Międzynarodowy alfabet fonetyczny

1

Międzynarodowy alfabet fonetyczny

Międzynarodowy alfabet fonetyczny, MAFWikipedia:Weryfikowalność (ang. International Phonetic Alphabet,

IPA, fr. Alphabet phonétique international, API) – alfabet fonetyczny, system transkrypcji fonetycznej przyjęty

przez Międzynarodowe Towarzystwo Fonetyczne jako ujednolicony sposób przedstawiania głosek wszystkich

języków. Składają się na niego zarówno symbole alfabetyczne jak i symbole niealfabetyczne oraz ok. 30 znaków

diakrytycznych.

Tabela MAF (w wersji angielskiej)

Jest on szeroko stosowanym środkiem

standaryzacji zapisu fonetycznego dla

wszystkich języków świata. Większość znaków

IPA została zaczerpnięta wprost z alfabetu

łacińskiego lub stworzona na jego podstawie,

część pochodzi z alfabetu greckiego, a część

została stworzona specjalnie na jego potrzeby.

Międzynarodowy alfabet fonetyczny to wynik

wieloletniej pracy fonetyków zrzeszonych w

International Phonetic Association

(Międzynarodowym Towarzystwie

Fonetycznym), założonym w Paryżu w 1886

roku. Zarówno Towarzystwo, jak i stworzony

przez nie alfabet, znane są pod nazwą IPA. W

ciągu swego istnienia alfabet IPA był

kilkakrotnie zmieniany. Znaczne modyfikacje

wprowadzono w 1989 roku, po konferencji w

Kilonii. Następne zmiany przyniósł rok 1993.

Najnowsza wersja alfabetu została

opublikowana w roku 2005.

Międzynarodowe Towarzystwo Fonetyczne

zaleca, by transkrypcję fonetyczną umieszczać

w nawiasach kwadratowych: „[ ]”. Z kolei

transkrypcja fonemiczna powinna być

umieszczana między znakami ukośnika: „/ /”.

Samogłoski

Poniżej przedstawiono samogłoski kardynalne wpisane w tzw. czworokąt samogłosek. Pokazuje on względną

wysokość i przedniość samogłosek, nie jest jednak w stanie pokazać ich okrągłości. Dlatego na poniższym rysunku

przyjęto konwencję, że gdy symbole występują w parach, symbol z prawej strony oznacza samogłoskę zaokrągloną,

natomiast symbol z lewej strony, samogłoskę niezaokrągloną. Samogłoski występujące pojedynczo, z wyjątkiem

[ʊ], są niezaokrąglone.

Międzynarodowy alfabet fonetyczny

2

Przednie Centralne Tylne

Przymknięte

i • y
ɨ • ʉ

ɯ • u

ɪ • ʏ

• ʊ

e • ø

ɘ • ɵ

ɤ • o

ə

ɛ • œ

ɜ • ɞ
ʌ • ɔ

æ

ɐ

a • ɶ

ɑ • ɒ

Prawie przymknięte

Półprzymknięte

Średnie

Półotwarte

Prawie otwarte

Otwarte

Spółgłoski (płucne)

Pojedyncza artykulacja

Podział w kolumnach wg miejsca artykulacji; w rzędach wg sposobu artykulacji. Spółgłoski umieszczone po lewej

stronie komórek tabeli są bezdźwięczne, po prawej – dźwięczne.

Dwu‐

wargowe

War‐

gowo‐

zębowe

Między‐

zębowe

Dzią‐

słowe

Zadzią‐

słowe

Retro‐

fleksyjne

Podnie‐

bienne

Miękko‐

podnie‐

bienne

Języcz‐

kowe

Gar‐

dłowe

Nagło‐

śniowe

Krta‐

niowe

Nosowe

m

ɱ

n

ɳ

ɲ

ŋ

ɴ

Zwarte

p b

p̪ b̪

t d

ʈ ɖ

c ɟ

k ɡ

q ɢ

ʡ

ʔ

Szczelinowe

ɸ β

f v

θ ð

s z

ʃ ʒ

ʂ ʐ

ç ʝ

x ɣ

χ

ʁ

ħ

ʕ

ʜ

ʢ

h ɦ

Aproksymanty

β̞

ʋ

ɹ

ɻ

j

ɰ

Drżące

ʙ

r

*

ʀ

я*

Uderzeniowe

ⱱ̟

†

ⱱ

†

ɾ

ɽ

ʡ̯

Boczne szczelinowe

ɬ ɮ

*

*

*

Boczne aproksymanty

l

ɭ

ʎ

ʟ

Boczne uderzeniowe

ɺ

*

ʎ̯

ʟ̆

Uwagi:

• Gwiazdki (*) oznaczają dźwięki nieposiadające (jeszcze) swojego oficjalnego symbolu IPA.

Międzynarodowy alfabet fonetyczny

3

• Znak sztyletu (†) oznacza znak IPA, który jeszcze nie został umieszczony w zestawie Unicode. Od maja 2005 r.

w sytuacji takiej znajduje się znak spółgłoski uderzeniowej wargowo-zębowej ( ). Została już zgłoszona

propozycja dodania tego symbolu do Unikodu

[1]

. Zastępczo używa się iżycy ѵ.

• Obszary zaznaczone kolorem szarym oznaczają dźwięki uważane za niemożliwe do wyartykułowania.

Koartykulacja

ʍ Półotwarta wargowo-miękkopodniebienna bezdźwięczna

w Półotwarta wargowo-miękkopodniebienna

ɥ Półotwarta wargowo-podniebienna

ɕ Szczelinowa dziąsłowo-podniebienna bezdźwięczna

ʑ Szczelinowa dziąsłowo-podniebienna dźwięczna

ɧ Szczelinowa zadziąsłowo-miękkopodniebienna bezdźwięczna

ɫ Półotwarta boczna zębowa welaryzowana

Spółgłoski (niepłucne)

Mlaski

Iniektywne

Ejektywne

ʘ Dwuwargowy

ɓ Dwuwargowa

ʼ

Na przykład:

ǀ

Laminalny dziąsłowy („zębowy”)

ɗ Dziąsłowa

pʼ Dwuwargowa

ǃ Apikalny (za)dziąsłowy („retrofleksyjny”) ʄ Podniebienna

tʼ Dziąsłowa

ǂ Laminalny zadziąsłowy („podniebienny”) ɠ Miękkopodniebienna kʼ Miękkopodniebienna

ǁ Boczny dziąsłowy („lateralny”)

ʛ Języczkowa

sʼ Szczelinowa dziąsłowa

Afrykaty i podwójna artykulacja

Spółgłoski zwarto-szczelinowe (afrykaty) oraz spółgłoski z podwójną artykulacją są w IPA reprezentowane przez

dwa znaki połączone łuczkiem. Alternatywnie, dla niektórych afrykat można użyć jedego znaku – ligatury.

Łączenie Ligatura

Opis

t͡s

ʦ

afrykata dziąsłowa bezdźwięczna

d͡z

ʣ

afrykata dziąsłowa dźwięczna

t͡ʃ

ʧ

afrykata zadziąsłowa bezdźwięczna

d͡ʒ

ʤ

afrykata zadziąsłowa dźwięczna

t͡ɕ

ʨ

afrykata dziąsłowo-podniebienna bezdźwięczna

d͡ʑ

ʥ

afrykata dziąsłowo-podniebienna dźwięczna

t͡ɬ

–

afrykata boczna dziąsłowa bezdźwięczna

k͡p

–

zwarta wargowo-miękkopodniebienna bezdźwięczna

ɡ͡b

–

zwarta wargowo-miękkopodniebienna dźwięczna

ŋ͡m

–

nosowa wargowo-miękkopodniebienna

Międzynarodowy alfabet fonetyczny

4

Jednostki suprasegmentalne

ˈ Akcent główny

ˌ Akcent poboczny

ː Długość (samogłoska długa lub geminata)

ˑ Półdługość

˘ Dodatkowa krótkość

. Podział sylabowy

‿ Połączenie międzywyrazowe

Intonacja

|

Pauza krótsza

‖ Pauza dłuższa

↗ Intonacja wznosząca

↘ Intonacja opadająca

Tony

Do oznaczania tonów w IPA można używać znaków diakrytycznych albo specjalnych liter tonalnych.

e̋ albo ˥ Bardzo wysoki

é albo ˦ Wysoki

ē albo ˧ Średni

è albo ˨ Niski

ȅ albo ˩ Bardzo niski

ě

Wznoszący

ê

Opadający

↓

e

Przesunięcie zstępujące

↑

e

Przesunięcie wstępujące

Znaki diakrytyczne

Diakrytyki to małe znaczki umieszczone obok symboli IPA aby pokazać dokładną wymowę

[2]

"Pod-diakrytyki"

(znaczki normalnie umieszczane poniżej symbolu IPA) mogą być umieszczane nad znakiem mającym descender

(potocznie nazywany ogonem), e.g. ŋ̊

[2]

.

"Bezkropkowe" i, <ı>, jest używane, kiedy kropka interferowałaby z diakrytykami. Inne symbole IPA mogą

występować jako diakrytyki, aby przedstawić fonetyczne szczegóły: tˢ (fricative release), bʱ (dyszaco dźwięczny), ˀa

(preglottalizacja), ᵊ (epentetyczna szwa), o

ʊ

(dyftongizacja). Bardziej zaawansowane diaktrytki pojawiły się w

Rozszerzonym IPA dla dokładniejszego zapisania wymowy.

Międzynarodowy alfabet fonetyczny

5

Diakrytyki sylabiczności

ɹ̩ n̩

Zgłoskotwórcze

e̯ ʊ̯

Niezgłoskotwórcze

Consonant-release diacritics

tʰ dʰ

Przydech

a

d̚

Bez plozji

dⁿ

Plozja nosowa

dˡ

Plozja boczna

Diakrytyki dźwięczności

n̥ d̥

Bezdźwięczne

s̬ t̬

Dźwięczne

b̤ a̤

Dysząco dźwięczne

b

b̰ a̰

Skrzypiąco dźwięczne

Diakrytyki artykulacji

t̪ d̪

Zębowe

t̼ d̼

Językowo-wargowe

t̺ d̺

Apikalne

t̻ d̻

Laminalne

u̟ t̟

Advanced

i̠ t̠

Retracted

ë ä

Centralizacja

e̽ ɯ̽

zbliżenie do szwy

e̝ ɹ̝ ˔ Podwyższenie (ɹ̝ = Spółgłoska szczelinowa dziąsłowa dźwięczna)

e̞ β̞ ˕ Obniżenie (β̞ = spółgłoska półotwarta dwuwargowa)

Diakrytyki koartykulacji

ɔ̹ x̹

Mniej zaokrąglone

ɔ̜ x̜ʷ

Bardziej zaokrąglone

tʷ dʷ Labializowane

tʲ dʲ

Palatalizowane

tˠ dˠ Welaryzowane

tˁ dˁ

Faryngalizowane

ɫ z̴

Welaryzowane lub faryngalizowane

e̘ o̘

Uniesiony korzeń języka

e̙ o̙

Obniżony korzeń języka

ẽ z̃

Nosowe

ɚ ɝ

Rotacyzacja

Uwagi

a Aspiracja spółgłosek dźwięcznych również jest dźwięczna. Wielu lingwistów woli jeden z diakrytyków

przeznaczonych do dyszącej dźwięczności.

b Niektórzy lingwiści stosują ten symbol dyszącej dźwięcznosci tylko do sonorantów i transkrybują obstruenty

jako bʱ.

Stan głośni może być dokładnie oddany za pomocą diakrytyków. Seria spółgłosek przedniojęzykowych zwartych od

otwartej do zamkniętej głośni to (zobacz dźwięczność):

Międzynarodowy alfabet fonetyczny

6

[t]

bezdźwięczna

[d̤] dysząco dźwięczna

[d̥] luźno dźwięczna

[d] "zwykła" dźwięczna

[d̬] sztywno dźwięczna [d̰] skrzypiąco dźwięczna

[ʔt͡] glottalizacja

Przypisy

[1] http:/

/

std.

dkuug.

dk/

jtc1/

sc2/

wg2/

docs/

N2945.

pdf ISO/IEC JTC 1/SC 2/WG 2 Proposal summary form to accompany submissions for

additions to the repertoire of ISO/IEC 10646; JTC1/SC2/WG2 N2945

[2] International Phonetic Association, Handbook, p. 14-15.

Zobacz też

• Lista symboli IPA dialektów angielskich

• Lista znaków IPA w języku niemieckim

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona internetowa IPA (http:/

/

www.

langsci.

ucl.

ac.

uk/

ipa/

)

• Znaki diakrytyczne stosowane w IPA (http:/

/

www.

langsci.

ucl.

ac.

uk/

ipa/

diacritics.

html)

• Przykłady (głównie) symboli niealfabetycznych stosowanych w IPA (http:/

/

www.

langsci.

ucl.

ac.

uk/

ipa/

supras.

html)

• Darmowe czcionki Unicode ze znakami IPA:

• Gentium (http:/

/

scripts.

sil.

org/

FontDownloadsGentium)

• Charis SIL (http:/

/

scripts.

sil.

org/

CharisSILfont)

• Doulos SIL (http:/

/

scripts.

sil.

org/

DoulosSILfont)

• SIL93 (http:/

/

webmasterei.

com/

en/

ipa/

index)

Źródła i autorzy artykułu

7

Źródła i autorzy artykułu

Międzynarodowy alfabet fonetyczny  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=24369022  Autorzy: AdamR, Adziura, Aotearoa, Ausir, Bansp, BartekChom, Chrumps, Dagny, Dzidan,
Filemon, Fon, Gładka, Holek, J'88, M gol, Maire, Matma Rex, Micpol, Nolik, NoychoH, PC, Paelius, Paweł1995, PawełMM, PawełS, Qerez, Qurqa, Raz1el, Remigiu, Romuald Wróblewski,
Royas, Serdelll, Silmethule, TOR, Tomski, Trang Oul, Xpicto, 20 anonimowych edycji

Źródła, licencje i autorzy grafik

Plik:IPA chart 2005 png.svg  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:IPA_chart_2005_png.svg  Licencja: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0  Autorzy:
User:Kwamikagami, User:Melroch

Plik:Blank vowel trapezoid.png  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Blank_vowel_trapezoid.png  Licencja: GNU Free Documentation License  Autorzy: Cassowary,
Denelson83, Lokal Profil, Moxfyre, Tryphon, WikipediaMaster

Plik:Labiodental flap (IPA).png  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Labiodental_flap_(IPA).png  Licencja: Creative Commons Attribution 2.0  Autorzy: Ishwar, 2
anonimowych edycji

Licencja

Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported
http:/

/

creativecommons.

org/

licenses/

by-sa/

3.

0/