co dziecko
niechętnie jada i nie zmuszać go do jedzenia; można też zaobserwować, czy
jakieś pożywienie nie wzmaga nadaktywności i problemów z koncentracją
uwagi dziecka i czasowo dane pokarmy wykluczyć, sprawdzając, czy
następuje poprawa; przy braku poprawy w ciągu kilku tygodni nie należy
diety kontynuować.

Niniejsze opracowanie powstało w oparciu o następujące pozycje, które
w przystępny sposób przybliżają ten bardzo aktualny dzisiaj problem:

1. Prekop, J., Schweizer, Chr., Niespokojne dzieci. Poradnik dla

zaniepokojonych rodziców, Media Rodzina of Poznań, Poznań 1997

2. Serfontein, G., Twoje nadpobudliwe dziecko, Prószyński i S-ka, Warszawa

1999

3. Wolańczyk, T., Kołakowski, A., Skotnicka, M., Nadpobudliwość

psychoruchowa u dzieci. Prawie wszystko, co chcielibyście wiedzieć,
Wydawnictwo BiFolium, Lublin 1999

4. Kołakowski A., Pisula A., Skotnicka M., Dziecko nadpobudliwe w szkole.

Objawy i sposoby pomocy., Centrum CBT

5. Opolska T., Potempska E., Dziecko nadpobudliwe. Program korekcji

zachowań, CMPPP MEN, Warszawa 1999

6. Neuhaus, C., Dziecko nadaktywne. Niedobór uwag i nadpobudliwość

ruchowa u dzieci. Jak pomóc?, Bauer-Weltbild Media Sp. z o.o., Warszawa
2003 (księgarnia internetowa:

www.kdc.pl

)

7. Pfiffner L.J., Wszystko o ADHD. Kompleksowy, praktyczny przewodnik dla

nauczycieli, Zysk i S-ka Wydawnictwo, Poznań 2004