„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ

Władysława Maria Francuz

Wykonywanie podstawowych robót
betoniarsko-zbrojarskich 711[04].Z1.02

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
mgr inż. Danuta Gąsiorowska
mgr inż. Alicja Zajączkowska

Opracowanie redakcyjne:
mgr Halina Zwolska

Konsultacja:
dr inż. Janusz Figurski

Korekta:

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 711[04].Z1.02
„Wykonywanie podstawowych robót betoniarsko-zbrojarskich” zawartego w modułowym
programie nauczania dla zawodu kamieniarz 711[04].

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

3

2. Wymagania wstępne 4
3. Cele kształcenia 5
4. Materiał nauczania

6

4.1. Zakres robót betoniarsko-zbrojarskich w budownictwie i w pracy kamieniarza

6

4.1.1. Materiał nauczania

6

4.1.2. Pytania sprawdzające 9
4.1.3. Ćwiczenia 9
4.1.4. Sprawdzian postępów 10
4.2. Zasady bezpieczeństwa i higieny pracy w trakcie robót zbrojarskich
i betoniarskich

11

4.2.1. Materiał nauczania

11

4.2.2. Pytania sprawdzające 12
4.2.3. Ćwiczenia 12
4.2.4. Sprawdzian postępów 12
4.3. Sprzęt i narzędzia do wykonywania robót zbrojarskich

13

4.3.1. Materiał nauczania

13

4.3.2. Pytania sprawdzające 14
4.3.3. Ćwiczenia 14
4.3.4. Sprawdzian postępów 14
4.4. Podstawowe procesy wykonywania zbrojenia

15

4.4.1. Materiał nauczania

15

4.4.2. Pytania sprawdzające 18
4.4.3. Ćwiczenia 18
4.4.4. Sprawdzian postępów 20
4.5. Sprzęt i narzędzia do robót betoniarskich

21

4.5.1. Materiał nauczania

21

4.5.2. Pytania sprawdzające 23
4.5.3. Ćwiczenia 23
4.5.4. Sprawdzian postępów 24
4.6. Podstawowe procesy robót betoniarskich

25

4.6.1. Materiał nauczania

25

4.6.2. Pytania sprawdzające 28
4.6.3. Ćwiczenia 28
4.6.4. Sprawdzian postępów
4.7. Wykonywanie lastryka i konglomeratu kamiennego

30
31

4.7.1. Materiał nauczania

31

4.7.2. Pytania sprawdzające 33
4.7.3. Ćwiczenia 33
4.7.4. Sprawdzian postępów 34
4.8. Rozliczenie robót betoniarskich i zbrojarskich

35

4.4.1. Materiał nauczania

35

4.4.2. Pytania sprawdzające 35
4.4.3. Ćwiczenia 36
4.4.4. Sprawdzian postępów
5. Sprawdzian osiągnięć
6. Literatura

37
38
43

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o wykonywaniu podstawowych

robót zbrojarskich i betoniarskich.

W jednostce modułowej 711[04].B1.03 „Rozpoznawanie podstawowych materiałów

budowlanych”

poznałeś rodzaje i skład

zapraw budowlanych oraz betonów, a także rodzaje

stali zbrojeniowej.

Zasady składowania materiałów poznałeś w jednostce modułowej 711[04].B1.05

„Magazynowanie, składowanie i transportowanie materiałów budowlanych”. A w jednostce
modułowej 711[04].B1.02 zapoznałeś się z podstawowymi przepisami dotyczącymi
„Przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska”. W tym poradniku zostaną przypomniane niektóre pojęcia, inne
rozszerzone, a jeszcze inne dodane.

W poradniku zamieszczono:

−

Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.

−

Cele kształcenia tej jednostki modułowej.

−

Materiał nauczania (rozdział 4) umożliwia samodzielne przygotowanie się do wykonania
ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Wykorzystaj do poszerzenia wiedzy wskazaną
literaturę oraz inne źródła informacji. Obejmuje on również ćwiczenia, które zawierają:

ƒ

wykaz materiałów, narzędzi i sprzętu potrzebnych do realizacji ćwiczenia,

ƒ

pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczenia,

ƒ

sprawdzian teoretyczny,

ƒ

sprawdzian umiejętności praktycznych.

−

Przykłady ćwiczeń oraz zestaw pytań sprawdzających Twoje opanowanie wiedzy
i umiejętności z zakresu całej jednostki. Zaliczenie ćwiczeń jest dowodem osiągnięcia
umiejętności praktycznych określonych w tej jednostce modułowej. Wykonując
sprawdzian postępów powinieneś odpowiadać na pytanie tak lub nie, co oznacza,
że opanowałeś materiał albo nie.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela

lub instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną
czynność. Po przerobieniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki
modułowej.

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp i higieny

pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac.
Przepisy ogólne poznałeś wcześniej, a szczegółowe, dotyczące wykonywania robót
zbrojarskich i betoniarskich, poznasz podczas trwania nauki.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej „Wykonywanie podstawowych

robót betoniarsko-zbrojarskich” powinieneś umieć:
– stosować terminologię budowlaną,
– określać przebieg robót budowlanych,
– odróżniać technologie wykonania budynku i budowli,
– rozpoznawać i charakteryzować podstawowe materiały budowlane,
– rozpoznawać spoiwa budowlane,
– rozpoznawać kruszywa,
– rozpoznawać materiały impregnacyjne i grzybobójcze,
– rozróżniać zaprawy budowlane oraz określić ich skład,
– rozróżniać rodzaje betonów oraz określić skład,
– rozróżniać rodzaje izolacji,
– rozróżniać poszczególne elementy dokumentacji,
– dobierać dokumentację techniczno – budowlaną do realizacji zadania,
– stosować informacje zawarte w opisie technicznym,
– odczytywać i interpretować rysunki budowlane,
– posługiwać się dokumentacją budowlaną,
– wykonywać szkice elementów budowlanych i obiektów,
– wykonywać przedmiary i obmiary robót,
– wykonywać pomiary i rysunki inwentaryzacyjne,
– organizować stanowiska składowania i magazynowania,
– określać szacunkowo ilość magazynowanego i składowanego materiału,
– dobierać sposób i środki transportu do rodzaju materiału,
– transportować materiały budowlane,
– stosować zasady ochrony środowiska naturalnego,
– dobierać i zastosować odzież ochronną oraz środki ochrony osobistej, w zależności

od prowadzonych prac budowlanych,

– dobierać narzędzia i sprzęt do robót ciesielskich,
– dokonywać cięć i przycinania drewna na wymaganą długości i kształt,
– wykonywać elementy deskowania,
– wykonywać deskowanie prostego elementu,
– wykonywać zabezpieczenie przed zmianą kształtu deskowania,
– stosować procedury udzielania pomocy przedmedycznej osobom poszkodowanym,
– przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, przewidywać i zapobiegać

zagrożeniom,

– korzystać z różnych źródeł informacji,
– oceniać własne możliwości w działaniach indywidualnych i zespołowych,
– stosować zasady współpracy w grupie,
– uczestniczyć w dyskusji, prezentacji.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

odczytać dokumentację w zakresie niezbędnym do wykonania robót betoniarskich
i zbrojarskich,

−

posłużyć się sprzętem pomiarowym w celu dokonania pomiarów,

−

zorganizować stanowisko pracy dla robót zbrojarskich i betoniarskich oraz zlikwidować
je,

−

określić szacunkowo ilość materiału do wykonania robót betoniarskich i zbrojarskich
oraz sporządzić zapotrzebowanie materiałowe,

−

dobrać materiały do robót betoniarsko – zbrojarskich,

−

dobrać narzędzia i sprzęt do wykonania robót betoniarsko – zbrojarskich i prawidłowo
posłużyć się nimi,

−

wykonać cięcie zbrojenia na żądany wymiar,

−

dokonać profilowania stali zbrojeniowej na wymagany kształt,

−

wykonać montaż zbrojenia zgodnie z dokumentacją techniczną,

−

ułożyć zbrojenie w deskowaniach i formach,

−

przygotować mieszankę betonową według receptury,

−

przetransportować mieszankę betonową w poziomie i pionie,

−

ułożyć i zagęścić mieszankę betonową w wykonywanym elemencie,

−

wykonać pielęgnowanie betonu,

−

przygotować i ułożyć w formie mieszankę lastrykową,

−

przygotować i ułożyć w formie masę do wykonania elementu z konglomeratów
kamiennych,

−

przygotować i zastosować materiały zmniejszające przyczepność betonu do formy,

−

ocenić jakość wykonanej pracy i usunąć usterki,

−

sporządzić rozliczenie materiałowe do wykonanej pracy,

−

obliczyć wynagrodzenie za pracę,

−

przygotować proste umowy na wykonanie prac betoniarsko - zbrojarskich,

−

wykonać pracę, z zachowaniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciw pożarowej i ochrony środowiska.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Zakres robót betoniarsko-zbrojarskich w budownictwie

i w pracy kamieniarza

4.1.1. Materiał nauczania

Beton

jest to sztuczny kamień, który otrzymuje się z mieszaniny trzech podstawowych

składników: spoiwa, kruszywa i wody. Po zarobieniu wodą kruszywa i cementu mieszanina ta
wiąże i twardnieje na skutek reakcji chemicznych, zachodzących między wodą a cementem,
a z biegiem czasu nabiera coraz większej wytrzymałości.

Przed stwardnieniem mieszaninę tę

nazywamy mieszanką betonową.
Właściwości betonu zależą od właściwości poszczególnych składników mieszanki,
ilościowego stosunku składników, sposobu przygotowania mieszanki, ułożenia mieszanki
oraz pielęgnacji świeżego betonu.
Betony dzieli się na:

−

ciężkie (o gęstości pozornej > 2600 kg/m³),

−

zwykłe (2000÷2600 kg/m³),

−

lekkie (800÷2000 kg/m³).

Składniki betonu zwykłego:

− cement czyli spoiwo. Rozróżnia się cementy:

CEM I – cement portlandzki,
CEM II – cement mieszany,
CEM III – cement hutniczy,
CEM IV – cement pucolanowy,
CEM V – cement wieloskładnikowy.

−

kruszywa mineralne: piasek, żwir lub grysy oraz ich mieszanki.

−

woda zarobowa,

−

ewentualnie: domieszki i/lub dodatki.

Betony specjalne:

−

wysokowartościowe – o wytrzymałości na ściskanie większej od 60 MPa,

−

hydrotechniczne (wodoszczelne) – do wykonywania obiektów budownictwa wodnego,
np. zbiorników na ciecze, zapór wodnych, filarów mostowych itp.,

−

do nawierzchni sztywnych (odporne na ścieranie): drogowych, lotniskowych,
przemysłowych,

−

żaroodporne (ogniotrwałe) – odporne na temperaturę 20 ÷ 2000º C; do budowy pieców
i urządzeń cieplnych,

−

osłonowe (promieniochronne) – do osłabiania promieniowania jonizującego
wysyłanego przez źródła promieniowania, np. przez reaktory jądrowe lub urządzenia
z izotopami promieniotwórczymi,

−

żywiczne – do wykonywania zbiorników cieczy agresywnych, wykładzin
antykorozyjnych, elementów zapór, obudów szybów górniczych,

−

asfaltowe – do wykonywania nawierzchni na mostach, w hangarach, halach
przemysłowych i magazynach, na skarpach i na dnie zbiorników.

Zalety betonu:

−

możliwość doboru wytrzymałości i ciężaru objętościowego w zależności
od przeznaczenia konstrukcji,

−

możliwość formowania elementów o różnych kształtach,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

−

sztywność,

−

długotrwałość,

−

ogniotrwałość,

−

stosunkowo niski koszt, zwłaszcza jeżeli kruszywo znajduje się w pobliżu budowy
lub wytwórni betonu,

−

jednolitość struktury umożliwiająca przeciwstawianie się wstrząsom i wpływom
dynamicznym.

Wady betonu:

−

pracochłonność, w przypadku wykonywania elementów monolitycznych,

−

znaczne zużycie drewna na deskowania; wadę tę zmniejsza stosowanie deskowań
inwentaryzowanych lub prefabrykatów,

−

znaczny ciężar objętościowy powoduje nieopłacalność wznoszenia obiektów o dużych
rozpiętościach,

−

duży współczynnik przewodzenia ciepła,

−

zła izolacyjność akustyczna,

−

trudność wykonywania robót w ujemnej temperaturze.
Jedną z odmian betonu stosowaną przez kamieniarzy jest lastryko. Jako kruszywo

stosuje się grysik lub grys kamienny, otrzymywany przez pokruszenie kamieni nieścieralnych
i o różnym zabarwieniu. Grysik nadaje ładny wygląd powierzchni betonu, czyni ją
nieścieralną i umożliwia szlifowanie. Do lastryka można dodać również pigmenty. Z uwagi
na duży koszt zarówno grysiku jak i pigmentów, z lastryka wykonuje się warstwę zewnętrzną
elementu grubości 2÷3 cm, natomiast podkład wykonuje się z betonu zwykłego lub zaprawy
cementowej.
a)

b)

c)

Rys. 1. Przykłady robót kamieniarskich: a) blaty, b) okładziny ścian i schodów [www.amdstone.pl], c) kominki
[http://republika.pl/jwittwer]

Beton ma znaczną wytrzymałość na ściskanie, ale małą wytrzymałość na rozciąganie.

Dlatego elementy zginane wzmacnia się w strefie rozciąganej, stosując stal zbrojeniową, która
ma 200 razy większą wytrzymałość na rozciąganie od betonu. Beton zbrojony prętami
stalowymi nazywa się żelbetem.

Właściwa współpraca betonu i stali zapewniona jest przez:

−

dobrą przyczepność stali do betonu, dzięki czemu obciążenia działające na beton są
przekazywane wskutek tarcia między obydwoma materiałami na stal,

−

zbliżoną rozszerzalność cieplną obydwu materiałów,

−

ochronę prętów zbrojeniowych w elemencie żelbetowym przez otulający je beton,
chroniąc przed działaniem korozyjnych czynników atmosferycznych,

−

ochronę stali zbrojeniowej przez beton od niszczącego działania wysokiej temperatury
powstającej w czasie pożaru; dzięki temu konstrukcje żelbetowe mają bardzo wysoką
klasę odporności pożarowej.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

Rys. 2. Rozmieszczenie zbrojenia w belce

Rys. 3. Rozmieszczenie zbrojenia w belce

swobodnie

podpartej

[2,

s.196]

wspornikowej

[2,

s.196]

Beton i żelbet są w budownictwie podstawowymi materiałami, które mają szerokie
zastosowanie nie tylko w budowie domów mieszkalnych, ale również we wznoszeniu
budowli przemysłowych, sakralnych, mostów, zbiorników, zapór wodnych, nawierzchni dróg
itp.
a)

b)

Rys. 4. Kościół Św. Jadwigi w Krakowie: a) elewacja, b) wnętrze kościoła [11, s.40 i 44]

Stanowisko robocze

Prawidłowo zorganizowana praca pozwala na wykonanie jej w sposób właściwy
i w możliwie najkrótszym czasie. Dlatego trzeba dokładnie określić zadanie oraz przygotować
środki (materiały, narzędzia, sprzęt) do jego wykonania, wykonać zadanie, a następnie
skontrolować jakość wykonanych prac. Stanowisko robocze jest to przestrzeń, na której
wykonywany jest określony rodzaj pracy przez jednego robotnika lub zespół. Stanowiska
pracy powinny być utrzymywane w czystości oraz posiadać właściwe oświetlenie,
a

w

przypadku prowadzenia robót w zamkniętych pomieszczeniach – odpowiednią

wentylację. Stanowiska znajdujące się na zewnątrz pomieszczeń powinny być tak usytuowane
i zorganizowane, aby pracownicy nie byli narażeni na działanie warunków atmosferycznych,
hałasu, gazów, par i pyłów.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

Należy zapewnić – w zależności od wykonywanego rodzaju robót – odpowiednią

powierzchnię przeznaczoną na składowanie materiałów, wyrobów, przyrządów i narzędzi
oraz odpadów. Nie należy magazynować surowców, gotowych wyrobów, materiałów
pomocniczych i odpadów w ilościach większych niż wynika to z potrzeb technologicznych
na danej zmianie. Do każdego stanowiska pracy powinno być zapewnione bezpieczne
i wygodne dojście, przy czym jego wysokość na całej długości nie powinna być mniejsza
niż 2 metry. Na stanowisku pracy powinny się znajdować tylko narzędzia potrzebne
do wykonywania danego zakresu robót, inne należy przenieść do podręcznego magazynu.

Każdy pracownik powinien być wyposażony we wszystkie potrzebne narzędzia, które należy
utrzymywać w czystości.

Istotne jest wprowadzenie w jak największym stopniu mechanizacji robót, właściwe

rozplanowanie pracy, a także skrócenie dróg transportu. Jeżeli roboty wykonywane są
na rusztowaniach, muszą być one prawidłowo zmontowane i codziennie kontrolowane
przed rozpoczęciem pracy.

Po zakończeniu robót należy zlikwidować stanowisko pracy

i posprzątać pomieszczenie.

Podstawowymi procesami roboczymi w pracach betoniarsko-zbrojarskich są:

−

ustawienie deskowań,

−

ułożenie zbrojenia,

−

betonowanie.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Czym różni się mieszanka betonowa od betonu?
2. Jaki jest podział betonów w zależności od gęstości pozornej?
3. Od czego zależą właściwości betonu?
4. Z czego składa się beton zwykły?
5. Jakie jest zastosowanie betonów w zależności od ich rodzaju?
6. Jakie są zalety i wady betonu?
7. Co to jest lastryko?
8. Co to jest żelbet?
9. Od czego zależy dobra współpraca betonu i stali?
10. Co to jest stanowisko robocze?
11. Jakie warunki powinno spełniać stanowisko robocze?
12. Jakie są procesy robocze przy wykonywaniu robót betoniarsko-zbrojarskich?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie podanego zastosowania określ rodzaj betonu:

a) do wykonywania zbiorników cieczy agresywnych, wykładzin antykorozyjnych,

elementów zapór, obudów szybów górniczych,

b) o wytrzymałości na ściskanie większej od 60 MPa,
c) do wykonywania obiektów budownictwa wodnego, np. zbiorników na ciecze, zapór

wodnych, filarów mostowych itp.,

d) odporne na temperaturę 20º÷2000º C; do budowy pieców i urządzeń cieplnych,
e) do osłabiania promieniowania jonizującego wysyłanego przez źródła promieniowania,

np. przez reaktory jądrowe oraz urządzenia z izotopami promieniotwórczymi.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przeczytać dokładnie wymienione charakterystyki,
2) określić rodzaje betonu,
3) uzasadnić swój wybór.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– plansza poglądowa dotycząca zastosowania betonów,
– Polskie Normy,
– literatura.

Ćwiczenie 2
Określ zalety i wady betonu oraz podaj jego zastosowanie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) scharakteryzować beton,
2) wymienić zalety betonu,
3) wymienić wady betonu,
4) określić zastosowanie betonu,
5) sporządzić notatkę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

plansza poglądowa dotycząca zastosowania betonów,

−

Polskie Normy,

−

literatura.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Tak Nie

Czy potrafisz:
1) określić wymagania jakie powinno spełniać stanowisko pracy

dla robót betoniarskich i

zbrojarskich?





2) określić podstawowe cechy betonu?





„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

4.2. Zasady bezpieczeństwa i higieny pracy w trakcie robót

zbrojarskich i betoniarskich

4.2.1. Materiał nauczania

Kierownik budowy oraz mistrz budowy są bezpośrednio odpowiedzialni

za bezpieczeństwo i higienę prowadzonych prac oraz są zobowiązani do prowadzenia

odpowiednich szkoleń. Kierownik budowy jest obowiązany przed rozpoczęciem budowy

do przygotowania Planu Bezpieczeństwa i Ochrony Zdrowia. Ogłoszenie zawierające dane

dotyczące bezpieczeństwa i ochrony zdrowia na budowie powinno być umieszczone

na terenie budowy, jeżeli spełnia któryś z poniższych warunków określonych w Prawie

budowlanym:

− czas trwania robót budowlanych powyżej 30 dni i jednoczesne zatrudnienie co najmniej

20 pracowników,

− planowany zakres robót przekracza 500 osobodni.

Stanowiska robocze powinny posiadać dobre oświetlenie naturalne, a od zmroku należy

na nich zapewnić odpowiednie oświetlenie elektryczne. W przypadku prowadzenia robót

w zamkniętych pomieszczeniach, również odpowiednią wentylację.

Podczas przygotowywania zbrojenia z wykorzystaniem narzędzi i urządzeń

elektrycznych, należy zwrócić szczególną uwagę na:

−

posiadanie aktualnego świadectwa przeglądu,

−

obsługiwanie tylko przez osoby do tego upoważnione,

−

odpowiednią odzież ochronną pracowników,

−

wykonywanie napraw po wyłączeniu ich z sieci,

−

sprawdzenie maszyn przed przystąpieniem do pracy.

Jeżeli stal prostowana jest przez wyciąganie, to stanowisko powinno być wydzielone

i ogrodzone, nie wolno składować jakichkolwiek materiałów i sprzętu w ogrodzonym terenie,

w pobliżu nie mogą być organizowane inne stanowiska pracy i składowiska, nie mogą też

przebywać w pobliżu osoby postronne i niedopuszczalne jest przebywanie osób wzdłuż

wyciąganego pręta.

Pracownicy, którzy dokonują ręcznego czyszczenia stali, poza dwuczęściowym ubraniem

ochronnym, powinni być wyposażeni także w kaski oraz rękawice ochronne, a także okulary

ochronne.

Podczas wykonywania robót zbrojarskich niedopuszczalne jest:

−

stosowanie nożyc ręcznych do cięcia prętów zbrojeniowych o średnicy większej

niż 20 mm,

−

chwytanie ręką prętów w odległości mniejszej niż 50 cm od nożyc – podczas przycinania

mechanicznego prętów zbrojeniowych,

−

podchodzenie do transportowanego zbrojenia, znajdującego się wyżej niż 0,5 m ponad

miejscem ułożenia,

−

chwytanie rękami za skrajne elementy zbrojenia układanego w formy,

−

rzucanie elementów zbrojenia.

Zakładanie zbrojenia, przestawianie odbojnic lub trzpieni przy gięciu stali

na mechanicznej giętarce jest dopuszczalne wyłącznie przy unieruchomionej tarczy giętarki.

Pręty zbrojeniowe o średnicy większej niż 20 mm należy giąć wyłącznie za pomocą urządzeń

mechanicznych.

Jeżeli roboty wykonywane są na wysokości powyżej 2 m to:

− należy sprawdzać jakość deskowań, stempli i rusztowań przed przystąpieniem do robót

oraz w trakcie ich wykonywania,

− niedopuszczalne jest obciążanie w sposób dynamiczny deskowań i rusztowań,

− na pomostach i rusztowaniach nie wolno gromadzić materiałów w ilościach

przekraczających ich dopuszczalną nośność,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

− pracownicy powinni być zabezpieczani przed upadkiem z wysokości za pomocą szelek

bezpieczeństwa połączonych z amortyzatorami bezpieczeństwa.
Pracownicy obsługujący szlifierki do lastryka powinni pracować w gumowych butach

i gumowych rękawicach. Nie wolno szlifować, jeżeli kamień szlifierski jest słabo
zamocowany w obsadzie. Nie wolno dopuszczać do starcia kamieni szlifierskich
aż do krawędzi obsady.

W miejscach, w których będą występować zanieczyszczenia powietrza w postaci gazów

lub pyłów (np. czyszczenie stali zbrojeniowej), powinny być instalowane miejscowe
mechaniczne urządzenia wentylacyjne, które uwolnią środowisko pracy od szkodliwych
czynników.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Kto jest odpowiedzialny na budowie za bezpieczeństwo i higienę pracy prowadzonych

robót?

2. Kto i kiedy przygotowuje Plan Bezpieczeństwa i Ochrony Zdrowia?
3. Na co należy zwrócić uwagę podczas wykorzystywania narzędzi i urządzeń

elektrycznych?

4. Jakie wymagania powinno spełniać stanowisko wyciągania stali zbrojeniowej?
5. Jakie środki ochrony indywidualnej powinni posiadać pracownicy podczas ręcznego

czyszczenia stali?

6. Jakich zasad należy przestrzegać podczas wykonywania prac powyżej 2 metrów?
7. Jaką odzież ochronną powinni posiadać pracownicy obsługujący szlifierki?
8. Jakie przepisy ochrony środowiska obowiązują podczas wykonywania robót

betoniarskich i zbrojarskich?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1
Spośród przedstawionych przez nauczyciela środków ochrony indywidualnej, wybierz
środki stosowane podczas szlifowania lastryka.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) obejrzeć przedstawione środki ochrony indywidualnej,
2) określić zagrożenia, występujące podczas szlifowania lastryka,
3) wybrać odpowiednie materiały.

Wyposażenie stanowiska pracy:
− zestaw różnych środków ochrony indywidualnej,
− instrukcja bhp dotycząca robót betoniarskich i zbrojarskich.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Tak

Nie

Czy potrafisz:
1) wykorzystać urządzenia i wyposażenie techniczno – socjalne

na

placu

budowy?





2) wykonać pracę, z zachowaniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,

ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska?





„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

4.3. Sprzęt i narzędzia do wykonywania robót zbrojarskich

4.3.1. Materiał nauczania

Do cięcia stali zbrojeniowej służą:

− młotek i przecinak,

− ręczne nożyce dźwigniowe,

− nożyce mechaniczne o napędzie elektrycznym,
− nożyce hydrauliczne,

− palniki acetylenowe.

Prostowanie stali zbrojeniowej lekkiej wykonuje się najczęściej za pomocą wciągarek

ręcznych lub obtaczanie w prostowarkach mechanicznych.

Rys. 5. Narzędzia do ręcznego prostowania prętów zbrojenia [2, s.211]

Do wyciągania stali zbrojeniowej stosuje się wciągarki kozłowe. Stal zbrojeniową ciężką

o średnicy 12÷20 mm prostuje się na stole zbrojarskim za pomocą młotka na umocowanej
do stołu płycie stalowej, lub przy użyciu kluczy zbrojarskich. Pręty grubsze prostuje się
na giętarce mechanicznej.

Wyginanie prętów wykonuje się kluczem zbrojarskim na stole zbrojarskim wyposażonym

w płytę stalową z trzema bolcami. Wydajniejsze jest gięcie prętów giętarką ręczną.

Długość prętów odmierza się najczęściej łatą wyposażoną w suwak odległości i płytkę

oporową na jednym końcu. Do przecinania prętów służą nożyce.

Rys. 6. Nożyce do cięcia stali zbrojeniowej: a) ręczne [2,s.214], b) mechaniczne [2,s.215]

Nie wolno przecinać prętów o średnicach większych niż dopuszczalne dla danego typu

nożyc. Niektóre modele nożyc ręcznych są wyposażone w przyrząd mierniczy. Nożyce
mechaniczne mogą być spalinowe lub elektryczne.

Zgrzewanie prętów zbrojenia wykonuje się za pomocą kleszczy zgrzewalniczych.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie narzędzia służą do cięcia stali zbrojeniowej?
2. Za pomocą jakich narzędzi i sprzętu prostuje się stal zbrojeniową?
3. Jakie narzędzia służą do przecinania prętów?
4. Przy pomocy jakich narzędzi wygina się pręty?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie
Spośród przedstawionych przez nauczyciela narzędzi i sprzętu wybierz:

− przecinak,

− klucz zbrojarski,

− ręczne nożyce dźwigniowe

oraz określ ich zastosowanie, a następnie zademonstruj sposób użycia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) obejrzeć przedstawione narzędzia,
2) wybrać odpowiednie narzędzia,
3) uzasadnić swój wybór,
4) zademonstrować sposób ich użycia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

− zestaw narzędzi i sprzętu do robót zbrojarskich.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Tak Nie

Czy potrafisz:
1) dobrać narzędzia i sprzęt do wykonania robót zbrojarskich?





2) prawidłowo posłużyć się narzędziami i sprzętem do robót zbrojarskich?





„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

4.4. Podstawowe procesy wykonywania zbrojenia

4.4.1.Materiał nauczania

Rysunki konstrukcyjne (robocze) zawierają szczegółowe informacje na temat liczby,

średnic, długości i sposobu rozmieszczenia prętów stalowych w elemencie konstrukcyjnym.
Zbrojenie wykonuje się przeważnie z prętów o przekroju okrągłym: gładkich lub
żebrowanych. Ze stali klas A-0 i A-I wykonuje się pręty gładkie, natomiast ze stali wyższych
klas pręty żebrowane: spiralnie A-II i w jodełkę A-III.

Tab.1. Klasy i gatunki stali zbrojeniowej wg PN-B-03264:2002

Klasy stali

Gatunki stali

A-0 St0S-b

A-I

St3SX-b
St3SY-b

St3S-b

St50B

18G2-b

A-II

20G2Y-b

25G2S

35G2Y

A-III

34GS

A-IIIN 20G2VY-b

b – stosowane w budownictwie

W elementach konstrukcyjnych stosuje się różne rodzaje prętów zbrojenia. Pręty główne

mają charakter konstrukcyjny: wzmacniają przekrój betonu, przejmując naprężenia
rozciągające i ściskające. Pręty montażowe zapewniają prawidłowe położenie prętów
głównych i strzemion podczas montażu i betonowania. Pręty rozdzielcze układa się
prostopadle do prętów nośnych, ich zadaniem oprócz utrzymania zbrojenia głównego
we właściwym położeniu, jest także równomierne rozłożenie obciążenia na sąsiednie pręty
nośne. Strzemiona wiążą zbrojenie główne w celu zapewnienia stałej odległości między
prętami, przenoszą naprężenia główne rozciągające w belkach oraz zapobiegają pęknięciom
skurczowym betonu.

Rys. 7. Rodzaje prętów zbrojenia: a) pręty nośne proste z hakami i bez haków, b) pręty główne odgięte,
c) pręt montażowy lub rozdzielczy, d) strzemiona [1, s. 205]

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

Roboty zbrojarskie obejmują czynności związane z przygotowaniem i obróbką zbrojenia

oraz wykonaniem i ułożeniem szkieletu zbrojenia w formie lub deskowaniu.

Do robót zbrojarskich należą:

− odbiór i składowanie stali,

− czyszczenie stali zbrojeniowej,

− prostowanie stali zbrojeniowej,
− cięcie stali zbrojeniowej,

− gięcie stali zbrojeniowej,

− łączenie prętów w szkielety zbrojeniowe,
− transport i magazynowanie zbrojenia gotowego,

− układanie szkieletów zbrojeniowych w formach lub deskowaniach.

Zbrojenie elementu żelbetowego składa się z prętów stalowych odpowiednio

połączonych w szkielet zbrojenia, nie ulegający deformacji w czasie transportu, układania w
formie (deskowaniu) i w czasie betonowania elementu.
Duży wpływ na przebieg robót zbrojarskich ma usytuowanie i organizacja składowiska
stali zbrojeniowej. Składowisko powinno znajdować się w pobliżu warsztatu zbrojarskiego
(na małych budowach) lub centralnej zbrojarni (na dużych budowach i w wytwórniach
elementów żelbetowych). Zasady składowania stali poznałeś w jednostce modułowej
713[08].B1.05 Magazynowanie, składowanie i transportowanie materiałów budowlanych.

Przyczepność betonu do stali zbrojeniowej zależy od rodzaju stali (gładka

lub żebrowana) oraz od czystości jej powierzchni. Rdzę i zgorzelinę usuwa się ręcznie,
np. szczotką stalową albo mechanicznie, np. przez piaskowanie. Błoto usuwa się szczotką
lub silnym strumieniem wody, a smary, tłuszcze i farby opala się lampami benzynowymi
lub spirytusowymi albo usuwa się za pomocą odpowiednich środków chemicznych.

Stal zbrojeniowa jest dostarczana na budowę w kręgach (przy średnicy do 12 mm –

zbrojenie lekkie) i w prętach (przy średnicy ponad 12 mm – zbrojenie ciężkie). Prostowanie
stali odbywa się najczęściej przez wyciąganie za pomocą wciągarek ręcznych, mechanicznych
lub obtaczanie w prostownicach mechanicznych. Stal zbrojeniową o średnicy 12÷20 mm
prostuje się na stole zbrojarskim za pomocą młotka na umocowanej do stołu płycie stalowej,
lub przy użyciu kluczy zbrojarskich. Pręty grubsze prostuje się na giętarce mechanicznej.
Przy

cięciu prętów należy zwrócić uwagę na ustalenie ich właściwej długości oraz aby

odpady były jak najmniejsze. Przecinanie stali przy użyciu młotka i przecinaka może być
stosowane tylko przy małym zakresie robót. Bardziej wydajnym i bezpieczniejszym
narzędziem do cięcia prętów są nożyce ręczne dźwigniowe, którymi można ciąć pręty
o średnicy do 30 mm. Przy większych średnicach (32÷40 mm) stosuje się nożyce o napędzie
elektrycznym.
Pręty zbrojeniowe należy wygiąć zgodnie z kształtem potrzebnym do pracy zbrojenia
w konstrukcji podanym na rysunkach roboczych. Gięcie ręczne wykonywane jest kluczem
zbrojarskim na stole zbrojarskim wyposażonym w płytę stalową z trzema bolcami. Sposób ten
stosuje się tylko przy niewielkim zakresie robót zbrojarskich, ze względu na dużą
pracochłonność. Gięcie prętów giętarką ręczną jest bardziej wydajne.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

Rys. 8. Gięcie pręta zbrojenia; a) kluczem, b) na giętarce ręcznej [2, s.217]

Giętarki mechaniczne stosuje się na większych budowach.

Rys. 9. Schemat gięcia prętów na giętarce mechanicznej [2, s.220]

Przy wykonywaniu zagięcia na końcu pręta, należy przestrzegać podanej w normie

PN-B-03264:2002 minimalnej długości odcinka prostego poza zagięciem, która powinna
wynosić co najmniej 5 średnic pręta zaginanego. Jeżeli wykonuje się hak na końcu strzemion,
jego długość uzależniona jest od kąta zagięcia haka i wynosi od 5 do 10 średnic pręta.
Montaż szkieletów zbrojeniowych

Po wykonaniu odgięć i haków zgodnie z rysunkiem konstrukcyjnym, pręty zbrojeniowe

muszą być umieszczone we właściwych miejscach wykonywanego elementu żelbetowego
i nie mogą zmienić swego położenia w trakcie betonowania oraz zagęszczania mieszanki
betonowej. Pręty zbrojeniowe łączy się ze sobą przez wiązanie wyżarzonym (jest wtedy
miękki i nie pęka podczas wiązania) drutem wiązałkowym oraz przez zgrzewanie elektryczne
(zgrzewarkami czołowymi lub punktowymi) lub spawanie.

Rys. 10. Sposoby wiązania węzłów zbrojarskich: a) węzeł prosty, b) węzeł dwurzędowy, c) węzeł krzyżowy,
d) węzeł krzyżowy podwójny [2, s. 223]

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

Szkielety

zbrojeniowe

mogą być montowane bezpośrednio w deskowaniu na budowie

lub w warsztacie zbrojarskim (należy zwrócić uwagę, aby szkielet nie uległ odkształceniom
w trakcie przenoszenia).

Aby zmontować zbrojenie w deskowaniu, zaznacza się na nim najpierw kredą lub

ołówkiem ciesielskim rozstaw prętów zbrojeniowych nośnych (głównych) i rozdzielczych.
Następnie rozmieszcza się pręty zbrojenia nośnego, a na nich pręty rozdzielcze, i wzajemnie
łączy.

Zbrojenie powinno być ułożone w deskowaniu w taki sposób, aby każdy pręt był otulony

betonem. Wielkość otuliny zależy od klasy betonu oraz od klasy ekspozycji. W tym celu
stosuje się specjalne krążki dystansowe z tworzywa sztucznego nakładane na pręty
zbrojeniowe albo małe klocki betonowe (które należy przed użyciem zanurzyć w zaprawie
cementowej) lub ceramiczne.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Gdzie znajdują się informacje dotyczące rodzaju prętów zbrojenia oraz sposobu

rozmieszczenia ich w elemencie konstrukcyjnym?

2. Jaki są klasy i gatunki stali zbrojeniowej?
3. Jakie są rodzaje prętów zbrojenia?
4. Jakie czynności obejmują roboty zbrojarskie?
5. Od czego zależy przyczepność betonu do stali zbrojeniowej?
6. W jaki sposób czyści się stal zbrojeniową?
7. Od czego zależy sposób prostowania stali zbrojeniowej?
8. W jaki sposób należy ciąć stal zbrojeniową?
9. W jaki sposób należy giąć stal zbrojeniową?
10. Na czym polega przygotowanie szkieletu zbrojenia?
11. W jaki sposób powinno być ułożone zbrojenie w deskowaniu?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zorganizuj stanowisko pracy do wykonywania robót zbrojarskich.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) określić sposób składowania materiałów,
2) określić kolejność ułożenia narzędzi,
3) wskazać potrzebną szerokość dojść i przejść,
4) wskazać miejsce na odpady oraz sposób ich składowania,
5) określić zasady bezpieczeństwa i ergonomii,
6) uzasadnić wybór.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

plansze poglądowe dotyczące organizacji stanowisk pracy,

−

instrukcje dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej,

−

narzędzia i materiały potrzebne do wykonania robót.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

Ćwiczenie 2

Wykonaj zbrojenie belki swobodnie podpartej o przekroju 0,15 x 0,22 m i rozpiętości

3,00m – na podstawie rysunku roboczego otrzymanego od nauczyciela.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przeanalizować rysunek,
2) obejrzeć i wybrać właściwą stal zbrojeniową,
3) przygotować stal zbrojeniową,
4) wykonać szkielet zbrojenia,
5) ułożyć szkielet zbrojenia w deskowaniu,
6) ocenić jakość wykonanej pracy i usunąć ewentualne usterki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

− materiały potrzebne do wykonania zadania,

− odpowiednie narzędzia i sprzęt,

− instrukcje dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej,
− literatura.

Ćwiczenie 3

Wykonaj montaż szkieletu zbrojenia belki z ćwiczenia 2 w przygotowanym wcześniej

deskowaniu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przeanalizować rysunek,
2) wykonać szkielet zbrojenia,
3) ułożyć szkielet zbrojenia w deskowaniu,
4) ocenić jakość wykonanej pracy i usunąć ewentualne usterki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

− deskowanie,

− materiały potrzebne do wykonania zadania,

− odpowiednie narzędzia i sprzęt,
− instrukcje dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej,

− literatura.

Ćwiczenie 4

Wykonaj zbrojenie płyty poziomej wspornikowo utwierdzonej na podstawie rysunku

roboczego otrzymanego od nauczyciela.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przeanalizować rysunek,
2) obejrzeć i wybrać właściwą stal zbrojeniową,
3) przygotować stal zbrojeniową,
4) ocenić jakość wykonanej pracy i usunąć ewentualne usterki.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

Wyposażenie stanowiska pracy:

− materiały potrzebne do wykonania zadania,

− odpowiednie narzędzia i sprzęt,

− instrukcje dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej,
− literatura.

Ćwiczenie 5

Wykonaj montaż szkieletu zbrojenia płyty z ćwiczenia 4 w przygotowanym wcześniej

deskowaniu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przeanalizować rysunek,
2) wykonać szkielet zbrojenia,
3) ułożyć szkielet zbrojenia w deskowaniu,
4) ocenić jakość wykonanej pracy i usunąć ewentualne usterki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

− deskowanie,

− materiały potrzebne do wykonania zadania,

− odpowiednie narzędzia i sprzęt,
− instrukcje dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej,

− literatura.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Tak Nie

Czy potrafisz:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonywania robót zbrojarskich?





2) odczytać dokumentację w zakresie niezbędnym do wykonania

robót

zbrojarskich?





3) wybrać i ocenić przydatność materiałów do robót zbrojarskich?





4) dokonać pomiarów i posłużyć się sprzętem pomiarowym?





5) dociąć zbrojenie na żądany

wymiar?





6) wygiąć stal zbrojeniową do wymaganego kształtu?





7) wykonać montaż zbrojenia zgodnie z dokumentacją?





8) ułożyć zbrojenie w miejscu wbudowania?





„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

4.5. Sprzęt i narzędzia do robót betoniarskich

4.5.1. Materiał nauczania

Beton na budowie można wykonywać ręcznie przy pomocy łopat lub mechanicznie

w betoniarkach o pojemności 150, 200 lub 250 litrów. Betoniarki mogą być o ruchu ciągłym
lub o ruchu okresowym, wolnospadowe lub przeciwbieżne o tzw. przymusowym mieszaniu.
Wytwórnie mają zwykle zainstalowane co najmniej dwie betoniarki, jedną do przygotowania
masy lastrykowej, a drugą do mieszania masy betonowej zwykłej, potrzebnej do betonowania
rdzenia wyrobów betonowych.

Rys. 11. Betoniarka wolnospadowa

Rys. 12. Betoniarka samochodowa z pompą do podawania

[www.cmbgorzow.com.pl]

mieszanki betonowej [17, s.203]

Mieszankę betonową zagęszcza się:

− młotkami drewnianymi służącymi do ostukiwania deskowania,

− ubijakami o masie 10÷20 kg do ubijania kolejnych warstw,
− różnego rodzaju prętami zakończonymi płaskimi płytkami lub łopatkami

do sztychowania (rydlowania),

Rys. 13. Narzędzia ręczne do zagęszczania mieszanki betonowej: a) sztychówka, b) ubijak, c) dziobak stalowy
klinowy, d) dziobak drewniany klinowy [2, s.171]

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

− wibratorami zanurzalnymi (wgłębnymi), przyczepnymi lub powierzchniowymi.

a)

b)

Rys. 14. Wibrator zanurzalny: a) elektryczny z serii PEA, b) pneumatyczny z serii AIR [www.vibra.com.pl]

Rys. 15. Wibrator przyczepny pneumatyczny z serii VEP [www.vibra.com.pl]

Środki transportu dobiera się w zależności od temperatury, konsystencji mieszanki,

rodzaju użytego cementu oraz odległości przewiezienia. Do transportu poziomego mogą
służyć taczki lub wózki do transportu ręcznego, pojemniki z uchylnym dnem, przenośniki
taśmowe, wózki elektryczne, samochody samowyładowcze (wywrotki) stosowane do 5 km
lub betoniarki samochodowe (wyposażone w obrotowy pojemnik zapewniający utrzymanie
jednorodności mieszanki betonowej). Transport pionowy może odbywać się za pomocą
wyciągów budowlanych, żurawi oraz pomp hydraulicznych z wysięgnikiem na podwoziu
samochodowym.
W zależności od rodzaju wykonywanego elementu betonowego lub żelbetowego mogą mieć
zastosowanie: kielnia, packi drewniane, przymiar taśmowy, łata 2m.

Szlifowanie lastryka może być wykonane:

−

ręcznie – za pomocą kamieni szlifierskich z piaskowca lub karborundu,

Rys.16. Szlifierka GBR 14 CA do betonu i kamienia [www.bosch.info.pl]

−

mechanicznie – za pomocą szlifierek wyposażonych w tarcze i kamienie karborundowe
o różnej wielkości ziaren.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

a)

b)

Rys. 17.

Szlifierki do lastryko: a) SL 271 (10 ÷ 14 m²/h), b) SL 250 (25 ÷ 30 m²/h) [www.zremb.lodz.pl]

Ręczne polerowanie lastryka wykonuje się tarczą owiniętą filcem nasyconym

spirytusem i obsypanym ziemią okrzemkową lub tarczami złożonymi z przeplatanych nici
ołowiu i konopi pokrytych drobnym papierem ściernym.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Przy użyciu jakich narzędzi i sprzętu wykonuje się beton na budowie?
2. Jakimi narzędziami zagęszcza się mieszankę betonową?
3. Od czego zależy rodzaj środków transportu mieszanki betonowej?
4. Jaki sprzęt stosuje się do transportu poziomego mieszanki betonowej?
5. Jaki sprzęt stosuje się do transportu pionowego mieszanki betonowej?
6. Za pomocą jakich narzędzi wykonuje się szlifowanie i polerowanie lastryka?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie

Wskaż, które z wymienionych urządzeń przedstawia poniższy rysunek:

a) betoniarkę wolnospadową,
b) szlifierkę do lastryka,
c) wibrator przyczepny

oraz określ jego zastosowanie i zasadę działania.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przeanalizować rysunek,
2) określić rodzaj urządzenia,
3) uzasadnić swój wybór,
4) określić zastosowanie urządzenia,
5) przedstawić zasadę działania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

− plansza poglądowa dotycząca narzędzi i sprzętu potrzebnych do robót betoniarskich,
− literatura.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Tak Nie

Czy potrafisz:
1) dobrać narzędzia i sprzęt do wykonania robót betoniarskich?





2) prawidłowo posłużyć się narzędziami i sprzętem do robót betoniarskich?





„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

4.6. Podstawowe procesy robót betoniarskich

4.6.1. Materiał nauczania

Mieszanka

betonowa

składa się z cementu, drobnego (np. piasku) i grubego (np. żwir)

kruszywa oraz wody, ewentualnie dodatków i domieszek. Po ułożeniu jej w formie zagęszcza
się ją wybraną metodą np. ręcznie przez sztychowanie i ubijanie lub mechanicznie
przez wibrowanie, ubijanie, prasowanie, wibroprasowanie itp. Na skutek zachodzących w niej
reakcji chemicznych wiąże i twardnieje, w ten sposób powstaje beton.

Według normy PN-88/B-06250 klasa betonu oznaczona jest symbolem literowo-

liczbowym np. B15 (15

-oznaczenie wytrzymałości gwarantowanej). Rozróżniano

następujące klasy betonu: B7,5; B10; B12; B15; B17,5; B20; B25; B30; B35; B40 i B50.
W normie PN-EN 206-1 wprowadzono klasy wytrzymałościowe na ściskanie dla betonów
zwykłych i ciężkich (np. C20/25) oraz lekkich (np. LC20/22). Po symbolu C (lub LC)
pierwsza liczba oznacza minimalną wytrzymałość charakterystyczną oznaczoną na próbkach
walcowych, druga liczba – na próbkach sześciennych.

Tab.2. Klasy wytrzymałościowe na ściskanie betonów zwykłych i ciężkich

Klasa betonu według
PN-88/B-06250

Klasa wytrzymałości na
ściskanie według PN-EN
206-1

B10 C8/10
B15 C12/15
B20 C16/20
B25 C20/25
B30 C25/30

B 35, B 40

C30/37

B 45

C35/45

B50 C40/50

- C45/55
- C50/60
- C55/67
- C60/75
- C70/85
- C80/95
- C90/105
- C100/115

Skład mieszanki betonowej zależy od przeznaczenia i warunków użytkowania betonu,
jego klasy, ewentualnie stopnia mrozoodporności i wodoszczelności. Receptura powinna
zawierać:
− rodzaj, jakość i ilość poszczególnych składników (dostosowane do rodzaju i pojemności

betoniarki),

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

− dozowanie składników wyrażone w jednostkach odpowiadających przyjętemu sposobowi

dozowania (objętościowo lub wagowo),

− stopień zawilgocenia kruszywa,

− przeznaczenie betonu i jego konsystencję,
− dopuszczalny najkrótszy czas mieszania wszystkich składników po ich załadowaniu

do betoniarki,

− kolejność dozowania składników.
Mieszanie

składników betonu ma na celu uzyskanie maksymalnej jednorodności świeżej

mieszanki betonowej. Kruszywo, cement, woda oraz ewentualne dodatki i domieszki muszą
stanowić jednolitą masę o równomiernym rozmieszczeniu składników.
Przy niewielkiej ilości betonu składniki można wymieszać ręcznie w taczkach lub szczelnej
skrzyni za pomocą łopaty. Równomiernie rozkłada się warstwę piasku, a na niej cement.
Parokrotnie przesypuje się składniki do momentu, aż powstanie jednobarwna mieszanina.
Następnie w wierzchu pryzmy wykonuje się zagłębienie i wsypuje żwir oraz znowu
przegarnia się składniki, aż mieszanina nabierze jednolitego szarego zabarwienia. W tak
przygotowanej suchej mieszance powtórnie wykonuje się zagłębienie, w które wlewa się
wodę i dokładnie miesza do uzyskania jednolitej barwy i żądanej konsystencji.

Przy wykonywaniu betonu najczęściej jednak korzysta się z betoniarek o pojemności 150, 200
lub 250 litrów (0,15, 0,20 lub 0,25 m

3

). Kolejność łączenia składników jest inna. Część wody

wlewa się do betoniarki i wsypuje cement. Stopniowo do zaczynu dosypuje się piasek i żwir,
dolewając jednocześnie resztę wody. Jeżeli stosuje się domieszki do betonu, to należy ściśle
przestrzegać instrukcji producenta domieszki, w której fazie mieszania i z jakim składnikiem
należy daną domieszkę wprowadzić do betoniarki.
Czas mieszania uzależniony jest od konsystencji mieszanki, jednak nie może być krótszy
niż 1 min. w przypadku konsystencji półciekłej i ciekłej, a w przypadku mieszanek
o mniejszej ciekłości należy czas mieszania wydłużyć dwu lub trzykrotnie.

Recepta robocza mieszanki betonowej może być ustalana w sposób wagowy, wagowo-

objętościowy lub objętościowy. Najbardziej dokładna jest metoda wagowa, stosowana
głównie w wytwórniach betonu; na małych budowach stosuje się najczęściej dwie pozostałe,
nazywane metodami przybliżonymi. Sposób dozowania składników na budowie musi być
zgodny ze sposobem przyjętym w recepcie roboczej.
W dozowaniu wagowo-objętościowym kruszywo i wodę dozuje się objętościowo, a cement
wagowo. W dozowaniu objętościowym stosuje się następujące proporcje składników
(cement : drobne kruszywo : grube kruszywo): 1:1,5:3, 1:2:4, 1:2,5:5, 1:3:6 – podane
w kolejności do coraz mniejszych wytrzymałości betonów.
Przykłady receptur roboczych:
ƒ

wagowa - na 1 m³ betonu C16/20 o konsystencji półciekłej:

woda

140

kg,

cement klasy 32,5

289 kg,

piasek

498

kg,

żwir

1542 kg.

ƒ

wagowo-objętościowa - na 1m³ betonu C12/15 o konsystencji plastycznej:

cement klasy 32,5

325 kg,

piasek

395

l,

żwir

712

l,

woda

178

l.

Ponieważ cement dostarcza się na budowę w workach 50-kilogramowych, należy więc

ilości wszystkich dozowanych składników zmniejszyć do takiej samej proporcji,
wynikającej z podzielenia 325 : 50 = 6,5 czyli

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

piasek 395 : 6,5 = 60,8 l
żwir 712 : 6,5 = 109,5 l
woda 178 : 6,5 = 27,4 l
Do odmierzania poszczególnych składników można stosować np. wiadro 20 l

(dla niewielkiej ilości mieszanki) lub wykonaną na budowie skrzynię drewnianą
o określonej pojemności. Przy zastosowaniu wiadra 20-litrowego na jeden zarób
potrzebne będą 3 wiadra piasku oraz 5,5 wiadra żwiru. Jeżeli wiadro ma wytłoczoną
podziałkę np. co 2 l, to można go użyć również do dozowania wody lub posłużyć się
naczyniem o mniejszej pojemności.

ƒ

objętościowa

Najczęściej stosuje się proporcje składników 1: 2 : 4 (cement : piasek : żwir). Odmierza

się je np. łopatami, wiadrami, taczkami lub innymi pojemnikami. Ilość wody dodaje się
w zależności od potrzebnej konsystencji mieszanki betonowej.

Deskowaniem nazywamy odpowiednio przygotowane formy potrzebne do wykonania

elementu betonowego lub żelbetowego. W jednostce modułowej 713[08].Z1.01
„Wykonywanie podstawowych robót ciesielskich” nauczyłeś się m.in. dobierać narzędzia
i sprzęt do robót ciesielskich oraz wykonywać deskowania prostych elementów.

Aby beton nie przywierał do deskowania, należy je przed betonowaniem silnie namoczyć
oraz stosować gładkie deski. Można również smarować deskowanie preparatami
antyadhezyjnymi. Suche deskowanie odciąga wodę z mieszanki betonowej, co wpływa
ujemnie na wytrzymałość betonu, a w trakcie demontażu deski, przywierające do betonu,
ulegają zniszczeniu. Podczas rozbiórki deskowania należy starać się odzyskać jak najwięcej
elementów w dobrym stanie, aby umożliwić ich użycie do wykonania następnego
deskowania.
Podstawowe

zasady

betonowania

Sposób betonowania każdego elementu konstrukcyjnego zależy od:

−

konsystencji mieszanki betonowej,

−

sposobu zagęszczania betonu,

−

rodzaju elementu i jego wymiarów,

−

rozmieszczenia zbrojenia,

−

możliwości wprowadzenia przerw w betonowaniu.

Mieszanka betonowa powinna być transportowana w taki sposób, aby nie nastąpiło

rozsortowanie składników, przekroczenie czasu początku wiązania cementu, zanieczyszczenie
jej oraz aby nie nastąpiło zwiększenie ilości wody przez padający deszcz.

Układanie mieszanki betonowej należy wykonywać w sposób ciągły jednocześnie z jej

zagęszczaniem.

Mieszankę betonową zagęszcza się:
− ręcznie: przez ostukiwanie deskowania (uderza się w listwy, do których deski są

przymocowane), ubijanie kolejnych warstw lub sztychowanie (rydlowanie),

− mechanicznie: za pomocą wibratorów.

Grubość warstwy układanej mieszanki betonowej zależy przede wszystkim od sposobu

jej zagęszczania. Przy zagęszczaniu ręcznym układana warstwa powinna mieć grubość
15÷20 cm, a przy mechanicznym – około 20÷25 cm. Sposób układania mieszanki betonowej
powinien eliminować segregację składników kruszywa w betonie.

Zagęszczenie mieszanki betonowej można zakończyć, gdy:

−

przestanie osiadać i wyrówna się jej powierzchnia w deskowaniu,

−

na jej powierzchni wystąpi zaczyn cementowy o ciemnoszarym kolorze i tłustym
połysku,

−

przestaną się z jej powierzchni wydobywać pęcherzyki powietrza.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

Przy betonowaniu należy również pamiętać o tym, że:

−

czas układania mieszanki betonowej, gdy temperatura powietrza wynosi do 20ºC,
nie powinien przekraczać 1,5 h, a w temperaturze wyższej – 1h,

−

aby zwiększyć ciekłość betonu – nie wolno dodawać samej wody, lecz proporcjonalnie
zwiększyć ilość wody i cementu, albo zastosować domieszki chemiczne,

−

jeśli betonowania nie uda się zakończyć w czasie jednego dnia pracy, to miejsce,
w którym można je przerwać, nie może być przypadkowe, lecz musi być takie jak
określono w projekcie.

Pielęgnowanie mieszanki betonowej należy rozpocząć bezpośrednio po jej ułożeniu

i zagęszczeniu, ponieważ narażona jest na niekorzystne działanie czynników atmosferycznych
takich jak: nagrzewanie promieniami słonecznymi lub gwałtowne ochłodzenie, wiatr, ulewny
deszcz, mróz oraz uszkodzenia mechaniczne, wstrząsy, wibracje, a także obciążenia
(chodzenie lub przejeżdżanie środkami transportowymi). Powierzchnie świeżego betonu
należy:

− nawilżać (utrzymywać w stanie wilgotnym) przez 7÷14 dni w zależności od rodzaju

użytego cementu,

− przykrywać folią lub matami,

− stosować środki pielęgnacyjne, które tworzą powłoki ochronne.

Rozdeskowanie

elementu betonowego lub żelbetowego można wykonać po stwierdzeniu

dostatecznej wytrzymałości betonu i uzyskaniu zezwolenia upoważnionej do tego osoby.
W zależności od betonowanego elementu oraz temperatury otoczenia deskowanie zdejmuje
się po dwóch do kilkunastu dniach. Najpierw demontuje się boki deskowania, a potem usuwa
się stemple i spody deskowań. Odzyskane elementy od razu należy oczyścić z betonu,
posegregować i ułożyć według typów na przeznaczonym do tego celu miejscu.

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakimi symbolami oznacza się klasy betonu?
2. Od czego zależy skład mieszanki betonowej?
3. W jaki sposób wykonuje się mieszankę betonową ręcznie oraz w betoniarce?
4. Jakie są sposoby projektowania składu betonu?
5. W jaki sposób należy przygotować deskowanie przed ułożeniem w nim mieszanki

betonowej?

6. Od czego zależy sposób betonowania elementu konstrukcyjnego?
7. Jakie są podstawowe zasady betonowania?
8. W jaki sposób układa się mieszankę betonową?
9. W jakim celu wykonuje się i na czym polega pielęgnowanie świeżego betonu?
10. Kiedy i w jaki sposób wykonuje się rozdeskowanie elementu konstrukcyjnego?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zorganizuj stanowisko pracy do wykonywania robót betoniarskich.

Sposób

wykonania

ćwiczenia

Aby

wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) określić sposób składowania materiałów,
2) określić kolejność ułożenia narzędzi,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

3) wskazać potrzebną szerokość dojść i przejść,
4) wskazać miejsce na odpady oraz sposób ich składowania,
5) określić zasady bezpieczeństwa i ergonomii,
6) uzasadnić wybór.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

plansze poglądowe dotyczące organizacji stanowisk pracy,

−

instrukcje dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej,

−

narzędzia i materiały potrzebne do wykonania robót.

Ćwiczenie 2

Przygotuj sposobem ręcznym metodą objętościową mieszankę betonową o proporcjach

1:2:4 o konsystencji plastycznej, do wykonania belki o przekroju 0,15 x 0,22 m i rozpiętości

3,00m. Rysunek belki otrzymałeś od nauczyciela do wykonania ćwiczenia 2 z rozdziału 4.4.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z zasadą objętościowego dozowania składników betonu,

2) wyliczyć ilości poszczególnych składników,

3) przygotować potrzebne materiały i sprzęt,

4) wykonać mieszankę betonową,

5) ocenić jakość wykonanej pracy i usunąć ewentualne usterki,

6) posprzątać stanowisko pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– materiały potrzebne do wykonania mieszanki betonowej,

– narzędzia i sprzęt do przygotowania mieszanki,

– instrukcje dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej,

– narzędzia i sprzęt do sprzątania.

Ćwiczenie 3

Wykonaj betonowanie belki z ćwiczenia 2 we wcześniej przygotowanym deskowaniu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przetransportować szkielet zbrojenia i mieszankę betonową na stanowisko pracy,
2) ułożyć szkielet zbrojenia belki w miejscu wbudowania,
3) ułożyć i zagęścić mieszankę betonową w deskowaniu,
4) dokonać pielęgnacji świeżego betonu,
5) ocenić jakość wykonanej pracy i usunąć ewentualne usterki,
6) posprzątać stanowisko pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

− materiały potrzebne do wykonania belki,

− narzędzia i sprzęt do ułożenia i zagęszczenia mieszanki,
− materiały potrzebne do pielęgnacji betonu,

− instrukcje dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej,
− literatura,

− narzędzia i sprzęt do sprzątania.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

Ćwiczenie 4

Wykonaj rozdeskowanie belki z ćwiczenia 3 po uzyskaniu przez nią wymaganej

wytrzymałości.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) obejrzeć deskowanie belki,
2) zdemontować elementy deskowania w odpowiedniej kolejności,
3) oczyścić i posegregować elementy deskowania,
4) ułożyć odzyskane elementy na składowisku,
5) posprzątać stanowisko pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

− narzędzia i sprzęt potrzebne do demontażu deskowania oraz jego oczyszczenia,
− instrukcje dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej,

− literatura,

− narzędzia i sprzęt do sprzątania.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Tak Nie

Czy potrafisz:

1) odczytać dokumentację w zakresie niezbędnym do wykonania





robót betoniarskich?

2) dokonać pomiarów i posłużyć się sprzętem pomiarowym?





3) wybrać i ocenić przydatność materiałów do robót betoniarskich?





4) dobrać narzędzia i sprzęt wymagany do wykonania robót betoniarskich

i prawidłowo posłużyć się nimi?





5) przygotować mieszankę betonową wg receptury?





6) przetransportować mieszankę betonową w poziomie i pionie?





7) ułożyć i zagęścić mieszankę betonową w wykonywanym elemencie?





8) wykonać pielęgnowanie

betonu? 



9) rozdeskować

element

konstrukcyjny?





10) ocenić jakość wykonanej pracy i usunąć

usterki?





„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

4.7. Wykonywanie lastryka i konglomeratu kamiennego

4.7.1. Materiał nauczania

Lastryko

jest

to sztuczny kamień otrzymywany z mieszaniny cementu i kolorowego

grysiku kamiennego, dający się po stwardnieniu szlifować i polerować.
Składniki lastryka:

−

Spoiwo – stanowią cementy portlandzkie: biały lub zwykły (szary); wybór zależy
od projektowanych efektów kolorystycznych lastryka.

−

Grys (grysik, mączka kamienna) - ze skał dających się łatwo szlifować i polerować,
tj. z marmurów, wapieni zbitych, dolomitów i trawertynów. Ziarna grysów powinny mieć
czystą intensywną barwę oraz mieć kształt zbliżony do sześcianu lub kuli (nie nadają się
ziarna o budowie blaszkowatej). W mieszance powinny być ziarna o różnej wielkości,
aby masa lastrykowa była możliwie szczelna, a otoczka cementowa wokół ziaren – jak
najcieńsza i mało widoczna. Należy pamiętać, że największe ziarna nie mogą być
większe od połowy grubości warstwy lastrykowej.

−

Pigmenty – powinny być odporne na działanie alkaliów i światła oraz intensywnie
barwiące. Warunki te spełniają: ochra, żółcień żelazowa, sadza oraz niektóre pigmenty
organiczne, np. zieleń pigmentowa 10G. Ilość pigmentów nie powinna przekraczać
10% masy cementu.

Na

skalę przemysłową produkowane są suche mieszanki lastryka, które składają się

z cementu (22÷27%), grysów o różnej wielkości ziaren (60÷72%) oraz mączki kamiennej
(5÷7%):

−

mieszanka średnioziarnista zawiera grysy frakcji 1÷4 mm oraz mączkę kamienną frakcji
0÷1 mm lub 0÷2 mm,

−

w mieszance gruboziarnistej występują grysy frakcji 1÷4 mm i 4÷8 mm,

−

bardzo gruboziarnista zawiera frakcje:1÷4 mm, 4÷8 mm, i 8÷16 mm.
Przygotowanie masy lastrykowej polega na dokładnym i w odpowiedniej kolejności

zmieszaniu ze sobą odmierzonych ilości poszczególnych składników: grysiku, cementu,
barwników, mączki kamiennej, wody. Mieszanie składników odbywa się w wytwórniach
przeważnie w betoniarkach. Jedynie w małych wytwórniach oraz na budowie składniki
miesza się ręcznie.

Stosunek wagowy cementu do grysu powinien wynosić 1:2 ÷ 1:4. Dawkowanie wagowe

jest najdokładniejszym sposobem odmierzania składników, ale stosuje się go głównie
w wytwórniach wyrobów lastrykowych z uwagi na trudność wykonania.

Na budowach składniki przeważnie odmierza się objętościowo za pomocą odpowiednio

wymierzonych skrzynek, których objętość powinna odpowiadać wymaganej ilości
poszczególnych składników mieszanki.

Należy zwracać uwagę, aby cement i grysik były

wsypywane do skrzynek, którymi są odmierzane, zawsze z jednakowej wysokości,
aby zagęszczenie składników, a tym samym ich ciężar objętościowy, były zawsze jednakowe.

Na budowach stosuje się również dawkowanie wagowo-objętościowe, w którym cement
odmierza się wagowo, a grysik objętościowo.

Ręczne wykonanie mieszanki lastrykowej. Zabarwienie mieszanki pigmentem, według

ustalonej proporcji, odbywa się za pomocą łopatek oraz grabi. Pigmenty i mączka kamienna
muszą być całkowicie suche przed zmieszaniem z cementem; całość miesza się z kruszywem,
czyli grysikiem (wcześniej należy grysik przemyć, aby jego ziarna nie były pokryte mączką
kamienną, gliną, pyłem ani kurzem). Po wymieszaniu cementu, pigmentu i mączki kamiennej
trzeba otrzymaną mieszankę przetrzeć dwukrotnie przez sito o oczkach 0,3 mm (około
900 oczek/cm²).

Przeciera się ją szczotką, natomiast sito ustawia się nad skrzynką

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

z obrzeżami zabezpieczającymi przed rozsypywaniem się składników na boki

.

Po dodaniu

wody, miesza się ją aż do otrzymania jednolitej masy o odpowiedniej konsystencji.
Konsystencja masy lastrykowej powinna być gęstoplastyczna (można sprawdzić po tym,
że masa zaciśnięta w pięści nie rozpływa się i nie przecieka między palcami, a po otwarciu
dłoni nie rozsypuje się).

Podczas układania należy mieszankę lastryka ubijać specjalnymi

ubijakami lub wałować, aż do wystąpienia na powierzchni mleczka cementowego, po czym
wygładzić powierzchnię packami stalowymi. Mleczko cementowe usuwa się ostrożnie
szmatami lub specjalnym pędzlem. Podczas ubijania i wygładzania należy zwracać uwagę,
aby grysik równomierne wypełnił miejsca wolne od kruszywa.

Mieszanie mechaniczne wykonuje się w betoniarkach. Stosowane są najczęściej
betoniarki 150- lub 250-litrowe (0,15 lub 0,25 m³). Najpierw wsypuje się do mieszalnika
grysik i cement, ewentualnie uprzednio zabarwiony, miesza się je na sucho przez 15÷20 sek.
Następnie wsypuje się mączkę i w dalszym ciągu miesza się na sucho również 15÷20 sek.
Dopiero na końcu dodaje się wodę w ilości zgodnej z recepturą, po czym jeszcze miesza się
przez 60 sek. Przygotowaną masę lastrykową przewozi się do formy (deskowania) taczkami
przy odległościach do 25 m. Przy większych odległościach bardziej opłacalne jest ułożenie
torów i używanie do przewozu wózków-wywrotek.

Rys. 18. Przykłady płytek lastrykowych [www.lastryko.com.pl/plytki]

Konglomerat marmurowy uzyskuje się metodą przemysłową przez połączenie

naturalnego łamanego marmuru w bloki za pomocą spoiwa z żywicy poliestrowej (w całej
masie jest go tylko 5%), po czym dokonuje się obróbki bloków na mniejsze elementy,
jak płyty, cokoły itp.

Produkt końcowy posiada parametry przewyższające kamień naturalny

wchodzący w jego skład.

Rys. 19. Przykłady płytek z konglomeratu marmurowego [www.marmur-granit.pl/aglo.html]

Marmur syntetyczny jest to sztuczny kamień powstały z kombinacji 95% mieszanek

pokruszonych i zmielonych wyselekcjonowanych odłamków skalnych, zatopionych w bardzo
wytrzymałej żywicy epoksydowej.

Marmur aglomeratowy produkowany jest z kruszywa łamanego z marmuru lub

wapienia marmuropodobnego (w różnych frakcjach, o różnym uziarnieniu) oraz cementu i
wody połączonych w ściśle określonym stosunku, decydującym o jakości i wyglądzie
produktu końcowego.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to jest lastryko?
2. Z czego składa się lastryko?
3. Co to są suche mieszanki lastryka?
4. Jakie są sposoby odmierzania składników lastryka?
5. Na czym polega ręczne wykonanie mieszanki lastrykowej?
6. W jaki sposób wykonuje się mieszanie mechaniczne lastryka?
7. W jaki sposób otrzymuje się konglomerat marmurowy?
8. Co to jest marmur syntetyczny?
9. Z jakich składników produkowany jest marmur aglomeratowy?

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1
Przygotuj

sposobem

ręcznym mieszankę lastrykową według receptury podanej

przez nauczyciela.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z recepturą,
2) wyliczyć ilości poszczególnych składników,
3) przygotować potrzebne materiały i sprzęt,
4) wykonać mieszankę lastrykową,
5) ocenić jakość wykonanej pracy i usunąć ewentualne usterki,
6) posprzątać stanowisko pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– materiały potrzebne do wykonania mieszanki lastrykowej,
– narzędzia i sprzęt do przygotowania mieszanki,
– instrukcje dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej,
– narzędzia i sprzęt do sprzątania.

Ćwiczenie 2

Ułóż na wykonanym podkładzie betonowym we wcześniej przygotowanej formie

mieszankę lastrykową wykonaną w ćwiczeniu 1.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przygotować materiały zmniejszające przyczepność mieszanki do formy,
2) zastosować materiały zmniejszające przyczepność mieszanki do formy,
3) przetransportować mieszankę lastrykową na stanowisko pracy,
4) ułożyć i zagęścić mieszankę w formie,
5) dokonać pielęgnacji świeżego lastryka,
6) ocenić jakość wykonanej pracy i usunąć ewentualne usterki,
7) posprzątać stanowisko pracy.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

Wyposażenie stanowiska pracy:

− mieszanka lastrykowa,

− materiały zmniejszające przyczepność mieszanki do formy,

− narzędzia i sprzęt do ułożenia i zagęszczenia mieszanki,
− materiały potrzebne do pielęgnacji świeżego lastryka,

− instrukcje dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej,

− literatura,
− narzędzia i sprzęt do sprzątania.

4.7.4. Sprawdzian postępów

Tak Nie

Czy potrafisz:
1) wykonać mieszankę lastrykową?





2) przygotować i zastosować materiały zmniejszające przyczepność

mieszanki

do

formy?





3) ułożyć w formie mieszankę lastrykową? 



„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

4.8. Rozliczenie robót betoniarskich i zbrojarskich

4.8.1. Materiał nauczania

Umowa

o wykonanie robót budowlanych jest dokumentem, który określa zobowiązania

pomiędzy inwestorem a wykonawcą. Powinna zawierać: postanowienia ogólne, obowiązki
zamawiającego i wykonawcy, określenie sposobu dostarczania materiałów, maszyn
i urządzeń, terminy realizacji, warunki odstąpienia od umowy przez zamawiającego i przez
wykonawcę oraz sposób odbioru robót, zasady rozliczeń, a także zakres ubezpieczenia, kary
umowne oraz zasady rękojmi. Treść umów zawieranych o realizację robót budowlanych oraz
ich tryb zawierania zależą od sposobu wyboru wykonawcy oraz charakteru robót. Mogą być
zawierane w wyniku przetargu lub w trybie nieprzetargowym.

Na wykonanie pracy składają się trzy rodzaje nakładów: praca ludzi, materiały oraz praca

maszyn. Rozróżnia się trzy rodzaje norm nakładów:

−

normy pracy ludzi – określają liczbę godzin pracy robotnika potrzebną do wykonania
jednostki produkcji i nazywane są normami czasu lub normami wydajności,

−

normy pracy maszyn – także mają formę norm czasu i norm wydajności,

−

normy materiałów – określają rodzaj i ilość materiałów do wykonania jednostki
produkcji; dzielą się na normy zużycia i normy odzysku.

Organizacja pracy na budowie powinna zapewnić właściwe wykorzystanie czasu pracy

ludzi i maszyn oraz właściwe zużycie materiałów.

Rozliczenie robót z inwestorem następuje po zakończeniu pracy na podstawie

kosztorysu wykonanego na etapie projektowania inwestycji. Można również sporządzić
indywidualną kalkulację kosztów, wykorzystując najbardziej zbliżone wielkości
odpowiednich nakładów rzeczowych podanych w katalogach i zinterpretować te dane
na zasadzie analogii.
Forma wynagrodzenia za wykonanie roboty powinna być ustalona w umowie pomiędzy
wykonawcą a inwestorem. Może to być wynagrodzenie:

−

ryczałtowe – niezmienne, dogodne dla zamawiającego,

−

kosztorysowe – uzgodnione przez obie strony na podstawie zestawienia ilości
planowanych robót i kosztu ich wykonania,

−

ryczałtowo-ilościowe – liczone według cen jednostkowych z kosztorysu ofertowego oraz
rzeczywiście wykonanych i odebranych robót.

W budownictwie stosuje się następujące formy wynagrodzeń pracowników:

−

płaca czasowa – o jej efektywności decyduje fachowość wykonawcy i nadzoru,

−

dniówka zadaniowa – zależy od przyznanej kategorii zaszeregowania pracownika,

−

akord – płaca jest wprost proporcjonalna do ilości wykonanej pracy (czasem kosztem jej
jakości).

4.8.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie elementy powinna zawierać umowa o wykonanie robót budowlanych?
2. Jakie są sposoby zawierania umów pomiędzy inwestorem a wykonawcą?
3. Jakie są rodzaje norm nakładów?
4. W jaki sposób następuje rozliczenie robót?
5. Jakie są formy wynagrodzeń ustalane pomiędzy inwestorem i wykonawcą?
6. W jaki sposób mogą być wynagradzani pracownicy?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

4.8.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1
Wykonanie

belki

żelbetowej z ćwiczenia nr 2 z rozdziału 4.6. kosztowało 180 zł, w tym:

75 zł – robocizna, 85 zł – materiał, 20 zł – sprzęt. Oblicz orientacyjne wynagrodzenie
oraz koszt wykonania belki o przekroju 0,20 x 0,30 m i długości 2,00 m.

Sposób

wykonania

ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) określić ilość potrzebnego materiału,
2) obliczyć robociznę,
3) obliczyć koszt belki żelbetowej,
4) sporządzić notatkę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Katalog nakładów rzeczowych nr 2-02,

−

Polskie Normy,

−

literatura.

Ćwiczenie 2

Sporządź umowę o wykonanie belki z poprzedniego ćwiczenia.

Sposób

wykonania

ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) określić zawartość umowy o wykonanie robót budowlanych,
2) ustalić formę wynagrodzenia i sposób rozliczenia za wykonaną pracę,
3) określić obowiązki zamawiającego i wykonawcy,
4) określić wszystkie konieczne terminy i procedury,
5) sformułować treść zapisu,
6) uzasadnić swoją pracę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Katalog nakładów rzeczowych nr 2-02,

−

literatura.

Ćwiczenie 3

Sporządź zapotrzebowanie materiałowe do wykonania mieszanki betonowej z ćwiczenia

nr 2 z rozdziału 4.6 .

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) obliczyć objętość poszczególnych składników mieszanki betonowej,
2) sporządzić notatkę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

− plansze poglądowe dotyczące składu mieszanek betonowych,
− literatura.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

37

Ćwiczenie 4
Sporządź rozliczenie materiałowe dotyczące mieszanki betonowej zużytej
przy wykonywaniu belki w ćwiczeniu 2 z rozdziału 4.6.

Sposób

wykonania

ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) obliczyć objętość wykonanej mieszanki betonowej,
2) określić faktyczne zużycie mieszanki,
3) obliczyć normatywne zużycie mieszanki na podstawie KNR nr 2-02 (tablica 0210 ),
4) wyjaśnić ewentualne różnice między zużyciem normatywnym a faktycznym,
5) sporządzić notatkę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Katalog nakładów rzeczowych nr 2-02,

−

Polskie Normy dotyczące betonu,

−

literatura.

4.8.4. Sprawdzian postępów

Tak Nie

Czy potrafisz:
1) obliczyć wynagrodzenie za pracę?





2) sporządzić prostą umowę o wykonanie prac betoniarsko – zbrojarskich?





3) sporządzić rozliczenie materiałowe do wykonanej pracy?





„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

38

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 22 pytania. Do każdego pytania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawdziwa.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej

rubryce znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego

rozwiązanie na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 45 min.
Powodzenia!

Z

estaw zadań testowych

1. Beton jest mieszaniną cementu:

a) z wodą,
b) ze żwirem i wodą,
c) z piaskiem i wodą,
d) z piaskiem, żwirem i wodą.

2. Beton zwykły ma gęstość pozorną:

a) < 800 kg/m³,
b) 800 ÷ 2000 kg/m³,
c) 2000 ÷ 2600 kg/m³,
d) > 2600 kg/m³.

3. Do osłabiania promieniowania jonizującego służą betony:

a) hydrotechniczne,
b) ognioodporne,
c) żywiczne,
d) osłonowe.

4. Mieszanka betonowa wiąże i twardnieje na skutek:

a) właściwości mechanicznych,
b) preparatów biologicznych,
c) reakcji chemicznych,
d) zjawisk fizycznych.

5. W lastryko jako kruszywo stosuje się:

a) marmur syntetyczny,
b) grys kamienny,
c) pucolany,
d) pigmenty.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

39

6. Plan Bezpieczeństwa i Ochrony Zdrowia przygotowuje przed rozpoczęciem budowy

i umieszcza na jej terenie:
a) kierownik budowy,
b) inspektor nadzoru,
c) mistrz budowy,
d) projektant.

7. Stal ma około 200 razy większą od betonu wytrzymałość na:

a) rozciąganie,
b) ściskanie,
c) ścieranie,
d) zginanie.

8. Które z poniższych zdań nie jest prawdziwe?

a) Osoby postronne nie mogą przebywać wzdłuż wyciąganego pręta.
b) Deskowań i rusztowań nie wolno obciążać w sposób dynamiczny.
c) Jakość deskowań należy sprawdzać w trakcie wykonywania robót.
d) Szkielety zbrojenia należy przenosić trzymając za skrajne elementy.

9. Które z wymienionych narzędzi nie służą do cięcia stali zbrojeniowej?

a) młotek i przecinak,
b) palniki acetylenowe,
c) nożyce hydrauliczne,
d) kleszcze zgrzewalnicze.

10. Ręczne gięcie prętów stali zbrojeniowej wykonywane jest za pomocą:

a) zgrzewarek czołowych,
b) nożyc dźwigniowych,
c) klucza zbrojarskiego,
d) młotka i przecinaka.

11. Wskaż właściwą kolejność czynności w robotach zbrojarskich:

a) czyszczenie, prostowanie, cięcie, gięcie stali zbrojeniowej,
b) prostowanie, cięcie, czyszczenie, gięcie stali zbrojeniowej,
c) cięcie, prostowanie, gięcie, czyszczenie stali zbrojeniowej,
d) czyszczenie, gięcie, cięcie, prostowanie stali zbrojeniowej.

12. Nie zagęszcza się mieszanki betonowej:

a) młotkami drewnianymi do ostukiwania deskowania,
b) prętami zakończonymi płaskimi płytkami,
c) prostownicami mechanicznymi,
d) ubijakami.

13. Najbardziej dokładnym sposobem dozowania składników mieszanki betonowej jest

metoda:

a) ręczna,
b) wagowa,
c) objętościowa,
d) wagowo-objętościowa.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

40

14

.

Warstwa układanej mieszanki betonowej przy zagęszczaniu mechanicznym powinna mieć
grubość:

a) 10 ÷ 15 cm,
b) 15 ÷ 20 cm,
c) 20 ÷ 25 cm,
d) 25 ÷ 30 cm.

15. Pielęgnowanie mieszanki betonowej należy rozpocząć:

a) podczas jej zagęszczania,
b) w trakcie układania do formy,
c) bezpośrednio po ułożeniu i zagęszczeniu,
d) po stwierdzeniu dostatecznej wytrzymałości betonu.

16. Stosunek wagowy cementu do grysu w mieszance lastrykowej powinien wynosić:

a) 1:1 do 1:2,
b) 1:2 do 1:4,
c) 1:4 do 1:8,
d) 1:8 do 1:16.

17. Konglomerat marmurowy wykonuje się:

a) w betoniarkach o mieszaniu wymuszonym,
b) w betoniarkach wolnospadowych,
c) metodą przemysłową,
d) ręcznie.

18. Przy rozliczaniu robót zbrojarskich stal zbrojeniową obmierza się na podstawie rysunków

roboczych:

a) w tonach,
b) w kilogramach,
c) w metrach bieżących,
d) w metrach sześciennych.

19. Do kruszyw mineralnych nie należy:

a) piasek,
b) żużel,
c) żwir,
d) grys.

20. Wysokość dojścia do stanowiska pracy powinna wynosić na całej długości minimum:

a) 2,0 m,
b) 2,5 m,
c) 3,0 m,
d) 3,5 m.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

41

21. Pręty gładkie wykonane są ze stali klas:

a) A-0 i A-I,
b) A-I i A-II,
c) A-II i A-III,
d) A-III i A-0.

22. Szczegółowe informacje na temat średnic, długości i sposobu rozmieszczania prętów

stalowych w elemencie znajdują się na rysunkach:

a) sytuacyjnych,
b) instalacyjnych,
c) konstrukcyjnych,
d) architektonicznych.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

42

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ................................................................................................

Wykonywanie podstawowych robót zbrojarskich i betoniarskich

Zakreśl poprawną odpowiedź

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1

a b c d

2

a b c d

3

a b c d

4

a b c d

5

a b c d

6

a b c d

7

a b c d

8

a b c d

9

a b c d

10

a b c d

11

a b c d

12

a b c d

13

a b c d

14

a b c d

15

a b c d

16

a b c d

17

a b c d

18

a b c d

19

a b c d

20 a b c d

21 a b c d

22 a b c d

Razem:

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

43

6. LITERATURA

1. Abramowicz M.: Roboty betonowe na placu budowy. Arkady, Warszawa 1992
2. Adamiec B., Adamiec M.: Roboty zbrojarskie i betoniarskie. WSiP, Warszawa 1999
3. Chudzicki M. (red): Vademecum budowlane. Arkady, Warszawa 1994,
4. Deja J., Kijowski P.: ABC betonu. Polski Cement, Kraków 2002
5. Frankiewicz D.: Magazynowanie, składowanie i transportowanie materiałów

budowlanych. KOWEZ, Warszawa 2002

6. Frankiewicz D.: Rozpoznawanie podstawowych materiałów budowlanych. KOWEZ,

Warszawa 2002

7. Garbacik A., Deja J., Kopia B.: Nowa norma cementowa – informator. Polski Cement,

Kraków 1998

8. Gąsiorowska D., Horsztyńska B.: Posługiwanie się podstawowymi pojęciami z zakresu

budownictwa. KOWEZ, Warszawa 2002

9. Jamroży Z.: Beton i jego technologie. PWN, Warszawa 2003
10. Kowalczyk Z., Zabielski J.: Kosztorysowanie i normowanie w budownictwie. WSiP,

Warszawa 2005

11. Kozłowski D. (red.): Architektura betonowa. Polski Cement, Kraków 2001
12. Lenkiewicz W., Zdziarska-Wis I.: Ciesielstwo. WSiP, Warszawa 1998
13. Linczowski Cz.: Technologia robót budowlanych. Wydawnictwo Politechniki

Świętokrzyskiej, Kielce 2000

14. Mirski J. Z.: Organizacja budowy. WSiP, Warszawa 1999
15. Miśniakiewicz E., Skowroński W.: Rysunek techniczny budowlany. Arkady, Warszawa

2006

16. Neville A.M.: Właściwości betonu. Polski Cement, Kraków 2000
17. Podawca K.: Zarys budownictwa ogólnego. WSiP, Warszawa 2003
18. Roj-Chodacka A.: Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska. KOWEZ, Warszawa 2002

19. Skibicka G. (red.): Szkoła budowania. Wydawnictwo MURATOR, Warszawa 2005
20. Słowiński Z.: Technologia budownictwa 2. WSiP , Warszawa 1997
21. Stefańczyk B.(red.): Budownictwo ogólne, tom 1, Materiały i wyroby budowlane.

Arkady, Warszawa 2005

22. Szymański E.: Materiałoznawstwo budowlane z technologią betonu. Oficyna

wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2001

23. Szymański E.: Materiały budowlane. WSiP, Warszawa 2003
24. Śliwiński J.: Beton zwykły – projektowanie i podstawowe właściwości. Polski Cement,

Kraków 1999

25. Śliwiński J.: Projektowanie składu betonu, Beton w praktyce. Polski Cement, Kraków

2003

26. Tauszyński K.: Budownictwo z technologią 1. WSiP, Warszawa 2002
27. Wilcke H., Thunig W.: Kamieniarstwo. WSiP, Warszawa 1997
28. Wojewoda K.: Wykonywanie zapraw budowlanych i betonów. KOWEZ, Warszawa

2002

29. Wolski Z.: Roboty podłogowe i okładzinowe. WSiP, Warszawa 1998
30. Praca zbiorowa: Nowy Poradnik majstra budowlanego. Arkady, Warszawa 2003
31. Praca zbiorowa: Warunki techniczne wykonania i odbioru robót budowlanych, Poradnik

projektanta, kierownika budowy i inspektora nadzoru. Verlag Dashofer, Warszawa 2005

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

44

Polskie Normy:

32. PN-EN 206-1:2003 Beton. Część 1: Wymagania, właściwości, produkcja i zgodność
33. PN-EN 206-1:2003/Ap1:2004 Beton. Część 1: Wymagania, właściwości, produkcja

i zgodność

34. PN-92/M-47335 Betoniarki
35. PN-EN 197-1:2002 Cement - Część 1: Skład, wymagania i kryteria zgodności dotyczące

cementów powszechnego użytku

36. PN-EN 197-1:2002/A1:2005 Cement - Część 1: Skład, wymagania i kryteria zgodności

dotyczące cementów powszechnego użytku (Zmiana A1)

37. PN-B-03264:2002/Ap1:2004 Konstrukcje betonowe, żelbetowe i sprężone. Obliczenia

statyczne i projektowanie

38.

PN-B-06710:1996 Kruszywa mineralne. Kruszywa łamane ze skał węglanowych
do lastryko i suchych mieszanek do tynków szlachetnych

39. PN-B-11212:1997 Materiały kamienne - Elementy kamienne - Płyty z konglomeratów

kamiennych

40. PN-EN 13748-1:2005 Płytki lastrykowe Część 1: Płytki lastrykowe do zastosowań

wewnętrznych

41. PN-EN 13748-1:2005/A1:2006 (U) Płytki lastrykowe Część 1: Płytki lastrykowe

do zastosowań wewnętrznych

42. PN-EN 13748-2:2006 Płytki lastrykowe Część 2: Płytki lastrykowe do zastosowań

zewnętrznych

Ustawy i rozporządzenia:

43. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997r. w sprawie

ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (z późn. zmianami, tekst jednolity
Dz.U. 2003 Nr 169, poz.1650)

44. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 6 lutego 2003r. w sprawie bezpieczeństwa

i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych (Dz.U. 2003 nr 47 poz.401)

Strony internetowe:

www.vibra.com.pl
www.ciop.pl
www.pkn.pl
www.bosch.info.pl
www.zremb.lodz.pl
www.eibenstock.pl
www.lastryko.com.pl
www.republika.pl/jwittwer
www.amdstone.pl
www.cmbgorzow.com.pl