LIPIDY

GRUPA ZWIĄZKÓW ORGANICZNYCH, KTÓRYCH WSPÓLNĄ
CECHĄ JEST LIPOFILNOŚĆ. WŚRÓD LIPIDÓW WYRÓŹNIA SIĘ
TŁUSZCZE
(ESTRY GLICEROLU I KWASÓW TŁUSZCZOWYCH) ORAZ
WOSKI I STEROLE
GŁÓWNE BIOLOGICZNE FUNKCJE LIPIDÓW TO MAGAZYNOWANIE
ENERGII, TWORZENIE BLON BIOLOGICZNYCH I UDZIAL W
PRZEKAZYWANIU SYGNALÓW

TŁUSZCZE

Ogólny wzór strukturalny tłuszczu
(triglicerydu))
R

oznacza łańcuchy alifatyczne

Tłuszcze naturalne zawsze są
mieszaninami różnych estrów
glicerolu.
W temperaturze pokojowej tłuszcze
zwierzęce to zazwyczaj ciała stałe
zawierające kwasy tłuszczowe
nasycone (wyjątkiem jest tran),
tłuszcze
roślinne są cieczami – zawierają
kwasy tłuszczowe nienasycone
(wyjątkiem jest olej kokosowy)

.

KWASY TŁUSZCZOWE

Kwas α-linolenowy
(ALA) (Oleum Lini)

Kwas eikozapentaenowy

(EPA) (Tran) (choroby
skóry)

Kwas dokozaheksaenowy

(DHA) (Tran

) (obniża poziom

triacylogliceroli)

OMEGA -3

KWASY TŁUSZCZOWE

Kwas linolowy
(LA) (Oleum Lini)

Kwas gammalinolenowy (

kwas γ-

linolenowy,

(GLA) (Oleum Oenotherae),

Prekursor prostaglandyn,

Choroby skóry

Kwas arachidonowy

(AA

) (wchodzi w skład

fosfolipidów błon komórkowych)

OMEGA -6

TŁUSZCZE

OLEJ Z PESTEK DYNI -
Oleum Cucurbitae peponis

W medycynie naturalnej

stosuje się do leczenia

objawów wczesnego
stadium przerostu

gruczołu krokowego,

miażdżycy schorzenia

pęcherza i dróg

moczowych regulacji
przemian hormonalnych I
metabolicznych
w organizmie.

Dynia zwyczajna (Cucurbita pepo

L.)

TŁUSZCZE

Olej kakaowy –
Oleum cacao

Służy do wyrobu
Czopków i globulek
oraz używany jest
w przemyśle
kosmetycznym.

Kakaowiec właściwy Theobroma cacao

L.

L

.

TŁUSZCZE

Olej wiesiołkowy -
Oleum Oenotherae.
Zawiera kwas gamma
Linolenowy (GLA).
Wskazania: w leczeniu
wspomagającym zaburzeń
hormonalnych, zaburzeń
przemiany lipidów,
Przewlekłych chorób skóry,
Nawracających zakażeń
Bakteryjnych.

L

.

Oenothera biennis L.

GLIKOZYDY

GLIKOZYDY STANOWIĄ POŁĄCZENIE SKŁADNIKA CUKROWEGO
(GLIKONU) Z CZĄSTECZKĄ NIECUKROWĄ, CZYLI AGLIKONEM.
TWORZENIE TAKIEGO POŁĄCZENIA, OKREŚLANE MIANEM
GLIKOZYDACJI ZACHODZI PRZY RÓWNOCZESNYM WYDZIELANIU
WODY I JEST JEDNYM Z NAJCZĘSTRZYCH PROCESÓW
BIOCHEMICZNYCH W ROŚLINACH.GLIKOZYDY STANOWIĄ CZĘSTO
SKŁADNIKI FARMAKOLOGICZNIE CZYNNE W ROŚLINACH
LECZNICZYCH.

GLIKOZYDY

Przyłączane do cukrów aglikony mają bardzo zróżnicowaną budowę
chemiczną. Mogą to być fenole, sterole czy kumaryny. To właśnie aglikony są
tą częścią cząsteczki, która ma zasadniczy wpływ na właściwości biologiczne
glikozydów, dlatego też duże zróżnicowanie ich budowy chemicznej
powoduje,

że glikozydy są tak różnorodną pod względem działania grupą

związków roślinnych.

GLIKOZYDY

glikozydy fenolowe
glikozydy nasercowe kardenolidowe i bufadienolidenowe
glikozydy saponinowe
glikozydy antraglikozydy
glikozydy kumarynowe
glikozydy flawonoidowe
glikozydy antocjanowe
glikozydy irydoidowe
glikozydy

promieniowców(antybiotyki aminoglikozydowe)

glikozydy cyjanowe
glikozydy gorczycowe

GLIKOZYDY MAJĄCE GŁÓWNIE ZNACZENIE JAKO
SKŁADNIKI CZYNNE SUROWCÓW FARMAKOGNOSTYCZNYCH

GLIKOZYDY Fenolowe

Aglikon:

Difenol:
hydrochinon

Glikon:

Glukoza

Mącznica lekarska (Arctostaphylos uva-ursi (L.) Spren

g.

Surowiec: Folium Uvae ursi

Glikozyd arbutynowy

Działanie: dezynfekuje drogi moczowe

GLIKOZYDY Fenolowe

Surowiec: Folium Vitis idaeae

Borówka brusznica (Vaccinium vitis-idaea L)

.)

Aglikon:

Difenol:
hydrochinon

Glikon:

Glukoza

Glikozyd arbutynowy

GLIKOZYDY Fenolowe

Aglikon:

Alkoholofenol:
Saligenina

Glikon:

Glukoza

Glikozyd salicyny

Surowiec: Cortex Salicis

Wierzba pięciopręcikowa, wierzba laurowa (Salix pentandra L.)

Działanie:
Przeciwgorączkowe,
przeciwzapalne

GLIKOZYDYnasercowe

GLIKOZYDY NASERCOWE SĄ ZBUDOWANE Z AGLIKONU

STEROIDOWEGO Z PRZYŁĄCZONYM 5- LUB 6-CZŁONOWYM

PIERŚCIENIEM LAKTONOWYM (PRZY WĘGLU 17) ORAZ Z GLIKONU
ZŁOŻONEGO Z 1-4 CZĄSTECZEK CUKRÓW, TWORZĄCYCH ŁAŃCUCH
PRZY WĘGLU 3. GLIKOZYDY NASERCOWE Z 5-CZŁONOWYM

PIERŚCIENIEM NAZYWANE SĄ KARDENOLIDAMI, A Z 6-CZŁONOWYM

- BUFADIENOLIDY

GLIKOZYDYnasercowe

WŁAŚCIWOŚCI FARMAKOLOGICZNE. ZASTOSOWANIE.
AGLIKONY WARYNKUJĄ DZIAŁANIE NASERCOWE, A CZĘŚĆ CUKROWA
GLIKOZYDÓW WPŁYWA NA ROZPUSZCZALNOŚĆ, WCHŁANIANIE, SIŁĘ
I CZAS DZIAŁANIA, A TAKŻE NA ŁĄCZENIE SIĘ GLIKOZYDÓW Z BIAŁKAMI
KRWI I TKANEK. DZIAŁANIE LECZNICZE GLIKOZYDÓW NASERCOWYCH
WYSTĘPUJE PRZY NASYCENIU NIMI ORGANIZMU, DZIAŁANIE TOKSYCZNE
- PRZY PRZEKROCZENIU DAWKI LECZNICZEJ.

GLIKOZYDYnasercowe

Naparstnica purpurowa (Digitalis purpurea

L.

)

SUROWIEC: Folium Digitalis purpureae

GLIKOZYDYnasercowe

Folium
Digitalis lanatae

SUROWCE
KARDENO-
LIDOWE

Naparstnica wełnista (Digitalis lanata Ehrh.)

GLIKOZYDYnasercowe

Herba
Adonidis vernalis

SUROWCE
KARDENO-
LIDOWE

Miłek wiosenny (Adonis vernalis

L.

)

GLIKOZYDYnasercowe

Herba
Convallariae

SUROWCE
KARDENO-
LIDOWE

Konwalia majowa (Convallaria majalis L.)

GLIKOZYDYnasercowe

Semen
Strophanthi

SUROWCE
KARDENO-
LIDOWE

Strofant wdzięczny, skrętnik wdzięczny (Strophanthus gratus Wall. et
Hook.)

GLIKOZYDYnasercowe

Bulbus scillae

SUROWCE

BUFADIENO-
-LIDOWE

Urginia morska

– (Urginea maritima

L.

)

KUMARYNY

Kumaryny

są grupą związków czynnych, które charakteryzują się dużą

różnorodnością działań farmakologicznych. Związane jest to bezpośrednio z
różnicami

w

budowie

cząsteczek

poszczególnych

związków.

Z

najważniejszych właściwości tych substancji czynnych wymienić należy
działania:

przeciwzakrzepowe,

spazmolityczne,

uspokajające,

fotosensybilizujące (uczulające) i światłochłonnne.

Kumaryny - grupa

organicznych

związków chemicznych

będących

pochodnymi

α-pironu

. Są one równocześnie cyklicznymi

laktonami

kwasu

cis-o-hydroksycynamonowego

, zwanego

kwasem kumarynowym

.

Pod względem budowy kumaryny dzieli się na:
kumaryny właściwe,
furanokumaryny
piranokumaryny
Kumaryny występują w przyrodzie jako

glikozydy

, często jednak pod

wpływem

enzymów

zawartych w suszonych surowcach dochodzi do ich

hydrolizy

.

KUMARYNY

Gromadzą się głównie
w nasionach, owocach
I korzeniach

KUMARYNY

KUMARYNA

(C

9

H

6

O

2

, benzopiron, lakton

kwasu o-hydroksycynamonowego)
– związek organiczny z grupy laktonów
o przyjemnym zapachu świeżego siana.
Wykryta w roślinach ponad 80 gatunków
z rodzin: Selerowatych (Apiaceae),
Rutowatych (Rutaceae), Bobowatych
(Fabaceae), Psiankowatych
(Solanaceae).
Kumaryna nie ma żadnych podstawników,
stąd nie tworzy połączeń glikozydowych.

KUMARYNY

KUMARYNA

Nostrzyk żółty, nostrzyk lekarski (Melilotus officinalis L. ) Pallas

Surowiec:
Herba Meliloti

Zmniejsza
Krzepliwość
Krwi i rozmiękcza
skórę.

KUMARYNY

KUMARYNA

Turówka wonna, żubrówka (Hierochloë odorata( L).P. Beauv.

Surowiec:
Herba

KUMARYNY

FURANOKUMARYNY

Angelicyna

Psoralen

Szkielet kumarynowy + furan

KUMARYNY

FURANOKUMARYNY
typu psoralenu

Aminek większy (Ammi majus

L.

)

Surowiec:
Fructus Ammi majoris

Działanie:
Furanokumaryny

(ksantotoksyna, bergapten)

aminka większego mają działanie

uczulające na światło. Pobudzają syntezę melaniny

w skórze pod wpływem promieni UV

w zakresie 320-390 nm. Prowadzi to do repigmentacji

s

kóry. Preparaty z tymi związkami stosowane

są w bielactwie skóry i łuszczycy.

KUMARYNY

FURANOKUMARYNY
typu psoralenu

Ruta zwyczajna (Ruta graveolens L.)

Surowiec:
Herba Rutae

KUMARYNY

FURANOKUMARYNY
typu angelicyny

Dzięgiel litwor, arcydzięgiel litwor (Angelica archangelica L., Archangelica officinalis
Hoffm.)

Surowiec:
Radix
Archangelicae

Działanie:
Blokowanie kanałów
Wapniowych w mięśniu
Sercowym, podobnie
jak niektóre leki
syntetyczne.
Obniża ciśnienie krwi.

KUMARYNY

PIRANOKUMARYNY

Szkielet kumarynowy + piran

KUMARYNY

PIRANOKUMARYNY

Surowiec :
Fruktus Ammi visnagae

Piranokumaryna owocu (wisnadyna)

wykazują działanie silnie rozszerzające

na naczynia wieńcowe i nerkowe.

Podobnie działa kelina, ale jest ona

dość

toksyczna. Przetwory i preparaty

surowca stosowane są w dychawicy

oskrzelowej, dusznicy bolesnej,

kamicy nerkowej jako spazmolityki.

Aminek egipski (Ammi visnaga (L.) Lam

.

KUMARYNY

aflatoksyna


Wykazuje silne
właściwości
kancerogenne.

Znajduje się w
zaatakowanych
produktach
spożywczych. Rozwija
się w ziemii I często
wywołuje skażenia
warzyw, korzeniowych,
orzechów ziemnych itp.

Kropidlak źółty (Aspergillus flavus)

SAPONINY

SAPONINY (SAPONOZYDY) SĄ TO GLIKOZYDY ZBUDOWANE Z
AGLIKONU (SAPOGENINY) I CZĘŚCI CUKROWEJ, ZŁOŻONEJ Z 1-12
CZĄSTECZEK CUKRÓW PPROSTYCH, KTÓRE TWORZĄ 1LUB 2
ŁAŃCUCHY. ZWIĄZKI TE ZMNIEJSZAJĄ NAPIĘCIE POWIERZCHNIOWE
ROZTWORÓW WODNYCH.

SAPONINY

SAPONINY TRITERPENOWE
CHARAKTER KWAŚNY, SAPOGENINY (AGLIKON) ZAWIERAJĄ 30
ATOMÓW WĘGLA I ZALICZANE SĄ DO JEDNEGO Z TRZCH TYPÓW
AMARYNY. CZĘŚĆ CUKROWA SKŁADA SIĘ Z ŁAŃCUCHOWO
POŁĄCZONYCH CUKRÓW PROSTYCH. DRAŻNIĄ BŁONY
ŚLUZOWE,WYWOŁUJĄ ZWIĘKSZONE WYDZIELANIE ŚLUZU,
POWODUJĄ EFEKT WYKSZTUŚNY.

SAPONINY

SAPONINY
TRITERPENOWE

SUROWIEC:
Radix
Glycyrrhizae.

Działanie:
Przeciwzapalnie
i nawilżająco.

TRITERPENOWE

Lukrecja gładka (Glycyrrhiza glabra L.)

SAPONINY

SAPONINY
TRITERPENOWE

SUROWIEC:
Radix
Saponariae

Działanie:
Wydzielanie śluzu,
Efekt wykrztuśny

TRITERPENOWE

Mydlnica lekarska (Saponaria officinalis L.)

SAPONINY

SAPONINY
TRITERPENOWE

SUROWIEC:
Herba
Herniariae

Działanie:
Przeciwbakteryjne

na układ moczowy

TRITERPENOWE

Połonicznik nagi (Herniaria glabra

L.

)

SAPONINY

SAPONINY STEROIDOWE

MAJĄ ZASADNICZY UKŁAD STERANU

Z UGRUPOWANIEM CYKLICZNYM BOCZNYM WPOZYCJ17 I SĄ
ZWIĄZKAMI O 27 ATOMACH WĘGLA. ROZPOWRZECHNIONE SĄ W
OBRĘBIE ROŚLIN Z RODZIN LILIOWATYCH
(LILIACEAE),POCHRZYNOWATYCH (DIOSCOREACEAE
0 AGAWOWATYCH (AGAVACEAE). UŻYWANE SĄ W PÓŁSYNTEZIE DO
OTRZYMYWANIA HORMONÓWPŁCIOWYCH I KORTYKOSTEROIDÓW.
MAJĄ WŁAŚCIWOŚCI GRZYBOBÓJCZE.

TRITERPENOWE

SAPONINY

SAPONINY
STEROIDOWE

TRITERPENOWE

Pochrzyn, jams, ignam (Dioscorea

L.)

Yucca brevifolia

Engelm.

Botanika farmaceutyczna

KATEDRA TAKSONOMII ROŚLIN I OCHRONY PRZYRODY
UNIWERSYTET GDAŃSKI
DR MARCIN GÓRNIAK

ZWIĄZKI CHEMICZNE

ZWIĄZKI CHEMICZNE

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ

WYCIĄG (EXTRACT)

NALEWKA (TINCTURA)

ODWARY (DECOCTA)

NAPARY (INFUSA)

MACERATY (MACERATIONES)

WODA AROMATYCZNA (AQUA AROMATICA)

SYROP (SIRUPUS)

KATAPLAZMY (CATAPLASMATA)

SOK (SUCCUS)

SPOSOBY PRZETWARZANIA SUROWCÓW ROŚLINNYCH

ALKALOIDY

Alkaloidami

nazywany

grupę związków pochodzenia naturalnego.

Otrzymywane

są one z różnych gatunków roślin (obecnie część z nich

otrzymuje

się syntetycznie). Są to najczęściej związki spokrewnione ze sobą

tylko w niewielkim stopniu, co stwarza problemy przy jednoznacznym
określeniu definicji alkaloidów. Klasyczna definicja (według Hegneuera) mówi,
że są one organicznymi zasadami roślinnymi zawierającymi atom azotu
w

pierścieniu heterocyklicznym, wykazującymi wyraźne działanie na

układ nerwowy