1. Rycina przedstawia modele nab∏onków.

Zaproponuj kryterium podzia∏u nab∏onków przedstawionych na schematach.
Na wybranym przyk∏adzie nab∏onka wyka˝ zwiàzek widocznej na rysunku jednej cechy bu-
dowy nab∏onka z jego funkcjà.

Biologia

Poziom podstawowy

jednowarstwowy p∏aski

jednowarstwowy szeÊcienny

jednowarstwowy walcowaty

jednowarstwowy wielorz´dowy

wielowarstwowy p∏aski

2

pkt

B i o l o g i a . P o z i o m p o d s t a w o w y

Z A D A N I A T E S T O W E . P R Ó B N A M A T U R A Z O P E R O N E M I „ G A Z E T Ñ W Y B O R C Z Ñ ”

■

B i o l o g i a . P o z i o m p o d s t a w o w y

2. Jest mikroelementem wchodzàcym w sk∏ad wielu barwników wa˝nych dla ˝ycia organizmów,
na przyk∏ad hemoglobiny. Jego niedobór wywo∏uje u ludzi anemi´.
Podaj nazw´ opisanego mikroelementu. Wymieƒ dwa pokarmy, które dla cz∏owieka sà jego
podstawowym êród∏em.

3. Schemat przedstawia dzia∏anie glukagonu i insuliny.

Zanalizuj schemat i oceƒ poprawnoÊç poni˝szych stwierdzeƒ, wpisujàc obok nich litery:
P – prawda lub F – fa∏sz.

GLUKAGON

pobudza rozk∏ad glikogenu

w wàtrobie;

zwi´ksza mobilizacj´

rezerw t∏uszczowych;

pobudza syntez´ glukozy

z innych zwiàzków organicznych

skutek

podwy˝szenie st´˝enia

glukozy we krwi

skutek

obni˝enie st´˝enia

glukozy we krwi

INSULINA

zwi´ksza wychwytywanie

glukozy z krwi;

pobudza syntez´ glikogenu

w wàtrobie i mi´Êniach;

pobudza magazynowanie t∏uszczów

+

+

przyczyna

przyczyna

komórki

komórki

ocena

a

Komórki typu a wysp Langerhansa produkujà i wydzielajà do krwi insulin´, komórki ty-
pu b zaÊ – glukagon.

b

Wzrost st´˝enia glukozy we krwi pobudza komórki b do produkcji i wydzielania insu-
liny do krwi.

c

Insulina wywo∏uje w wàtrobie glikogenoliz´, co obni˝a st´˝enie glukozy we krwi.

d

Zadaniem glukagonu jest ochrona organizmu przed skutkami spadku poziomu gluko-
zy mi´dzy posi∏kami.

2

pkt

3

pkt

Z A D A N I A T E S T O W E . P R Ó B N A M A T U R A Z O P E R O N E M I „ G A Z E T Ñ W Y B O R C Z Ñ ”

■

B i o l o g i a . P o z i o m p o d s t a w o w y

4. Za chorob´ zawodowà uznaje si´ chorob´ powsta∏à pod wp∏ywem wykonywanej pracy lub
pod wp∏ywem warunków, w jakich t´ prac´ wykonywano.
Tabela obrazuje zachorowalnoÊç na choroby zawodowe narzàdu ruchu w Polsce w latach 1995–2002,
spowodowane sposobem wykonywania pracy i nadmiernym przecià˝eniem.

Przedstaw dane zawarte w tabeli
w postaci wykresu. Podaj jednà
prawdopodobnà przyczyn´ spadku
liczby zachorowaƒ w Polsce na cho-
roby zawodowe uk∏adu ruchu.

5. Uzupe∏nij tabel´, porównujàc lewà komor´ serca z prawym przedsionkiem. Wykorzystaj
poni˝sze okreÊlenia (ka˝dego mo˝esz u˝yç kilkakrotnie).
1 – du˝a, 2 – 120–200 mmHg, 3 – 4–5 mmHg, 4 – 0,11 s, 5 – 0,32 s, 6 – do lewej komory serca,
7 – do prawej komory serca, 8 – ma∏a, 9 – do aorty, 10 – do przedsionka lewego

6. Rycina przedstawia schemat budowy uk∏adu roz-
rodczego m´˝czyzny.
Zaznacz na schemacie:
X – miejsce produkcji testosteronu,
Y – narzàd s∏u˝àcy do kopulacji,
Z – narzàd, w którym zachodzi spermatogeneza.
Podaj nazw´ jednego ze wskazanych narzàdów.

Przedsionek prawy

Komora lewa

GruboÊç warstwy mi´Êniowej Êciany

CiÊnienie krwi

Kierunek pompowanej krwi

D∏ugoÊç skurczu

Lata

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

Liczba
zachorowaƒ

315

274

322

284

239

172

124

93

3

pkt

4

pkt

4

pkt

Z A D A N I A T E S T O W E . P R Ó B N A M A T U R A Z O P E R O N E M I „ G A Z E T Ñ W Y B O R C Z Ñ ”

■

B i o l o g i a . P o z i o m p o d s t a w o w y

7. Uporzàdkuj przedstawione etapy rozwoju nowotworu, wpisujàc w wolne miejsca cyfry
od 1 do 7.

————

– tworzenie przerzutów

————

– mutacja

————

– dzia∏anie czynników kancerogennych

————

– migracja

————

– angiogeneza

————

– przerastanie zdrowych tkanek

————

– intensywne mitozy zmienionych komórek

U˝ywajàc jednego argumentu, uzasadnij koniecznoÊç wykonywania badaƒ kontrolnych
piersi u kobiet.

8. Rysunki A i B przedstawiajà zmian´ wielkoÊci êrenicy oka cz∏owieka podczas obserwacji obiektów
w ró˝nym nat´˝eniu Êwiat∏a.
Podpisz elementy oka wskazane na rysunku A i uzupe∏nij rysunek B.

9. Rycina przedstawia schemat ∏uku odruchowego.

Êwiat∏o rozproszone o ma∏ym nat´˝eniu

Êwiat∏o intensywne skierowane na oko

A

B

receptor
w skórze

efektor

(mi´sieƒ)

nerw
rdzeniowy

neuron
poÊredniczàcy

rogi tylne
(grzbietowe)

rogi przednie
(brzuszne)

rdzeƒ
kr´gowy

1

2

3

4

5

bodziec, na przyk∏ad nag∏e
dotkni´cie przedmiotu

reakcja – szybki mimowolny
skurcz odpowiedniego
mi´Ênia

3

pkt

2

pkt

2

pkt

Z A D A N I A T E S T O W E . P R Ó B N A M A T U R A Z O P E R O N E M I „ G A Z E T Ñ W Y B O R C Z Ñ ”

■

B i o l o g i a . P o z i o m p o d s t a w o w y

Podaj nazwy elementów ∏uku odruchowego oznaczonych cyframi 2 i 4. Strza∏kami zaznacz
na schemacie kierunek przebiegu impulsu nerwowego.

2 –

—————————————————————————————

4 –

—————————————————————————————

10. Nab∏onek jednowarstwowy walcowaty tworzà wysokie komórki o kszta∏cie nieregularnych gra-
niastos∏upów. Ich jàdra znajdujà si´ w spodniej warstwie cytoplazmy, niewiele ponad b∏onà pod-
stawnà. W jelicie cienkim komórki nab∏onka majà du˝à liczb´ cieniutkich wypustek cytoplazmatycz-
nych zwanych mikrokosmkami.
Wykonaj schematyczny rysunek opisanego powy˝ej nab∏onka. WyjaÊnij zwiàzek budowy
nab∏onka z pe∏nionà funkcjà.

11. Szczepienia ochronne polegajà na podawaniu osobom zdrowym preparatów zawierajàcych
os∏abione lub martwe patogeny, bàdê ich spreparowane toksyny. Dzi´ki temu nast´puje uodpornie-
nie organizmu bez koniecznoÊci kontaktu z patogenem.
Na podstawie powy˝szej informacji ustal, czy reakcja obronna organizmu na szczepionk´ jest
typu swoistego czy nieswoistego. Uzasadnij s∏usznoÊç swojego wyboru jednym argumentem.

12. Rycina przedstawia schemat szkieletu koƒczyny górnej prawej.
Podaj nazwy koÊci oznaczonych literami X, Y i Z oraz okreÊl rol´
koÊci oznaczonej literà Z.

X – ___________________________ Y – ___________________________

Z – ___________________________

4

pkt

2

pkt

3

pkt

Z

X

Y

Z A D A N I A T E S T O W E . P R Ó B N A M A T U R A Z O P E R O N E M I „ G A Z E T Ñ W Y B O R C Z Ñ ”

■

B i o l o g i a . P o z i o m p o d s t a w o w y

13. Wykres przedstawia podstawowe zale˝noÊci cieplne u ró˝nych typów zwierzàt.
Wybierz krzywà przedstawiajàcà za-
le˝noÊci temperatury cia∏a cz∏owieka
od temperatury otoczenia i uzasad-
nij swój wybór, podajàc jeden argu-
ment.

Wstaw znak + obok dwóch zdaƒ prawid∏owo opisujàcych reakcj´ organizmu cz∏owieka na
wzrost temperatury Êrodowiska.

14. Szkielet cz∏owieka sk∏ada si´ z oko∏o 206 koÊci.
PodkreÊl cztery funkcje szkieletu.
a) jest magazynem soli mineralnych
b) jest narzàdem krwiotwórczym
c) stanowi cz´Êç czynnà narzàdu ruchu
d) jest cz´Êcià biernà narzàdu ruchu
e) ochrania narzàdy wewn´trzne
f) transportuje produkty metabolizmu
g) bierze udzia∏ w termoregulacji

15. Z poni˝szych okreÊleƒ wybierz w∏aÊciwe
i podpisz wskazane na schemacie elementy koÊci
udowej. Podaj, z jakiej tkanki kostnej – zbitej czy
gàbczastej – zbudowane sà trzony koÊci.
trzon, nasada bli˝sza, chrzàstka stawowa, chrzàstka
nasadowa, okostna

a

Wzrasta poziom hormonów tarczycy.

b

Spada poziom hormonów tarczycy.

c

Rozszerzajà si´ skórne naczynia krwionoÊne.

d

Zw´˝ajà si´ naczynia krwionoÊne skóry.

e

Wyst´puje dr˝enie mi´Êni.

–––––––––––––––––––––––––

–––––––––––––––––––––––––

–––––––––––––––––––––

–––––––––––––––––––––––––

–––––––––––––––––––––––––

a

c

b

temperatura organizmu

temperatura otoczenia

obni˝enie temperatury
podczas snu letniego
(estywacji)

obni˝enie tempera-
tury podczas snu
zimowego
(hibernacji)

3

pkt

2

pkt

3

pkt

Z A D A N I A T E S T O W E . P R Ó B N A M A T U R A Z O P E R O N E M I „ G A Z E T Ñ W Y B O R C Z Ñ ”

■

B i o l o g i a . P o z i o m p o d s t a w o w y

16. Âlinianki wytwarzajà Êlin´, która w 99% sk∏ada si´ z wody oraz
mucyny, jonów, lizozymu i amylazy Êlinowej.
Podaj nazw´ jednej ze wskazanych na rycinie Êlinianek oraz
przedstaw rol´ sk∏adnika Êliny wybranego spoÊród podkre-
Êlonych.

17. Rycina przedstawia budow´ plemnika.
Podpisz wskazane elementy oraz wyka˝
zwiàzek budowy plemnika z pe∏nionà funk-
cjà, przytaczajàc dwa argumenty.

A –

———————————––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

B –

———————————––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

C –

———————————––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

17. Na rysunku przedstawiono niektóre narzàdy tworzàce drogi oddechowe.
Podaj nazwy narzàdów oznaczonych na sche-
macie literami a, b, c. Wymieƒ jednà funkcj´
pe∏nionà przez narzàd a.

A –

———————————––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

B –

———————————––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

C –

———————————––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

A

B

C

A

B

C

b

a

c

2

pkt

4

pkt

2

pkt

Z A D A N I A T E S T O W E . P R Ó B N A M A T U R A Z O P E R O N E M I „ G A Z E T Ñ W Y B O R C Z Ñ ”

■

B i o l o g i a . P o z i o m p o d s t a w o w y

19. Preparaty witaminowe za˝ywa si´ w celu poprawienia stanu zdrowia organizmu, jednak nad-
u˝ywanie ich mo˝e wywo∏ywaç efekt odwrotny do zamierzonego. Witaminy i minera∏y przyjmowa-
ne w zbyt du˝ych iloÊciach mogà si´ kumulowaç i zak∏ócaç prawid∏owà prac´ organizmu. Dotyczy
to zw∏aszcza witamin rozpuszczalnych w t∏uszczach. Dobrze zbilansowana dieta zapewnia pokrycie
dziennego zapotrzebowania na witaminy.

(Na podstawie: Czarniewicz-Kamiƒska A.

Witaminowy zawrót g∏owy.

„Moda na Zdrowie” 12/2004)

Uzupe∏nij tabel´, wpisujàc nazwy dwóch wybranych awitaminoz.

Przedstaw i dwoma argumentami uzasadnij swojà opini´ na temat za˝ywania preparatów
witaminowych.

20. Przedstaw dane zawarte w tabeli w postaci wykresu liniowego.

Witamina

Skutki przedawkowania

Awitaminoza

A

powi´kszenie wàtroby, nadmierna pobudliwoÊç,
bóle g∏owy, os∏abienie, choroby skóry, uszkodzenie
koÊci, pogorszenie ostroÊci wzroku

C

biegunki, kamica nerkowa

D

bóle g∏owy, os∏abienie, zmniejszenie masy cia∏a,
odk∏adanie wapnia w nerkach, mi´Êniach i p∏ucach,
zmiany w sercu

Produkt
spo˝ywczy

Przybli˝one spo˝ycie jednego mieszkaƒca w poszczególnych latach (w kg/rok)

1950

1960

1970

1975

1980

1985

1990

1994

Mas∏o

5

5

6

7

8,5

8

7,5

4

T∏uszcze
roÊlinne

6

6

6,5

7

7

8

8

12

3

pkt

4

pkt

Z A D A N I A T E S T O W E . P R Ó B N A M A T U R A Z O P E R O N E M I „ G A Z E T Ñ W Y B O R C Z Ñ ”

■

B i o l o g i a . P o z i o m p o d s t a w o w y

Na podstawie powy˝szych danych okreÊl tendencj´ zmian w strukturze spo˝ycia mas∏a
i t∏uszczów roÊlinnych oraz podaj jednà prawdopodobnà przyczyn´ tej tendencji.

21. Tabela przedstawia zawartoÊç DNA w jàdrach ró˝nych typów komórek cz∏owieka.

(Na podstawie: Gajewski W.

Genetyka ogólna i molekularna. Warszawa 1980)

Przedstaw dane zawarte w tabeli w po-
staci diagramu s∏upkowego oraz wyjaÊnij
ró˝nic´ w iloÊci DNA mi´dzy komórkà wà-
trobowà a plemnikiem.

Wàtroba

Erytrocyt

IloÊç DNA (10

–12

g)

Typ komórki

Âledziona

Plemnik

2,56

0

2,54

1,26

3

pkt

Z A D A N I A T E S T O W E . P R Ó B N A M A T U R A Z O P E R O N E M I „ G A Z E T Ñ W Y B O R C Z Ñ ”

■

B i o l o g i a . P o z i o m p o d s t a w o w y

22. SpoÊród 46 chromosomów znajdujàcych si´ w komórkach cz∏owieka p∏eç dziecka jest okreÊla-
na przez pojedynczà par´ chromosomów – chromosomy p∏ci. Komórki somatyczne m´˝czyzn za-
wierajà dwa ró˝ne chromosomy p∏ci X i Y, a komórki somatyczne kobiet – dwa chromosomy X.
OkreÊl prawdopodobieƒstwo przyjÊcia na Êwiat córki w rodzinie majàcej dwóch synów. Od-
powiedê uzasadnij odpowiednià krzy˝ówkà.

23. Uporzàdkuj przedstawione poni˝ej etapy tworzenia bakterii transgenicznej, wpisujàc
cyfry od 1 do 5, oraz wyjaÊnij, co to sà „lepkie koƒce”.

————

– transformacja komórki bakteryjnej

————

– ∏àczenie fragmentów DNA dawcy i DNA wektora majàcych lepkie koƒce

————

– namna˝anie zmienionych bakterii na odpowiednich po˝ywkach

————

– wnikanie wektora do komórki bakteryjnej

————

– ci´cie enzymem restrykcyjnym DNA dawcy i DNA wektora

24. Przyporzàdkuj nazw´ choroby genetycznej do jej charakterystyki. WÊród wymienionych
chorób podkreÊl dwie sprz´˝one z p∏cià.
A – anemia sierpowata
B – alkaptonuria
C – hemofilia
D – albinizm
E – plàsawica Huntingtona
F – daltonizm

4

pkt

2

pkt

3

pkt

Z A D A N I A T E S T O W E . P R Ó B N A M A T U R A Z O P E R O N E M I „ G A Z E T Ñ W Y B O R C Z Ñ ”

■

B i o l o g i a . P o z i o m p o d s t a w o w y

————

– w skórze, w∏osach i t´czówce oka melanina niemal nie wyst´puje

————

– choroba spowodowana mutacjà w genie kodujàcym jeden z ∏aƒcuchów hemoglobiny;

krwinki czerwone zmieniajà kszta∏t i majà tendencj´ do rozpadania; osobniki heterozygo-
tyczne sà odporne na zaka˝enie malarià

————

– choroba wywo∏ana przez dominujàcy gen autosomalny; objawia si´ w wieku 35–45 lat za-

burzeniami w funkcjonowaniu uk∏adu nerwowego, drgawkami g∏owy, ràk i nóg

25. Z dwóch nici DNA tylko pasmo matrycowe zawiera informacj´, drugie – pasmo kodujàce – nie
zawiera ˝adnej instrukcji i pe∏ni rol´ stabilizujàcà.
Do podanego fragmentu pasma matrycowego dopisz brakujàcà komplementarnà niç oraz
sekwencj´ mRNA.
Pasmo matrycowe DNA: T G A C T A G A A C T T G G G A T C

Pasmo kodujàce DNA:

——————————————————————

mRNA:

——————————————————————

26. Klonowanie to inaczej tworzenie identycznych kopii orygina∏u. Klonowanie organizmów wy˝-
szych mo˝na przeprowadzaç na dwa sposoby. Pierwszy polega na wykorzystaniu komórek zarod-
ka, zanim zdà˝à si´ zró˝nicowaç – to tak zwane klonowanie poziome. Drugi sposób – klonowanie
pionowe – rozpoczyna si´ od pobrania z organizmu dawcy dojrza∏ej komórki, a nast´pnie sk∏onie-
nia jej g∏odem do reaktywacji uÊpionych genów. Nast´pnie z komórki jajowej biorcy usuwa si´ jà-
dro komórkowe i zast´puje przygotowanym wczeÊniej jàdrem dawcy. Jajo mo˝na zmusiç do roz-
woju za pomocà impulsu elektrycznego, a nast´pnie implantowaç matce zast´pczej. Nie jest to
jednak ∏atwe. Owc´ Dolly uda∏o si´ sklonowaç w 277 próbie.
Korzystajàc z powy˝szego tekstu, narysuj schemat przedstawiajàcy etapy klonowania pio-
nowego.

2

pkt

2

pkt

Z A D A N I A T E S T O W E . P R Ó B N A M A T U R A Z O P E R O N E M I „ G A Z E T Ñ W Y B O R C Z Ñ ”

■

B i o l o g i a . P o z i o m p o d s t a w o w y

27. Wska˝ dwa zdania zawierajàce b∏´dne informacje i uzasadnij swój wybór.
a) Jedna z p´tli tRNA zawiera sekwencj´ trzech nukleotydów zwanà antykodonem.
b) Chromosomy homologiczne w procesie mitozy tworzà pary, mi´dzy którymi mo˝e zachodziç
zjawisko

crossing-over.

c) Pierwsze prawo Mendla zwane jest prawem niezale˝nej segregacji alleli.
d) Zwijanie j´zyka w tràbk´ i ciemna barwa oczu sà cechami dominujàcymi u cz∏owieka.
e) Proporcje fenotypów w pokoleniu F

2

w stosunku 3:1 Êwiadczà o wyst´powaniu dominacji zupe∏nej.

28. Potencjalnie dziedziczne zmiany materia∏u genetycznego nazywamy mutacjami. Mutacje mo-
gà zachodziç samorzutnie lub pod wp∏ywem mutagenów. Mogà dotyczyç genu, chromosomu lub
genomu.
WyjaÊnij, na czym polega mutacja chromosomowa przedstawiona na schemacie i wymieƒ
trzy mutageny.

29. Rysunek przedstawia sposób upakowania DNA w chromosomie.
Opisz rysunek, u˝ywajàc nast´pujàcych poj´ç: DNA, bia∏ka histonowe, niç chromatynowa,
chromatyda.

B I O L O G I C Z N Y

B I O L O G I C Z

N Y

4

pkt

3

pkt

2

pkt

Z A D A N I A T E S T O W E . P R Ó B N A M A T U R A Z O P E R O N E M I „ G A Z E T Ñ W Y B O R C Z Ñ ”

■

B i o l o g i a . P o z i o m p o d s t a w o w y

30. Informacja biologiczna jest zapisana w czàsteczce DNA w postaci sekwencji zasad. Sposób wy-
korzystania informacji okreÊlany terminem „g∏ówny dogmat”, zaproponowany po raz pierwszy
przez Francisa Cricka, polega na jej przep∏ywie od DNA do RNA i dalej do bia∏ka tylko w jednym kie-
runku. Wyjàtek od tej regu∏y stwierdzono u retrowirusów.

1 2

DNA

RNA

bia∏ko

3

Podaj nazwy dwóch procesów spoÊród oznaczonych cyframi 1, 2 i 3.

31. Schemat przedstawia dziedziczenie grup krwi
w pewnej rodzinie.
Ustal genotyp dziadków, matki i wnuczàt.

32. Wska˝ dwa podpunkty, w których przedstawiono cechy anatomiczne swoiste dla cz∏o-
wieka.
a) udzia∏ przepony w wentylacji p´cherzykowatych p∏uc
b) koƒczyny pi´ciopalczaste z przeciwstawnym kciukiem i p∏askimi paznokciami
c) wygi´cia przednio-tylne kr´gos∏upa (lordozy i kifozy)
d) silnie rozwini´ty mózg wykazujàcy podzia∏ funkcjonalny obu pó∏kul
e) porozumiewanie si´ za pomocà mowy artyku∏owanej – przekazywanie poj´ç abstrakcyjnych
f) wykszta∏canie si´ w rozwoju zarodkowym ∏o˝yska typu omoczniowego

33. Czàsteczki RNA sà syntetyzowane przez enzymy zwane polimerazami RNA, które jako matryce
wykorzystujà DNA. Dwie nici helisy DNA sà nazywane odpowiednio nicià matrycowà i nicià niema-
trycowà lub kodujàcà, sensownà. RNA powstaje na nici matrycowej i ma sekwencj´ niematrycowej
nici DNA.

DNA

3’

G-C-C-A-T-T-T-C-G-A-A-T

5’

niç X

5’

C-G-G-T-A-A-A-G-C-T-T-A

3’

niç Y

RNA

5’

C-G-G-U-A-A-A-G-C-U-U-A

3’

Wska˝ niç matrycowà i podaj liczb´ kodowanych przez nià aminokwasów.

I

A

i

I

B

i

A

B

AB

0

A

0

A, B, 0, AB
– grupy krwi

1

pkt

3

pkt

2

pkt

2

pkt

Z A D A N I A T E S T O W E . P R Ó B N A M A T U R A Z O P E R O N E M I „ G A Z E T Ñ W Y B O R C Z Ñ ”

■

B i o l o g i a . P o z i o m p o d s t a w o w y

34. Za ∏ysienie rozpoczynajàce si´ od utraty w∏osów na czubku g∏owy odpowiada pojedynczy gen
o dwóch allelach: B i b. Osoby b´dàce homozygotami BB ∏ysiejà przedwczeÊnie, a b´dàce homo-
zygotami bb nie ∏ysiejà. Fenotyp osób heterozygotycznych Bb ró˝ni si´ w zale˝noÊci od p∏ci – m´˝-
czyêni ∏ysiejà, a kobiety nie, zale˝nie od wp∏ywu hormonów.
Na podstawie powy˝szej informacji sporzàdê tabel´ dotyczàcà ekspresji genów ∏ysienia
u kobiet i u m´˝czyzn.

Ustal dwa prawdopodobne genotypy rodziców ∏ysego m´˝czyzny i jego siostry o normal-
nych w∏osach.

35. Kod genetyczny opisuje, w jaki sposób sekwencja zasad kwasu nukleinowego zostanie prze-
kszta∏cona w sekwencj´ aminokwasów podczas biosyntezy bia∏ka.
Po∏àcz wybrane cechy kodu z ich krótkim wyjaÊnieniem, wpisujàc odpowiednie litery
w kratki paska odpowiedzi.
A – trójkowy
B – niezachodzàcy
C – bezprzecinkowy
D – jednoznaczny
E – kolinearny
F – zdegenerowany (nadmiarowy)

1 – jeden aminokwas mo˝e byç kodowany przez kilka trójek
2 – dana trójka nukleotydów koduje tylko jeden rodzaj aminokwasu
3 – aminokwasy sà kodowane przez triplety zasad zwane kodonami
4 – kodony u∏o˝one sà liniowo

WyjaÊnij, na czym polega uniwersalnoÊç kodu genetycznego.

1

2

3

4

3

pkt

2

pkt

Z A D A N I A T E S T O W E . P R Ó B N A M A T U R A Z O P E R O N E M I „ G A Z E T Ñ W Y B O R C Z Ñ ”

■

B i o l o g i a . P o z i o m p o d s t a w o w y

36. Ustal, co nale˝y wpisaç w rubrykach oznaczonych literami A, B, C.

A –

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

B –

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

C –

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

37. Biotechnologia umo˝liwia Êwiadome wykorzystanie potencja∏u biologicznego ˝ywych organi-
zmów do przemys∏owej produkcji dóbr po˝àdanych przez cz∏owieka.
Nowoczesna biotechnologia rozwija si´, korzystajàc z odkryç wielu nauk biologicznych i najnow-
szych osiàgni´ç techniki.
Uzasadnij twierdzenie, ˝e biotechnologia jest jednà z najstarszych ga∏´zi gospodarki i na-
dziejà XXI wieku. Podaj dwa argumenty.

38. Âlepot´ na barwy (daltonizm) wywo∏uje allel recesywny cb le˝àcy na chromosomie X. Normal-
ny allel dominujàcy oznaczany jest jako CB. Allel cb jest stosunkowo rzadko spotykany w popula-
cji, wyst´puje raz na oko∏o 40 m´˝czyzn. Objawy daltonizmu u kobiet zdarzajà si´ ze znacznie
mniejszà cz´stoÊcià, mianowicie w oko∏o jednym przypadku na 1600 kobiet.
Oblicz prawdopodobieƒstwo urodzenia si´ dzieci dotkni´tych daltonizmem w potomstwie
m´˝czyzny daltonisty i kobiety nosicielki. Rozwiàzanie zilustruj kwadratem Punnetta.

Nazwa choroby

Defekt/objawy

Sposób dziedziczenia

B

zaburzenia w wydzielaniu

barwnika skóry, oczu itd.

recesywna autosomalna

Choroba Huntingtona

zaburzenia ruchu, ot´pienie

A

Hemofilia

C

recesywna sprz´˝ona z p∏cià

2

pkt

2

pkt

3

pkt

Z A D A N I A T E S T O W E . P R Ó B N A M A T U R A Z O P E R O N E M I „ G A Z E T Ñ W Y B O R C Z Ñ ”

■

B i o l o g i a . P o z i o m p o d s t a w o w y

39.

Homo erectus w porównaniu z wczeÊniejszymi formami ludzkimi mia∏ wi´kszy mózg, by∏ znacz-

nie bardziej ruchliwy, polowa∏ w grupach na grubego zwierza, a wi´kszoÊç jego po˝ywienia stano-
wi∏o mi´so. Mieszka∏ w naturalnych jaskiniach, ale potrafi∏ te˝ budowaç lekkie sza∏asy. Udoskonali∏
kamienne narz´dzia. Jego najwi´kszym osiàgni´ciem by∏a umiej´tnoÊç wykorzystywania ognia.
WyjaÊnij, podajàc dwa przyk∏ady, jakie korzyÊci odniós∏ cz∏owiek wyprostowany dzi´ki
umiej´tnoÊci pos∏ugiwania si´ ogniem.

40. Schemat przedstawia par´ chromosomów homologicznych.
Opisz go, u˝ywajàc poni˝szych poj´ç.
1 – satelita
2 – centromer
3 – allele jednego genu
4 – stan heterozygotyczny
5 – stan homozygotyczny

WyjaÊnij, co to sà chromosomy homologiczne.

41. Uzupe∏nij tabel´, dopisujàc przyczyn´ bàdê skutek zjawiska.

A

B

B

a

E

g

g

e

Przyczyna

Skutek

A

spadek st´˝enia o∏owiu w powietrzu wzd∏u˝
autostrady

B

spalanie paliw zawierajàcych siark´

C

spadek liczebnoÊci i ró˝norodnoÊci p∏azów

2

pkt

3

pkt

3

pkt

Z A D A N I A T E S T O W E . P R Ó B N A M A T U R A Z O P E R O N E M I „ G A Z E T Ñ W Y B O R C Z Ñ ”

■

B i o l o g i a . P o z i o m p o d s t a w o w y

42. Rycina przedstawia piramidy wiekowo-p∏ciowe charakterystyczne dla ró˝nych populacji.

Wska˝ piramid´ charakterystycznà dla populacji rozwijajàcej si´ i uzasadnij swój wybór, po-
dajàc jeden argument.

43. Przedstaw ∏aƒcuch spasania, którego jednym z ogniw jest lis, oraz okreÊl poziom troficz-
ny, do którego lis nale˝y.
WyjaÊnij, dlaczego w naturalnych biocenozach prawie nigdy nie funkcjonujà pojedyncze ∏aƒ-
cuchy troficzne, lecz sieci zale˝noÊci pokarmowych.

44. Stosunki mi´dzy populacjami mogà byç przyjazne, wrogie lub oboj´tne. SpoÊród takich oddzia-
∏ywaƒ wymieniç mo˝na m.in.: a) komensalizm, b) mutualizm, c) protokooperacj´, d) amensalizm, e)
neutralizm.
Dobierz nazwy oddzia∏ywaƒ mi´dzypopulacyjnych do przedstawionych poni˝ej ich charak-
terystyk, wpisujàc w wyznaczone miejsca odpowiednie litery.

————

– konieczne wspó∏˝ycie dwóch populacji oparte na obustronnej korzyÊci

————

– osobniki jednej populacji szkodzà osobnikom innej populacji, same nie czerpiàc z tego

bezpoÊredniej korzyÊci

————

– jedna populacja odnosi korzyÊci, a druga pozostaje oboj´tna

klasy wiekowe

stare

samice

A

B

C

doros∏e

m∏ode

samce

2

pkt

5

pkt

2

pkt

Z A D A N I A T E S T O W E . P R Ó B N A M A T U R A Z O P E R O N E M I „ G A Z E T Ñ W Y B O R C Z Ñ ”

■

B i o l o g i a . P o z i o m p o d s t a w o w y

45. Parki narodowe stanowià najwy˝szà form´ ochrony przyrody. Nadrz´dnym celem parku narodo-
wego jest poznanie i zachowanie ca∏oÊci systemów przyrodniczych danego terenu wraz z warunka-
mi ich funkcjonowania oraz odtwarzanie zniekszta∏conych i zanik∏ych ogniw rodzimej przyrody. Cz´Êç
powierzchni parków narodowych stanowià rezerwaty Êcis∏e. Na pozosta∏ych terenach prowadzone sà
zabiegi gospodarcze, rozwija si´ ruch turystyczny, dzia∏ajà pracownie naukowe i muzea.
Podaj nazwy dwóch innych form ochrony przyrody. Podajàc dwa argumenty, uzasadnij
wy˝szoÊç parków narodowych nad innymi formami ochrony przyrody.

46. Wykres ilustruje zakres tole-
rancji ekologicznej wzgl´dem
temperatury wybranej grupy or-
ganizmów.
Podaj optimum termiczne dla
˝ó∏wia s∏oniowego i wyjaÊnij,
dlaczego zaliczamy go do steno-
biontów.

47. WÊród wymienionych poni˝ej zjawisk podkreÊl dwa majàce pozytywny wp∏yw na stan
Êrodowiska.
a) recesja w przemyÊle wydobywczo-surowcowym oraz w rolnictwie
b) bezrobocie na wsiach prowadzàce do nasilenia si´ k∏usownictwa i zbieractwa
c) po∏o˝enie znacznego nacisku na edukacj´ ekologicznà w szko∏ach i w mediach
d) wyznaczanie tras autostrad wiodàcych przez tereny obiektów chronionych
e) cz´ste traktowanie dzia∏aczy ochroniarskich jako „dziwaków” niezdajàcych sobie sprawy z re-
aliów ekonomicznych

–5 0 +5 +10 +15 +20 +25 +30 +35 +40 +45 +50 +55 +60 +65 +70 +75 +80

ekologiczny wskaênik

„samopoczucia“

Trematomnus

cz∏owiek

˝ó∏w

Triops

e

u

r

ybi

o

nt

oligostenobiont

stenobiont

polistenobiont

x – wartoÊç czynnika Êrodowiskowego

y – ekologiczny wskaênik „samopoczucia”, np. wzrost, prze˝ywalnoÊç, liczebnoÊç

y

3

pkt

2

pkt

2

pkt

Z A D A N I A T E S T O W E . P R Ó B N A M A T U R A Z O P E R O N E M I „ G A Z E T Ñ W Y B O R C Z Ñ ”

■

B i o l o g i a . P o z i o m p o d s t a w o w y

48. Wiciowce

Devescovina ˝yjà w przewodzie pokarmowym termitów. Termity stwarzajà wiciow-

com Êrodowisko ˝ycia i dostarczajà po˝ywienia. Wiciowce zaÊ trawià celuloz´ zawartà w pokarmie
termitów, przez co umo˝liwiajà im jej przyswajanie.
Podaj nazw´ opisanego typu zale˝noÊci mi´dzy populacjami oraz narysuj schemat przed-
stawiajàcy zasady wspó∏˝ycia mi´dzy populacjami termitów i wiciowców.

49. Rycina przedstawia schemat powstawania dziury ozonowej.

Zanalizuj schemat i podaj dwa przyk∏ady dzia∏aƒ cz∏owieka prowadzàce do powstawania
dziury ozonowej. Pos∏ugujàc si´ jednym argumentem, uzasadnij, dlaczego nale˝y przeciw-
dzia∏aç niszczeniu warstwy ozonowej.

ZIEMIA

promieniowanie

wars

twa

ozon

owa

O

3

O

3

O

3

O

2

O

2

O

2

O

2

O

3

O

2

NO

2

NO

2

NO

2

freony

O

3

NO

2

freony

freony

2

pkt

3

pkt

Z A D A N I A T E S T O W E . P R Ó B N A M A T U R A Z O P E R O N E M I „ G A Z E T Ñ W Y B O R C Z Ñ ”

■

B i o l o g i a . P o z i o m p o d s t a w o w y

50. Wska˝ dwa b∏´dne stwierdzenia i uzasadnij swój wybór.
a) W biocenozie mo˝na wyró˝niç cz´Êç samo˝ywnà – fitocenoz´ oraz cudzo˝ywnà – zoocenoz´.
b) Wzrost zag´szczenia populacji prowadzi do nasilenia si´ konkurencji wewnàtrzgatunkowej.
c) Opór Êrodowiska maleje w miar´ wzrostu liczebnoÊci populacji.
d) W populacjach rozwijajàcych si´ najwi´cej jest osobników m∏odych.
e) Rozmieszczenie równomierne jest charakterystyczne dla organizmów ˝yjàcych w ∏awicach.

51. Sukcesja ekologiczna to kierunkowe zmiany zachodzàce w ekosystemie i stopniowo przekszta∏-
cajàce go w inny.
Uporzàdkuj etapy sukcesji jeziora, wpisujàc w odpowiednie miejsca cyfry od 1 do 7.

————

– podmok∏y las

————

– poszerzanie si´ pasa roÊlinnoÊci przybrze˝nej

————

– przekszta∏cenie si´ jeziora w torfowisko

————

– zarastanie powierzchni trawami, turzycami, krzewami i drzewami

————

– zmniejszanie si´ powierzchni lustra wody

————

– przekszta∏cenie si´ jeziora w bagno

————

– odk∏adanie si´ na dnie jeziora coraz grubszych warstw osadów

Podaj nazw´ ostatecznego trwa∏ego stadium ekosystemu.
WyjaÊnij, na czym polega sukcesja pierwotna, i podaj jej przyk∏ad.

52. Dobierz poj´cia do ich definicji, wpisujàc w wyznaczone miejsca odpowiednie litery.
Uzupe∏nij jednà wybranà definicj´, podajàc przyk∏ad.
A – introdukcja
B – synantrop
C – hibernacja
D – estywacja
E – fotoperiodyzm

————

– organizm ˝yjàcy w miejscach zamieszkanych przez ludzi lub w Êrodowiskach znacznie zmie-

nionych przez cz∏owieka

————

– zwolnienie procesów ˝yciowych w okresie zimowym, sen zimowy

————

– wprowadzenie przedstawicieli okreÊlonego gatunku na tereny nieobj´te wczeÊniej are-

a∏em jego wyst´powania

3

pkt

3

pkt

2

pkt

Z A D A N I A T E S T O W E . P R Ó B N A M A T U R A Z O P E R O N E M I „ G A Z E T Ñ W Y B O R C Z Ñ ”

■

B i o l o g i a . P o z i o m p o d s t a w o w y

53. Rycina przedstawia schemat powstawania kwaÊnych deszczy.

Zanalizuj schemat i podaj dwa przyk∏ady dzia∏aƒ cz∏owieka prowadzàce do powstawania
kwaÊnych deszczy. Pos∏ugujàc si´ jednym argumentem, wyjaÊnij, dlaczego drzewa iglaste
sà szczególnie wra˝liwe na kwaÊne deszcze.

54. Schemat przedstawia zale˝noÊci mi´dzy populacjami wyst´pujàcymi w jednym siedlisku.

OkreÊl skutki pokrywania si´ nisz ekologicznych populacji A i B.
WyjaÊnij, dlaczego w jednym siedlisku mogà wyst´powaç ró˝ne populacje.

3

pkt

3

pkt

NO

2

SO

2

w atmosferze

A

B

C

D

siedlisko

A, B, C, D – nisze ekologiczne populacji A, B, C, D

Z A D A N I A T E S T O W E . P R Ó B N A M A T U R A Z O P E R O N E M I „ G A Z E T Ñ W Y B O R C Z Ñ ”

■

B i o l o g i a . P o z i o m p o d s t a w o w y

55. Miejskie wysypisko Êmieci szpeci krajobraz i stwa-
rza wiele niedogodnoÊci dla najbli˝szej okolicy, jest
jednak koniecznoÊcià.
Wska˝ grup´ odpadów, które stanowià w Polsce
najwi´kszy odsetek Êmieci. Zaproponuj i opisz
krótko dwa sposoby zmniejszania iloÊci Êmieci
mo˝liwe do realizacji w gospodarstwach domo-
wych.

56. Po∏àcz definicje poziomów troficznych z poj´ciami, wpisujàc odpowiednie litery w krat-
ki paska odpowiedzi.
1 – organizmy wytwarzajàce z∏o˝one substancje organiczne z prostych zwiàzków nieorganicznych
2 – organizmy rozk∏adajàce szczàtki roÊlinne i zwierz´ce do prostych zwiàzków nieorganicznych
3 – organizmy od˝ywiajàce si´ ˝ywà substancjà organicznà

A – paso˝yty
B – producenci
C – konsumenci
D – roÊliny
E – reducenci
F – detrytusofagi

57. Uczniowie pewnej szko∏y podzielili miasto na sektory, a nast´pnie w ka˝dym sektorze przepro-
wadzili inwentaryzacj´ porostów. Na planie miasta, przy pomocy ustalonych znaków, zaznaczyli
miejsca znalezienia porostów zaliczanych do ró˝nych grup skali porostowej. Na obrze˝ach miasta
stwierdzili wyst´powanie form listkowatych oraz ∏useczkowatych. Na skwerach przewa˝a∏y porosty
skorupiaste, ÊciÊle przylegajàce do kory drzew. W centrum miasta odnotowali nieliczne rosnàce
na tynku i betonie ma∏e plechy misecznicy pospolitej.
OkreÊl cel obserwacji uczniów oraz zaproponuj sposób prezentacji wyników badaƒ.

1

2

3

odpady
organiczne
(38%)

szk∏o (11,5%)

tworzywo
sztuczne
(10%)

papier,
tektura
(9,5%)

metal (8%)

tekstylia (3,5%)

inne (19,5%)

3

pkt

1

pkt

2

pkt

Z A D A N I A T E S T O W E . P R Ó B N A M A T U R A Z O P E R O N E M I „ G A Z E T Ñ W Y B O R C Z Ñ ”

■

B i o l o g i a . P o z i o m p o d s t a w o w y

58. OkreÊl poziomy troficzne:
a) turkucia podjadka

b) dzi´cio∏a

c) sosny

WyjaÊnij, dlaczego w naturalnych biocenozach prawie nigdy nie wyst´pujà pojedyncze ∏aƒ-
cuchy, lecz sieci zale˝noÊci pokarmowych.

59. Wska˝ dwa b∏´dne stwierdzenia i uzasadnij swój wybór.
a) Melioracja polega na nawadnianiu pól i ∏àk.
b) Segregacja Êmieci polega na sortowaniu i rozdzielaniu odpadów do oddzielnych, przeznaczo-
nych do tego celu, pojemników.
c) Rekultywacja to odtworzenie wartoÊci biologicznej zdegradowanych terenów.
d) Recykling polega na wykorzystywaniu surowców wtórnych.
e) Introdukcja to ponowne wprowadzenie gatunku, który na danym terenie wyginà∏.

Podaj, które z wymienionych poj´ç dotyczà zabiegów negatywnie wp∏ywajàcych na Êrodo-
wisko przyrodnicze.

60. Tabela przedstawia zmiany emisji dwutlenku w´gla w latach 1988–1995 w stosunku do PKB
(w % w stosunku do 1988 r.).

(PKB – produkt krajowy brutto)

(Na podstawie:

Agenda 21. Sprawozdanie z realizacji w latach 1992–1996. Rzeczpospolita Polska.

Warszawa 1997)

gał´zie

pieƒ

korzenie

kozulka sosnowa

(chrzàszcz)

kora

drewno

kambium

turkuç podjadek

r´bacz szary

(chrzàszcz)

kr´togłów

wykarczak sosnowy

korowiec sosnowy

(pluskwiak)

dzik

dzi´cioł

choinek szary

(chrzàszcz)

zwójka sosnowa

(motyl)

pajàk

sieciowy

sikorka

igły

pàki

sosna

Rok

1988

1990

1991

1992

1993

1994

1995

Emisja CO

2

100

81,2

82,0

76,7

78,6

73,6

69,8

2

pkt

3

pkt

4

pkt

Z A D A N I A T E S T O W E . P R Ó B N A M A T U R A Z O P E R O N E M I „ G A Z E T Ñ W Y B O R C Z Ñ ”

■

B i o l o g i a . P o z i o m p o d s t a w o w y

Na podstawie danych z tabeli wykonaj wykres liniowy zmian emisji dwutlenku w´gla w la-
tach 1988–1995.

OkreÊl tendencje zmian emisji CO

2

oraz wska˝ prawdopodobnà przyczyn´ tych zmian.