INSTRUKCJA POSTĘPOWANIA Z CZYNNIKAMI BIOLOGICZNYMI W ŚRODOWISKU PRACY

HIGIENA

PRACY

HIGIENA PRACY

- nauka zajmująca się

zagadnieniem wpływu pracy na organizm człowieka oraz
sposobami ochrony zdrowia pracownika w miejscu i czasie
pracy.

Podstawy prawne ochrony pracy:

1. Kodeks pracy i akty wykonawcze (dział X Kodeksu

Pracy „Bezpieczeństwo i higiena pracy”)

2. Ustawy resortowe np. Prawo Budowlane, Prawo

Górnicze

3. Ustawy powołujące organy nadzoru i kontroli nad

warunkami pracy np. Państwową Inspekcje Pracy,
Państwową Inspekcje Sanitarną, Społeczną Inspekcje
Pracy

4. Układy Zbiorowe Pracy
5. Regulaminy Pracy

Choroba zawodowa

choroba określona w wykazie chorób zawodowych,
jeżeli została spowodowana działaniem czynników
szkodliwych dla zdrowia występujących w
środowisku pracy lub sposobem wykonywania pracy.

W wyniku stwierdzenia u pracownika choroby zawodowej
pracodawca ma obowiązek:
* USTALIĆ PRZYCZYNY POWSTANIA CHOROBY
ZAWODOWEJ ORAZ CHARAKTER I ROZMIAR
ZAGROŻENIA TĄ CHOROBĄ
* przystąpić do usunięcia czynników powodujących jej
powstanie i zastosować środki zapobiegawcze
* zapewnić realizację zleceń lekarskich.
Decyzję o stwierdzeniu lub wykluczeniu choroby zawodowej
podejmuje inspektor sanitarny.

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 lipca 2002r. W
sprawie wykazu chorób zawodowych, szczegółowych zasad
postępowania w sprawach zgłaszania podejrzenia i
stwierdzania chorób zawodowych oraz podmiotów właściwych
w tych sprawach.

Prace o szczególnym charakterze

są to prace związane ze szczególną odpowiedzialnością
oraz wymagające szczególnej sprawności
psychofizycznej,

których m o ż l i w o ś c i należytego wykonywania w sposób

nie zagrażający

:zdrowiu publicznemu
: zdrowiu lub życiu własnemu lu innych osób
: a także dobrom społecznie ważnym
o b n i ż a j ą się przed osiągnięciem wieku emerytalnego na
skutek pogorszenia sprawności psychofizycznej w wyniku
naturalnego procesu starzenia się.

ZESPÓŁ EKSPERTÓW MEDYCYNY PRACY

WYKAZ PRAC O SZCZEGÓLNYM CHARAKTERZE- 2006r.

Wybrane z wykazu rodzaje prac

praca pilotów, kontrolerów lotów

praca motorniczych, maszynistów

praca kierowców pojazdów uprzywilejowanych

prace członków ekip ratownictwa (górskiego,
górniczego)

prace członków zespołów reanimacyjnych pogotowia
ratunkowego

prace członków zespołów oddziału anestezjologii i
intensywnej terapii

prace członków zespołów operacyjnych

prace w domach pomocy społecznej – opieka nad
umierającym, przewlekle i nieuleczalnie chorych,
chorych upośledzonych umysłowo)

praca nauczycieli

Miejsce pracy

– miejsce wyznaczone przez pracodawcę, do którego
pracownik ma dostęp w związku z wykonywaniem pracy.

Stanowisko pracy

przestrzeń pracy, wraz z wyposażeniem w środki i
przedmioty, w której pracownik lub zespół
pracowników wykonuje pracę.

Środki ochrony indywidualnej

– wszelkie środki noszone lub trzymane przez pracownika w
celu jego ochrony przed zagrożeniami związanymi z
występowaniem niebezpiecznych lub szkodliwych czynników
w środowisku pracy, w tym również wszystkie akcesoria i
dodatki przeznaczone do tego celu.

Środki ochrony zbiorowej

środki przeznaczone do jednoczesnej ochrony grupy
ludzi , w tym i pojedynczych osób , przed

niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami
występującymi pojedynczo lub łącznie w środowisku
pracy, będące rozwiązaniami technicznymi
stosowanymi w pomieszczeniach pracy, maszynach i
innych urządzeniach

Wypadek przy pracy –

nagłe zdarzenie wywołane

przyczyną zewnętrzną powodujące uraz albo śmierć które
nastąpiło w związku z pracą:

podczas lub w związku z wykonywaniem przez
pracownika zwykłych czynności lub poleceń
przełożonych

podczas lub w związku z wykonywaniem przez
pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet
bez polecenia

w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji

pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a
miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze
stosunku pracy.

WYPADEK PRZY PRACY

Śmiertelny –

w jego wyniku śmierć nastąpiła do 6-

ciu miesięcy od dnia wypadku

Ciężki

- w jego wyniku nastąpiło ciężkie

uszkodzenie ciała (utrata wzroku, słuchu, mowy,
zdolności rozrodczej, rozstroju zdrowia), trwała
choroba psychiczna, całkowita lub częściowa
niezdolność do pracy w zawodzie albo trwałe
zeszpecenie lub zniekształcenie ciała.

3. Zbiorowy

- jeżeli temu samemu zdarzeniu uległo co

najmniej dwie osoby.

W przypadku zaistnienia wypadku pracodawca ma
obowiązek:

* zawiadomić właściwego inspektora pracy i prokuratora
* podjąć niezbędne działania ograniczające zagrożenie
* zapewnić pierwszą pomoc dla poszkodowanych
* powołać komisję w celu ustalenia przyczyn i okoliczności
wypadku, sporządzenia protokołu powypadkowego i
przekazania go poszkodowanemu i ZUS.
* sporządzić kartę statystyczną i przekazać ją do urzędu
statystycznego.

PODMIOTY OBOWIĄZKÓW

W DZIEDZINIE BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY

PRACY

1. Podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie BHP
2. Podstawowe obowiązki pracownika

Podstawowe obowiązki pracodawcy w dziedzinie
BHP

reguluje:

1. Kodeks Pracy – pracodawca ponosi

odpowiedzialność wykroczeniową

2. Kodeks Karny – pracodawca ponosi

odpowiedzialność karną

3. Kodeks Cywilny – pracodawca ponosi

odpowiedzialność cywilną

art 207 $ 2 kodeksu pracy

nakłada na

pracodawcę obowiązek ochrony zdrowia i życia
pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i
higienicznych warunków pracy poprzez:

1. Organizowanie pracy w sposób zapewniający

bezpieczne i higieniczne warunki pracy

2. Zapewnienie przestrzegania w zakładzie pracy

przepisów oraz zasad BHP, wydawanie poleceń
usunięcia uchybień w tym zakresie oraz
kontrolowanie wykonania tych poleceń

3. Zapewnienie wykonania nakazów, wystąpień, decyzji

i zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad
warunkami pracy.

4. Zapewnienie wykonania zaleceń społecznego

inspektora pracy.

Jeżeli kilku pracodawców prowadzi działalność w tym
samym miejscu wówczas powinni oni:

współpracować ze sobą

wyznaczyć koordynatora sprawującego nadzór nad
bezpieczeństwem i higieną pracy wszystkich
pracowników zatrudnionych w tym samym miejscu

* ustalić zasady współdziałania , uwzględniając
sposoby postępowania w razie wystąpienia zagrożeń
dla życia lub zdrowia pracowników.

Jeżeli pracodawca ;
*rozpoczyna działalność
*i zmienił miejsce, rodzaj, technologię lub zakres
działalności
- jest zobowiązany w terminie 30 dni od dnia rozpoczęcia
działalności zawiadomić inspektora pracy i właściwego
inspektora sanitarnego o miejscu, rodzaju i zakresie
prowadzonej działalności.

OBOWIĄZKI PRACODAWCY DOTYCZĄ W SPOSÓB
SZCZEGÓLOWY;

I.Przygotowania pracownika do pracy

II.Organizacji stanowisk pracy

III.Organizacji procesu pracy

I.Przygotowanie pracownika do pracy:

1. Badania profilaktyczne:

- wstępne : nowi pracownicy, pracownicy zmieniający
stanowisko w przypadku narażenia na czynniki szkodliwe,
pracownicy młodociani
- okresowe

- kontrolne : gdy niezdolność do pracy spowodowana
chorobą trwa dłużej niż 30 dni

Ogólne przeciwwskazania do zatrudnienia na różnych
stanowiskach pracy, wynikające z upośledzenia stanu
zdrowia oraz z obciążeń charakterystycznych dla danego
zawodu

Stany chorobowe

Prace przeciwwskazane

Narząd krążenia:
Przewlekłe zapalenie mięśnia
sercowego, choroby naczyń
wieńcowych, wady zastawkowe,
choroba nadciśnieniowa, choroby
naczyń obwodowych

Narząd oddechowy:
Choroby górnych dróg oddechowych
(w tym upośledzenie drożności nosa),
przewlekłe nieżyty krtani, oskrzeli,
choroby przebiegające ze
zmniejszeniem wydolności
oddechowej, gruźlica

Duże lub długotrwałe wysiłki fizyczne,
prace wymagające noszenia masek lub
aparatów tlenowych, prace wymagające
użycia narzędzi „udarowych”

Wszystkie prace wymagające noszenia
maski , aparatu tlenowego, prace z
narażeniem na wdychanie pyłów,
gazów, prace wymagające dużych
wysiłków fizycznych

Narząd trawienia
Przewlekłe choroby wątroby, żołądka,
dwunastnicy, jelit, przepuklina

Narząd moczowy
Przewlekłe choroby nerek, stany
zapalne pęcherza moczowego.

Narząd krwiotwórczy
Niedokrwistość, skazy krwotoczne

Prace z narażeniem na kontak z
substancjami uszkadzającymi narządy
miąższowe, prace uniemożliwiające
prowadzenia leczenia dietetycznego ,
podnoszenie ciężarów.

Prace z narażeniem na działanie
substancji uszkadzających narządy
miąższowe, w  tym aminowe substancje
rakotwórcze

Prace z narażeniem na urazy
mechaniczne, działanie substancji
uszkadzających szpik kostny lub krew
obwodową (benzen, ołów,
promieniowanie jonizujące), prace z
narażeniem na kontakt z   chorymi
zakaźnie lub  skażonym  materiałem
biologicznym

Narząd ruchu
Przewlekłe zniekształcające zmiany
stawowe, choroby kości i mięśni

Choroby skóry
Uczulenia, przewlekłe sprawy ropne

Choroby układu nerwowego
* ośrodkowego i obwodowego u.n.
* choroby narządów zmysłów
* alkoholizm, uzależnienie od leków
,środków. psychotycznych
* padaczka
* choroby psychiczne

Prace wymagające ruchów
precyzyjnych, wysiłku fizycznego,
przymusowej pozycji ciała, prace
narażające na kontakt z fluorem, prace z
narzędziami „udarowymi”

Prace z substancjami uczulającymi
wziewnie i kontaktowo (lateks ,
antybiotyki, sulfonamidy, środki
dezynfekcyjne i konserwujące, prace z
środkami, drażniącymi skórę i drogi
oddechowe, prace z narażeniem na urazy
i zanieczyszczenia skóry.

Prace z substancjami uszkadzającymi
układ nerwowy (rozpuszczalniki
organiczne, metale ciężkie), prace
wymagające kontaktu z lekami i
środkami analgetycznymi, prace w
transporcie i na wszystkich
stanowiskach gdzie nie można zapewnić
całkowitego bezpieczeństwa i obecności
osoby trzeciej.

Choroby narządu węchu

Choroby narządu wzroku

Choroby narządu słuchu

Choroby narządu równowagi

Nosicielstwo chorób zakaźnych
(wzw. salmonella i inne
stanowiące zagrożenie
epidemiologiczne)

Prace, w których zapach sygnalizuje
niebezpieczeństwo np. zatrucia,
wybuchu

Prace precyzyjne wymagające
sprawności wzroku np czytania małych
liter, rozpoznawania kolorów, widzenia
przy niedostatecznym oświetleniu.

Praca w komunikacji i tam gdzie
sygnalizacja jest dźwiękowa

Prace w transporcie, przenoszeniu
ciężarów, obsłudze aparatów

Prace wymagające bezpośredniego
kontaktu z osobami , środkami
spożywczymi lub innymi przedmiotami
bezpośredniego użycia.

RATOWNIK MEDYCZNY
art.10 ustawy o Państwowym Ratownictwie Medycznym

Zawód ratownika może wykonywać osoba która
m.in. posiada stan zdrowia pozwalający na
wykonywanie tego zawodu.

2. Szkolenie w zakresie BHP:

przed przystąpieniem do pracy: ogólne oraz
instruktażowe dla danego stanowiska

okresowe : częstotliwość regulowana czynnikami

pracy i stanem zdrowia pracownika

pracodawca zobowiązany jest na bieżąco wydawać

szczegółowe regulaminy oraz wskazówki dotyczące
bhp, udostępniać pracownikom do stałego
korzystania z instrukcji odnośnie stosowanych
procedur, obsługi aparatów, postępowania z
materiałem szkodliwym dla zdrowia , udzielaniem
pierwszej pomocy.

3. Zaopatrzenie pracownika w środki ochrony

indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze
przewidziane na danym stanowisku pracy.

Pracodawca jest właścicielem tych środków – dba o ich stan
techniczny i sanitarny, określa termin używalności.

II. Obowiązki dotyczące stanowisk pracy :

1.Pomieszczenia pracy

2.Stanowiska pracy

3.Pomieszczenia higieniczno-sanitarne

4. Maszyny i inne urządzenia techniczne

Szczegółowe uregulowania prawne dotyczące organizacji i
wyposażenia stanowisk pracy w ochronie zdrowia:
* Ustawa z dnia 30 września 1990 r.o zakładach opieki
zdrowotnej z póź zmianami

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki socjalnej z
dnia 26 września 1997r.w sprawie ogólnych
przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy

Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12
kwietnia w sprawie warunków technicznych jakim
powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie

Ustawa z dnia 31 sierpnia 1999r. o zakładach opieki

zdrowotnej z póź.zm.

Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki
Społecznej z dn. 13 lipca 1998r. W sprawie określenia
warunków lokalowych, wyposażenia w aparaturę i
sprzęt w publicznych zakładach opieki zdrowotnej
(Dz.U.98.93.592)

III.

Organizacja procesu pracy

Profilaktyczna ochrona zdrowia

- zapobieganie chorobom zawodowym i innym chorobom
związanym z wykonywaną pracą poprzez:
* stosowanie i utrzymanie sprawności urządzeń
ograniczających emisje czynników szkodliwych
* przeprowadzać badania i pomiary czynników szkodliwych
rejestrować wyniki

2.W razie stwierdzenia u pracownika choroby
zawodowej przenieść go na inne stanowisko
pracy

3. Pracownikom zatrudnionym w warunkach

szczególnie uciążliwych zapewnić nieodpłatnie
posiłki i napoje (wykaz stanowisk pracodawca
uzgadnia z przedstawicielem pracowników).

4. Niedopuszczalne jest stosowanie materiałów i procesów
technologicznych jeśli:
*uprzednio nie został ustalony stopień ich szkodliwości i nie
podjęto odpowiednich środków profilaktycznych
* substancje nie są oznakowane lub niewłaściwie opakowane

5. Pracodawca jest zobowiązany do wyboru środków i
procesów technologicznych o najmniejszym zagrożeniu dla
pracownika, a w przypadku niemożności eliminacji
szkodliwości musi:
* ograniczyć do minimum liczbę pracowników narażonych
na te czynniki
* zastosować dodatkowe zabezpieczenia ochrony osobistej i
zbiorowej (regulamin zabraniający spożywania posiłków,
nakazujący stosowanie dodatkowych zabiegów
higienicznych)

określić w instrukcji zasady postępowania w sytuacji
zagrożenia pracowników

oznaczyć miejsca stanowiące zagrożenia

W przypadku prac szczególnie niebezpiecznych z możliwością
wystąpienia zagrożenia dla zdrowia i życia ludzkiego prace te
powinny być wykonywane przez minimum d w i e osoby w
celu zapewnienia asekuracji !

CZYNNIKI SZKODLIWE

I UCIĄŻLIWE

W MIEJSCU PRACY

Czynniki szkodliwe

– bezpośrednio wywierają

niekorzystny wpływ na życie i zdrowie człowieka

1. biologiczne – drobnoustroje , grzyby, pasożyty

2. chemiczne - pierwiastki i związki chemiczne

występujące w pyłach, gazach, aerozolach.

3. fizyczne - niekorzystny mikroklimat, hałas,

wibracje, promieniowanie

Czynniki uciążliwe

– nie wywierają bezpośrednio

wpływu na zdrowie człowieka, jednak przy długotrwałym
oddziaływaniu powodują ujemne skutki np. dysfunkcje
układu kostno-stawowego, przemęczenie, zaburzenia
wegetatywne.

ZAGROŻENIA CZYNNIKAMI

BIOLOGICZNYMI

(DYREKTYWA 2005/54 WE)

INSTRUKCJA POSTĘPOWANIA Z CZYNNIKAMI

BIOLOGICZNYMI W ŚRODOWISKU PRACY

Czynniki biologiczne w służbie zdrowia i jednostkach
opieki społecznej

Niniejsza instrukcja postępowania odzwierciedla aktualne
wymogi techniczne i higieniczne oraz wymogi z zakresu
medycyny pracy dotyczące czynności związanych z narażeniem
na czynniki biologiczne w jednostkach służby zdrowia i opieki
społecznej

W instrukcji postępowania należy zwrócić uwagę na fakt, że
obok aspektów ochrony pracowników uwzględnić należy
również działania podejmowane w celu ochrony pacjentów.

Podstawą niniejszej instrukcji są następujące założenia:
- Uwzględnianie w instrukcji czynności w służbie zdrowia i

jednostkach opieki społecznej są wyłącznie czynnościami
niezamierzonymi.

- Instrukcja dotyczy czynności z zakresu „badania, leczenia i

pielęgnacji” podejmowanych przez jednostki służby zdrowia
i opieki społecznej oraz innych czynności związanych z ich
utrzymaniem (np. transport i usuwanie odpadów
zanieczyszczonych materiałem biologicznym, sprzątanie,
dezynfekcja).

- Dyrektywa 2000/54/WE nie obejmuje wszystkich

czynności, których przedmiotem jest człowiek, np. ogólnej
opieki i czynności administracyjnych.

Pracownicy służby zdrowia i opieki społecznej nie wykonują z
reguły prac szczególnie niebezpiecznych. Jednakże specyficzne

czynności, podczas których dochodzi do kontaktu z czynnikami
biologicznymi, wymagają szczególnych środków
zapobiegawczych techniczno-konstrukcyjnych, organizacyjnych
i indywidualnych, aby zmniejszyć ryzyko zakażenia.

Dyrektywa 2000/54/WE wymaga ustalenia środków
zapobiegawczych w zależności od:
- rodzaju czynności,
- grupy zagrożenia, do której należy drobnoustrój

chorobotwórczy,

-  czasu trwania i rodzaju ekspozycji oraz
-  dróg przenoszenia.

1.  Zakres stosowania
1.1. Niniejsza instrukcja ma zastosowanie w przypadku

czynności niezamierzonych stwarzających ryzyko
kontaktu z czynnikami biologicznymi w jednostkach służby
zdrowia (publiczne i niepubliczne zakłady opieki
zdrowotnej o charakterze stacjonarnym i ambulatoryjnym) i
opieki społecznej (domy opieki społecznej), w których
ludzie są badani, leczeni lub pielęgnowani.

Do czynności związanych z narażeniem na czynniki biologiczne
zalicza się również zawodowy kontakt z ludźmi, biologicznymi
produktami, przedmiotami lub materiałami, jeśli w trakcie
wykonywania tych czynności może dojść do uwolnienia
czynników biologicznych, np. w formie bioaerozoli lub
rozpryśnięcia krwi, w skutek czego pracownicy mogą mieć z
nimi bezpośredni kontakt na drodze wziewnej, pokarmowej,
przez skórę lub błonę śluzową lub poprzez krew.

Niniejsza instrukcja ma zastosowanie również w przypadku
czynności związanych z narażeniem na czynniki biologiczne
w:
- zakładach anatomii, anatomii patologicznej i medycyny

sądowej,

-  stacjach krwiodawstwa,
-  oddziałach dializ,
-  medycznych instytutach naukowo-badawczych,

- instytucjach zaopatrzeniowych i usługowych działających na

rzecz jednostek służby zdrowia i opieki społecznej np.
centralne sterylizatornie, pralnie, firmy usuwające odpady,
sprzątające i dokonujące konserwacji,

- państwowe instytucje, np. inspektoraty sanitarne (miejsca

przeznaczone do badania pacjentów),

- w stacjach pogotowia ratunkowego i przy transporcie

chorych,

- w gabinetach stomatologicznych i protetycznych.

1.2. Poniżej wymieniono przykładowo konkretne czynności w

zakładach :

- przedmiotowe badanie pacjentów, w tym przeprowadzanie

obdukcji,

- pobieranie do badania próbek krwi i innych płynów

ustrojowych oraz wydzielin i wydalin pacjentów,

-  przeprowadzanie zabiegów operacyjnych,
-  opatrywanie ran,
-  pielęgnacja pacjentów wymagających opieki

długoterminowej,

- opieka nad pacjentami zachowującymi się w sposób

zagrażający sobie lub innym,

- przeprowadzanie sekcji zwłok.

Do kontaktu z czynnikami biologicznymi maże dojść również:
- w trakcie dezynfekcji, sprzątania, napraw i konserwacji w

obszarach potencjalnej obecności czynników biologicznych
(np. sale chorych i toalety dla pacjentów, sale operacyjne,
gabinety zabiegowe),

- podczas transportu i usuwania odpadów zanieczyszczonych

materiałem zakaźnym lub materiałem, co do którego istnieje
podejrzenie, że może być źródłem zakażenia (brudna strefa),

- podczas oraz napełniania autoklawów,
- w trakcie czynności z użyciem ostrych przedmiotów.

1.3. Należy w razie potrzeby sprawdzić w ramach oceny ryzyka,

czy w wymienionych niżej zakładach wykonywane są
czynności objęte zakresem stosowania dyrektywy
2000/54/WE:

- psychiatria społeczna,

- placówki sprawujące opiekę nad osobami uzależnionymi od

narkotyków,

- żłobki
- placówki dla osób niepełnosprawnych.

1.4. Niniejsza instrukcja nie ma zastosowania w przypadku

czynności zamierzonych i niezamierzonych w laboratoriach,
w szczególności w przypadku badań prowadzonych nad
próbkami pochodzenia ludzkiego, czy prac z użyciem
drobnoustrojów chorobotwórczych.

2. Definicje pojęć

2.1.Do celów niniejszej instrukcji określa się znaczenie

następujących pojęć:

Czynniki biologiczne zostały szczegółowo zdefiniowane z
dyrektywie 2000/54/EC. Są to:

- drobnoustroje komórkowe oraz jednostki bezkomórkowe

zdolne do replikacji lub przenoszenia materiału
genetycznego (bakterie, grzyby i wirusy),

-  drobnoustroje zmodyfikowane genetycznie,
-  hodowle komórkowe,
-  pasożyty wewnętrzne człowieka,
-  priony, które mogą być przyczyną zakażenia, alergii lub

zatrucia.

Zgodnie z dyrektywą 2000/54/EC i polskim Rozporządzeniem
Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005r. w sprawie
szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w
środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników
zawodowo narażonych na te czynniki (zwanej dalej
Rozporządzeniem Ministra Zdrowia w sprawie czynników
biologicznych), czynniki biologiczne zostały sklasyfikowane
według ryzyka wywołania zakażeń u ludzi do czterech grup
zagrożenia:

Grupa 1:
Czynniki biologiczne, przez które wywołanie chorób u ludzi jest
mało prawdopodobne.

Grupa 2:
Czynniki biologiczne, które mogą wywołać choroby u ludzi,
mogą być niebezpieczne dla pracowników, a rozprzestrzenienie
ich w populacji ludzkiej jest mało prawdopodobne. Zazwyczaj
istnieją w stosunku do nich skuteczne metody profilaktyki i
leczenia.
Grupa 3:
Czynniki biologiczne, które mogą wywoływać u ludzi ciężki
choroby, są niebezpieczne dla pracowników, a
rozprzestrzenienie ich w populacji ludzkiej jest bardzo
prawdopodobne. Zazwyczaj istnieją w stosunku do nich
skuteczne metody profilaktyki i leczenia.
Grupa 4:
Czynniki biologiczne, które wywołują u ludzi ciężkie choroby o
wysokim stopniu śmiertelności, są niebezpieczne dla
pracowników, a rozprzestrzenianie ich w populacji ludzkiej jest
bardzo prawdopodobne. Zazwyczaj nie istnieją w stosunku do
nich skuteczne metody profilaktyki i leczenia.

CZYNNIKI BIOLOGICZNE STWARZAJĄCE

WYJĄTKOWO DUŻE ZAGROŻENIE DLA

PRACOWNIKÓW SŁUŻBY ZDROWIA

Kategoria czynnika
biologicznego (grupa
zagrożenia)

Droga przenoszenia

Skutki zdrowotne

Środki ograniczające
narażenie

WIRUSY

Hantawirusy (3)

Rotawirusy (2)

Wirus zapalenia wątroby
typu A
HAV (2)
B i C HBV (3**)

Wirus grypy (typ A,B i C)
(2)

Retroviride (HIV) (3)

Wirus różyczki (2)

Powietrzno-pyłowe,
pokarmowe, skaleczenia

Pokarmowa

Płyny
ustrojowe,skaleczenia, w
przypadku HAV
pokarmowa

Powietrzno-kropelkowe

Bezpośrednio przez krew i
wydzieliny

Powietrzno-kropelkowa

Gorączka krwotoczna z
zespołem nerkowym

Biegunki

Zapalenie wątroby, rak
wątroby

Grypa, zapalenie dróg
oddechowych

infekcje, AIDS

Zapalenie stawów,
wykwity skórne, różyczka

Środki ochrony
indywidualnej (śoi)

Śoi, mycie rąk

Soi, szczepienia
przeciwko HAV i HBV

szczepienia ochronne

Śoi, dezynfekcja,
sterylizacja

szczepienia ochronne,
dezynfekcja, sterylizacja

BAKTERIE

Chlamydia (2)

Salmonella (2 i 3)

Eschericha coli (2)

Mycobacterium
tuberkulosis (prątek
gruźlicy)(2)

Staphylococcus aureus
(paciorkowiec) (2)

GRZYBY

Microsporum (2)

Trichophyton

Kropidlak popielaty

Powietrzno-kropelkowa

Pokarmowa

Pokarmowa

Powietrzno – kropelkowa
pokarmowa

Różna

Kontakt bezpośredni

Kontakt bezpośredni

Kontakt bezpośredni

Śródmiąższowe zapalenie
płuc

Toksyczne zapalenie płuc,
dur brzuszny
Toksyczne zapalenie płuc,
biegunki
Gruźlica

Schorzenia ropne

Grzybica skóry, włosów i
paznokci

Grzybica płuc

Soi, dezynfekcja,
sterylizacja, higiena

Soi, higiena, szczepienia
p. Durowi
Śoi, dezynfekcja i
sterylizacja, higiena
Śoi, dezynfekcja, higiena

Śoi, dezynfekcja,
sterylizacja,higiena

Śoi, dezynfekcja,
sterylizacja, higiena

W przypadku określonych czynników biologicznych
sklasyfikowanych w dyrektywie 2000/54/EC w grupie 3 i
oznaczonych dwiema gwiazdkami (**) ryzyko zagrożenia dla
pracowników jest ograniczone, gdyż nie są one zazwyczaj
zakaźne drogą powietrzną.

Definicja pojęć c.d.
2.2.Badanie i leczenie obejmuje wszystkie czynności, których

celem jest zdiagnozowanie, wyleczenie lub złagodzenie
chorób, cierpienie ,uszkodzenie ciała pacjenta lub udzielenie
pomocy przy porodzie. Do tego katalogu należą również
czynności wykonywane przez pielęgniarki i pomoce
dentystyczne.

2.3.Opieka obejmuje wszystkie działania ukierunkowane na

pomoc w normalnych i regularnie wykonywanych
czynnościach w życiu codziennym, w trakcie których może
dojść do kontaktu z drobnoustrojami chorobotwórczymi.
Narażenie na drobnoustroje chorobotwórcze występuje w
szczególności podczas kontaktu z płynami ustrojowymi,
wydzielanymi i wydalanymi.

Do wymienionych działań należy np.:
- pomoc w myciu, kąpaniu pod prysznicem lub wannie,

pielęgnacji jamy ustnej oraz pomoc w wypróżnianiu i
oddawaniu moczu,

- pomoc przy przyjmowaniu pokarmów,
- wymiana i pranie bielizny i ubrań zanieczyszczonych

płynami ustrojowymi, wydzielinami i wydalinami.

2.4.Odzież ochronna oznacza każdy typ odzieży przeznaczony

do ochrony pracowników w trakcie wykonywania pracy
lub do ochrony ich odzieży roboczej bądź prywatnej przed

skażeniem czynnikami biologicznymi.

2.5.Odzież robocza oznacza odzież noszoną w trakcie

wykonywania pracy zamiast odzieży prywatnej lub jako jej
uzupełnienie. Nie posiada żadnych specyficznych funkcji
chroniących przed szkodliwymi czynnikami.

2.6.Materiałem potencjalnie zakaźnym jest materiał, co do

którego istnieje podejrzenie, że zawiera czynniki biologiczne

z grupy 2 lub wyższej i przy odpowiedniej ekspozycji może
doprowadzić do zakażenia.

2.7.Obszarami prac określa się obszary, w których

przeprowadzane są czynności w kontakcie z czynnikami
biologicznymi. Zalicza się do nich również powierzchnie w
domach mieszkalnych, np. podczas czynności
wykonywanych przez opiekunki w mieszkaniach
prywatnych.

3. Ocena ryzyka

3.1. Informacje potrzebne do oceny ryzyka

3.1.1.

W ramach oceny ryzyka pracodawca

powinien pozyskać wystarczające informacje o
możliwych zagrożeniach dla zdrowia
pracowników. W szczególności są to informacje
o rodzaju czynników biologicznych, które
występują lub mogą wystąpić w środowisku
pracy; rodzaju i czasie trwania czynności oraz
potencjalnej ekspozycji pracowników.

3.1.2.

Drogami zakażenia,

przez które

następuje wniknięcie czynników biologicznych
są:

- wniknięcie przez nieuszkodzoną skórę albo błony śluzowe,
- droga krwiopochodna (dotyczy to również ukłuć i

skaleczeń)

- droga fekalno-oralna (pokarmowa): wniknięcie przez jamę

ustną, przy czym decydująca jest droga przenoszenia
poprzez kontakt ręka – usta (droga kontaktowa pośrednia,)

- droga powietrzna (wziewna, oddechowa): wniknięcie przez

nosogardziel, przy czym rozróżnić należ drogę

:powietrzno- kropelkową (kaszel, kichanie, rozmowa)
:drogę powietrzno – pyłową (wdychanie cząsteczek kurzu/pyłu

zawierającego drobnoustroje).

3.1.3. Wirusy WZW typu B (HBV) i C (HCV) oraz ludzki
wirus niedoboru immunologicznego (HIV) należą do
najgroźniejszych czynników biologicznych przenoszonych
drogą krwiopochodną. Wirusy wnikają do organizmu w wyniku
skaleczenia (zakłucia lub zacięcia), ale również poprzez błonę

śluzową lub mikrourazy skóry. Natomiast przenoszenie wirusa
WZW typu A (HAV), czy bakterii Helicobacter pylori
następuje drogą pokarmową.
Prątek gruźlicy (Mycobacterium tuberculosis) wywołujący
gruźlicę płuc jest przykładem bakterii przenoszonej drogą
powietrzną.

3.1.4.

W celu oceny znaczenia poszczególnych

drobnoustrojów dla danej placówki należy
przyjrzeć się sytuacji epidemiologicznej w
danym rejonie. Z uwagi na konieczność
pozyskiwania tego typu informacji zalecana jest
współpraca z Państwową Inspekcją Sanitarną.

3.1.5. Pracodawca ma obowiązek zadbać o to, by w przypadku
badania pacjentów cierpiących na chorobę zakaźną odpowiednie
informacje zostały przekazane do jednostek (oddziałów)
zajmujących się dalszym leczeniem lub opieką.

3.2. Klasyfikacja stopnia hermetyczności

3.2.1. Uwagi ogólne

3.2.1.1.

Zgodnie z dyrektywą 2000/54/EC i

Rozporządzeniem Ministra Zdrowia w
sprawie szkodliwych czynników
biologicznych w przypadku czynności w
kontakcie lub z użyciem czynników
biologicznych należy w zależności od stopnia
zagrożenia ustalić odpowiednie środki
zapobiegawcze wynikające z ustalenia
określonego stopnia hermetyczności.

Należy przy tym, prócz ogólnego zagrożenia zakażeniem,
uwzględnić specyficzne zagrożenia istniejące w konkretnych
obszarach pracy i związane z rodzajem wykonywanych
czynności,
ponieważ stopień ekspozycji konkretnego pracownika zależy od
obszaru prac i wykonywanych przez niego czynności.

3.2.2.

Stopień hermetyczności 1

Do stopnia hermetyczności 1 należy zaklasyfikować czynności,
w trakcie których:
- nie dochodzi, bądź rzadko dochodzi do niewielkiego

kontaktu z potencjalnie zakaźnym materiałem, takim jak
płyny ustrojowe, wydzieliny, wydaliny, tkanki,

- nie istnieje zazwyczaj ryzyko zakażenia drogą wziewną

przez bioaerozole, więc zagrożenie zakażeniem jest mało
prawdopodobne.

W przypadku tych czynności należy stosować środki
wymienione w punkcie 4.1.
Przykłady czynności zaklasyfikowanych do stopnia
hermetyczności 1:
- prześwietlenie RTG (bez podawania kontrastu), tomografia

komputerowa, magnetyczny rezonans jądrowy,

-  badanie ultrasonograficzne,
-  badanie EKG EEG
-  badanie przedmiotowe pacjenta, np. osłuchiwanie, badania

palpacyjne, z wyjątkiem badania otworów ciała i kontroli
oczu.

3.2.3. Stopień hermetyczności 2
3.2.3.1. Czynności, w trakcie których może dochodzić
regularnie i w dużym stopniu do kontaktu z płynami
ustrojowymi, wydzielinami, wydalinami lub tkankami, w taki
sposób, że istnieje ryzyko zakażenia drobnoustrojami z grupy 2
względnie 3**, należy z reguły zakwalifikować do stopnia
hermetyczności 2. Do takich czynności należą na przykład:
-  punkcje,
-  iniekcje,
-  pobieranie krwi,
-  zakładanie wkłucia dożylnego,
-  szycie i opatrywanie ran,
-  operacje,
-  intubacja i ekstubacja,

- odsysanie wydzieliny z dróg oddechowych pacjenta

podłączonego do respiratora,

- kontakt z używanymi narzędziami i sprzętem medycznym,

np. igłami, skalpelami,

-  opieka nad pacjentami nietrzymającymi moczu lub kału,
-  usuwanie i transport potencjalnie zakaźnych odpadów,
-  czyszczenie i dezynfekcja powierzchni i przedmiotów

zanieczyszczonych materiałem biologicznym,

- naprawa/konserwacja sprzętu medycznego

3.2.3.2. W przypadku czynności, w trakcie których dochodzi do
kontaktu z płynami ustrojowymi i wydzielinami, o których
wiadomo, że zawierają drobnoustroje chorobotwórcze grupy
3**, zazwyczaj wystarcza stosowanie środków hermetyczności
stopnia 2. Dotyczy to z reguły również leczenia zębów, czy prac
protetycznych u pacjentów zakażonych wirusem HIV lub HBV.

3.2.4. Stopień hermetyczności 3
Czynności należy zakwalifikować do stopnia hermetyczności 3
jeśli:

- w środowisku pracy występują lub mogą występować

czynniki biologiczne należące do grupy zagrożenia 3,

- ocena ryzyka potwierdzi istnienie odpowiedniego

zagrożenia.

Dotyczy to w wyjątkowych przypadkach również
drobnoustrojów grupy 3**, np. pewnych oddziałów szpitalnych
bądź gabinetów lekarskich specjalizujących się w leczeniu osób
zakażonych wirusem HIV

Kryteria klasyfikacji do stopnia hermetyczności 3 to:
- występowanie w dużym stężeniu czynników biologicznych

zaliczanych do grupy zagrożenia 3,

- występowanie czynników biologicznych z grupy zagrożenia

3, które charakteryzują się niską dawką infekcyjną,

- wykonywanie czynności, w trakcie których istnieje

możliwość wielokrotnej ekspozycji, np. w przypadku
intensywnego tworzenia się aerozoli lub szczególnego
ryzyka zranienia.

Jako przykład można wymienić leczenie pacjenta z gruźlicą w
fazie prądkowania, w przypadku której z uwagi na wysokie
ryzyko zakażenia poprzez bioaerozole konieczne jest stosowanie
przez pracowników bardziej restrykcyjnych środków
W służbie zdrowia jedynie w odosobnionych przypadkach
wykonywane są czynności, w trakcie których dochodzi do
kontaktu z drobnoustrojami z grupy zagrożenia 4. Takie
czynności należy zakwalifikować do stopnia hermetyczności 4.

4. Środki zapobiegawcze

4.1. Wymagania ogólne
By zapobiegać potencjalnemu zagrożeniu, pracodawca powinien
zlecić stosowanie niezbędnych środków zapobiegawczych
natury;

   techniczno-budowlanej,
   organizacyjnej
   medycznej

.dodatkowo konieczne może okazać się użycie środków
ochrony indywidualnej.

Środki opisane niżej w niniejszej instrukcji należy stosować
odpowiednio do konkretnej sytuacji w danej placówce i w razie

potrzeby dopasować względnie uzupełnić je uwzględniając
specyfikę stanowiska .

4.1.1.

Środki budowlane i techniczne

4.1.1.1.

Pracownikom należy zapewnić

łatwo dostępne pomieszczenia z umywalkami
wyposażonymi w bieżącą ciepłą i zimną
wodę, bezdotykowe dozowniki środków do
dezynfekcji rąk, środki do mycia chroniące
skórę, odpowiednie środki do ochrony i
pielęgnacji skóry oraz ręczniki jednorazowe.

4.1.1.2.

Pracownikom należy zapewnić

oddzielne toalety z oznaczeniem „tylko dla
personelu”. Nie dotyczy to obszarów w domu
mieszkalnym (opieka nad pacjentem w jego
mieszkaniu)

4.1.1.3.

Powierzchnie (podłogi, ściany,

powierzchnie robocze) powinny być łatwe do
oczyszczenia i odporne na działanie
stosowanych środków czyszczących i

ewentualnie środków dezynfekcyjnych. Nie
dotyczy to obszarów w domu mieszkalnym.

4.1.1.4. W przypadku usuwania spiczastych i ostrych
przedmiotów należy zapewnić i używać odpornych na przebicie
i nietłukących pojemników na odpady, które gwarantują
bezpieczne przechowywanie odpadów.
Tego typu pojemniki na odpady spełniają ww. kryteria jeśli w
szczególności wykazują się następującymi właściwościami:
-  są zamykanymi pojemnikami jednorazowymi,
-  ich zawartość nie wysypuje się np. pod wpływem nacisku,

uderzenia, upadku,

-  są nieprzepuszczalne,
-  wilgoć pozostaje bez wpływu na ich wytrzymałość,
-  wielkość i otwór wlotowy są dopasowane do usuwanych

materiałów,

- nie otwierają się przy zsuwaniu igieł,
- ich kolor, forma i oznakowanie wskazuje jednoznacznie na

pojemnik na odpady medyczne,

- są opatrzone napisami dla użytkownika, o ile ich

zastosowanie nie jest oczywiste na pierwszy rzut oka.

Dalsze kryteria wyboru pojemników to:
- dopasowanie do koncepcji usuwania odpadów ustalonej

przez dany szpital

- dopasowanie do stosowanych systemów strzykawek

(element zsuwający igłę dopasowany do różnych zakończeń
strzykawki),

- widoczny stopień wypełnienia pojemnika.

4.1.1.5.

Wszelkie stosowane metody

działania powinny mieć taki przebieg, by
zminimalizować tworzenie się aerozoli.
Minimalizacja tworzenia aerozoli może być
osiągnięta np. w przypadku leczenia
stomatologicznego dzięki zastosowaniu
odpowiednich wyciągów, a w przypadku
czyszczenia sprzętu w myjni ultradźwiękowej
poprzez zastosowanie pokryw lub wyciągów.

4.1.2.

Środki organizacyjne i

higieniczne

4.1.2.1.

Pracodawca może zlecać

wykonywanie czynności objętych niniejszą
instrukcją jedynie osobom posiadającym
odpowiednie wykształcenie w zawodach
wymaganych w służbie zdrowia lub osobom
poinstruowanym przez nadzorującą je osobę
posiadającą odpowiednie kwalifikacje
fachowe. Osoby posiadające odpowiednie
kwalifikacje fachowe to osoby, które z racji
wykształcenie i doświadczenia umieją
rozpoznać ryzyko zakażenia i podjąć
działania w celu jego uniknięcia np. lekarze,
pielęgniarki, położne, dezynfekatorzy,
pomoce dentystyczne, pracownicy pogotowia
ratunkowego i oddziałów ratownictwa
medycznego oraz pielęgniarze i opiekunki.

Wymóg sprawowania nadzoru jest spełniony wtedy, gdy:
- osoba sprawująca nadzór kontroluje w sposób ciągły osobę

nadzorowaną tak długo, aż uzyska pewność, że osoba ta
opanowała wykonanie zleconej czynności,

- następnie kontroluje wyrywkowo prawidłowe wykonanie

zleconej czynności.

4.1.2.2.

Pracodawca może zatrudnić osoby

niepełnoletnie, kobiety w ciąży lub karmiące
przy czynnościach z użyciem czynników
biologicznych tylko wtedy, gdy podjęto
szczególne środki zapobiegawcze określone
w odpowiednich przepisach prawnych.

4.1.2.3.

Pracodawca ustala w formie

pisemnej procedury działania w zakresie
dezynfekcji, czyszczenia i sterylizacji oraz
zaopatrzenia i usuwania odpadów (plan
higieny) dla poszczególnych obszarów

odpowiednio do ryzyka zakażenia i nadzoruje
ich wykonanie.

4.1.2.4.

Pracownicy nie mogą spożywać

ani składować żywności i używek na
stanowiskach pracy zagrożonych skażeniem
czynnikami biologicznymi. W tym celu
pracodawca wydziela odpowiednie
pomieszczenia.

4.1.2.5.

Noszoną odzież ochronną i inną

należy przechowywać osobno. Pracodawca
zapewnia w tym celu szatnie odizolowane od
stanowisk pracy.

4.1.2.6.

W przypadku czynności, które

wymagają higienicznych dezynfekcji rąk, nie
można na rękach i przedramionach nosić

biżuterii, zegarków i obrączek. Tego typu
przedmioty mogą zmniejszyć skuteczność
dezynfekcji.

4.1.2.7.

Po kontakcie z pacjentem i po

kontakcie z zakaźnym lub potencjalnie
zakaźnym materiałem, przed opuszczeniem
obszaru pracy, należy przeprowadzić ze
względów higienicznych dezynfekcję rąk,
następnie zabrudzone ręce należy umyć.

4.1.2.8. W przypadku kontaktu z używanymi instrumentami i
sprzętem medycznym należy podjąć działania w celu
zminimalizowania ryzyka zranienia i zakażenia.
W szczególności:
- należy zużyty spiczasty, ostry lub kruchy sprzęt

jednorazowego użytku wyrzucać bezpośrednio po użyciu do
nietłukących pojemników odpornych na przebicie opisanych
w punkcie 4.1.1.4.

- zużyte igły mogą być ponownie umieszczane w plastikowej

osłonce ochronnej jedynie w przypadku, gdy umożliwia ona
bezpieczne umieszczenie igły w osłonce przy pomocy jednej
ręki.

4.1.2.9.

Próbki materiału biologicznego

pobrane w celach diagnostycznych
przeznaczone do wysyłki należy opakować
zgodnie z uregulowaniami prawnymi
dotyczącymi ich transportu.

4.1.3.

Środki ochrony indywidualnej

4.1.3.1.

Pracodawca zapewnia niezbędną

odzież i inne środki ochrony indywidualnej,
w szczególności wystarczającą ilość cienkich
rękawiczek nieprzepuszczających cieczy.
Pracodawca odpowiada za regularną
dezynfekcję, czyszczenie i ewentualną
konserwację środków ochrony indywidualnej.
Jeśli odzież robocza została skażona
drobnoustrojami chorobotwórczymi, należy
ją wymienić, a pracodawca, podobnie jak w
przypadku odzieży ochronnej, jest
zobowiązany do jej zdezynfekowania i
oczyszczenia.

4.1.3.2. Pracownicy mają obowiązek używania udostępnionych
środków ochrony indywidualnej. Pracownicy nie mogą zabierać
odzież ochronnej do domu w celu jej oczyszczenia.

4.1.3.3. Do dyżurek i pomieszczeń, w których

personel spędza przerwy, nie wolno wchodzić w odzieży
ochronnej.

4.2. Środki zapobiegawcze w przypadku

czynności zakwalifikowanych do stopnia
hermetyczności 2

4.2.1.

Oprócz środków wymienionych w

punkcie 4.1. należy stosować następujące środki
zapobiegawcze:

4.2.2.

Powierzchnie (podłogi, powierzchnie

ścian graniczących z powierzchniami roboczymi,
powierzchnie robocze, wbudowany sprzęt,
powierzchnie środków roboczych) powinny,
oprócz posiadania właściwości wymaganych w
punkcie 4.1.1.3., być również odporne na

działanie wody i środków dezynfekcyjnych. Nie
dotyczy to obszarów w domu mieszkalnym.

4.2.3.

W obszarach, gdzie głównie wykonywane

są czynności zakwalifikowane do stopnia
hermetyczności 2, umywalki należy wyposażyć
dodatkowo w armaturę obsługiwaną
bezdotykowo. Nie dotyczy to obszarów w domu
mieszkalnym. Dezynfekcja ma priorytet przed
czyszczeniem.

4.2.4.

Spiczasty, osty lub łatwo tłukący się

sprzęt roboczy powinien być zastąpiony
odpowiednim sprzętem lub metodą, które
wykluczają lub zminimalizują ryzyko zakłucia
lub skaleczenia. Szczególne zagrożenia
wywołane użyciem spiczastego, ostrego lub
łatwo tłukącego się sprzętu może wystąpić w
przypadku jego stosowania np. u pacjentów, o
których wiadomo, że są zakażeni
drobnoustrojami grupy 3**

(w placówkach

specjalizujących się w leczeniu pacjentów HIV-
pozytywnych) lub w pogotowiu ratunkowym
oraz w trakcie leczenia pacjentów agresywnych.

4.2.5. Pracodawca powinien dodatkowo zapewnić pracownikom
następujące środki ochrony indywidualnej:
- trwałe, nieprzepuszczające cieczy rękawice do zastosowania

w trakcie dezynfekcji i czyszczenia używanych
instrumentów, sprzętu i powierzchni; rękawiczki muszą być
odporne na działanie stosowanych środków
dezynfekcyjnych,

- nieprzepuszczające cieczy rękawice o zwiększonej długości

do zastosowania w trakcie mycia i czyszczenia
uniemożliwiające wpłynięcie pod rękawicę skażonego płynu
powstającego w trakcie czyszczenia,

- bawełniane wkłady do rękawic (lub wkłady z innych tkanin

o porównywalnych właściwościach) do zastosowania w
trakcie czynności wymagających dłuższego ich noszenia,

- fartuch nieprzepuszczający cieczy, jeśli należy się liczyć z

przemoknięciem odzieży,

- nieprzepuszczające cieczy ochraniacze na nogi, jeśli należy

się liczyć z przemoknięciem butów,

- ochraniacze na oczy i twarz, jeśli należy się liczyć z

rozpryskiwaniem i rozpylaniem zakaźnego materiału/cieczy,
a środki techniczne nie gwarantują wystarczającej ochrony.

Pracownicy mają bezwzględny obowiązek używania
zapewnionych środków ochrony indywidualnej.
4.2.6. Należy ograniczyć wstęp do obszarów prac
zakwalifikowanych jako całość do stopnia hermetyczności 2
tylko do osób upoważnionych.

4.3. Środki zapobiegające w przypadku czynności
zakwalifikowanych do stopnia hermetyczności 3

4.3.1. Oprócz środków wymienionych w punktach 4.1. i 4.2.
należy stosować następujące środki zapobiegające:

4.3.2.

Należy zredukować liczbę pracowników

wykonujących czynności zakwalifikowane do
stopnia hermetyczności 3 do niezbędnego
minimum.

4.3.3.

Obszary, w których wykonuje się

czynności zakwalifikowane do stopnia
hermetyczności 3 należy zgodnie z wynikiem
oceny ryzyka oddzielić od pozostałych obszarów
przedsionkiem, śluzą lub podobnym środkiem
zapobiegawczym natury techniczno-
konstrukcyjnej.

4.3.4. W przypadku możliwości wystąpienia czynników
biologicznych grupy 3 przenoszonych drogą powietrzną należy
zapewnić pracownikom, oprócz pozostałych środków ochrony
indywidualnej, również sprzęt do ochrony dróg oddechowych
co najmniej w postaci półmasek z filtrem p-cząsteczkowym

FFP2. W trakcie użytkowania należy zwrócić uwagę na
prawidłowe, ścisłe przyleganie półmaski (szczególnie u osób z
zarostem).
4.3.5. Jeśli nie można wykluczyć przenoszenia wirusów grupy 3
drogą powietrzną, konieczne jest stosowanie półmasek z filtrem
p-cząsteczkowym FFP3. Taka konieczność może wystąpić np. w
przypadku leczenia pacjentów zakażonych chorobami
tropikalnymi.

4.4. Środki zapobiegawcze e przypadku czynności
zakwalifikowanych do stopnia hermetyczności 4

Czynności zakwalifikowane do stopnia hermetyczności 4
wymagają specjalnych środków zapobiegawczych natury
techniczno-budowlanej i organizacyjnej oraz środków ochrony
indywidualnej, których zastosowanie należy skonsultować z
odpowiednimi instytucjami i organami państwowymi

4.5. Zachowanie podczas wypadku

4.5.1. W przypadku pracowników wykonujących czynności, w

trakcie których istnieje zagrożenie zakłuciem i
skaleczeniem używanymi instrumentami albo możliwość

kontaktu z płynami ustrojowymi, szczególnie przez
błony śluzowe, należy ustalić procedurę
natychmiastowego działania w celu zapobieżenia lub
zminimalizowania ryzyka zakażenia. Działania należy
ustalić po konsultacji z lekarzem zakładowym lub
specjalistą ds. Bhp.

Do takich działań należą w szczególności:
- w przypadku zakłuć i skaleczeń:
o ile to możliwe nie tamowanie krwawienia z rany i
zdezynfekowanie rany środkiem do dezynfekcji skóry,
- w przypadku zetknięcia uszkodzonej skóry lub skóry w

stanie zapalnym z krwią lub płynami ustrojowymi:

przemycie skóry pod bieżącą wodą i zdezynfekowanie środkiem
do dezynfekcji skóry,
- w przypadku zetknięcia nieuszkodzonej skóry z krwią lub

płynami ustrojowymi:

przemycie skóry pod bieżącą wodą i zdezynfekowanie środkiem
do dezynfekcji skóry,

- w przypadku zetknięcia błony śluzowej z krwią lub płynami

ustrojowymi:

spłukanie środkiem do dezynfekcji błon śluzowych.

5. Informowanie pracowników

5.1. Instrukcja postępowania

5.1.1.

Pracodawca zobowiązany jest zgodnie z

dyrektywą 2000/54/EC i odpowiednimi
przepisami krajowymi do stworzenia instrukcji
postępowania. Instrukcja postępowania powinna
uwzględniać specyfikę obszaru prac i
wykonywanych czynności na bazie oceny ryzyka
i ustalonych w jej wyniku środków
zapobiegawczych. W instrukcji należy
poinformować pracowników o zagrożeniach
związanych z przewidywanymi czynnościami.

W szczególności ustalić należy:
- niezbędne środki zapobiegawcze i zasady postępowania,
- procedurę postępowania w razie wypadku lub awarii,

-  metody udzielania pierwszej pomocy,
-  działania w celu usunięcia skażonych odpadów,
-  informacje dotyczące profilaktyki medycznej, w tym

szczepień ochronnych.

5.1.2. Instrukcja postępowania powinna być napisana w formie
zrozumiałej dla pracowników. Pracownicy powinni zapoznać się
z instrukcją przed rozpoczęciem pracy w kontakcie z
czynnikami biologicznymi.
5.1.3. W przypadku szczególnego narażenia instrukcję
postępowania należy uzupełnić o specjalistyczne instrukcje
dotyczące sposobu wykonania prac, np.:
- przy pobieraniu, obchodzeniu się i obróbce próbek

pochodzenia ludzkiego,

- przy kontakcie z ostrymi lub spiczastymi przedmiotami,
- przy konserwacji biologicznie skażonego sprzętu.

5.2 Szkolenie

Pracownicy wykonujący czynności w kontakcie z czynnikami
biologicznymi powinni zostać przeszkoleni w zakresie
zagadnień uwzględnionych w instrukcjach postępowania, planie
higieny i dotyczących występującego na stanowisku pracy
zagrożenia i środków zapobiegawczych. Dotyczy to również
pracowników naprawiających i konserwujących sprzęt oraz
personelu sprzątającego. Szkolenie należy przeprowadzić w
trybie określonym w przepisach w sprawie szkolenia w
dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, z uwzględnieniem
specyfiki stanowisk pracy i wykonywanych czynności m.in.:
- przed podjęciem pracy,
- w przypadku zmiany warunków pracy, które mogą mieć

wpływ na zdrowie pracowników.

Termin i treść szkoleń należy udokumentować po ich
zakończeniu. Pracownicy potwierdzają uczestnictwo
własnoręcznym podpisem.

5.3. Obowiązki pracowników

Pracownicy mają obowiązek wykonywania prac w taki sposób,
by zgodnie z zaleceniami wynikającymi ze szkoleń
prowadzonych przez pracodawcę i sporządzonych przez niego
instrukcji oraz stosując środki zapobiegawcze techniczne,
organizacyjne i środki ochrony indywidualnej przeciwdziałać
zagrożeniu własnej osoby i osób trzecich związanemu z
działaniem czynników biologicznych.

6. Obowiązek informowania i dokumentacji

6.1. Informowanie

Celowe użycie po raz pierwszy czynnika biologicznego należy,
zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia w sprawie
szkodliwych czynników biologicznych, zgłosić właściwej
jednostce w odpowiednim terminie przed rozpoczęciem
czynności. Obowiązek ten nie dotyczy czynności
niezamierzonych w kontakcie z czynnikami biologicznymi w
służbie zdrowia, które są przedmiotem niniejszej instrukcji.

6.2. Rejestr narażonych pracowników
Należy stworzyć rejestr pracowników narażonych na kontakt z
czynnikami biologicznymi grupy 3 lub 4. W rejestrze należy
zamieścić informację o
- rodzaju wykonywanej pracy
- stopniu zagrożenia spowodowanym działaniem szkodliwego

czynnika biologicznego

- wypadkach i awariach związanych z narażeniem na czynnik

biologiczny

- wyniku przeprowadzonej oceny ryzyka z podaniem nazwy

czynnika i grupy zagrożenia

- liczbie pracowników narażonych na czynnik biologiczny
- osobie odpowiedzialnej u pracodawcy za bezpieczeństwo i

higienę pracy.

Rejestr należy przechowywać co najmniej przez 10 lat od dnia
ustania narażenia. Przykłady tego rodzaju czynności
wymienione są w punkcie 3.2.4. Dłuższy okres przechowywania
rejestru (40 lat) obowiązuje np. w przypadku czynników

biologicznych oznaczonych literą „D” zgodnie z
Rozporządzeniem Ministra Zdrowia w sprawie szkodliwych
czynników biologicznych..

6.3. Informowanie właściwej jednostki
Właściwą jednostkę należy poinformować o każdym wypadku i
każdej awarii mających miejsce w trakcie czynności
zakwalifikowanych do stopnia hermetyczności 3 lub 4 i
mogących doprowadzić do zagrożenia zdrowia pracowników.
Przypadki choroby i śmierci wywołane czynnikami
biologicznymi należy niezwłocznie zgłaszać odpowiedniej
jednostce.

7. Dodatkowe działania zapobiegawcze w

przypadku szczególnych prac i czynności

7.1. Czyszczenie, dezynfekcja, sterylizacja

7.1.1.

w przypadku czyszczenia używanych

instrumentów i sprzętu medycznego
wykonywane są z reguły czynności
zakwalifikowane do stopnia hermetyczności 2.
Wyjątek stanowią instrumenty i sprzęt stosowane
u pacjentów, co do których wiadomo, że są
zarażeni drobnoustrojami grupy 3 lub 4. W takim
przypadku należy w zależności od ich drogi
przenoszenia zastosować dodatkowe środki
zapobiegawcze.

Szczególne środki zapobiegawcze są konieczne w przypadku
czyszczenia i sterylizacji instrumentów i sprzętu medycznego
stosowanych u pacjentów z chorobą Creutzfelda-Jakoba lub
pacjentów, u których podejrzewa się ww. chorobę

Zagrożenie zakażeniem jest największe w trakcie mycia i
przygotowywania instrumentów i sprzętu do czyszczenia, gdyż
w tej fazie są on jeszcze skażone krwią, płynami ustrojowymi
bądź tkankami i ryzyko zakażenia w wyniku np. skaleczenia jest
wysokie. Dezynfekcja powoduje redukcję ilości drobnoustrojów
i dlatego po jej przeprowadzeniu zagrożenie znacznie maleje.
Wysokie ryzyko skaleczenia zachodzi szczególnie w przypadku
ręcznego czyszczenia.

7.1.2.

Jeśli zanieczyszczone materiałem

biologicznym instrumenty, sprzęt i materiały są
myte w jednostce centralnej, to miejsce ich
przyjmowania (strefa brudna) i miejsce
wydawania (strefa czysta) muszą być od siebie
przestrzennie i organizacyjnie oddzielone.
Czynności wykonywane w strefie brudnej należy
z reguły zakwalifikować do stopnia
hermetyczności 2. Miejsce przyjmowania musi
być tak rozwiązane przestrzennie, by materiał
przeznaczony do mycia mógł być krótkotrwale
składowany. Przed opuszczeniem strefy brudnej

należy zdjąć odzież ochronną i zdezynfekować
ręce.

W przypadku centralnego czyszczenia i mycia instrumentów i
sprzętu medycznego należy w ocenie ryzyka uwzględnić
wszystkie drobnoustroje, których występowanie jest znane z
doświadczenia. W przypadku czyszczenia instrumentów i
sprzętu medycznego pochodzących ze specjalistycznych
obszarów medycznych należy osobno uwzględnić specyficzne
drobnoustroje mogące tam wystąpić.

7.1.3.

Preferowana jest dezynfekcja i

czyszczenie instrumentów i sprzętu medycznego
w zamkniętym systemie automatycznego
urządzenia, aby zminimalizować ryzyko
zranienia i skażenia oraz chronić pracowników
przed kontaktem ze środkami dezynfekcyjnymi.
Unikać należy przy tym wcześniejszego
przepakowywania zabrudzonych instrumentów i
sprzętu stosując środki techniczne i
organizacyjne.

7.1.4.

Ręczne czyszczenie zabrudzonych

instrumentów i sprzętu ograniczyć do
niezbędnego minimum. Jeśli jednak jest ono
konieczne, to musi się odbywać w oddzielnym
pomieszczeniu posiadającym dobrą wentylację i
niewykorzystywanym do innych celów, takich
jak np. składowanie, zmiana odzieży, czy
spożywanie posiłków.

7.1.5.

Podczas ręcznego czyszczenia

instrumentów i sprzętu medycznego należy mieć
na sobie długie rękawice ochronne, sprzęt
chroniący usta i nos, okulary ochronne oraz w
razie potrzeby wodoodporny fartuch, by uniknąć
potencjalnego kontaktu skóry i błon śluzowych z
drobnoustrojami. Materiał, z którego
wyprodukowane są rękawice ochronne, należy
dobrać w zależności od rodzaju środka
dezynfekującego względnie rodzaju potencjalnie

zakaźnych drobnoustrojów, którymi
zanieczyszczony jest sprzęt

7.1.6.

W przypadku wstępnego ręcznego

oczyszczania instrumentów i sprzętu
medycznego, w szczególności w przypadku
materiału przyklejonego i przyschniętego, należy
unikać tworzenia się aerozoli. Z tego względu
nie powinno się oczyszczać instrumentów i
sprzętu pod silnym strumieniem wody. Jeśli
instrumenty i sprzęt są czyszczone w myjni
ultradźwiękowej, powinna być ona przykryta lub
wentylowana.

7.1.7. Ręczne czyszczenie ostrych, kanciastych i spiczastych
instrumentów i sprzętu medycznego, w przypadkach, gdy jest
ono niezbędne, należy przeprowadzić bardzo starannie i
ostrożnie, aby uniknąć skaleczenia. Konieczne jest przy tym
przeprowadzenie następujących wstępnych działań np. jeszcze
w sali operacyjnej lub gabinecie zabiegowym:

- wszystkie części, które nie będą myte, np. sprzęt

jednorazowego użytku, gaziki, kompresy i chusty, należy –
jeśli to możliwe- usunąć z sit przy użyciu odpowiedniego
sprzętu pomocniczego,

- jeśli istnieje taka możliwość, należy przy użyciu

odpowiedniego sprzętu pomocniczego usunąć skalpele, igły
i igły do szycia,

- spiczaste i ostre instrumenty i sprzęt bądź ich części należy

odkładać osobno na sicie lub nerce,

- aparaturę i urządzenia medyczne, które mają być umyte,

należy przygotowywać osobno usuwając z nich wszystkie
nakładki, takie jak wiertła, frezy itp.’

- elastyczne instrumenty medyczne złożone z kilku części,

które w celu umycia muszą być zdemontowane, należy
przygotować osobno i jeśli to możliwe już przy demontażu
układać na odpowiednim wózku, gdzie gromadzone są
instrumenty do mycia,

- należy unikać splątania węży i kabli.

7.1.8. W przypadku zranienia należy stosować się do
obowiązujących procedur postępowania i zaleceń profilaktyki
postekspozycyjnej zgodnie z punktami 4.5.1 i 4.5.2

7.2. Kontakt z używaną bielizną
7.2.1. Bieliznę używaną w trakcie czynności opisanych w
punktach 3.2.3. i 3.2.4. należy zbierać bezpośrednio w danym
obszarze w odpowiednio wytrzymałych i szczelnych
pojemnikach.
Zbieranie obejmuje w szczególności:
- osobne zbieranie bielizny zabrudzonej zakaźnym materiałem

biologicznym,

- osobne zbieranie bielizny mokrej (silnie przesiąkniętej

wydzielinami),

-  sortowanie bielizny według metody prania i czyszczenia,
-  usuwanie z bielizny ciał obcych.

Zbieranie należy z reguły zakwalifikować do stopnia
hermetyczności 2. Bieliznę należy transportować w taki sposób,
by pracownicy nie byli narażeni na działanie czynników
biologicznych.

W celu ochrony przed zakażeniem w trakcie manipulowania i
transportu worków wypełnionych bielizną należy:
- transportować zamknięte worki, nie rzucać nimi ani nie

ubijać napełnionych worków,

- zapewnić możliwość automatycznego ładowania worków do

pralki względnie do podajnika urządzenia piorącego
unikając ręcznego wykonania tej czynności,

- używać worków tak skonstruowanych, aby po ich otwarciu

lub naderwaniu w krótkim czasie same się opróżniały w
trakcie prania.

Worki oraz pojemniki, w których znajduje się zużyta bielizna
należy oznakować. Informacje dotyczące skażonej odzieży
ochronnej i roboczej – patrz punkt 4.1.3.1.
7.2.2. Jeśli zaistnieje konieczność przejściowego składowania
większej ilości napełnionych worków opisanych w punkcie
7.2.1. należy zapewnić do tego celu osobne pomieszczenie
odpowiadające wymaganiom punktu 4.2.2. lub pojemnik, który
można czyścić na mokro i dezynfekować.

7.3. Usuwanie odpadów z placówek służby zdrowia i opieki
społecznej
7.3.1. Wymagania ogólne
Odpady z placówek służby zdrowia i opieki społecznej muszą
być zbierane i usuwane w sposób zgodny z odpowiednimi
przepisami. Należy przy tym stosować się do szczególnych
wymagań dotyczących zapobiegania zakażeniom obejmujących
również pracowników zakładów świadczących usługi w
zakresie usuwania odpadów oraz specyficznych uregulowań
dotyczących usuwania odpadów. Czynności wykonywane w
ramach zbierania, pakowania, przygotowania, transportu i
obróbki odpadów medycznych należy generalnie
zakwalifikować do stopnia hermetyczności 2. Czynności
wykonywane przy usuwania odpadów medycznych będących
efektem leczenia lub opieki nad pacjentami zakażonymi
czynnikami biologicznymi grupy 3 lub 4 należy uwzględnić
osobno w ocenie ryzyka.

7.3.2. Centralne punkty zbierania odpadów
7.3.2.1. Jeśli wypełnione pojemniki na odpady muszą być
składowane przed ich ostatecznym usunięciem, to miejsca
składowania względnie magazynowe pojemniki

wielkogabarytowe muszą być tak skonstruowane i umieszczane,
by sposób składowania nie stanowił zagrożenia dla
pracowników i osób trzecich.
7.3.2.2. Należy utworzyć centralny punkt zbierania
wypełnionych pojemników na odpady. Wymagania dotyczące
centralnego punktu zbierania w zakresie np. chłodzenia,
wentylacji i ochrony przed zakażeniem określają odpowiednie
przepisy.
7.3.2.3. Należy zapewnić odpowiednie miejsce składowania i
przekazywania pojemników wypełnionych odpadami, których
zbieranie i usuwanie objęte jest szczególnymi wymaganiami
dotyczącymi zapobiegania zakażeniom. Miejsce to nie może być
źródłem zagrożenia dla pracowników i osób trzecich. W
zależności od oczekiwanej ilości odpadów i czasu składowania
może to być na przykład część szafy, część pokoju, oddzielone
pomieszczenie lub kontener na odpady. Powierzchnie tych
miejsc muszą być łatwe do czyszczenia i w razie potrzeby do
zdezynfekowania. W zależności od czasu i warunków składania
pojemników w celu uniknięcia tworzenia się gazów i
nieprzyjemnych zapachów.

7.3.3. Urządzenia do dezynfekcji i mycia
Należy zapewnić urządzenia do dezynfekcji i czyszczenia na
mokro pojemników zwracanych placówce służby zdrowia.
Urządzenia do dezynfekcji i mycia muszą być tak
skonstruowane, by nie stanowiły zagrożenia dla zdrowia
pracowników (np. automatyczna dezynfekcja i mycie w
zamkniętych systemach).
W przypadku ręcznej dezynfekcji i mycia należy stosować
skuteczną wentylację mechaniczną i używać odpowiednich
środków ochrony indywidualnej.
7.3.4. Zbieranie i transport wewnątrz placówek
Musi odbywać się zgodnie z następującymi wskazówkami:
- Spiczaste i ostre przedmioty: zbierać w miejscu powstania

odpadów do jednorazowych pojemników odpornych na
przekłucie i pęknięcie, nie przesypywać ani nie poddawać
wstępnej obróbce

- Części ciała, części narządów, worki na krew, pojemniki i

wypełnione krwią lub płynnymi produktami krwi: zbierać
osobno w miejscu powstania odpadów, nie mieszać z
odpadami gospodarczymi, nie przesypywać, nie sortować
ani nie poddawać wstępnej obróbce, zbierać w starannie
zamkniętych pojemnikach jednorazowych (nadających się

do spalenia), ograniczyć czas składowania w celu uniknięcia
tworzenia się gazów, unieszkodliwić osobno we właściwych
spalarniach odpadów (spalanie odpadów specjalnych),
należy stosować się do uregulowań prawnych dotyczących
ścieków.

- Odpady skażone zakaźnymi drobnoustrojami, w przypadku

których istnieje obawa ich rozprzestrzenienia: w miejscu
powstania odpadów pakować do szczelnych pojemników
odpornych na rozerwanie i działanie cieczy, nie
przesypywać i nie sortować, zbierać w starannie
zamkniętych pojemnikach jednorazowych (nadających się
do spalenia), ograniczyć składowanie w celu uniknięcia
tworzenia się gazów, usuwać za potwierdzeniem
unieszkodliwienia jako odpady znajdujące się pod
szczególnym nadzorem, unieszkodliwiać we właściwych
spalarniach odpadów (spalanie odpadów specjalnych), lub
dezynfekować stosując odpowiednie metody, a potem
usuwać.

- Odpady, co których nie ma szczególnych wymagań

dotyczących zapobiegania zakażeniom (bielizna, opatrunki
gipsowe, odzież jednorazowa): zbierać do szczelnych
pojemników odpornych na rozerwanie i działanie cieczy, nie

przesypywać, nie sortować ani nie poddawać wstępnej
obróbce, transportować w starannie zamkniętych
pojemnikach, spalać we właściwych spalarniach odpadów
lub składować na wysypisku śmieci, pojemniki zawierające
większą ilość płynów ustrojowych mogą być opróżnione do
kanalizacji (przy uwzględnieniu aspektów higienicznych i
dotyczących zapobieganie zakażeniom), należy stosować się
do uregulowań prawnych dotyczących ścieków.

7.4. Prace konserwacyjne
7.4.1. Przed przystąpieniem do prac konserwacyjnych –
konserwacji, przeglądu, naprawy urządzeń, które mogą być
skażone czynnikami biologicznymi, należy przeprowadzić, o ile
jest to możliwe, ich dezynfekcję. Jeśli dezynfekcja nie jest
możliwa, konieczne jest odpowiednie poinstruowanie
pracowników. Prace konserwacyjne należy uwzględnić w planie
higieny. Współpraca kilku pracodawców - patrz punkt 8.
7.4.2. Pracownicy, którym powierzono wykonywanie prac
konserwacyjnych, powinni zastać przed podjęciem pracy
dodatkowo poinstruowani. Jeśli w pracach konserwacyjnych
uczestniczy kulka firm. Instruktaż może zostać przeprowadzony
przez koordynatora lub inną osobę odpowiedzialną.

7.5. Endoskopia
7.5.1. Wykonywanie endoskopii i kontakt z używanym sprzętem
endoskopowym należy z reguł z reguły zakwalifikować do
niezmierzonych czynności stopnia hermetyczności 2. Wyjątek
stanowi wykonywanie endoskopii u pacjentów zakażonych
drobnoustrojami z grupy zagrożenia 3. W takim przypadku
należy zastosować dodatkowe środki zapobiegawcze w
zależności od dróg przenoszenia drobnoustroju.
7.5.2. Podczas wykonywania endoskopii lekarze i asystujące
pielęgniarki powinni mieć na sobie medyczne rękawice
jednorazowe i fartuchy ochronne.
7.5.3. W przypadku czynności, w trakcie których
prawdopodobne jest rozpryśnięcie krwi lub wydzielin (np. nagła
endoskopia w przypadku krwawienia z górnego odcinka
przewodu pokarmowego) lub czynności podejmowanych u
pacjentów z rozpoznaną chorobą zakaźną (WZW typu B lub C,
AIDS) należy dodatkowo zastosować ochronę ust i nosa okulary
ochronne.
W przypadku przeprowadzenia bronchoskopii u prądkujących
pacjentów pracownicy powinni używać sprzętu do ochrony dróg
oddechowych co najmniej w postaci półmasek z filtrem p-
cząsteczkowym FFP2. Maski stosowane rutynowo podczas

zabiegów operacyjnych są nieodpowiednie, gdyż nie chronią
przed wdychaniem aerozoli.
7.6 Środki zapobiegające w przypadku metycylinoopornych
szczepów gronkowca złocistego (MRSA)
Pracowników należy poinformować o znaczeniu i sposobie
obchodzenia się z pacjentami skolonizowanymi lub z
zakażeniami MRSA oraz o koniecznych szczególnych środkach
higienicznych. Należy przy tym także zwrócić pracownikom
uwagę na niebezpieczeństwo zakażenia w przypadku
immunosupresji lub zmian na skórze trwale zakłócających
funkcje skóry jako bariery ochronnej

8. Współpraca pracodawców i udzielanie zleceń obcym

firmom

1.1. W przypadku gdy, szczególnie przy pracach

konserwacyjnych, pracownicy z kilku różnych firm pracują
jednocześnie, pracodawcy mają obowiązek współpracować
przy realizacji postanowień dotyczących bezpieczeństwa i
ochrony zdrowia. Są zobligowani do konsultowania za sobą
działań podejmowanych w celu ochrony pracowników. Do
prac konserwacyjnych zalicza się również sprzątanie.

1.2. W przypadku udzielania zleceń obcym firmom, w

szczególności dotyczących prac konserwacyjnych,
pracodawcy mają obowiązek współpracować przy
przeprowadzaniu analizy ryzyka, ustalaniu i realizacji
działań podejmowanych w celu ochrony pracowników.