Na prawach rękopisu

33

K

RAJOWA

S

ZKO

ŁA

A

DMINISTRACJI

P

UBLICZNEJ

Ryszard Rapacki

E K O N O M I A M E N E D

Ż E R S K A

Konspekt 6. Struktury rynku a decyzje w przedsi

ębiorstwie

A. Cele zaj

ęć

B. Najwa

żniejsze pojęcia.

* konkurencja doskona

ła (wolna)

* biorca cen

* prawo jednej ceny

* krzywa krótkookresowej poda

ży

* paradoks wolnokonkurencyjny

* czysty monopol

* wska

źnik Lernera

* bariera wej

ścia

* konkurencja monopolistyczna

* kartel

C. Podstawowe problemy

I WPROWADZENIE

1. Podstawowe kryteria typologiczne struktur rynku.

1. Analiza w

łaściwości dwóch skrajnych przypadków struktury rynku: konkurencji

doskona

łej i czystego monopolu.

2. Pokazanie zwi

ązków między rodzajem struktury rynku a procesem podejmowania

decyzji w przedsi

ębiorstwie (wpływ struktury rynku na procesy decyzyjne).

3. Analiza zwi

ązku między decyzjami pojedynczych przedsiębiorstw a sytuacją

rynkow

ą w warunkach konkurencji doskonałej.

4. Zbadanie warunków i determinantów równowagi rynkowej w kokurencji doskona

łej

w krótkim i d

ługim okresie oraz uwarunkowań procesów wejścia i wyjścia z gałęzi.

5. Ukazanie roli barier wej

ścia do gałęzi w utrzymywaniu monopolistycznych struktur

rynku.

6. Wprowadzenie do analizy strategii post

ępowania karteli.

7. Analiza porównawcza skutków wyst

ępowania wolnej konkurencji i monopolu.

8. Prezentacja modelu konkurencji monopolistycznej.

PDF created with pdfFactory Pro trial version

www.softwarelabs.com

Ryszard Rapacki

Ekonomia mened

żerska

_________________________________________________________________________________

Na prawach r

ękopisu

34

a/ liczba przedsi

ębiorstw w gałęzi,

b/ si

ła barier wejścia na rynek,

c/ wp

ływ pojedynczego przedsiębiorstwa na cenę.

2. Znaczenie poznawcze i praktyczne typologii struktur rynku.

a/ bezpo

średni (różnicujący) wpływ typu struktury rynku na decyzje (strategię

dzia

łania) przedsiębiorstwa, w tym decyzje cenowe, produkcyjne,

marketingowe i inwestycyjne,

b/ wp

ływ na charakter i siłę konkurencji,

c/ silny zwi

ązek struktury rynku z zakresem interwencji państwa.

II KONKURENCJA DOSKONA

ŁA

1. Poj

ęcie i cechy.

a/ du

ża liczba nabywców i sprzedawców - brak wpływu na cenę

(przedsi

ębiorstwo jest biorcą ceny),

b/ wytwarzane dobra s

ą doskonałymi substytutami (jednorodność dóbr),

c/ doskona

ła informacja o warunkach rynkowych,

d/ brak barier wej

ścia.

Rys. 6.1. Równowaga przedsi

ębiorstwa w warunkach konkurencji doskonałej

Q

Q

(b) równowaga d

ługookresowa na rynku wolnokonkurencyjnym

(a) optimum krótkookresowe firmy wolnokonkurencyjnej

P=MR

AC

MC

SAR

LAC,

LAR

MC

AC

P=MR

SAC

2. Konsekwencje.

PDF created with pdfFactory Pro trial version

www.softwarelabs.com

Struktury rynku

___________________________________________________________________________________________________________

Na prawach rękopisu

35

a/ popyt na towary przedsi

ębiorstwa jest doskonale (nieskończenie) elastyczny,

b/ dzia

ła prawo jednej ceny.

3. Równowaga przedsi

ębiorstwa wolnokonkurencyjnego w krótkim i długim okresie

(rys. 6.1.).

a/ zasada krańcowa (MR = MC) i optimum przedsiębiorstwa,

b/ krzywa krótkookresowej poda

ży firmy = część krzywej krótkookresowego

kosztu kra

ńcowego leżąca powyżej krzywej przeciętnego kosztu zmiennego.

c/ warunki równowagi przedsi

ębiorstwa w długim okresie: P = MR = LMC =

min. LAC

d/ paradoks wolnej konkurencji: równoczesne d

ążenie przez poszczegolne

przedsi

ębiorstwa wolnokonkurencyjne do maksymalizacji zysku powoduje, że

wszystkie one osi

ągają zerowy zysk ekonomiczny i wytwarzają po

najni

ższych kosztach.

4. Równowaga ga

łęzi (rys. 6.2.).

Rys. 6.2. Równowaga ga

łęzi wolnokonkurencyjnej.

Q

0

Krzywa poda

ży przed wejściem

Krzywa poda

ży po wejściu

E

E'

E"

D

D'

AC

AR

Komentarz: poziomo po

łożona krzywa podaży gałęzi oznacza, iż koszt krańcowy i

koszt przeci

ętny w gałęzi są w długim okresie stałe (niezależne od rozmiarów

produkcji). Jest to równoznaczne z wyst

ępowaniem stałych przychodów ze

skali. Sytuacja taka wyst

ępuje jednak tylko w gałęziach, w których wzrost

popytu na czynniki wytwórcze (wywo

łany zwiększeniem produkcji) nie

powoduje wzrostu ich cen. Innymi s

łowy, rynek czynników produkcji ma

charakter wolnokonkurencyjny, a popyt "naszej" ga

łęzi nie wpływa na

sytuacj

ę na tym rynku.

PDF created with pdfFactory Pro trial version

www.softwarelabs.com

Ryszard Rapacki

Ekonomia mened

żerska

_________________________________________________________________________________

Na prawach r

ękopisu

36

III CZYSTY MONOPOL

1. Poj

ęcie i znaczenie praktyczne - model monopolu pomaga zrozumieć strategię

post

ępowania struktur oligopolistycznych i karteli.

2. Równowaga monopolu (rys. 6.3. i 6.4.).

Rys. 6.3. Optimum przedsi

ębiorstwa monopolistycznego (punkt Cournota).

Q

P

m

Popyt ga

łęzi

Q

m

AC, AR

AC

MR

MC

AC

a/ czysty

monopol

umo

żliwia

osi

ąganie

zysku

nadzwyczajnego

(monopolowego), ale jego wielko

ść zależy od relacji położenia krzywej

popytu ga

łęzi i kosztów monopolu (rys. 6.4.).

Rys. 6.4. Mo

żliwy przebieg krzywej popytu gałęzi.

$/jedn. produktu

Q

D

D

D

3

1

2

AC

b/ wska

źnik Lernera - miara siły monopolu, gdzie L = (P

m

- MC)/P

m

Wska

źnik Lernera zależy odwrotnie od elastyczności cenowej popytu (1/e -

zasada narzutu na koszty kra

ńcowe); pozwala on ocenić względną siłę

monopolu, ale nie daje podstawy do oceny absolutnej wielko

ści zysku.

PDF created with pdfFactory Pro trial version

www.softwarelabs.com

Struktury rynku

___________________________________________________________________________________________________________

Na prawach rękopisu

37

3. Bariery wej

ścia do gałęzi - czynniki utrudniające (uniemożliwiające)

wej

ście nowych przedsiębiorstw na rynek.

a/ korzy

ści skali (np. monopol naturalny),

b/ próg kapita

łowy (np. przemysł motoryzacyjny),

c/ przewaga konkurencyjna oparta na kosztach lub/i jako

ści (np. Coca Cola),

d/ zró

żnicowanie wyrobów (marka handlowa),

e/ kontrola zasobów (np. francuski szampan),

f/ ochrona praw w

łasności (monopol patentowy, licencyjny itp.); problem

blokowania rynku przez nie wykorzystywane patenty (m.in. do

świadczenia

krajów Grupy Andyjskiej),

g/ bariery o charakterze strategicznym (np. polityka cenowa blokuj

ąca

potencjaln

ą konkurencję).

IV SKUTKI KONKURENCJI DOSKONA

ŁEJ I MONOPOLU (rys. 6.5.).

Rys. 6.5. Konkurencja doskona

ła a czysty monopol.

$/jedn. produkcji

Q

P

P

M

E

Q

Q

Popyt ga

łęzi

m

k

m

k

koszty jednostkowe

(S)

S'

P'

m

M'

Q'

m

MR ga

łęzi

MR=MC

V KARTELE

1. Istota - grupowy monopol d

ążący do kontroli cen i wielkości dostaw (produkcji)

na danym rynku.

2.

Źródła konfliktu interesów między członkami kartelu (por. rys. 6.4.) - znaczna

nadwy

żka ceny ponad koszt krańcowy i wiążące się z tym silne bodźce do

przekraczania na

łożonej przez kartel kwoty produkcji (duży dodatkowy zysk).

3.Kartel a problem gapowicza (free rider).

VI MONOPOL NATURALNY

1. Poj

ęcie i istota.

2. Zasady cenotwórstwa.

PDF created with pdfFactory Pro trial version

www.softwarelabs.com

Ryszard Rapacki

Ekonomia mened

żerska

_________________________________________________________________________________

Na prawach r

ękopisu

38

a/ cena oparta na kosztach przeci

ętnych,

b/ cena oparta na kosztach kra

ńcowych.

3. Obraz graficzny (rys. 6.6).

Rysunek 6.6. Monopol naturalny.

VII KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA

1. Podstawowe cechy wyró

żniające.

a/ zró

żnicowanie produktów,

b/ du

ża liczba firm w obrębie poszczególnych grup produktów (pojęcie często

stosowane przy analizie konkurencji monopolistycznej),

c/ brak barier wej

ścia do gałęzi (na rynek).

2. Cechy pochodne.

a/ pewien stopie

ń wpływu przedsiębiorstwa na cenę,

b/ wysoka (cho

ć nie doskonała) elastyczność popytu.

3. Konkurencja doskona

ła a konkurencja monopolistyczna.

a/ ró

żnica - inne położenie krzywej popytu (pozioma i opadająca),

b/ podobie

ństwo - w obu przypadkach równowaga długookresowa

przedsi

ębiorstwa wypada w punkcie styczności krzywej popytu z krzywą

kosztu przeci

ętnego (rys. 6.7). Cechą szczególną konkurencji doskonałej

jest to, i

ż styczność ta występuje w minimum kosztów przeciętnych.

c/ przyczyna znikni

ęcia zysku monopolowego (ekonomicznego) w stanie

równowagi d

ługookresowej - brak barier wejścia na rynek i pojawienie się

nowych firm. Sprawia to, i

ż krzywa popytu na produkty pojedynczego

przedsi

ębiorstwa staje się bardziej stroma (przesuwa się w stronę początku

uk

ładu współrzędnych na rys. 6.7. (b)).

MC

$/jednostkę prod.

AC

MR

Optimum monopolu

Cena monopolu po regulacji

D

Q

PDF created with pdfFactory Pro trial version

www.softwarelabs.com

Struktury rynku

___________________________________________________________________________________________________________

Na prawach rękopisu

39

Rys. 6.7. Równowaga przedsi

ębiorstwa w konkurencji monopolistycznej.

D

Q

(a) równowaga krótkookresowa - zysk ekonomiczny

Q

P

AC

D

e

F

F

Q

MR

MC

$/jedn. produktu

MC

AC

P

AC

MR

Qe

(b) równowaga długookresowa - zerowy zysk ekonomiczny

PDF created with pdfFactory Pro trial version

www.softwarelabs.com