2013-12-09

1

III. Antropologia

wychowania

1.

Od koncepcji człowieka do koncepcji wychowania

2.

Od koncepcji wspólnoty osób do koncepcji

wychowania

3.

Konieczność wychowania człowieka

1. Od koncepcji człowieka do
koncepcji wychowania

L. Laberthonnière:

„koncepcja wychowania i zadań stojących przed
wychowawcą jest pochodną koncepcji człowieka i
jego przeznaczenia”.

T. Hejnicka-Bezwińska:

„jasna i czytelna definicja sytuacji uprawomocnia
cały wywód”.

1. Od koncepcji człowieka do
koncepcji wychowania

Osoba jako „kategoria ontyczna”

Koncentracja na istocie człowieka

W wychowaniu:

Podkreśla się aspekt intelektualny

koncentracja na przekazie wiedzy w sensie ogólnym

Wiedza (o wartościach) ma prowadzić do zmiany
postawy

Niebezpieczeństwo indywidualizmu

2013-12-09

2

1. Od koncepcji człowieka do
koncepcji wychowania

Osoba jako „byt relacyjny”

Podkreślenie dialogicznego charakteru osoby

Niebezpieczeństwo skierowania się ku
wychowaniu kolektywnemu i grupowemu z
pominięciem osoby.

1. Od koncepcji człowieka do
koncepcji wychowania

Osoba w ujęciu etyczno-moralnym

Osoba jest najwyższym dobrem, jest niepowtarzalna

„osoba” ----

„osobowość”

Osoba wychowana: wrażliwa, bogato rozwinięta
osobowość

Tendencja do podporządkowania rozumu woli:
woluntaryzm

1. Od koncepcji człowieka do
koncepcji wychowania

Osoba w sensie psychologicznym

Podkreślenie indywidualny charakter
aktów psychicznych

Celem wychowania jest uwypuklenie
„egzemplarza wzorcowego”

2013-12-09

3

1. Od koncepcji człowieka do
koncepcji wychowania

Osoba w ujęciu personalistycznym

(wg E. Mouniera 1905-1950)

osoba

powołanie

wcielenie

wspólnota

1. Od koncepcji człowieka do koncepcji
wychowania

Osoba w ujęciu personalistycznym

(wg K. Wojtyły 1920-2005)

Osoba

Rozum

Życie

duchowe

Otwartość na

kontakt z

obiektywnym

światem

Nieprzeka-

zywalność

1. Od koncepcji człowieka do
koncepcji wychowania

Samo-

posiadania

Samo-

panowanie

Samo-

stanowienie

Samo-

oddanie

2013-12-09

4

1. Od koncepcji człowieka do
koncepcji wychowania

Normy wychowania:

norma naturalna

norma personalistyczna

norma usprawiedliwienia

2. Od koncepcji wspólnoty

do koncepcji wychowania

Pytanie o genezę życia wspólnotowego:

Odpowiedź pozytywna

Odpowiedź negatywna

2. Od koncepcji wspólnoty do
koncepcji wychowania

Odpowiedź pozytywna

Arystoteles

:

„człowiek jest istotą społeczną i do współżycia z innymi się
narodził” (Polityka, I,1,1253a)

człowiek z natury swej jest istotą przeznaczoną do życia
życiem społecznym (Etyka nikomachejska, IX, 9,1169b)

W. Dilthey:

jednostka przeżywa, myśli i działa zawsze w obrębie wspólnoty
i jest zdolna do rozumienia tylko w jej ramach. Wszystko, co
rozumiane, nosi na sobie znamię czegoś znanego z tej
wspólnoty. (Z. Kuderowicz, Światopogląd a życie u Diltheya,
Warszawa 1966, s. 62.)

2013-12-09

5

2. Od koncepcji wspólnoty
do koncepcji wychowania

Odpowiedź pozytywna:

Człowiek z natury jest istotą społeczną
Człowiek jest otwarty na innych
„inklinacje ku innym”
Wspólnoty nie są wymuszane umową społeczną ale są
naturalne
Wspólnota powstaje, by realizować dobro

Arystoteles, Augustyn, Tomasz z Akwinu

2. Od koncepcji wspólnoty do
koncepcji wychowania:

Odpowiedź negatywna:

T. Hobbes:

„homo homini lupus” – człowiek człowiekowi wilkiem

J.J. Rousseau:

„Znaleźć formę zrzeszenia, która by broniła i chroniła całą
siłą wspólną osobą i dobra każdego członka i przy której
każdy, łącząc się ze wszystkimi, słuchałby jednak tylko
siebie i pozostał równie wolnym jak poprzednio. Oto jest
problem zasadniczy, który rozwiązuje umowa społeczna
(contract social)”.

2. Od koncepcji wspólnoty
do koncepcji wychowania

Odpowiedź negatywna:

Natura ludzka jest zła, egoistyczna

Człowiek z natury dąży do życia kosztem
innych

„umowa społeczna” nie-naturalnym
zabezpieczeniem życia ludzkiego i społecznego

Sofiści, Lukrecjusz, Epikur, Tomasz Hobbes,
J.J. Rousseau

2013-12-09

6

2. Od koncepcji wspólnoty
do koncepcji wychowania

Inklinacje pedagogiczne:

Trudno mówić o wspólnocie rozumiejąc ją jako „umowa

społeczna”

Warunki konieczne ukonstytuowania się wspólnoty

Społeczna natura człowieka

Dobro wspólne.

Zarzuty wobec tej koncepcji:

Od strony aksjologicznej
Od strony metafizycznej

2. Od koncepcji wspólnoty do
koncepcji wychowania

„Trzecia droga” – personalistyczna koncepcja

wspólnoty

E. Mounier:

Relacją pomiędzy mną o tobą jest miłość. Dzięki niej moja
osoba przestaje się skupiać tylko na sobie, bo żyje także w
drugiej osobie, posiadając siebie i jej miłość. Miłość jest
spoistością wspólnoty, tak jak powołąnie jest spoistością osoby”

Cz. Bartnik:

Communio personarum –„diada eliptyczna”

Wspólnota to: współ–istnienie; współ-życie; współ-działanie;
współ-bycie osób

2. Od koncepcji wspólnoty do
koncepcji wychowania

„Trzecia droga” – personalistyczna koncepcja wspólnoty

Bazuje na koncepcji klasycznej

Antropologiczna (personalistyczna) baza życia
wspólnotowego:

Płaszczyzna somatyczno – biologiczna

Płaszczyzna psychiczno – duchowa

„instynkt społeczny” relacyjność Ja – Ty tworzy: My

Wzmocnienie ontologiczne:

wspólnota – „osobą” społeczną

Społeczeństwo ma służyć nie tylko dobry wspólnemu ale
i indywidualnemu.

2013-12-09

7

3. Konieczność wychowania
człowieka

Chcę?

Muszę?

3.1. Wewnętrzna przyczyna
wychowania –

aspekt pedagogiczny

„Życie człowieka to ustawiczny rozwój” - Guardini

Impuls

pedagogiczny

Wewnętrze

dążenie

wzrastania

Impuls stawania

się

WEWNĘTRZNA PRZYCZYNA

WYCHOWANIA

3.1. Wewnętrzna przyczyna
wychowania –

aspekt pedagogiczny

JA realne

JA idealne

Pierwszy poziom napięcia

2013-12-09

8

JA

ODDANIE SIĘ

3.1. Wewnętrzna przyczyna
wychowania –

aspekt pedagogiczny

Drugi poziom napięcia

3.1. Wewnętrzna przyczyna

wychowania –

aspekt biologiczny

3.1. Konieczność wychowania?

Ubóstwo instynktów

Brak wrodzonej specjalizacji

Zbyt wczesne narodziny

Jakob v. Uexküll 1864–1944
(zoolog)

Środowisko

3.1. Wewnętrzna przyczyna

wychowania –

aspekt biologiczny

„Pełna otwartość na świat”

2013-12-09

9

Ubóstwo instynktów

Nikolaas Tinbergen 1907-1988

(zoolog):

„człowiek to istota
o redukowanych instynktach”

Zwierzęta

– instynkty (mechanizmy zachowań)

Człowiek

– zdolność uczenia się i wychowania

3.1. Wewnętrzna przyczyna

wychowania –

aspekt biologiczny

Zbyt wczesne urodziny

Adolf Portmann 1897–1982
(zoolog):

Zwierzęta

po okresie karmienia zdolne są samodzielnie

zadbać o pokarm dla siebie i o przeżycie

Człowiek

nie jest przygotowany do autonomicznego życia

3.1. Wewnętrzna przyczyna

wychowania –

aspekt biologiczny

Brak wrodzonej specjalizacji

Arnold Gehlen 1904-1976

(antropolog, socjolog)

3.1. Wewnętrzna przyczyna

wychowania –

aspekt biologiczny

Zwierzęta

:

specjalizacja – sposoby życia
(np. gromadzenie pożywienia,
zachowania ochronne itp.)

Człowiek

– „brak wrodzonej

specjalizacji”

„specjalizacja w myśleniu”

2013-12-09

10

„Efekt babci”

Hipotezy:

1. człowiek w początkowej fazie rozwoju ewolucyjnego,

podobnie jak inne ssaki potrafił bardzo szybko uniezależnić się

od matki – karmicielki
2. niedobór dotychczasowego pokarmu „skazał” go na

zależność od matki/rodziców na zdecydowanie dłuższy czas

Skutki:

ukształtowanie nowej krzywej płodności człowieka
przedłużenie się życia kobiety poza fazę płodności –

„narodziny babci”
zintensyfikowanie rozwoju społecznego dziecka

„Efekt babci” – krzywa
płodności

3.1. Wewnętrzna przyczyna

wychowania –

aspekt antropologiczny

Społeczno-kulturowa:

człowiek jest istotą

społeczną i ma potrzebą uczenia się norm i
zasad życia społecznego

Filozoficzna:

człowiek jest istotą niedoskonałą

ale i wyposażoną w potencjalności

Teologiczna:

powołanie do świętości

2013-12-09

11

3. Konieczność wychowania
człowieka

Chcę?

Muszę?

3.2. Zewnętrzna przyczyna
wychowania

1

. Pesymizm pedagogiczny:

Teogonie

Kosmogonie – wiara w przeznaczenie: moria

Optymizm pedagogiczny:

Sokrates: cnoty można się nauczyć

Platon: cnota nie zna panów

Arystoteles: akt ludzki pochodzi z woli człowieka

Chrystus i nauka Kościoła – wolność człowieka

3.2. Zewnętrzna przyczyna
wychowania

Optymizm pedagogiczny c. d.:

Erazm z Rotterdamu: dziecko – materia
formowalna w dowolny sposób

John Locke – tabula rasa

Herbart: Bildsamkeit

WYCHOWALNOŚĆ

WYKSZTAŁCALNOŚĆ

2013-12-09

12

Akcentowanie tego, co

wychowanek posiada

Pesymizm

pedagogiczny

Optymizm

pedagogiczny

Eksponowanie czynnika

zewnętrznego

REALIZM PEDAGOGICZNY

Dziękuję za uwagę