opiekun_w_domu_pomoc_społ_346[04].Z2.03

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Cechy zbiorowości lokalnej

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Formy integracji społecznej

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Zaburzenia przystosowania społecznego

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Proces socjalizacji

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Struktura i funkcje grupy

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6. Grupy pierwotne, wtórne i celowe

4.6.1. Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające

4.6.3. Ćwiczenia

4.6.4. Sprawdzian postępów

4.7. Grupa rówieśnicza

4.7.1. Materiał nauczania

4.7.2. Pytania sprawdzające

4.7.3. Ćwiczenia

4.7.4. Sprawdzian postępów

4.8. Mechanizmy oddziaływania grupy

4.8.1. Materiał nauczania

4.8.2. Pytania sprawdzające

4.8.3. Ćwiczenia

4.8.4. Sprawdzian postępów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9. Metody pracy socjalnej: praca z indywidualnym przypadkiem, organizacja

środowiska lokalnego

4.9.1. Materiał nauczania

4.9.2. Pytania sprawdzające

4.9.3. Ćwiczenia

4.9.4. Sprawdzian postępów

4.10. Zasady pracy grupowej, grupy zadaniowe

4.10.1. Materiał nauczania

4.10.2. Pytania sprawdzające

4.10.3. Ćwiczenia

4.10.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z zakresu integrowania

podopiecznego ze środowiskiem lokalnym. Poradnik pomoże Ci nabyć podstawowe
umiejętności przydatne do współpracy z osobami przebywającymi w domu pomocy
społecznej.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś posiadać przed
przystąpieniem do korzystania z poradnika,

−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia złożonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,

−

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

−

ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,

−

sprawdzian postępów,

−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczanie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,

−

literaturę uzupełniającą.

Schemat układu jednostek modułowych

346[04].Z2.01

Organizowanie różnych

form spędzania czasu

wolnego

346[04].Z2

Aktywizacja osób starszych

346[04].Z2.02

Stosowanie terapii zajęciowej

w procesie aktywizacji

podopiecznego

346[04].Z2.03

Integrowanie

podopiecznego ze

środowiskiem lokalnym

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

rozpoznawać potrzeby i problemy osób niepełnosprawnych, mieszkańców domu pomocy
społecznej,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

stosować umiejętności komunikacji interpersonalnej,

−

wspierać osoby niepełnosprawne w korzystaniu z kompleksowej rehabilitacji,

−

korzystać z różnych metod pracy z podopiecznymi,

−

współpracować w grupie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

−

określić cechy zbiorowości lokalnej i jej wpływ na socjalizację jednostki,

−

wyjaśnić pojęcie przystosowania społecznego,

−

określić wpływ czynników środowiskowych na powstanie zaburzeń przystosowania
społecznego,

−

wyjaśnić znaczenie i celowość integracji podopiecznego ze środowiskiem lokalnym,

−

określić formy integracji podopiecznego ze środowiskiem,

−

wskazać możliwości współdziałania opiekuna ze środowiskiem lokalnym,

−

scharakteryzować formalne i nieformalne systemy pomocy funkcjonujące w ramach
pomocy społecznej,

−

nawiązać współpracę z instytucjami w środowisku lokalnym działającymi na rzecz
integracji,

−

zorganizować grupę wsparcia dla osoby niepełnosprawnej,

−

zidentyfikować mechanizmy oddziaływania grupy na osobę niepełnosprawną,

−

zaprojektować pracę z różnymi grupami podopiecznych,

−

zastosować obowiązujące zasady organizacji pracy grupowej,

−

zastosować efektywne metody pracy z grupą,

−

przygotować podopiecznego do racjonalnego wykorzystania czasu wolnego,

−

zastosować różne formy terapii zajęciowej w pracy grupowej i indywidualnej,

−

zaprojektować różne formy wypoczynku podopiecznego,

−

wykazać znaczenie wychowawczego podejścia do pracy z podopiecznymi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZENIA

4.1. Cechy zbiorowości lokalnej

4.1.1. Materiał nauczania

Podstawowymi pojęciami nauki o zbiorowościach ludzkich, wymagającymi wyjaśnienia

są: zbiorowość ludzka, regionalizm, społeczność lokalna i regionalna.

Zbiorowość ludzka jest to zbiór ludzi uwarunkowany zespołem cech. Zbiorowości

ludzkie są przedmiotem badań dla wielu dyscyplin naukowych, jednak żadna z tych nauk nie
obejmuje problemu całościowo, uwzględnia jedynie charakterystyczne dla siebie cechy.
Dowodem na to jest własne nazewnictwo zbiorowości ludzkich takich jak: populacja, szczep,
grupa społeczna, grupa lokalna, grupa sąsiedzka, rasa, konsumenci itp. [12].

Problemami zmian zbiorowości ludzkich w liczbie i składzie, według płci i wieku,

w czasie zajmuje się głównie demografia. Ze względu na płeć możemy wyróżnić zbiorowości
ludzi w klasztorach, więzieniach, itp.

Etnografowie traktują zbiorowości ludzkie jako zjawiska psychiczno-kulturowe, zajmują

się  stanem  i  rozwojem  kultury  w  różnych  grupach  etnicznych.  Grupę  etniczną  stanowi
zbiorowość  posiadająca  własny  język,  poczucie  tożsamości,  własną  nazwę  i  kulturę.  Biorąc
pod  uwagę  wymienione  cechy  za  zbiorowość  ludzką  zarówno  lokalną  jak  i  regionalną
możemy  uznać  lud,  szczep,  plemię,  naród,  ludzkość  [10].  Społeczeństwo  dzieli  się  więc  na
zbiorowości: lokalne i regionalne.

Społeczność lokalna to szczególny rodzaj zbiorowości ludzkiej. Według socjologów

cechuje się ona wyraźnie rozwiniętymi interakcjami społecznymi, poczuciem przynależności
do określonego zbioru ludzkiego i terytorium oraz sposobem życia.

Odrębną grupą lokalną będą ludzie zamieszkujące domy starców. Społeczność regionalna

to społeczność identyfikująca się z większym terytorium.

Pojęcie zbiorowości jest więc terminem wieloznacznym.
W skali świata zbiorowością regionalną będzie ludność poszczególnych kontynentów

lokalną zaś ludność poszczególnych państw.

W zależności od cech branych pod uwagę można by wymienić w nieskończoność

zbiorowości ludzkie, zarówno lokalne jak i regionalne. Cechy człowieka dzielimy na:

−

absolutne – cechy te posiada każdy człowiek niezależnie od innych osób jak np. grupa
krwi, wiek, płeć,

−

relatywne – są określone przez wzorce zewnętrzne i tracą sens bez płaszczyzny
porównawczej np.: stan cywilny, ojcostwo, stopień wykształcenia.
Najczęściej pojawiające się zespoły cech to:

−

cechy geograficzne (miejsce urodzenia, miejsce zamieszkania, miejsce pracy, różne
przestrzenne właściwości relatywne),

−

cechy biologiczne (grupa krwi, rasa, wzrost, cechy antropologiczne),

−

cechy demograficzne (płeć, wiek, stan cywilny),

−

cechy ekonomiczne (zawód wykonywany i wyuczony, źródło utrzymania, staż pracy),

−

cechy kulturowe (język ojczysty, narodowość, wyznanie, podział na miasto i wieś),

−

cechy społeczne (obywatelstwo, stanowisko służbowe).
Wyróżniamy także cechy elementarne:

−

proste – określone jedną cechą,

−

złożone – określone za pomocą kilku cech.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zbiorowości ludzkie na których skupia się geograf warunkowane zespołem cech to takie,

które ze względu na te cechy przestrzenne i pełnione funkcje stanowią odrębne ugrupowania
przestrzenne. Do takich zbiorowości należą mikrogrupy czyli: rodzina, gospodarstwo
domowe, mieszkańcy bloku i makrogrupy czyli: społeczności lokalne, grupy etniczne, narody
[29]. Charakteryzuje je istnienie ograniczonej ilości wartości i sposobów postępowania, które
są różne od kultury całego społeczeństwa.

Biorąc pod uwagę cechy biologiczne, wspólną historię i tożsamość możemy wyróżnić

jedną z najmniejszych zbiorowości lokalnych jaką jest rodzina. Większą zbiorowością od
rodziny jest grupa sąsiedzka. Członków tej społeczności łączą cechy ekonomiczne, społeczne
i geograficzne. W skali kraju doskonałym przykładem zbiorowości lokalnych są osady
wiejskie i osady miejskie.

Zbiorowości lokalne doskonale widać na przykładzie zróżnicowania przestrzennego

miast. Znaczącą rolę dla zbiorowości lokalnych odgrywa tożsamość. Jednym z podstawowych
kryteriów  jest  stopień  identyfikacji  człowieka  z  określoną  przestrzenią,  tzw.  „ojczyzną
lokalną”  czyli  miejscem  rodzinnej  ziemi  oraz  emocjonalny  związek  ze  światem  znanym
z wczesnego dzieciństwa  i  młodości [29]. Tożsamość odgrywa ważną rolę w życiu wspólnot
lokalnych  i  regionalnych,  jednostki  zbiorowości  odczuwają  znaczny  sentyment  do  miejsca,
które łączy tą społeczność.

Każda jednostka jednocześnie należy do kilku grup społecznych i porusza się w rożnych

„przestrzeniach społecznych” [10]. Między dwoma jednostkami zachodzi więź społeczna
wtedy, gdy należą do tej samej grupy społecznej. Wśród zbiorowości regionalnych Polski
możemy wyróżnić między innymi górali, Kaszubów, Ślązaków i wiele innych.

W obrębie państw odrębne zbiorowości lokalne tworzą także mniejszości narodowe,

migranci, turyści. Uwzględniając kryteria prawno-administracyjne, możemy wyróżnić
zbiorowości regionalne ze względu na podział administracyjny. Zbiorowości takie tworzyć
będą ludzie zamieszkujący dane województwo.

Jak widać, rodzaje i wielkości zbiorowości ludzkich są zróżnicowane. Możemy wyróżnić

także  zbiorowości  ukryte,  które  powstają  dzięki  więziom  sytuacyjnym  łączącym  ludzi,
którym  nie  towarzyszą  żadne  ramy  organizacyjne,  a  nawet  świadomość  uczestnictwa.
Przykładem  takich  zbiorowości  mogą  być  klienci  centrum  handlowego  lub  dojeżdżający  do
pracy do innego miasta tym samym środkiem transportu.

Aby wyznaczyć zbiorowość należy więc dokonać uporządkowania zbiorów elementów:

−

materialnych,

−

językowych,

−

pojęciowych.
Łącząc te elementy w grupy tworzymy jedną zbiorowość, inną utworzymy dokonując

podziału czyli dokonując klasyfikacji.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jak można zdefiniować pojęcie zbiorowości lokalnej?
2.  Jakie są cechy uwzględniane przy określaniu zbiorowości lokalnej?
3.  Podaj przykład zbiorowości lokalnej?
4.  Jak traktują zbiorowości ludzkie etnografowie?
5.  Czym są mniejszości narodowe?
6.  Uporządkowania jakich elementów wymaga wyznaczenie zbiorowości?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie analizy wyników obserwacji najbliższego otoczenia scharakteryzuj

zbiorowość lokalną, i zapisz jej cechy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeanalizuj wynik obserwacji najbliższego otoczenia,
2)  określić cechy wybranej zbiorowości,
3)  zapisać cechy na kartkach papieru,
4)  przeanalizować i pogrupować otrzymane wyniki,
5)  zaprezentować pracę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz papieru,

−

pisaki,

−

podręcznik dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Przedstaw cechy społeczności lokalnej po obejrzeniu odcinka nr 4 pt. „Pierwsza noc”

serialu „Alternatywy 4” (czas trwania filmu 51 minut).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  obejrzeć film,
2)  określić cechy wybranej społeczności,
3)  cechy zbiorowości zapisać na brystolu,
4)  przeanalizować i pogrupować otrzymane wyniki,
5)  wziąć udział w dyskusji, zaprezentować swoje spostrzeżenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

telewizor,

−

odtwarzacz DVD,

−

płyta z filmem „Alternatywy 4”, odcinek 4 pt. „Pierwsza noc”,

−

brystol,

−

pisaki,

−

poradnik dla ucznia.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić zbiorowość lokalną?



2) określić cechy geograficzne?



3) określić cechy biologiczne?



4) zdefiniować cechę ekonomiczną?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Formy integracji społecznej

4.2.1. Materiał nauczania

Integracja społeczna jest terminem używanym w socjologii i innych naukach

społecznych. Jest to proces włączania się do zasadniczej części społeczeństwa różnorodnych,
zwykle mniejszościowych grup społecznych takich, jak:

−

mniejszości narodowe,

−

uchodźcy,

−

emigranci i repatrianci, itp.
W konsekwencji uzyskują możliwości, prawa i usługi dotychczas dostępne tylko dla

większości.

J. Tokarski nazywa integrację społeczną zespoleniem i zharmonizowaniem elementów

zbiorowości społecznej, rozumianej jako intensywność i częstotliwość kontaktu między
członkami danej zbiorowości oraz jako akceptację w obrębie wspólnych systemów wartości,
norm i ocen [27, s.309].

Natomiast R. Kościelska zauważa, że „integracja w procesie wychowania przebiega

w rodzinie,  szkole  i  szerszym  środowisku,  wśród  rówieśników  i  osób  dorosłych.  Integracja
w rodzinie przebiega od obojętnego traktowania, tolerowania i naturalnego przyjęcia w skład
rodziny,  aż  do  świadomego  akceptowania.  Integracja  w  szkole  jest  zagadnieniem  bardziej
skomplikowanym,  szczególnie  gdy  w  grę  wchodzą  jednostki  z  większymi  odchyleniami.
Integracja w szerokim środowisku, wśród rówieśników i dorosłych może przebiegać w formie
zorganizowanej:  wycieczki,  zabawy.  Formy  niezorganizowane  występują  w  czasie
dowolnych spotkań i zabaw z kolegami, z sąsiadami, w szkole, na ulicy” [13, s. 26].

Szczególne znaczenie integracja ma w przypadku osób niepełnosprawnych.
Integracja osób niepełnosprawnych stała się w ostatnich latach tematem wzbudzającym

duże  zainteresowanie  opinii  publicznej.  Zarówno  teoria,  jak  i  praktyka  dotycząca  procesu
integracji  osób  niepełnosprawnych  w  społeczeństwie  zwracają  szczególną  uwagę  na  rozwój
tego  procesu  w  środowisku  rodzinnym,  od  którego  w  głównej  mierze  zależą  szanse  dzieci
niepełnosprawnych na przyszłą integrację.

Pojęcie integracji jest kluczową kategorią nowoczesnego europejskiego myślenia

o osobach  niepełnosprawnych.  Można  je  rozpatrywać  w  wąskim  rozumieniu  jako
zagwarantowanie  tej  grupie  osób  prawa  do  edukacji  lub  pracy  w  normalnych  strukturach
społecznych.  W  szerokim  rozumieniu  tego  słowa  chodzi  o  przygotowanie  osób
niepełnosprawnych do życia w społeczeństwie oraz ukształtowanie umiejętności wzajemnego
współżycia w kontaktach międzyosobniczych [19, s. 356].

Integracja to proces scalania, łączenia w całość; w odniesieniu do struktur społecznych

pojęcie to oznacza spontaniczny, stymulowany bądź sterowany proces tworzenia się więzi
między jednostkami na podstawie zainteresowań, postaw, potrzeb czy emocji jednostek.

O integracji mówi się w znaczeniu:

−

jednostkowym – łączenia się jednostek,

−

grupowym – scalanie podgrup w szersze całości.
W Polsce stosuje się kilka typów integracji grupowej. Są to:

−

klasy specjalne dla uczniów upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim, organizowane
w zbiorowych szkołach,

−

klasy z nauką zawodu dla uczniów z opóźnieniami w nauce i trudnościami
wychowawczymi organizowane zależnie od potrzeb w szkołach podstawowych,

−

klasy specjalne dla uczniów z różnym rodzajem upośledzenia w szkołach zawodowych,

−

specjalne grupy wychowawcze w internatach i ośrodkach szkolno-wychowawczych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

specjalne oddziały w żłobkach i przedszkolach, np. dla dzieci z porażeniem mózgowym,
z padaczką, upośledzonych umysłowo głębszego stopnia [16].
Wyróżnić możemy następujące rodzaje integracji:

−

integracja fizyczna – niepełnosprawni żyją wśród pełnosprawnych, ale nie ma między
nimi bliskiego kontaktu, wspólnych działań (żyją obok siebie),

−

integracja funkcjonalna – dzieci niepełnosprawne i pełnosprawne realizują wspólne
działania, korzystają z tego samego materiału, z podobnego wyposażenia,

−

integracja społeczna – osoba niepełnosprawna jest członkiem grupy, kontakty nawiązuje
spontanicznie, dostrzega samą siebie i jest spostrzegana przez innych jako członek grupy,
uczestniczy w decyzjach grupy, pełni rolę społeczną.
Innego podziału integracji dokonał W. Bachmann [2].
Wyodrębnił integrację socjalną, którą uważa za wspólne uczenie się zachowań

społecznych, przeżywania poczucia wartości, uznania satysfakcji w grupie, dopasowanie się
do grupy w równej mierze. Mówiąc o szkole podstawowej i przedszkolu rozróżnia:

−

integrację pośrednią – to wyuczenie się zachowań społecznych,

−

integrację warunkową – to możliwość wspólnego uczenia się pełnosprawnych
i niepełnosprawnych dzieci i młodzieży,

−

integrację kooperacyjną – to współuczestniczenie wszystkich uczniów poprzez specjalne
środki wychowawcze i pedagogiczne,

−

integrację totalną – to rozwiązanie wszystkich szkół specjalnych na rzecz jednego,
wspólnego procesu szkolnego.

Drugą grupą wyodrębnioną przez W. Bachmanna to integracja poznawcza (intelektualna).

Polega ona na takim kształtowaniu nauczania, gdzie optymalnie wspierany jest nie tylko
uczeń przeciętny lecz także zdolny.

Społeczna integracja osób niepełnosprawnych stanowi humanitarny nurt przemian

społecznych na rzecz osób, przeciwstawiający się izolacji i dyskryminacji.

W Polsce głównym propagatorem idei był prof. Aleksander Hulek. Według niego

integracja obejmuje ludzi niepełnosprawnych niezależnie od wieku i dotyczy wszystkich
życiowych sytuacji człowieka. Następuje pełne ich uczestnictwo we wszystkich dziedzinach
życia społecznego [9].

O rzeczywistej integracji można mówić wtedy, gdy osoby niepełnosprawne pozostają

w autentycznych więziach społecznych z innymi ludźmi, mają poczucie akceptacji
i przynależności do grupy społecznej, którą tworzą oraz aktywnie uczestniczą w jej życiu, są
bezpieczni i odnoszą sukcesy.

Społeczna integracja osób niepełnosprawnych stanowi humanitarny nurt przemian

społecznych na rzecz tych osób, przeciwstawiając się ich izolacji i dyskryminacji [16, s. 11].

Już prawie od trzydziestu lat urzeczywistniana jest w naszym społeczeństwie idea

integracji osób niepełnosprawnych, zdobywająca powszechną akceptację. Jej wdrażanie
spowodowało wiele korzystnych zmian zarówno w świadomości społecznej, jak i życiu osób
niepełnosprawnych oraz w systemie instytucji funkcjonujących na rzecz tych osób.

Celem społecznej integracji osób niepełnosprawnych jest tworzenie w naturalnym

środowisku społecznym warunków dla ich rozwoju, nauki, pracy i spędzania czasu wolnego
[9, s. 493].

W. Dykcik [6] traktuje społeczną integrację, jako ruch społeczny i edukacyjny

przypisując  jej  takie  cele,  jak  przeciwdziałanie  tendencjom  segregacyjnym,  izolacyjnym,
stygmatyzacji,  nietolerancji  i  dyskryminacji osób  niepełnosprawnych. Równocześnie uważa,
że  społeczna  integracja  osób  niepełnosprawnych  wyraża  się  w  dążeniu  do  stworzenia  tym
osobom możliwości pełnego lub częściowego włączenia się do normalnego życia, dostępu do
wszystkich instytucji i usług, z których korzystają pełnosprawni [6].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Pomimo wielu podejmowanych w ostatnich latach inicjatyw na rzecz osób

niepełnosprawnych nadal istnieje szereg barier społecznych, które utrudniają i ograniczają
szanse tych osób na czynne uczestnictwo w życiu społecznym.

W szerokiej grupie osób niepełnosprawnych, osoby z upośledzeniem umysłowym są

najbardziej niepopularną i krzywdzoną grupą społeczną. Osoby te, w zasadzie były
dyskryminowane od zawsze poprzez:

−

dystansowanie się od upośledzonego umysłowo, unikanie wchodzenia w bliskie
i nieformalne z nim kontakty, nieangażowanie się w jego problemy życiowe
i emocjonalne,

−

upowszechnianie własnych przekonań o cechach negatywnych upośledzonych
umysłowo,

−

utrwalenie negatywnego stosunku do upośledzonych umysłowo w postaci odpowiednich
przepisów prawa (i w tych przepisach sankcjonuje się to, co wcześniej istniało jedynie
w wymiarze psychologicznym),

−

fizyczne izolowanie niepełnosprawnych umysłowo od osób w normie intelektualne
(towarzyszą temu najczęściej gorsze warunki życia).
Mimo, że współcześnie duży nacisk kładzie się na integrację ludzi niepełnosprawnych,

trudno walczyć z uprzedzeniami zdecydowanej większości społeczeństwa wobec osób
upośledzonych umysłowo. Wiedza na temat niepełnosprawnych i niepełnosprawności jest
często bardzo mała i nierzadko zafałszowana co może budzić nawet wrogość.

Osoby niepełnosprawne są zwykle postrzegane jako inne niż pozostali członkowie

społeczności.  Taka  sytuacja  nie  ułatwia  im  uczestnictwa  w  życiu  społecznym.  Potrzeba
komunikowania  się  z  ludźmi  na  tym  samym  poziomie  interakcji  bywa  dla  tych  osób
trudniejsza  do  zaspokojenia  niż  dla  osób  w  pełni  sprawnych.  Często  niezaspokojone
pragnienie  bycia  takim  samym  jak  większość  ludzi  jest  źródłem  napięć  i  frustracji.  Dlatego
wśród wielu innych rodzajów integracji wyróżnia się integrację komunikacyjną, polegającą na
polepszeniu  kontaktów  społecznych.  Komunikacja  przez  Internet  i  współudział  osób
niepełnosprawnych  w  tworzeniu  i  rozwijaniu  społeczności  sieciowych  jest  szansą  na
przezwyciężenie własnych ograniczeń.

Pojmując integrację jako proces łączenia w całość a nie włączania do całości, należy

oczekiwać, że jest on obustronny. Wszystkie jednostki muszą się poznać, zaakceptować,
chociażby tylko częściowo, dostosować do siebie wzajemnie i najważniejsze – dostrzegać
sens w przebywaniu i wspólnym działaniu.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Czy potrafisz zdefiniować czym jest integracja społeczna?
2.  Wyróżnić rodzaje integracji?
3.  Zdefiniować co jest celem integracji osób niepełnosprawnych?
4.  Czy potrafisz wymienić formy integracji dla osób niepełnosprawnych?
5.  Podaj formy integracji dla osób niepełnosprawnych intelektualnie.
6.  Czy potrafisz wskazać zalety integracji społecznej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wyszukaj w Internecie instytucje wspomagające integrację społeczną. Dokonaj analizy,

a następnie wybierz formy integracji społecznej odpowiednie dla mieszkańców domu pomocy
społecznej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wyszukać instytucje wspomagające integrację,
2) dokonać analizy i wybrać formy integracji odpowiednie dla mieszkańca domu pomocy

społecznej,

3)  wydrukować lub wypisać na kartkach informacje,
4)  przyczepić przygotowane kartki do tablicy,
5)  wziąć udział w dyskusji, systematyzując informacje i wyniki pracy innych.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

drukarka,

−

arkusz papieru A4,

−

flamastry,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Dokonaj identyfikacji możliwej formy wsparcia społecznego dla bohaterów filmu

„Przystanek Alaska”, odcinek 4.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  obejrzeć film,
2)  zidentyfikować problemy bohaterów,
3)  określić odpowiednią formę wsparcia społecznego dla bohaterów,
4)  odszukać odpowiednią instytucję udzielającą wsparcie,
5)  uzasadnić wybór wybranej formy wsparcia społecznego w dyskusji na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

telewizor,

−

odtwarzacz, płyta z nagranym filmem,

−

arkusz papieru,

−

pisaki,

−

poradnik dla ucznia.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcie integracji społecznej?



2) nawiązać kontakt z osobą niepełnosprawną?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Zaburzenia przystosowania społecznego

4.3.1. Materiał nauczania

Przystosowanie społeczne, pojęcie z zakresu psychologii i socjologii, oznacza proces,

jakiemu podlega żywy organizm w dążeniu do uzyskania równowagi między własną strukturą
a światem zewnętrznym. Przystosowanie społeczne jest uważane zarówno za czynnik zmian
ewolucyjnych, jak i zdolność do zmiennego zachowania się w obrębie gatunku.

W psychologii nazwą przystosowania społecznego określa się proces, jaki zachodzi

w psychice  człowieka,  który  dąży  do  osiągnięcia  stanu  równowagi  między  potrzebami
psychicznymi  a  wymaganiami  otoczenia  społecznego.  Niedostosowane  społeczne  są  te
jednostki,  których  zachowanie  jest  mniej  lub  więcej  nieadekwatne  w stosunku  do  celów czy
norm  życia  społecznego.  Jednostki  te  mogą  być  doskonale  przystosowane  do  swojej  grupy,
ale  wykazują  wyraźną  niechęć  do  życia  uspołecznionego  i  popadają  w  różne  konflikty.
Niedostosowanie  społeczne  w  tym  rozumieniu  nie  musi  wcale  oznaczać  niedostosowania
w sferach psychicznych, które przejawiać się będą brakiem umiejętności zaspakajania swoich
potrzeb  w  danym  środowisku  a  niedostosowaniem  społecznie  osób,  których  zaburzenia
zachowania  występują  w  stopniu  silnym  i głębokim tak,  że  utrudnia  im  to lub  uniemożliwia
normalne  współżycie  z  innymi  ludźmi.  Prawidłowe  relacje  w  środowisku  ulęgają  głębokiej
deformacji, osoba przestaje przestrzegać norm i zasad postępowania obowiązujących w naszej
kulturze,  środowisku.  To  postawa odrzucająca  i  negująca  jakiekolwiek autorytety.  Pojawiają
się  na to miejsce  fałszywe autorytety np.: grupy chuligańskie.  Agresja  i  jej przejaw to cecha
charakterystyczna, przybiera tu ona formę uogólnionej postawy.

Niedostosowanie społeczne nie przejawia się reakcjami wprost lecz reakcjami okrężnymi

i uogólnionymi, które są nieproporcjonalnie silne i gwałtowne do bodźców i nieadekwatne do
sytuacji.  Osoba  nieprzystosowana  społecznie  nawiązuje  z  trudem  lub  nie  potrafi  nawiązać
w ogóle  bliższego  układu  uczuciowego  z  ludźmi,  dominuje  u  niej  strach,  gniew.  Uczucia
wyższe  są  niewykształcone,  brak  wrażliwości  i  oschłość  uczuciowości  powoduje  deficytem
przyjaciół.

Z punktu widzenia psychiatrycznego grupa, dzieci niedostosowanych społecznie

obejmuje psychopatów, charakteropatów, neurotyków i zaburzenia osobowości. Diagnoza
nieprzystosowania społecznego odpowiada pojęciu „Modelu diagnozy interdyscyplinarnej”
[16].

Zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynające się zwykle w dzieciństwie i w wieku

młodzieńczym to:

−

zaburzenia hiperkinetyczne (zespoły nadpobudliwości ruchowej),

−

zaburzenia aktywności i uwagi,

−

hiperkinetyczne zaburzenie zachowania,

−

zaburzenia zachowania (uporczywe i powtarzające się wzorce zachowania aspołecznego,
agresywnego i buntowniczego),

−

zaburzenia zachowania ograniczone do środowiska rodzinnego,

−

zaburzenia zachowania z nieprawidłowym procesem socjalizacji – agresywny samotnik,

−

zachowania agresywne z nieprawidłowym procesem socjalizacji,

−

zaburzenia zachowania z prawidłowym procesem socjalizacji – typ grupowy,

−

przestępczość grupowa,

−

przestępstwa związane z przynależnością do gangu,

−

kradzieże w towarzystwie rówieśników,

−

wagarowanie,

−

zaburzenia opozycyjno-buntownicze,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

mieszane zaburzenia zachowania i emocji,

−

depresyjne zaburzenia zachowania,

−

inne mieszane zaburzenia zachowania i emocji.
Można wyróżnić dwie grupy niedostosowania:

−

zachowanie zahamowane i bierne postawy,

−

zachowanie demonstracyjne i bojowe.
Przejawami niedostosowania społecznego są negatywne i nieadekwatne reakcje na

wymagania  oraz  nakazy  zawarte  w  przypisanych  jednostce  rolach  społecznych.
Do symptomów niedostosowania społecznego zalicza się: alkoholizm, nadużywanie alkoholu,
uzależnienia  lekowe  i  toksykomania,  samobójstwa  i  zamachy  samobójcze,  pasożytnictwo
społeczne.  Procesem  pomocnym  w  przystosowaniu  do  życia  w  społeczeństwie  jest
resocjalizacja.

Resocjalizacja – re + socjalizacja – ponowne włączenie, włączenie (się) do życia

społecznego kogoś, kto był pozbawiony przez jakiś czas możności uczestniczenia w nim [27].

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jak można zdefiniować pojęcie przystosowania społecznego?
2.  Jakie cechy mają osoby niedostosowane społecznie?
3.  Jakie są niedostosowania społecznego?

4. Jak można zdefiniować pojęcie resocjalizacji?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznaj osoby niedostosowane społecznie, na podstawie obserwacji z twojego

otoczenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zdefiniować pojęcie nieprzystosowania społecznego,
2)  określić jakimi cechami charakteryzują się osoby niedostosowane społeczne,
3)  zdefiniować problem osób nieprzystosowanych społecznie z najbliższego otoczenia,
4)  zaplanować, w jaki sposób można je zresocjalizować,
5)  wyniki swojej pracy porównać z wynikami innych i wziąć udział w dyskusji.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier,

−

pisaki,

−

poradnik dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Dokonaj analizy nieprzystosowania społecznego nowych mieszkańców w domu pomocy

społecznej na podstawie filmu dokumentalnego„Moje drugie życie”.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić problemy osób niepełnosprawnych,
2)  dokonać analizy postępowania bohaterów filmu,
3)  pracując w grupie, określić problem niedostosowania społecznego,
4)  zanalizować środowisko domu pomocy społecznej,
5)  wnioski zapisać na kartkach i przyczepić do tablicy,
6)  wziąć udział w dyskusji i porównać wyniki swojej grupy z innymi.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

telewizor,

−

kaseta video z filmem,

−

magnetowid,

−

papier,

−

flamastry,

−

tablica korkowa,

−

poradnik dla ucznia.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcie przystosowania społecznego?



2) określić jaki rodzaj środowiska sprzyja niedostosowaniu?



3) podać cechy posiadane przez osobę niedostosowaną?



4) podać dziedzinę nauki, która pomaga osobą niedostosowanym?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Proces socjalizacji

4.4.1. Materiał nauczania

Socjalizacja (łac. socialis = społeczny) to proces (oraz rezultat tego procesu) nabywania

przez  jednostkę  systemu  wartości,  norm  oraz  wzorów  zachowań,  obowiązujących  w  danej
zbiorowości.  Socjalizacja  trwa  przez  całe  życie  człowieka,  lecz  w  największym  nasileniu
występuje,  gdy  dziecko  rozpoczyna  życie  w  społeczeństwie.  Największą  rolę  na  tym  etapie
odgrywają  jego  rodzice,  później  także  wychowawcy  i  rówieśnicy  oraz  instytucje  (takie  jak
szkoła czy kościół) [27].

Na drodze socjalizacji człowiek uczy się podstaw interakcji społecznych, poznaje

społeczne normy postępowania, wartości, nabywa umiejętność posługiwania się
przedmiotami i kształtuje swoją osobowość.

Wyróżniamy trzy mechanizmy socjalizacji:

−

wzmacnianie – wynagradzanie i karanie,

−

naśladowanie – przejmowanie wzorców,

−

przekaz symboliczny – pouczenia słowne i pisemne.
Procesy socjalizacji możemy podzielić na:

−

pierwotne,

−

wtórne.
Socjalizacja pierwotna – składowa procesu socjalizacji, zachodząca w grupie pierwotnej,

najczęściej na obszarze rodziny. W socjalizacji pierwotnej na jednostkę mają wpływ znaczący
inni,  przeważnie  rodzice.  Charakteryzuje  się  ona  silnym  emocjonalnym  oddziaływaniem
znaczących innych na jednostkę. Reguły działania przyswaja ona na zasadzie naśladownictwa
oraz  w  mniejszym  stopniu  poprzez  werbalny  przekaz  symboliczny.  Socjalizacja  pierwotna
kończy  się  w  momencie  pojawienia  się uogólnionego  innego.  W tym  momencie  rozpoczyna
się etap socjalizacji wtórnej.

Socjalizacja wtórna – składowa procesu socjalizacji obejmująca proces profesjonalizacji

lub etatyzacji, kiedy w toku wzrastania jednostki do życia społecznego wchodzi ona do
kolejnych wtórnych grup społecznych (instytucje religijne, zakłady pracy, partie polityczne
itd.).

Czynnikami socjalizacji mogą być:

−

rodzina – pierwszy z najważniejszych czynników socjalizacji. To pierwszy i najbardziej
trwały świat społeczny dla dziecka,

−

szkoła – jest odpowiedzialna za przekazanie informacji, umiejętności i wartości, które
społeczeństwo uważa za ważne dla życia społecznego,

−

grupa  rówieśnicza  –  składa  się  z  dzieci  w  tym  samym  lub  zbliżonym  wieku  i  o  tym
samym  statusie  społecznym.  W  grupie  rówieśniczej  trzeba  samemu  zapracować  na
pozycję społeczną – w przeciwieństwie do rodziny, gdzie pozycja ta została nam od razu
przyporządkowana.  Socjalizacja  przebiega  tu  w  sposób  nieprzemyślany  i  nie
zaplanowany,

−

mass media – są zbiorem różnych sposobów komunikowania treści przeznaczonych dla
wielu odbiorców – obejmują np. radio, telewizje, filmy, gazety, książki itp.,

−

inne czynniki – czyli instytucje religijne, sąsiedztwo, organizacje rekreacyjne itp. [27].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jak można zdefiniować pojęcie socjalizacji?
2.  Jakie są mechanizmy socjalizacji?
3.  Jak można zdefiniować pojęcie procesu socjalizacji pierwotnej?
4.  Czym jest socjalizacja wtórna?
5

Jakie wyróżniamy czynniki socjalizacji?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Scharakteryzuj proces socjalizacji życia w rodzinie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zdefiniować czym jest proces socjalizacji,
2)  wyjaśnić od jakiego momentu życia zachodzi proces socjalizacji,
3)  przygotować się do dyskusji odpowiadając na pytania:

−

czy procesowi socjalizacji może zostać poddane niemowlę?

−

jaką rolę w procesie socjalizacji spełnia rodzina?

−

jakie są różnice pomiędzy procesem socjalizacji wtórnej a pierwotnej?

4)  wyniki pracy zapisać na małych kartkach (1 pytanie na jednej kartce),
5)  przyczepić kartki na tablicy w wyznaczonych miejscach,
6)  wziąć udział w dyskusji.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz papieru,

−

pisaki,

−

małe kolorowe kartki,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Scharakteryzuj proces socjalizacji jakiemu został poddany nowy mieszkaniec domu

pomocy społecznej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić charakter i specyfikę domu pomocy społecznej,
2)  określić cechy procesu socjalizacji nowych mieszkańców,
3)  scharakteryzować proces socjalizacji,
4)  zaplanować pomoc opiekuna,
5)  wyniki pracy zapisać i zaprezentować na form grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier A4,

−

pisaki,

−

poradnik dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować proces socjalizacji?



2) zdefiniować proces socjalizacji wtórnej?



3) określić mechanizm socjalizacji?



4) określić cele socjalizacji?



5) określić czynniki socjalizacji?



6) zdefiniować mechanizm socjalizacji nazywany wzmacnianiem?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Struktura i funkcje grupy

4.5.1. Materiał nauczania

Grupa społeczna to zbiorowość, która wykształciła pewien zakres wspólnego myślenia.

W grupie istnieje komunikacja i łączność, tendencja do zachowania konformizmu, kulturowo
wspólnych  wartości  [11].  Podstawową  grupą  jest  grupa  rodzinna.  W  ramach  społeczeństwa
możemy  jednak  wyróżnić  także  inne  grupy  społeczne,  powiązane  odmiennego  rodzaju
więziami  społecznymi.  Grupy  te  stawiają  przed  sobą  różnorodne  zadania  oraz  różny  jest
stopień złożoności ich wewnętrznej struktury.

Organizacja grupy utożsamiana jest z jej strukturą wewnętrzną zbudowaną z pozycji

zajmowanych przez członków i związanych z nimi ról społecznych. Każda grupa musi
posiadać odpowiednią organizację. Na organizację składają się instytucje, stanowisko
kierownika, przywódcy, wzory działania i formy kontroli.

Struktura grupy to sposób podporządkowywania sobie członków instytucji i podgrup.

W skład struktury wchodzą także inne elementy grupy tj.:

−

podstawy materialne,

−

symbole,

−

wartości,

−

wzory zachowań.
Istnieją mikrostruktury, które odnoszą się do małych grup i makrostruktury. Struktury

mogą mieć charakter:

−

formalny,

−

nieformalny.
Grupa społeczna jest zespołem osób powiązanych jakąś więzią społeczną. Grupą

społeczną jest grupa kolegów, gdyż łączy ich wzajemne koleżeństwo, jest drużyna siatkarzy,
która tworzy grupę ze względu na reguły gry i wspólny cel – wygraną, grupami społecznymi
są grupy kibiców połączone tym, że chcą zwycięstwa drużyny, którą dopingują.

W grupach społecznych wyróżnić można trzy typy struktur społecznych:

−

strukturę komunikacji,

−

strukturę przywództwa (władzy),

−

strukturę socjometryczną.
Struktura komunikacji – odnosi się do sieci wzajemnych interakcji w grupie, co jest

istotne ze względu na szybkość przepływu informacji przy realizowaniu przez grupę celów.

Struktura przywództwa – określa relacje poddaństwa i dostęp do władzy jednostek

znajdujących się w grupie. W przypadku tej struktury istotne jest zarówno przywództwo
formalne w grupie, jak i istnienie przywództwa nieformalnego.

Struktura socjometryczna – określa wzajemne postawy jednostek względem siebie,

przede wszystkim więzi emocjonalne, które spajają grupę.

Dezorganizacja grupy jest to zespół procesów, składających się z wielkości zjawisk

społecznych  i  zachowań  anormalnych,  których  występowanie  i  intensywność  zagraża
kontynuacji  procesów  życiowych  grupy.  Przyczyny:  dezorganizacja  instytucji,  osłabienie
kontroli  społecznej,  chwiejność  kryteriów  i  ocen  moralnych  oraz  dopuszczenie  wzorów
zachowań, które w grupie podlegały represji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jak można zdefiniować pojęcie grupy społecznej.
2.  Jak można zdefiniować pojęcie struktur przywództwa grupy?
3.  Jakie znasz struktury grupy.
4.  Jakie typy struktur wyróżniamy w grupach społecznych?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ strukturę i cechy grupy społecznej, której jesteś członkiem.

Sposób wykonywania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  opisać strukturę grupy, której jesteś członkiem,
2)  zidentyfikować cechy charakterystyczne i ewentualne problemy,
3)  zapisać wyniki pracy,
4)  zaprezentować wyniki na forum grupy,
5)  wziąć udział w dyskusji.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier,

−

pisaki,

−

podręcznik dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Rozpoznaj grupy społeczne funkcjonujące w domu pomocy społecznej. Opisz ich

struktury.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zanalizować sytuacje w domu pomocy społecznej,
2)  zidentyfikować rodzaje grup istniejących w domu pomocy społecznej,
3)  opisać struktury tych grup,
4)  zapisać wyniki pracy na kartce papieru,
5)  zaprezentować wyniki na forum grupy,
6)  wziąć udział w dyskusji.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier,

−

pisaki,

−

podręcznik dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować czym jest grupa społeczna?



2) określić strukturę grupy?



3) określić elementy struktury grupy?



4) określić typy struktur w grupach społecznych?



5) określić jaki charakter mogą mieć istniejące struktury grup

społecznych?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Grupy pierwotne, wtórne, celowe

4.6.1. Materiał nauczania

Grupa pierwotna jest to grupa społeczna do której jednostka wchodzi w procesie

socjalizacji  pierwotnej.  Przykładem  takiej  grupy  jest  rodzina.  „Rodzina  jest  grupą  naturalną
opartą  na  związkach  krwi,  małżeństwa  lub  adopcji.  Jest  to  grupa  o  charakterze  wspólnoty”
[10].

D. Wall stwierdza, że „pierwszym i dlatego pod wieloma względami najbardziej

kształtującym rozwój dziecka środowiskiem jest rodzina, która może wiele osiągnąć
w zakresie wychowania dziecka lub wiele zaprzepaścić” [30].

Cechy rodziny:

−

jest jednostką zabezpieczającą rozwój i wzrastanie każdego człowieka, włączając także
rodziców,

−

jest glebą, która zaspokaja potrzeby emocjonalne swoich członków. Potrzeby te obejmują
znalezienie równowagi pomiędzy autonomią i zależnością oraz nauką zachowań
społecznych i seksualnych,

−

jest miejscem, gdzie rozwija się poczucie własnego ja,

−

jest jednostką socjalizacji i ma decydujące znaczenie dla przetrwania społeczeństwa.
Pierwszy krąg grupy pierwotnej tworzony jest przez małżonków, bliską rodzinę,

najbliższych przyjaciół. Z tego kręgu człowiek czerpie największe wsparcie. Związki między
ludźmi są tu wyjątkowo bliskie i trwałe i nie zależą od zmieniających się ról społecznych
i przeobrażeń w otoczeniu.

Drugi krąg tworzy dalsza rodzina i koledzy (z sąsiedztwa, pracy, szkoły). Tutaj także

wsparcie społeczne może być dość znaczne, chociaż nie będzie ono już tak niezawodne jak
w przypadku bliskiej rodziny.

Trzeci krąg tworzą sąsiedzi, znajomi z pracy, dalecy krewni. Związki społeczne są tu

stosunkowo słabe, ciągle następuje tu rotacja osób, a więc wsparcie społeczne udzielane z tej
strony jest najmniejsze.

Grupy pierwotne są zazwyczaj grupami małymi, posiadają względna trwałość, charakter

kontaktów jest nie wyspecjalizowany.

Pojęcie grupy pierwotnej wprowadził do socjologii amerykański socjolog Charles Horton

Cooley, jeden z pierwszych przedstawicieli tej dyscypliny. Według jego definicji grupa
pierwotna to grupa odznaczająca się ścisłym zespoleniem jednostek poprzez stosunki osobiste
i współpracę. Wskazał pięć cech grupy pierwotnej:

−

względna trwałość,

−

bezpośrednie kontakty,

−

mała liczebność,

−

nie wyspecjalizowany charakter kontaktów,

−

względna zażyłość uczestników.
Cechy te w różnym stopniu decydują o specyfice grupy pierwotnej.
Względna trwałość jest warunkiem niezbędnym do nazwania jakiejkolwiek zbiorowości

grupą. Bezpośrednie kontakty i mała liczebność są ze sobą ściśle powiązane, albowiem tylko
w  nielicznych  grupach  jej  członkowie  są  w  stanie  bezpośrednio  się  komunikować.
O szczególnym  charakterze  grupy  pierwotnej  świadczy  nie  wyspecjalizowany  charakter
kontaktów – oznacza  to, że dla członków grupy  nie ważne  jest wykonywane zadanie, ale to
z kim się je wykonuje oraz względna zażyłość uczestników, która wytwarza się właśnie przez
kontakty.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Cooley przedstawił trzy typy małych zbiorowości społecznych, które zaliczył do grup

pierwotnych [29]:

−

rodzina – grupa oparta na stosunkach pokrewieństwa,

−

dziecięca grupa zabawowa – grupa oparta na stosunkach przyjaźni,

−

społeczność lokalna – grupa oparta na stosunkach sąsiedzkich.

Są  one  uważane  za  grupy  pierwotne  ze  względu  na  ich  podstawową  rolę  w  rozwoju
osobowości  i  w  socjalizacji  pierwotnej.  Grupy  te  są  pierwszymi  zbiorowościami,  z  jakimi
spotyka  się  człowiek  w  swoim  życiu.  Przez  nie  zostaje  wprowadzony  do  pozostałych
zbiorowości.

Więź społeczna w grupach pierwotnych oparta jest na stosunkach społecznych

osobowych,  a  nie  instytucjonalnych.  Jednostka  w  grupie  pierwotnej  występuje  w  całej  swej
osobowości,  płaszczyzny  obcowania  są  tu  wielorakie.  Panujące  w  grupach  pierwotnych
zażyłe stosunki osobowe sprawiają, że uczestniczenie w nich zaspokaja podstawowe potrzeby
emocjonalne  i  psychologiczne  człowieka.  Przynależność  do  nich  daje  poczucie  więzi,
koleżeństwa,  bycia  lubianym,  akceptowanym,  pozwala  czuć  się  bezpiecznie  i  zapewnia
ogólne,  dobre  samopoczucie.  Małe  grupy  o  charakterze  grup  pierwotnych  pośredniczą
w komunikowaniu się jednostki z makrostrukturalnym poziomem życia społecznego. Działają
również  z  jednej  strony  jako  przekaźnik,  a  z  drugiej  filtr  komunikatów  płynących
z makrostrukturalnego  poziomu.  Z  perspektywy  biologii  ewolucyjnej  małe  grupy
o charakterze grup pierwotnych stanowią naturalne środowisko człowieka.

Grupa wtórna to typ grupy społecznej przeciwstawny wobec grupy pierwotnej.

Charakteryzuje  się względnie  małą trwałością i wielością członków. Grupy wtórne tworzone
są dla osiągnięcia określonego celu, charakteryzują się formalnym i rzeczowym typem więzi,
przy  czym  komunikacja  między  członkami  grupy  ma  charakter  nieosobowy  (np.  partie
polityczne).  Często  grupy  wtórne  rozwiązywane  są  po  zrealizowaniu  określonego  celu,  do
którego zostały powołane. Grupy tego typu przeważają w społeczeństwie przemysłowym.

Grupa celowa jest to rodzaj grupy założony do rozwiązania określonego zadania. Często

spotykają się w niej osoby, które mają taki sam problem, ale nie łączy ich stosunek
emocjonalny. Po rozwiązaniu zadania grupa się rozwiązuje.

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Czy potrafisz wymienić typy grup pierwotnych?
2.  Co to jest grupa wtórna?
3.  Jakie są różnice między grupą wtórną, a pierwotną?
4.  Jak można scharakteryzować grupę celową?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ jaką grupą społeczną jest dom pomocy społecznej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić cechy grupy,
2)  określić rodzaj grupy społecznej jaka jest dom pomocy społecznej,
3)  przeanalizować i uzasadnić swój wybór,
4)  zaprezentować wyniki pracy na forum grupy,
5)  zapisać odpowiedzi innych uczniów,
6)  wziąć udział w dyskusji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier,

−

flamastry,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Określ jaki rodzaj i struktura grupy może Ci pomóc w pracy z osobami starszymi.

Sposób wykonywania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić cechy wybranej zbiorowości,
2)  wyszukać potrzebne informacje,
3)  określić potrzeby osób starszych,
4)  przeanalizować i pogrupować informacje,
5)  określić rodzaj i strukturę grupy społecznej,
6)  zaprezentować pracę,
7)  wziąć udział w dyskusji.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

informator lokalny,

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

drukarka,

−

papier do drukarki,

−

poradnik dla ucznia.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcie grup pierwotnej?



2) określić psychologiczny aspekt powstania grupy pierwotnej?



3) opisać czym wyróżnia się grupa wtórna?



4) wskazać różnice między grupą wtórną a celową?



5) określić cechy grupy pierwotnej na przykładzie rodziny?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7. Grupa rówieśnicza

4.7.1. Materiał nauczania

Grupa rówieśnicza to typ grupy społecznej, w skład której wchodzą osoby w zbliżonym

wieku.

M. i C.W. Sherifowie, cytowani przez Z. Skornego [23], twierdzą, że grupa jest

społeczną  formacją,  która  składa  się  z  pewnej  liczby  osób  pozostających  we  wzajemnych
bardziej  lub  mniej  określonych  pozycjach  i rolach,  która  ma  własny  system  wartości  i  norm
regulujących  zachowanie  poszczególnych  członków  co  najmniej  w  sprawach  ważnych  dla
grupy [23].

Grupa rówieśnicza charakteryzuje się tym, iż przynależność do niej jest dobrowolna,

tworzona  jest  spontanicznie.  Istotna  jest  ze  względu  na  proces  socjalizacji  jednostki.
Początkowo  o  wyborze  decydują  cechy  zewnętrzne,  stopniowo  jednak  zwracamy  uwagę  na
walory wewnętrzne takie jak: wartości moralne, intelekt, charakter. Atrakcyjność takiej grupy
polega  na  tym,  że  pozwala  odbudować  poczucie  własnej  wartości  oraz  poczucie
bezpieczeństwa zachwianego przez  liczne niepowodzenia  np.:  brak bezpieczeństwa w domu,
niepowodzenia w szkole.

W grupie rówieśniczej występuje struktura społeczna o porządku hierarchicznym.

Wyróżniamy w niej pozycje i role wysokie, średnie i najniższe usytuowanie w grupie.

W wieku dorastania zjawiskiem powszechnym jest tworzenie się samorzutnych

zespołów:  najbliżsi  przyjaciele,  małe  paczki,  szersze  grupy  koleżeńskie,  bandy.  Przyjaźń
pojawia  się  dopiero  w  okresie  dorastania,  wtedy  dopiero  trwają  poszukiwania  kolegów  czy
koleżanek  (przyjaciół).  W  takiej  grupie  można  odrzucić  autorytet  rodziców  i  instytucji
wychowawczych, system wartości i norm uznawanych przez ogół społeczeństwa.

Zdaniem

M. Trawińskiej grupy rówieśnicze stanowią „czwartą siłę” w procesie

socjalizacji  obok  społeczeństwa,  systemu  społecznego,  rodziny.  Pierwsze  w  życiu  dziecka
grupy,  grupy  zabawowe  oparte  są  na  zasadzie  współprzebywania,  poznawania  swojej
odrębności i analogii. Zainteresowanie w grupowaniu się wydaje się wynikać z samej radości
obcowania,  z  głodu  wrażeń,  „przygody”,  a  następnie  dopiero  z  potrzeby  aprobaty
i bezpieczeństwa [28].

W grupach rówieśniczych ze względu na sposób powstawania i instytucjonalne

usankcjonowanie grupy można wyróżnić grupy formalne i nieformalne.

Grupy nieformalne tworzą się spontanicznie z chęci do wspólnego przebywania

w określonym i akceptowanym przez wszystkich celu. Grupy te charakteryzują się:

−

mało stabilną strukturą wyrażającą się w sieci powiązań i kontaktach interpersonalnych,

−

względną spójnością będącą wyrazem wewnętrznych więzi określanych dość często
w silnym poczuciu „my”,

−

określonym statusem czyniącym grupę atrakcyjną dla jej członków,

−

odrębnością wyrażającą się w wyraźnie określonym celu działania,

−

widocznym podziałem ról społecznych,

−

określoną i możliwą do przewidzenia długotrwałością funkcjonowania.
Grupy formalne zorganizowane są przez odpowiednie instytucje, mają określone zadania

i  system  kontroli.  Są  nimi  np.  społeczność  szkolna,  wchodzące  w  jej  skład  klasy,  samorząd
uczniowski, organizacje dziecięce funkcjonujące zarówno na terenie szkoły, jak też poza nią.
Grupy  nieformalne  powstają  spontanicznie.  Nie  są  one  organizowane  w  sposób  planowy
i zamierzony.  Spontaniczność  tych  grup  przeważnie  przesądza  o  ich  krótkotrwałości.
Odznaczają  się  one  tym  samym  niskim  stopniem  organizacji,  tzn.  nader  prostą  strukturą.
Niewielkie jest zróżnicowanie ról i pozycji społecznych [23].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Charakteryzując grupę rówieśniczą, można brać pod uwagę kilka kryteriów, takich jak:

−

wielkość grupy,

−

cel działania,

−

formalny lub nieformalny charakter działania,

−

rodzaj uznanych wartości,

−

skład społeczny grupy,

−

płeć,

−

więzi łączącej członków itp.
Ze względu na liczebność możemy wyróżnić:

−

grupy duże, tzw. społeczności, składające się z kilkuset lub większej liczby osób, które
nie znają się osobiście, a kontaktują się za pośrednictwem wybranych osób, np.
społeczność szkolna,

−

grupy małe – składające się z kilku lub kilkudziesięciu osób, które nawiązują
bezpośrednie kontakty, np. uczniowie jednej klasy.
Uwzględniając skład społeczny grupy rówieśniczej, warto podkreślić, że do grupy mogą

należeć dzieci wywodzące się z różnych środowisk społecznych. Stwarza to możliwość
porównywania się w wielu płaszczyznach życia, wymiany elementów kultury.

W grupie rówieśników jednostka występuje w roli równouprawnionego członka,

z którym inni liczą się nie tylko jako z przedmiotem swego działania, lecz również jako
z przedmiotem społecznym.

W grupach dziecięcych wytworzył się system wpływów, który z upływem czasu

w grupach młodzieżowych przybiera postać struktur, układów personalnych, celów i ról
społecznych. W oparciu o właściwości rozwojowe dzieci i młodzieży można wyróżnić trzy
typy grup rówieśniczych:

−

dziecięce grupy zabawowe, bandy,

−

młodzieżowe paczki, kliki,

−

młodzieżowe grupy dewiacyjne (gangi, bandy przestępcze).
Młodzieżowa grupa rówieśnicza tworzy określoną strukturę zachowań międzyosobowych

i zawiera przynajmniej trzy elementy tworzące istotę stosunków społecznych, m.in.:

−

układ hierarchii wewnętrznej grupy,

−

układ decyzji i system kanałów komunikacyjnych,

−

układ i rodzaj więzi między członkami grupy.
Powyższe grupy charakteryzują się tym, iż posiadają jednego lidera lub przywódców,

gdzie istnieją dwie lub więcej osób ubiegających się do tej funkcji. Wyróżnić tu można:

−

przodownictwo (charakteryzuje on osoby, które z racji cech osobowych, charyzmy oraz
właściwości opiekuńczych obdarzone są przez grupę niewymuszonym, spontanicznym
zaufaniem, pozytywnym nastawieniem emocjonalnym i gotowością do współdziałania),

−

przywództwo  (jest  ono  zdobywane  przy  aprobacie  członków  grupy,  może  wynikać
z kwalifikacji  ogólno  osobowych  lub  specjalnych  właściwości  np.,  zamożności,
osiągnięcia sportowe),

−

panowanie (władza, zdobywana jest instrumentalnie, głównie siłą. Pozbawiona jest więzi
emocjonalnych, zaufania i poczucia bliskości, głównie ma sens organizacyjny
i zadaniowy).
Grupy rówieśnicze są wyrazem upodobań oraz zainteresowań zrzeszonych chłopców

i dziewczynek. Przyświeca  im  najczęściej zamiar  wspólnego spędzenia czasu  i  bawienia się.
W toku interakcji jaka ma miejsce w każdej grupie, powstają z czasem normy grupowe. Są to
zasady  uznawane  za  własne  przepisy,  określające  sposoby  zachowania  się.  Spełniają  one
ważną  rolę  i  są  układem  odniesienia,  regulującym  zachowanie  członków  grupy  w  różnych
sytuacjach życia  codziennego. Każdy członek grupy rówieśniczej zajmuje  inną pozycję. Jest

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ona określana przez umiejętność wykonywania określonych czynności. Miarą odczuwanej
przez członków grupy atrakcyjność są żywione w niej wzajemne sympatie, ogólna
życzliwość. Spoistość w grupie jest tym większa im bardziej członkowie lubią się nawzajem
i darzą się zaufaniem. Typy grup rówieśniczych ze względu na formę powstania dzielimy na:

−

grupy nieformalne – tworzące się spontanicznie,

−

grupy formalne – np. klasa szkolna, grupa terapeutyczna.
Grupy rówieśnicze mają swoje ośrodki skupienia, mogą być nimi, np. warsztaty terapii

zajęciowej. Typy grup rówieśniczych:

−

rówieśniczy  krąg  towarzyski  –  mała  najwyżej  kilkunastoosobowa  grupa  bez organizacji
wewnętrznej,  więź  społeczna  oparta  jest  na  związkach  uczuciowych  i  stosunkach
towarzyskich.  Młodzież  skupiona  w  kręgu  wspólnie  spędza  wolny  czas  wypełniony
różnymi formami kontaktów towarzyskich. Zbyt duża aktywność jednostki w kręgu może
spowodować jej zaniedbania w nauce i wykonywaniu obowiązków domowych,

−

rekreacyjna grupa działania – to również mała grupa skupiająca młodzież, wypełniająca
czas wolny zabawą, różnymi formami rekreacji i sportu. Jednostka przyjmuje tu postawę
solidarności i wzajemnej odpowiedzialności członków za siebie jak również udzielania
pomocy innym,

−

paczka  –  tworzą  ją  drobne  grupy  młodzieżowe,  ściśle  ze  sobą  zaprzyjaźnione  i  tworzą
mniej  lub  bardziej  trwałe  grupy,  które  mają  wspólne  zainteresowania  i problemy.
Początkowo grupy są jednopłciowe, stopniowo przechodzą w mieszane. Niekiedy trwają
do  dorosłości  lub  przez  całe  życie.  Członkowie  paczek  starają  się  unikać  nadzoru
dorosłych, spędzać ze sobą dużo czasu (wakacje, tańce, kino, wycieczki, przesiadywanie
w  kawiarniach).  Skutkiem  dodatnim  przynależności  do  paczki  jest  poczucie  pewności,
bezpieczeństwa,  ważności  człowieka  wynikającej  z  akceptacji  grupy.  Skutkiem  ujemne
jest natomiast rozwijający się snobizm u swoich członków, ekskluzywna lojalność wobec
nich,  a  uczucie  wrogości  dla  nie  członków.  Zwiększają  napięcie  między  dziećmi
a rodzicami w wyniku rozbieżności między wymaganiami rodziców i paczki,

−

banda –  najczęściej  należą do nich chłopcy w podobnym przedziale wiekowym. Tworzą
je  grupy  rówieśników  zaniedbane  i  odrzucone  przez  środowisko  domowe.  Są  oni  nie
akceptowanej  społecznie  przez  rówieśników  w  szkole.  Szukają  zaspokojenia  swych
potrzeb społecznych, głównie przynależności i uznania. Bandy są podobne do paczek, ale
kładą  większy  nacisk  na  osiągnięcie  swoich  złych  celów  (przestępczość,  agresywność).
Jest  to  względnie  trwała  grupa  nie  dopuszczająca  do  interwencji  i  kontroli  swej
działalności  osób  postronnych.  Więzi  społeczne  kształtują  się  w  oparciu  o  wspólne
interesy i zadania zaspokajające potrzeby zrzeszonych w niej członków [28].

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Czym jest grupa rówieśnicza?
2.  Co cechuje grupy nieformalne?
3.  Jakie są kryteria charakterystyczne dla grupy rówieśniczej?
4.  Jakie są możliwe rodzaje grup ze względu na liczebność?
5.  Jakie są typy grup rówieśniczych powstałych ze względu na formę?
6.  Co nazywamy rekreacyjną grupę działania?
7.  Czy różni się paczka od bandy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ wpływ grupy rówieśniczej na głównego bohatera filmu „Hooligans”.

Scharakteryzuj rodzaj, cechy i strukturę grupy.

Sposób wykonywania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  obejrzeć film „Hooligans”,
2)  określić cechy grupy rówieśniczej w filmie,
3)  opisać strukturę grupy,
4)  określić wpływ grupy rówieśniczej na jednostkę,
5)  wziąć udział w dyskusji.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

telewizor,

−

odtwarzacz DVD,

−

płyta DVD z filmem „Hooligans”, reż. L. Alexander,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Podaj przykłady, określ funkcję i rolę grup rówieśniczych tworzących się w domu

pomocy społecznej.

Sposób wykonywania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z informacjami o wybranym domu pomocy społecznej,
2)  podać przykłady grup rówieśniczych w domu pomocy społecznej,
3)  określić funkcję wybranych grup w życiu mieszkańca, zbiorowości,
4)  przeanalizować i pogrupować otrzymane wyniki,
5)  zaprezentować pracę na forum grupy,
6)  wziąć udział w dyskusji.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

informator o Domu pomocy społecznej,

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

kartki papieru,

−

pisaki,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Na podstawie obserwacji najbliższego otoczenia, określ zalety i wady przynależności do

grupy społecznej.

Sposób wykonywania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) rozpoznać przynależność osób z najbliższego otoczenia do grup społecznych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2)  przeanalizować wpływ grupy na wybraną osobę,
3)  określić wady i zalety przynależności do grupy,
4)  przeanalizować i pogrupować otrzymane wyniki,
5)  zaprezentować pracę,
6)  zapoznać się z przypadkami opisanymi przez innych,
7)  wziąć udział w dyskusji.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

papier A4,

−

pisaki.

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić sposób powstawania grupy?



2) zdefiniować grupę rówieśniczą?



3) określić kryteria tworzenia się grupy?



4) określić typy grup rówieśniczych?



5) określić rówieśniczy krąg towarzyski?



6) określić nieformalne grupy rówieśnicze?



7) określić formalne grupy rówieśnicze?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8. Mechanizm oddziaływania grupy

4.8.1. Materiał nauczania

Grupy są terenem na którym dokonuje się proces socjalizacji jednostki. Na gruncie

pedagogiki i psychologii socjalizację określa się jako proces oddziaływania grupy na
jednostkę czyli:

−

proces rozwoju społecznego człowieka będący efektem nie kierowanych i nie
uświadomionych oddziaływań otoczenia społecznego,

−

proces stawania się pełnowartościowym członkiem społeczeństwa, przestrzegającym
obowiązujących norm,

−

proces uczenia się norm i zasad obowiązujących we współżyciu z innymi ludźmi.
Wyróżniamy trzy grupy mechanizmów socjalizacyjnych:

−

mechanizm kontroli społecznej,

−

mechanizm wpływu osób znaczących,

−

mechanizm wzmacniania wewnętrznego.
Mechanizm kontroli społecznej polega na stymulacji rozwoju jednostki poprzez

interakcje  w  ramach  grupy.  Reakcje  członków  grupy  stanowią  dla  danej  jednostki  układ
nagród  i  kar.  Akceptacja,  dążenie  do  jej  zdobycia  może  być  ważnym  czynnikiem
wpływającym  na  zachowanie  jednostki,  dezaprobata  wyrażana  przez  grupę  pociąga  za  sobą
ważne  konsekwencje.  Od  pozycji  zajmowanej  w  grupie  zależy:  zasięg  wpływu  na  życie,
poczucie bezpieczeństwa, uznania i popularności.

Mechanizm wpływu osób znaczących polega na stymulacji rozwoju jednostki poprzez

kontakty z tymi osobami, które są dla niej ważne. Ten mechanizm osobowotwórczy może
działać w dwóch formach jako modelowanie lub identyfikacja.

Modelowanie polega na upodobnianiu się do określonej osoby zarówno w sferze

psychicznej jak i fizycznej. O identyfikacji można mówić wówczas, gdy jednostka przeżywa
czyjeś stany psychiczne np. utożsamia się z piosenkarką.

Mechanizm wzmacniania wewnętrznego polega na tym, że jednostka pełniąc rolę

społeczną, sama ocenia swe postępowanie z punktu widzenia zgodności z tą rolą. Rolę tę
jednostka musi pełnić dobrowolnie nie może to być rola narzucana, pełniona rola musi
jednostkę silnie angażować.

4.8.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Na jaki wpływ mają mechanizmy socjalizacji?
2.  Jakie są mechanizmy socjalizacji?
3.  Jaki mechanizm polega na stymulacji jednostki poprzez interakcje?
4.  Co nazywamy mechanizmem wzmacniania wewnętrznego?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj analizy mechanizmów oddziaływania grupy i określ czy w przeszłości lub

obecnie ulegałeś lub ulegasz oddziaływaniu otoczenia.

Sposób wykonywania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  dokonać analizy mechanizmów oddziaływania grupy,
2)  określić sposoby oddziaływania otoczenia,
3)  podać przykłady ulegania wpływom otoczenia,
4)  zaprezentować pracę,
5)  przeanalizować wyniki na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

karton,

−

flamastry,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Na kartonie narysuj piramidę z etapami swojego życia w wieku dorastania (od 14 roku

życia). Określ do jakich typów grup należałeś/należałaś w poszczególnych etapach życia i jaki
miały na Ciebie wpływ.

Sposób wykonywania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  narysować piramidę z etapami życia,
2)  zapisać do jakich grup należałeś/należałaś w poszczególnych etapach życia,
3)  określić jaki to miało wpływ na niego,
4)  przeanalizować otrzymane wyniki,
5)  zaprezentować pracę,
6)  zapoznać się z wynikami pracy innych.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

brystol,

−

kredki,

−

papier,

−

pisaki,

−

poradnik dla ucznia.

4.8.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) określić jaki mechanizm stosuje metodę nagród i kar?



2) określić znaczenie mechanizmu wpływu?



3) podać różnicę pomiędzy mechanizmem wzmacniania a kontroli?



4) określić mechanizm wzmacniania wewnętrznego?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9. Metody

pracy

socjalnej:

praca

indywidualnym

przypadkiem, organizacja środowiska lokalnego

4.9.1. Materiał nauczania

Metoda pracy z indywidualnym przypadkiem wyrosła z praktyki pracy socjalnej. Bazuje

wiedzy,

rozumieniu

umiejętnym

zastosowaniu

technik

pomocy

ludziom

w rozwiązywaniu ich problemów. Pomaga jednostkom koncentrując się zarówno na ich
problemach wewnętrznych, jak i problemach dotyczących ich funkcjonowania zewnętrznego.
Łącząc w sobie elementy psychologiczne i socjalne, staje się metodą psychosocjalną.

Metoda indywidualnych przypadków jest najczęściej stosowaną metodą w pracy

socjalnej.

raca z przypadkiem jest sztuką, w której wiedza życiowa, a także nauka

o człowieku oraz środowisku, umiejętność obcowania z ludźmi użyte są w celu
mobilizowania sił w jednostce i odpowiedniej pomocy w społeczeństwie, dla ulepszania
wzajemnego przystosowania się jednostki i środowiska [8].

Praca z przypadkiem obejmuje:

a) studium

indywidualnego

przypadku,

nazwane

rozpoznaniem

uwarunkowań

wewnętrznych i zewnętrznych problemów człowieka,

b) pracę z przypadkiem, opartą na ułożonym wspólnie z podopiecznym planie działania.

Prowadzenie indywidualnego przypadku, niezależnie od modelu i podejścia, zawiera

następujące etapy:
1. Sformułowanie diagnozy społecznej, z wykorzystaniem różnych technik i narzędzi

badawczych (rozpoznawania potrzeb).

2. Opracowanie planu postępowania, określającego kolejne kroki podjętej interwencji. Plan

powinien odpowiadać na pytania: co, kiedy i jak ma czynić pomagający w odniesieniu do
osoby,  której  pomaga  i  jej  rodziny,  aby  uruchomić  proces  pomocy,  terapii  czy  też
rewalidacji.  Pierwszym  krokiem  w  procesie  planowania  powinno  być  określenie  celu
(celów)  działania.  Następnie  sformułowanie zadań służących  realizacji  celu, przypisanie
zasobów  (finansowych,  rzeczowych,  ludzkich,  informacyjnych)  za  pomocą,  których
wykonywane  będą  zadania.  W  planie  powinien  zostać  określony  termin  wykonania
zadania.  Należy  również  przewidzieć  ewentualne  przeszkody  i  możliwości  ich
pokonywania.  Plan  powinien  być  ukierunkowany  zarówno  na  zmiany  w  samym
podopiecznym  (np.  jego  nastawieniach, postawie),  jak  i  na  korygowanie  niekorzystnych
elementów

środowiska,

którym

funkcjonuje

(np.

poprawę

relacji

wewnątrzrodzinnych). W planie uwzględnić należy także wzmocnienie tych systemów
wsparcia, które w sposób pozytywny wpływają na funkcjonowanie podopiecznego.

3. Prowadzenie przypadku według opracowanego planu jest najdłuższym etapem procesu

pomocy. Interwencja wymaga ciągłego korygowania diagnozy i planu postępowania
w celu uzyskania jak najlepszej zmiany sytuacji środowiskowej podopiecznego.
Zakończenie pracy następuje w chwili osiągnięcia zdolności do radzenia sobie

z problemem, co zależne jest w dużej mierze od możliwości i zdolności podopiecznego do
radzenia sobie w sytuacjach trudnych. Właściwe zaplanowanie zakończenia pozwala uniknąć
nadmiernych oczekiwań osoby oczekującej pomocy

i przenoszenia przez

nią

odpowiedzialności za rozwiązywanie problemów na pomagającego.

Podkreślić

należy

konieczność

mobilizowania

podopiecznego

udziału

w podejmowanych działaniach, począwszy od pierwszego etapu pracy. Aktywność
podopiecznego (z uwzględnieniem jego możliwości intelektualnych, emocjonalnych,

wykonawczych) jest niezbędna we wprowadzaniu zmian ulepszających jego funkcjonowanie
społeczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Modele pracy z indywidualnym przypadkiem:

−

model psychospołeczny,

−

model funkcjonalny,

−

model zorientowany na rozwiązywanie problemów,

−

model modyfikacji zachowań.
Zasady stosowane w metodzie pracy z indywidualnym przypadkiem:

−

zasada akceptacji,

−

zasada komunikacji,

−

zasada indywidualizacji,

−

zasada uczestnictwa,

−

zasada zaufania i poszanowania prywatności,

−

zasada samoświadomości.
Metoda indywidualnych przypadków jest sposobem badań polegających na analizie

jednostkowych  losów  ludzkich,  uwikłanych  w  określone  sytuacje  wychowawcze  lub  na
analizie  konkretnych  zjawisk  natury  wychowawczej  poprzez  pryzmat  jednostkowych
biografii  ludzkich  z  nastawieniem  na  opracowanie  diagnozy  przypadku  lub  zjawiska  w  celu
podjęcia działań terapeutycznych [33].

Na pracę z przypadkiem składają się procesy, które przez świadome dokonywanie

indywidualnych aktów dostosowania się jednostek do otoczenia rozwijają osobowość.

W definicjach pracy z przypadkiem pojawia się wiele zasadniczych elementów. Jest to

metoda pomagania bazująca na wiedzy, zrozumieniu i umiejętnym zastosowaniu właściwych
technik  pomocy  jednostkom  w  rozwiązywaniu  problemów.  Krótko  mówiąc  jest  ona
sposobem  pomocy  realizowanym  przez  pracownika  socjalnego,  w  którym  poprzez  analizę
sytuacji jednostki borykającej się z jakimś problemem w kontekście środowiska, prowadzi się
do  opracowania  diagnozy  przypadku  oraz  planu  postępowania  i  podjęcia  działań
profilaktycznych, kompensacyjnych, angażując jednostkę w cały proces pomocy dla jej dobra
oraz dobra społecznego.

Praca socjalna z przypadkiem obejmuje określone procedury postępowania, nazywane

etapami jest to:

−

diagnoza przypadku,

−

opracowanie planu postępowania,

−

prowadzenie przypadku.

Zgodnie już ze współczesną metodyką działań socjalnych praca z przypadkiem obejmuje co
najmniej dwa podstawowe komponenty:

−

studium przypadku, które obejmuje charakterystykę losów, sytuacji, w kontekście
problemu, które ma prowadzić do diagnozy społecznej i stać się podstawą opracowania
planu,

−

praca z przypadkiem, która jest oparta na sformułowanym wspólnie z klientem planie
pracy, obejmująca działania o charakterze ratowniczym.
Metoda organizowania środowiska lokalnego, charakteryzuje się przede wszystkim

skoncentrowaniem uwagi na społeczności jako całości. W metodzie tej, która bywa też
nazywana metodą organizacji, zasadniczym celem jest w każdym przypadku wspomaganie
jego rozwoju, aktywizowanie, inspirowanie do pozytywnych zmian itd.

Ważnym zadaniem w tej metodzie jest tworzenie wspólnoty w aspekcie integracji danego

środowiska, budowania więzi, wymiany i przepływu informacji o tym, co dzieje się w danym
środowisku.

Jak w każdej metodzie tak i w tej możemy wyróżnić następujące etapy:

−

rozpoznawanie, diagnoza potrzeb, braków i zagrożeń,

−

organizowanie zespołu pracy, polega ono na podziale zadań miedzy instytucje, zespoły,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

planowanie i koordynacja działań opiekuńczo-wspomagająco-rozwojowych,

−

wtórne pobudzenie,

−

systematyczne ulepszanie środowiska,

−

kontrola i doskonalenie.
Posługując się tą metodą w działaniach socjalnych musimy pamiętać, że uruchamiamy

siły  i procesy,  których  prawdziwe  źródła  nie  zawsze  są  nam  znane.  Musimy  też  wspomnieć
o technikach  stosowanych  w  praktyce  ze  społecznością.  Są  to  m.in.:  strukturyzacja,
zarządzanie  –  administrowanie,  przygotowanie  planów  i  opracowań  formalnych,  edukacja
i promocja, pokazy itd. Metoda ta jest rzadko stosowana w pracy socjalnej [33].

Organizowanie społeczności lokalnej, podobnie jak inne metody pracy socjalnej, opiera

się na przesłankach teoretycznych. Składają się na nie socjologiczne koncepcje społeczności
lokalnej oraz wiedzy z zakresu teorii organizacji i zarządzania, pedagogiki społecznej.

Pierwszym zadaniem osoby organizującej pracę w środowisku lokalnym jest

identyfikacja terytorialnych granic społeczności, w której działania interwencyjne mają być
prowadzone oraz wstępne rozpoznanie środowiska.

Pełen opis sytuacji wyjściowej powinien uwzględniać:

1) aspekt przestrzenny – polega na dokonaniu charakterystyki geograficznej społeczności,

z zaznaczeniem granic terytorialnych, podziału administracyjnego, dostępności
komunikacyjnej,

zagospodarowania

przestrzennego,

charakterystykę

sytuacji

ekonomicznej itp.,

2) aspekt historyczny – opisuje historię danego terenu i losy jego mieszkańców, np. tradycje

lokalne, dominujące wartości, autorytety lokalne, konflikty, itp.,

3) aspekt demograficzny – obejmuje charakterystykę cech demograficznych społeczności

lokalnej z uwzględnieniem, np. płci, wieku, aktywności zawodowej, zamieszkujących ten
teren narodowości i tendencji rozwojowych opisywanej społeczności.
Na gruncie polskim podstawą organizowania pomocy w środowisku lokalnym jest

diagnoza społeczna prowadzona przy zastosowaniu techniki lustracji społecznej.
S. Rychliński [22] określił, iż lustracja społeczna jest to „badanie pewnych zagadnień
i problemów (w skali makrospołecznej) prowadzone na określonym obszarze (miasto, wioska,
osiedle, dzielnica) w celu uzyskiwania wskazówek co do sposobu przeprowadzenia reform
i ulepszeń”.

Lustracja społeczna powinna dostarczać podstawowych danych obiektywnych

(ilościowych,  faktograficznych,  statystycznych  itp.)  oraz  jakościowych.  Badania  te  powinny
mieć charakter  zespołowy  i  interdyscyplinarny z  udziałem  przedstawicieli  różnych  instytucji
działających  w  środowisku  (administracyjnych,  medycznych,  oświatowych,  kulturalnych,
samorządowych, itp.), a także przedstawicieli samych mieszkańców.

W diagnozie społeczności lokalnej, zawarte są dwa aspekty obejmujące:

1. Ograniczenia, bariery, jakie napotyka osoba niepełnosprawna żyjąca w danej

społeczności. Chodzi tu o wskazanie barier i przeszkód architektonicznych
utrudniających poruszanie się osoby niepełnosprawnej w terenie (np. w aptece, kościele,
na przystanku, w szkole, itp.), a także o rozpoznanie barier o charakterze społecznym,
takich jak piętnowanie, izolowanie osób niepełnosprawnych i ich rodzin. Prowadzona jest
tu diagnoza potrzeb, braków i zagrożeń.

2. Wskazanie i określenie potencjału zasobów materialnych i społecznych istniejących

w środowisku  –  inwentaryzacja  zasobów  i  sił  społecznych.  Zasoby  te  mogą  wspierać
bezpośrednio  osoby  niepełnosprawne  i  ich  rodziny  oraz  wzmacniać  działania  osób
świadczących pomoc potrzebującym i ich rodzinom. Inwentaryzacja zasobów polega na
rozpoznaniu  instytucji  i  organizacji,  których  cele  są  zbieżne  z  celami  pomocy  osobom
niepełnosprawnym  lub  ich  rodzinom.  Mogą  to  być  instytucje,  organizacje  prowadzące
samodzielnie pracę w środowisku  lub gotowe do współdziałania z  innymi. Rozpoznanie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

to przyczynić się może do zaplanowania działań uwzględniających różne źródła wsparcia,
pozwalające  zwiększyć  efektywność  pomocy  oraz  zwiększyć  szanse  na  aktywne
i twórcze  życie  osób  korzystających  z  zasobów  środowiska.  Narzędziem  lustracji  jest
plan,  zawierający  szczegółowe  dyspozycje  dotyczące  zakresu  badanego  wycinka
rzeczywistości  społecznej.  Dyspozycje  podporządkowane  są  celowi  prowadzonego
rozpoznania.

Podczas diagnozy społecznej rozpoznajemy:

−

niezaspokojone potrzeby człowieka, które mogą być źródłem problemów w jego
funkcjonowaniu,

−

problemy, określające ich rodzaj i zakres,

−

przyczyny powodujące niezaspokojenie potrzeb, tkwiące w jednostce i w jej najbliższym
środowisku (np. rodzinie, grupie),

−

siły jednostki i jej najbliższego środowiska, np. możliwości, umiejętności.
Wyniki diagnozy wskazują kierunek oddziaływań, które mogą zmierzać do:

−

zmian w samej jednostce np. jej wiedzy, postawach, stanie psychosomatycznym,

−

zmian w jej otoczeniu społecznym.
Diagnoza według S. Ziemskiego [33] ma kilka aspektów, które tworzą diagnozy

cząstkowe.  Jest  to  bowiem  „rozpoznanie  badanego  stanu  rzeczy  poprzez  zaliczenie  go  do
określonego  typu  lub  gatunku,  przez  przyczynowe  i  celowościowe  wyjaśnienie  tego  stanu
rzeczy,  określenie  jego  fazy  obecnej  oraz  przewidywanego  dalszego  rozwoju”.  W  tak
rozumianej  diagnozie  wyróżnić  można  aspekt  identyfikacyjny,  genetyczny,  celowościowy
(znaczenia), fazy i prognostyczny.

Prawidłowe rozpoznanie (diagnoza) potrzeb i problemów jednostki, grupy, środowiska

wymaga  zastosowania  odpowiednich  technik  i  narzędzi  uzyskiwania  informacji  o  opiniach,
postawach,  przekonaniach,  pragnieniach  podopiecznych,  a  także  o  faktach  dotyczących  ich
sytuacji życiowej. Do takich technik należą:

−

technika wywiadu,

−

rozmowy,

−

obserwacja,

−

analiza dokumentów,

−

ankieta,

−

techniki socjometryczne,

−

lustracja społeczna.

4.9.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co nazywamy pracą z indywidualnym przypadkiem?
2.  Jakie są etapy w metodzie pracy z indywidualnym przypadkiem?
3.  Jakie znasz podstawowe komponenty pracy z przypadkiem?
4.  Jakie są modele pracy socjalnej z przypadkiem?
5.  Jakie są zasady stosowania metody indywidualnego przypadku?
6.  Co nazywamy metodami organizowania środowiska lokalnego?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie opisu przypadku, wybierz metodę pracy z podopiecznym.

Opis przypadku

W środowisku DPS powstał problem, ponieważ jeden z mieszkańców nadużywa

alkoholu. Po spożyciu staje się agresywny i nieuprzejmy.

Sposób wykonywania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeanalizować opis przypadku,
2)  określić cechy zaobserwowanego problemu,
3)  wybrać odpowiednią metodę pracy i uzasadnić wybór,
4)  zaprezentować pracę na forum całej grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier,

−

pisaki,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Opracuj sposoby integracji ze społecznością Domu pomocy społecznej mieszkańca, który

wcześniej nadużywał alkoholu, był nielubiany.

Sposób wykonywania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeanalizować możliwe formy pracy socjalnej,
2)  zaproponować metodę integracji,
3)  przeanalizować możliwe zalety i wady tej metody,
4)  zaprezentować pracę,
5)  wziąć udział w dyskusji.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

notatnik,

−

materiały piśmienne,

−

poradnik dla ucznia.

4.9.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcie metody pracy z indywidualnym przypadkiem?



2) określić etapy pracy z indywidualnym przypadkiem?



3) wyjaśnić na czym polega w metodzie pracy z indywidualnym

przypadkiem zasada akceptacji?



4) określić na czym polega organizowanie środowiska lokalnego?



5) określić zadania o etapy organizacji środowiska lokalnego?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.10. Zasady pracy grupowej, grupy zadaniowe

4.10.1. Materiał nauczania

Grupą społeczną nazywamy każde zrzeszenie ludzi, które w świadomości samych tych

ludzi stanowi odrębną całość. Możemy wyróżnić cztery etapy pracy z grupą:

−

tworzenie grupy,

−

stabilizacja jej struktury i norm,

−

realizacja jej celów,

−

oceny efektów działania i decyzja o dalszym istnieniu lub rozwiązaniu grupy,

−

funkcjonowania w różnych sytuacjach grupowych w realnym życiu.
W metodzie grupowej mamy więc zespoloną przez wspólne zadanie grupę osób. Praca

grupowa obejmuje następujące zasady:

−

głównym źródłem pomocy dla każdego członka grupy są inni członkowie grupy
(indywidualnie i zbiorowo) – poprzez oddziaływanie na siebie pomagają rozwiązywać
problemy współuczestników grupy,

−

rozumienie i wykorzystywanie w pracy metody pracy grupowej – polega na wspólnym
rozwiązywaniu problemów, wyrażaniu stosunku emocjonalnego wobec innych,
kształtowaniu wzorów stosunków interpersonalnych, wpływu na innych,

−

dążenie do umocnienia zdolności uczestników do funkcjonowania samodzielnego
autonomicznego jako jednostki i jako grupy,

−

nauczenie uczestników grupy wykorzystywania doświadczenia grupowego do
funkcjonowania w różnych sytuacjach grupowych w realnym życiu.
Metoda pracy grupowej polega na łączeniu zerwanych więzi łączących jednostkę

z najbliższą  grupą  społeczną  [7].  Specjaliści  pracujący  z  grupą  (np.  pedagog,  pracownik
socjalny) wykorzystują swoją znajomość organizacji  i funkcjonowania grupy  do wywierania
wpływu  na  jednostkę.  To  jednostka  jest  głównym  przedmiotem  troski  osoby  pomagającej,
grupa zaś  jest narzędziem rozwoju  i  zmiany  jej funkcjonowania. Prowadzenie pracy  z grupą
wymaga  nie  tylko  wiedzy,  ale  także  umiejętności  kierowania  procesami  zachodzącymi
w grupie w taki sposób, aby uruchomić w niej proces wzajemnej pomocy.

Odmiany grupowej pracy socjalnej realizowane są poprzez różne formy działalności:

terapeutycznej, rewalidacyjnej, resocjalizacyjnej, edukacyjnej itp. i związane są ze służbami
na rzecz ludzi wymagających pomocy i wsparcia.

Wyróżnić można następujące odmiany pracy grupowej [11]:

1. Rozwojowo-wychowawczą, której celem jest wspieranie rozwoju fizycznego,

psychicznego  i  społecznego  osób,  które  bardziej  lub  mniej  świadomie  identyfikują  się
z celami i wartościami grupy. Kierowana jest do osób o sposobie bycia nie odbiegającym
od  normy  (dzieci,  dorośli).  Znajduje  zastosowanie  przede  wszystkim  na  gruncie  pracy
kulturalno-oświatowej  (np.  w  klubach,  świetlicach  środowiskowych,  dziennych  domach
pobytu, domach dziecka).

2. Rewalidacyjną – mającą zastosowanie wobec dzieci, młodzieży, dorosłych dotkniętych

nieprzystosowaniem,  dewiacjami  bądź  zagrożonych  tymi  zjawiskami.  W  odmianie  tej
stosuje się  formy oddziaływania, podobne  jak z grupą rozwojowo-wychowawczą w celu
usprawnienia  ich  społecznego  funkcjonowania  zgodnego  z  normami  społecznymi.
Znajduje ona zastosowanie np. w placówkach opiekuńczo-wychowawczych, kuratorskich
ośrodkach pracy z młodzieżą, domach pomocy społecznej.

3. Psychoterapeutyczną – nastawioną na działania ratownicze i opiekuńcze w stosunku do

osób, które przejawiają zachowania o charakterze patologicznym. Grupy te mają służyć
usprawnieniu ich społecznego i psychicznego funkcjonowania w oparciu o techniki

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

psychoterapeutyczne.

Tego

rodzaju

praca

prowadzona

jest

poradniach

specjalistycznych,

świetlicach

terapeutycznych,

placówkach

opiekuńczo-

wychowawczych, resocjalizacyjnych i wymaga znajomości psychologii i uprawnień
psychoterapeutycznych.

4. Zespół specjalistów – składający się z profesjonalistów i powołany do rozwiązania

konkretnego problemu. Celem funkcjonowania zespołu jest zdiagnozowanie problemu,
ułożenie planu działania i wprowadzenie usprawnienia funkcjonowania. Może działać
w placówkach

opiekuńczo-wychowawczych,

poradniach

specjalistycznych,

ale

i w środowisku otwartym, np. osiedlu. Warunkiem powodzenia jest powołanie lidera,
współpraca członków zespołu, systematyczne spotkania, kontrola efektów pracy.
Niezależnie od rodzaju grupy i rodzaju podejścia świadome stosowanie metody pracy

grupowej koncentruje się na czterech etapach:
1. Etap tworzenia grupy – na tym etapie prowadzący grupę podejmuje następujące zadania,

które sprzyjają jej powstawaniu, np.:

−

ułatwia poznanie się członków grupy,

−

stwarza możliwości dyskutowania celów grupy,

−

tworzy atmosferę zrozumienia itd.

2. Stabilizacja struktury i norm grupy – prowadzący grupę podejmuje działania, np.:

−

ukierunkowuje na odnalezienie swojego miejsca w grupie,

−

podtrzymuje indywidualność członków,

−

koryguje zachowania niezgodne z przyjętymi zasadami wykorzystując techniki
pracy, takie jak: usprawnianie komunikacji, uczenie pożądanych zachowań,
inscenizacyjne.

3. Realizacja celu grupowego – na tym etapie techniki pracy uwarunkowane są przez

charakter grupy.

4. Ocena pracy z grupą i decyzja o jej dalszym losie – ewaluacja przeprowadzana poprzez:

−

dyskusję,

−

pisemne sprawozdania,

−

podsumowanie efektów pracy.

We współczesnej pracy socjalnej coraz szersze zastosowanie znajduje typologia grup

wyznaczająca kierunki pracy zgodne z celami funkcjonowania grupy. Możemy więc wyróżnić
grupy:

−

rekreacyjne,

−

ćwiczenia umiejętności,

−

socjalizacyjne,

−

terapeutyczne,

−

spotkaniowe, edukacyjne, samopomocy,

−

problemowe.

Modele pracy z grupą:

1. Model celów społecznych – zapewniający grupie korzyści społeczne na poziomie

społeczności lokalnej.

2. Model celów naprawczych – czyli terapeutyczny.
3. Model celów opartych na wzajemności – oparty na wzajemnym systemie pomocy

w grupie.
Prowadzenie grupy wymaga wiedzy oraz umiejętności przestrzegania zasad pracy

grupowej:
a)  zasada kształtowania autonomii grupy,
b)  zasada stosowania wiedzy naukowej,
c)  zasada świadomego i intencjonalnego kierowania interakcjami w grupie,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

d)  zasada samowiedzy i świadomego czerpania z własnych zasobów,
e)  zasada akceptacji grupy i rozumnej empatii,
f)  zasada uznania autonomii grupy,
g)  zasada konstruktywnego stosowania ograniczeń,
h)  zasada indywidualizacji,
i)  zasada świadomego równoważenia konfliktów w grupie,
j)  zasada komunikacji.

Grupa zadaniowa – inaczej grupa celowa – grupa społeczna celowo powołana do

zrealizowania konkretnego zadania. Tego typu grupy mają charakter krótkotrwały i istnieją do
momentu zrealizowania zadania.

Więzi społeczne są w

nich sformalizowane

i zinstytucjonalizowane, opierają się jedynie na stycznościach rzeczowych skupiając się na
zadaniu.

Atrybutami grup zadaniowych są:

−

kontraktowy charakter,

−

wysoka impersonalność,

−

hierarchizacja,

−

wyodrębniona struktura.
Grupy zadaniowe powstają na drodze od potrzeby do jej realizacji. Możemy wyróżnić

następujące etapy:

−

zaistnienie potrzeb,

−

przekształcenie się potrzeb w interesy,

−

ewolucja interesów w cele (konkretyzacja interesów),

−

realizacja celów, prowadząca do realizacji interesów.

W grupach zadaniowych istnieje zbiór tendencji, którym się one poddają. Składa się on z:

−

tendencji do jednoczenia się,

−

tendencji do koordynacji i centralizacji,

−

tendencji do wykształcania fachowego grona kierowniczego (grona ekspertów),

−

tendencji do powstawania silnej, wyalienowanej grupy ścisłego kierownictwa,
Przykładem grupy zadaniowej może być grupa psychoterapeutyczna w psychoterapii

grupowej.

Wszystkie te cechy grupy oraz tendencja do idealizowania przyszłości swych aktualnych

i przeszłych celów, do stałego uzasadniania swego istnienia, zapewnienia sobie trwałości, itp.,
związane są z kształtowaniem odpowiednich przekonań, postaw i zachowań członków grupy.
To wychowawcze oddziaływanie grupy może mieć w zależności od  jej rodzaju różny zakres
i intensywność, różną treść społeczną  i znaczenie dla  niej  samej  i dla szerszych zbiorowości,
jest jednak stałą cechą grupy. Szczególne znaczenie, w tym zakresie,  mają grupy  i  instytucje
powołane specjalnie dla działalności wychowawczej (grupy celowe).

Grupy celowe to jeden z wielu rodzajów występujących w klasyfikacji tych zbiorowości.

Obserwacja społeczeństwa i zmian, jakie w nim zachodzą pozwala stwierdzić względną
trwałość niektórych grup, zmiany cech grup tradycyjnych, powstawanie nowych zbiorowości
często przekształcających się w grupy.

4.10.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Czym jest grupa społeczna?
2.  Jaki wpływ ma praca w grupie na jednostkę?
3.  Czym są grupy zadaniowe?
4.  Na czym polega metoda pracy grupowej?
5.  Jakie wyróżniamy odmiany grupowej pracy socjalnej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.10.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ zadania powstania grupy i uzasadnij celowość pracy grupowej.

Sposób wykonywania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić zadania grupy,
2)  wskazać celowość (zalety, wady) pracy grupowej,
3)  przeanalizować i pogrupować otrzymane wyniki,
4)  zaprezentować pracę,
5)  wziąć udział w dyskusji.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kartki papieru,

−

pisaki,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Opisz zasady powstawania grup wśród osób niepełnosprawnych na podstawie wybranych

przypadków:
Zespół 1 – osoby niepełnosprawnej intelektualnie,
Zespół 2 – osoby chorej psychicznie,
Zespół 3 – osoby z uszkodzonym narządem wzroku.

Sposób wykonywania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) scharakteryzować przydzielony przypadek osoby niepełnosprawnej (możliwości,

ograniczenia),

2)  dokonać analizy powstałych pomysłów,
3)  przeanalizować i pogrupować otrzymane wyniki,
4)  zredagować wspólną notatkę na temat zadań dla wybranej grupy niepełnosprawnych,
5)  zaprezentować przed grupą opracowany materiał.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusze papieru,

−

flamastry,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Zaplanuj aktywizację podopiecznego (osoby starszej) metodą pracy grupowej. Opisz

etapy powstawania i organizacji grupy zadaniowej.

Sposób wykonywania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  opisać etapy organizacji grupy zadaniowej,
2)  wymienić atrybuty grupy,
3)  opisać tendencje jakim się będzie poddawać,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4)  przeanalizować i pogrupować otrzymane wyniki,
5)  przygotować plakat,
6)  zaprezentować wyniki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A2,

−

flamastry.

Ćwiczenie 4

Opracuj plan aktywizacji osoby starszej lubiącej śpiewać.

Sposób wykonywania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  opisać cechy charakterystyczne analizowanego przypadku,
2)  zaplanować przebieg aktywizacji, zapisując kolejne kroki,
3)  przeanalizować wyniki pracy,
4)  uzasadnić swoje zapisy,
5)  wziąć udział w dyskusji.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

informator kulturalny,

−

papier,

−

pisaki,

−

poradnik dla ucznia.

4.10.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcie grupy?



2) określić zadania pracy w grupie?



3) scharakteryzować zadania pracy w grupie?



4) zdefiniować pojęcie grupy zadaniowej?



5) określić etapy jakie przechodzi w procesie organizacji grupa

zadaniowa?



6) określić cel powstania grupy zadaniowej?



7) scharakteryzować etap tworzenia grupy?



8) określić możliwe rodzaje grup w pracy socjalnej?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.  Przeczytaj uważnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4.  Test zawiera 20 pytań. Do każdego pytania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi. Tylko

jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Zbiorowością lokalną nazywamy

rodzina.

b) osoba.
c)

społeczeństwo.

d) wszystkie wymienione powyżej.

2. Badaniem populacji ludzkiej zajmuje się

etnografia.

b) oceanografia.
c)

demografia.

d) ekonomia.

3. Grupa krwi, rasy, wzrost są zespołem cech

geograficznych.

b) biologicznych.
c)

ekonomicznych.

d) kulturowych.

4. Integracja społeczna to termin używany w

socjologii.

b) etymologii.
c)

demografii.

d) etnografii.

5. Osoby niedostosowane społecznie charakteryzują się

biernością.

b) pobudliwością.
c)

spokojem.

d) wycofaniem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. Cechy: mała liczebność, bezpośredni kontakt są charakterystyczne dla

grupy celowej.

b) wtórnej.
c)

pierwotnej.

d) żadnej z tych grup.

7. Rodzina jest rodzajem grupy

pierwotnej.

b) wtórnej.
c)

celowej.

d) żadnej z nich.

8. Grupa rówieśnicza to osoby

tej samej płci.

b) o tych samych zainteresowaniach.
c)

w tym samym wieku.

d) w tej samej lokalizacji mieszkania.

9. Mechanizm kontroli społecznej jedną z grup mechanizmów

a)  socjalizacyjnych.
b)  resocjalizacyjnych.
c)  uspołeczniających.
d)  demograficznych.

10. Identyfikacja z drugim człowiekiem i naśladowanie go są charakterystyczne dla

mechanizmu
a)  kontroli społecznej.
b)  wpływu osób znaczących.
c)  wzmacniania wewnętrznego.
d)  żadnego z wymienionych.

11. Grupa jest głównym źródłem pomocy dla jednostki w metodzie

a)  praca z indywidualnym przypadkiem.
b)  pracy grupowej.
c)  organizacji środowiska lokalnego.
d)  żadnej z metod.

12. Praca z indywidualnym przypadkiem to

a)  praca z grupą rówieśników.
b)  z rodziną.
c)  z jednostką.
d)  społecznością lokalną.

13. Tworzenie grupy, stabilizacja jej norm, realizacja jej celów są charakterystyczne dla

a)  pracy z indywidualnym przypadkiem.
b)  pracy grupowej.
c)  pracy ze środowiskiem lokalnym.
d)  żadnej z wymienionych metod.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14. Jaką metodę pracy socjalnej zastosujesz przy rozwiązywaniu problemu lokalnego

a)  organizacja środowiska lokalnego.
b)  praca z indywidualnym przypadkiem.
c)  metodą pracy grupowej.
d)  metodą pracy twórczej.

15. Grupą zadaniową jest

a)  społeczność o wspólnych zainteresowaniach.
b)  grupa ludzi do wyznaczania zadania.
c)  społeczność lokalna.
d)  sekta.

16. Pani Basia cierpi na chorobę psychiczną ciężką odmianę schizofrenii, ale obecny stan jej

zdrowia  pozwala  jej  na  życie  w  środowisku  Domu  pomocy  społecznej.  Nie  jest
akceptowana  przez  środowisko  lokalne.  Najodpowiedniejszą  metodą  pracy  socjalnej
byłaby
a)  praca z indywidualnym przypadkiem.
b)  metoda pracy grupowej.
c)  organizacja życia lokalnego.
d)  żadna z wymienionych metod.

17. Ela jest osobą upośledzoną umysłową. Jej jedynym problemem jest chęć posiadania

wszystkiego co jej się podoba (w związku z tym liczne kradzieże w swoim środowisku).
Proces socjalizacji, w którym  został popełniony błąd to
a)  w żadnym wynika to z jej cech charakteru.
b)  wtórnym.
c)  pierwotnym.

d) w żadnym wynika to z charakteru środowiska.

18. Typem grupy pierwotnej jest

a)  zabawowa grupa dziecięca.
b)  grupa terapeutyczna.
c)  uczniowie szkoły.
d)  wszystkie z wymienionych powyżej.

19. Zosia lubi przebywać w towarzystwie swojej przyjaciółki Bożenki. Jest zafascynowana

jej osobą, sposobem ubierania, czesania, bycia. Mechanizm socjalizacyjny, którym jest
jej zachowanie to mechanizm

a)  kontroli społecznej.
b)  wpływu osób znaczących.
c)  wzmacniania wewnętrznego.
d)  samozachowawczy.

20. Ania przynależy do nieformalnej grupy rówieśniczej. Grupa ta to

a)  chór szkolny.
b)  klasa.
c)  paczka.
d)  kółko plastyczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ...............................................................................

Integrowanie podopiecznego ze środowiskiem lokalnym

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Auleytner J.: Polityka społeczna pomiędzy ideą a działaniem, Warszawa 1994
2. Bachmann W.: Integracja osób niepełnosprawnych – możliwości i granice, Szkoła

Specjalna 1995 nr 2

3. Bradshaw J.: Zrozumieć rodzinę, Warszawa 1994
4. DeRobertis C., Pascal H.: Postępowanie metodyczne w pracy socjalnej z grupami

i społecznościami. Biblioteka Pracownika Socjalnego, Katowice 1999

5. Dryżałowska G., Żuraw H.: Integracja społeczna osób niepełnosprawnych,

Warszawa 2004

6.  Dykcik W.( red) „ Pedagogika specjalna”, Poznań 1997
7.  Dymek-Balcerek K.: Pedagogika, Radom 1995
8.  Garvin  C.  D.,  Seabury  B.  A.:  Działania  interpersonalne  w  pracy  socjalnej.  Biblioteka

Pracownika Socjalnego, Katowice, 1998

9.  Hulek A red.: Pedagogika rewalidacyjna, Warszawa 1988
10.  Jagielski A.: Geografia ludności, Warszawa 1977
11.  Kamiński  A.  Funkcje  pedagogiki  społecznej,  Praca  socjalna  i  kulturalna,  PWN,

Warszawa 1982

12. Kiereta K.: Lokalna przestrzeń kulturowa a tożsamość, Krajobrazy Dziedzictwa

Narodowego 2002 nr 3

13. Kościelska R.: Integracja społeczna niepełnosprawnych umysłowo, Gdańsk 1995
14. Kowalik S.: Psychospołeczne podstawy rehabilitacji osób niepełnosprawnych, Warszawa

1999

15. Kowalski S.: Socjologia wychowanie w zarysie, Warszawa 1976
16. Macierz A,: Z teorii i badań społecznej integracji dzieci niepełnosprawnych,

Warszawa 1999

17. Mikołajewicz J.: Wiedza o życiu w społeczeństwie, Poznań 1999
18. Mikulski J., Auleytner J.: Polityka społeczna wobec osób niepełnosprawnych. Drogi do

integracji, Warszawa 1996

19. Pilch T. (red.): Encyklopedia Pedagogiczna XXI w. Wyd. Akademickie ,,Żak”,

Warszawa 2005

20. Pilch T., Lepolczyk I.: Pedagogika społeczna. Człowiek w zmieniającym się świecie,

Warszawa 1994

21.  Pytka L.: Pedagogika resocjalizacyjna, Warszawa 2000
22.  Rychliński S.: Lustracje społeczne, Warszawa 2001
23.  Skorny Z.: Proces socjalizacji dzieci i młodzieży, Warszawa 1976
24.  Szacha B.: Wprowadzenie do socjologii, Warszawa 2003
25.  Sztompka P.: Socjologia, analiza społeczna. Znak, Kraków 2003
26.  Tarnowska E.: Życie codzienne w domach pomocy społecznej, Warszawa 1994
27.  Tokarski J.: Słownik wyrazów obcych, Warszawa 1980
28.  Trawińska  M.:  Socjalizacja  w  grupie  rówieśniczej  a  wychowanie  rodzinne,

Warszawa 983

29.  Turowski J.: Socjologia. Małe struktury społeczne. KULTN, Lublin 2001
30.  Wall D.: Twórcze wychowanie w okresie dzieciństwa, Warszawa 1986
31.  Wódz K.: Praca socjalna w środowisku zamieszkania. Biblioteka Pracownika Socjalnego,

Katowice 1998

32. Zaborowski Z.: Rodzina jako grupa społeczno-wychowawcza, Warszawa 1980
33. Ziembiński Z.: Elementy socjologii, Poznań 1994