lakiernik 714[03] l1 01 u

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Jan Goworko

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej i ochrony środowiska
714[03].L1.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr inż. Krzysztof Lenkiewicz
mgr Romuald Mazur

Opracowanie redakcyjne:
Jan Goworko

Konsultacja:
mgr. Zenon W. Pietkiwicz

Korekta:

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 714[03].L1.01
Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej
i ochrony środowiska

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Prawna ochrona pracy. Przepisy bezpieczeństwa. Wymagania higieniczno

–

sanitarne

bezpieczeństwa

pracy

oraz

bezpieczeństwa

przeciwpożarowego

lakiernictwie.

Przewidywanie

zagrożeń.

Skaleczenia, oparzenia termiczne. Oparzenia chemiczne. Zatrucia.
Alergie. Uszkodzenia oka i ucha. Choroby psychosomatyczne i nerwice

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.3. Sprawdzian postępów

4.2. Wentylacja i klimatyzacja pomieszczeń pracy. Czynniki szkodliwe,

uciążliwe i niebezpieczne występujące w procesach pracy. Zasady
kształtowania

bezpiecznych

higienicznych

warunków

pracy.

Zabezpieczenie urządzeń napędowych. Bezpieczeństwo pracy przy
urządzeniach elektrycznych

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.3. Sprawdzian postępów

4.3. Środki ochrony indywidualnej i zbiorowej. Bezpieczeństwo pracy przy

urządzeniach pod ciśnieniem

4. 3.1. Materiał nauczania

4. 3.2. Pytania sprawdzające

4. 3.3. Ćwiczenie

4. 3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Zagrożenia pożarowe, zasady ochrony przeciwpożarowej

4. 4.1. Materiał nauczania

4. 4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4. 4.3. Sprawdzian postępów

4.5. Zasady ochrony środowiska na stanowisku pracy. Zabezpieczenie miejsca

wypadku

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.3. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik, który otrzymujesz do rąk, będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy

o przepisach bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz przepisach
ochrony środowiska, a także ułatwi Ci praktyczne wykonywanie czynności z uwzględnieniem
przedmiotowej tematyki.

Poradnik ten zawiera:

−

wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane, abyś
bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−

materiał nauczania, „pigułkę” wiadomości teoretycznych niezbędnych do opanowania
treści jednostki modułowej,

−

zestaw pytań przydatny do sprawdzenia, czy już opanowałeś wiedzę z tej jednostki
modułowej,

−

ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,

−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań i pytań. Pozytywny wynik sprawdzianu
potwierdzi, że dobrze pracowałeś podczas zajęć i że posiadasz wiedzę i umiejętności
z zakresu tej jednostki modułowej,

−

literaturę.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp oraz

instrukcji przeciwpożarowej, wynikających z rodzaju wykonywanych czynności. Przepisy te
poznasz podczas trwania nauki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

714 [03].L1

Fizykochemicze podstawy

lakiernictwa

714 [03].L1.01

Przestrzeganie przepisów bhp

ochrony ppoż. i ochrony

środowiska

714 [03].L1.02

Posługiwanie się

podstawowymi pojęciami

fizykochemicznymi

714 [03].L1.03

Wykonywanie pomiarów

laboratoryjnych

714 [03].L1.04

Rozróżnianie metali i

stopów

714 [03].L1.05

Zapobieganie korozji

metali

714 [03].L1.06

Rozpoznawanie

materiałów lakierniczych i

pomocniczych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś:

−

umieć korzystać z różnych źródeł informacji,

−

znać obowiązujące w miejscu nauki przepisami bhp, ochrony ppoż. i ochrony
środowiska,

−

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii,

−

posiadać zaświadczenie o braku przeciwwskazań do nauki zawodu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś, umieć:

−

zinterpretować podstawowe akty prawne, prawa i obowiązki pracownika oraz
pracodawcy związane z bezpieczeństwem i higiena pracy,

−

dostrzec zagrożenia związane z wykonywaną pracą,

−

wyjaśnić na wybranych przykładach działalności zawodowej zasady bezpiecznej pracy,

−

zastosować procedury udzielania pierwszej pomocy osobom poszkodowanym,

−

zastosować odpowiednie zabezpieczenia miejsca wypadku,

−

zareagować w przypadku zagrożenia pożarowego zgodnie z instrukcją przeciwpożarową,

−

zastosować podręczny sprzęt oraz środki gaśnicze zgodnie z zasadami ochrony
przeciwpożarowej,

−

zastosować zasady ochrony środowiska naturalnego,

−

dobrać i zastosować odzież ochronną oraz środki ochrony indywidualnej we zależności
od prowadzonych prac lakierniczych,

−

przewidzieć i zapobiec zagrożeniom życia i zdrowia pracowników,

−

zastosować zasady bezpiecznej pracy podczas styczności z urządzeniami elektrycznymi i
mechanicznymi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Prawna ochrona pracy. Przepisy bezpieczeństwa. Wymagania

higieniczno – sanitarne i bezpieczeństwa pracy oraz
bezpieczeństwa

przeciwpożarowego

lakiernictwie.

Przewidywanie zagrożeń. Skaleczenia, oparzenia termiczne.
Oparzenia chemiczne. Zatrucia. Alergie. Uszkodzenia oka
i ucha. Choroby psychosomatyczne i nerwice

4. 1.1. Materiał nauczania

Wykaz podstawowych przepisów dotyczących bhp. Przepisy kodeksu pracy.
Celem rozdziału „Prawna ochrona pracy” jest zaprezentowanie podstawowych informacji

w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczących norm prawnych i zawartych w nich
uregulowań szczegółowych obejmujących: prawa i obowiązki stron stosunku pracy
(pracodawcy i pracownika), odpowiedzialność za naruszenie przepisów bezpieczeństwa
i higieny pracy, nadzór nad warunkami pracy, postępowanie w sprawach wypadków przy
pracy i chorób zawodowych oraz świadczeń z tym związanych itp. W rozdziale tym
w skróconej formie przedstawiono także źródła polskiego prawodawstwa.

Podstawy prawne ochrony pracy stanowią przede wszystkim: kodeks pracy i akty

wykonawcze do tej ustawy. Ustanowione prawo nakłada na pracodawcę obowiązek
zapewnienia pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Nieprzestrzeganie
tego prawa skutkuje sankcjami w postaci kar, określonymi w art. 283 kodeksu pracy
i kodeksie karnym. Kodeks pracy nakłada także obowiązki na pracownika, a ich
nieprzestrzeganie zagrożone jest karami porządkowymi, określonymi w kodeksie. Większość
obowiązków pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy została określona
w dziale dziesiątym kodeksu pracy zatytułowanym Bezpieczeństwo i higiena pracy, a także
w dziale ósmym Uprawnienia pracowników związane z rodzicielstwem i w dziale dziewiątym
Zatrudnianie młodocianych.

Podmioty obowiązków w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy
W polskim prawie pracy podmiotami obowiązków w zakresie bezpieczeństwa

i higieny pracy są strony stosunku pracy, tj. pracodawca i pracownik. W dziale dziesiątym
kodeksu pracy przewidziane są też obowiązki w zakresie bhp dla szczególnej grupy
pracowników, jakimi są osoby kierujące pracownikami.

W rozporządzeniu Rady Ministrów w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy

zostały określone obowiązki i uprawnienia służby bhp w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny
pracy.

Prawa i obowiązki pracodawcy określone zostały w dziale dziesiątym kodeksu pracy,

które podaję za ustawą:

Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie

pracy Art. 207.
Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników poprzez zapewnienie
bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć
nauki i techniki. W szczególności pracodawca jest obowiązany:
1) organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2) zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa

i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować
wykonanie tych poleceń,

3) zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez

organy nadzoru nad warunkami pracy,

4) zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.
Pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami są obowiązani znać, w zakresie niezbędnym
do wykonywania ciążących na nich obowiązków, przepisy o ochronie pracy, w tym przepisy
oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.

W razie gdy jednocześnie w tym samym miejscu wykonują pracę pracownicy zatrudnieni

przez różnych pracodawców, pracodawcy ci mają obowiązek (Art. 208):
1) współpracować ze sobą,
2) wyznaczyć koordynatora sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy

wszystkich pracowników zatrudnionych w tym samym miejscu,

3) ustalić zasady współdziałania uwzględniające sposoby postępowania w przypadku

wystąpienia zagrożeń dla zdrowia lub życia pracowników.
Wyznaczenie koordynatora nie zwalnia poszczególnych pracodawców z obowiązku

zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy zatrudnionym przez nich pracownikom.

Obowiązek ciąży na pracodawcy odpowiednio w razie zmiany miejsca, rodzaju i zakresu

prowadzonej działalności, zwłaszcza zmiany technologii lub profilu produkcji, jeżeli zmiana
technologii może powodować zwiększenie zagrożenia dla zdrowia pracowników.
Właściwy inspektor pracy lub właściwy państwowy inspektor sanitarny może zobowiązać
pracodawcę prowadzącego działalność powodującą szczególne zagrożenia dla zdrowia lub
życia pracowników do okresowej aktualizacji informacji.

Szczególną kategorię pracowników stanowią osoby kierujące pracownikami i są one,

zgodnie z art. 212 kodeksu pracy, obowiązane:

−

organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny
pracy

−

dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie
z przeznaczeniem

−

organizować, przygotowywać i prowadzić prace, uwzględniając zabezpieczenie
pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami
związanymi z warunkami środowiska pracy

−

dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenia technicznego,
a także o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie
z przeznaczeniem

−

egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy

−

zapewniać wykonanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad
pracownikami.

Ponadto, zgodnie z art. 207 § 3 kodeksu pracy taka osoba jest obowiązana znać, w zakresie
niezbędnym do wykonywania ciążących na niej obowiązków, przepisy o ochronie pracy,
w tym także przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.
Prawa i obowiązki pracownika w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy

Przepisy art. 211 określają, że przestrzeganie przepisów oraz zasad bezpieczeństwa

i higieny pracy jest podstawowym obowiązkiem pracownika. W szczególności pracownik jest
obowiązany:

−

znać przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu i
instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny
pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek
przełożonych,

−

dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład
w miejscu pracy,

−

stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony
indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem,

−

poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom
lekarskim, a także stosować się do wskazań lekarskich,

−

niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo
zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także inne
osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie,

−

współdziałać z pracodawcą oraz przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących
bezpieczeństwa i higieny pracy (jest to nowy obowiązek w polskim prawie pracy).
Podstawowe wymagania jakie powinny spełniać budynki i pomieszczenia pracy oraz ich

wyposażenie w tym zakresie określone są w ustawie - kodeks pracy. Szczegółowe wymagania
określa w szczególności:

−

rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków
technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. nr 75, poz.
690) stosuje się przy budowie, odbudowie, rozbudowie i nadbudowie budynków po 15
grudnia 2002 r. (po wejściu w życie rozporządzenia).
Rodzaje urządzeń technicznych podlegających dozorowi technicznemu określone są

w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 16 lipca 2002 r. (Dz. U. Nr 120, poz. 1021).

Rozporządzenie w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy określa

między innymi ogólnie obowiązujące przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładach
pracy, w szczególności dotyczące:
1) obiektów budowlanych, pomieszczeń pracy i terenu zakładów pracy,
2) procesów pracy,
3) pomieszczeń i urządzeń higienicznosanitarnych.

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 lipca 2002 r. w sprawie wykazu chorób

zawodowych, szczegółowych zasad postępowania w sprawach zgłaszania podejrzenia,
rozpoznawania i stwierdzania chorób zawodowych oraz podmiotów właściwych w tych
sprawach.

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14 marca 2000 r. w sprawie

bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach transportowych. (Dz. U. z dnia 10
kwietnia 2000 r.)
Rozporządzenie określa:
1) obowiązki pracodawcy dotyczące zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy przy

ręcznych pracach transportowych,

2) wymagania dotyczące organizacji i sposobów wykonywania ręcznych prac

transportowych, z uwzględnieniem wymagań ergonomii,

3) dopuszczalne masy przemieszczanych przedmiotów, ładunków lub materiałów,
4) dopuszczalne wartości sił niezbędne do przemieszczania przedmiotów.

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA

z dnia 14 grudnia 2004 r. zmieniające

rozporządzenie w sprawie karty charakterystyki substancji niebezpiecznej i preparatu
niebezpiecznego

(Dz. U. z 2005 r. Nr 2, poz. 8):

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 1 Wzór karty charakterystyki

1. Identyfikacja substancji/preparatu*
Identyfikacja producenta, importera lub dystrybutora*

2. Skład i informacja o składnikach

3. Identyfikacja zagrożeń
4. Pierwsza pomoc

5. Postępowanie w przypadku pożaru

6. Postępowanie w przypadku niezamierzonego uwolnienia do środowiska

7. Postępowanie z substancją/preparatem* i jej/jego* magazynowanie

8. Kontrola narażenia i środki ochrony indywidualnej

9. Właściwości fizykochemiczne

10. Stabilność i reaktywność

11. Informacje toksykologiczne

12. Informacje ekologiczne

13. Postępowanie z odpadami

14. Informacje o transporcie

15. Informacje dotyczące przepisów prawnych
16. Inne informacje

* Niepotrzebne skreślić.

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 17 czerwca 1998 r. w sprawie

najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia
w środowisku pracy ustala wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń chemicznych
i pyłowych czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. Wartości określone są
w wykazach stanowiących załączniki do rozporządzenia.

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu

odpadów. (Dz. U. z dnia 8 października 2001 r.) określa:
1) katalog odpadów wraz z listą odpadów niebezpiecznych,
2) sposób klasyfikowania odpadów.

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 3 lipca 2002 r. w sprawie wykazu substancji

niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacją i oznakowaniem. (Dz. U. z dnia 14 sierpnia 2002 r.)
ustala się wykaz substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacją i oznakowaniem,
stanowiący załącznik do rozporządzenia.

Rozporządzenie Ministra Zdrowia

z dnia 2 września 2003 r. w sprawie oznakowania

opakowań substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych (Dz. U. z dnia 6
października 2003 r.) reguluje:
1) sposób

oznakowania

opakowań

substancji

niebezpiecznych

preparatów

niebezpiecznych;

2) informacje, które powinien zawierać wniosek do Inspektora do Spraw Substancji

i Preparatów Chemicznych, zwanego dalej "Inspektorem", o uzyskanie zgody na
zastosowanie alternatywnej nazwy rodzajowej.
Oznakowanie może być umieszczone na etykiecie lub bezpośrednio na opakowaniu

substancji niebezpiecznej lub preparatu niebezpiecznego.
Brzmienie

zwrotów

określających

warunki

bezpiecznego

stosowania

substancji

niebezpiecznej lub preparatu niebezpiecznego, jest zwane dalej "zwrotami S”.

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1 grudnia 1998 r. w sprawie

wprowadzenia obowiązku stosowania niektórych Polskich Norm dotyczących bezpieczeństwa

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

i higieny pracy. (Dz. U. z dnia 10 grudnia 1998 r.) wprowadza obowiązek stosowania
Polskich Norm wymienionych w załączniku do rozporządzenia.

Rozporządzenie Ministra Gospodarki

z dnia 22 grudnia 2005 r. w sprawie zasadniczych

wymagań dla urządzeń i systemów ochronnych przeznaczonych do użytku w przestrzeniach
zagrożonych wybuchem

(Dz. U. z dnia 30 grudnia 2005 r.)

Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków
technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. (Dz. U. z dnia 15
czerwca 2002 r.)
USTAWA z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska. (Dz. U. z dnia 20 czerwca
2001 r.)

Wymagania higieniczno – sanitarne i bezpieczeństwa pracy oraz bezpieczeństwa
przeciwpożarowego w lakiernictwie

Kodeks Pracy dla obiektów budowlanych i pomieszczeń pracy stawia następujące

wymagania:

Pracodawca jest obowiązany zapewniać, aby budowa lub przebudowa obiektu

budowlanego, w którym przewiduje się pomieszczenia pracy, była wykonywana na podstawie
projektów uwzględniających wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy, pozytywnie
zaopiniowanych przez uprawnionych rzeczoznawców, zgodnie z odrębnymi przepisami
(Art. 213).

Obiekt budowlany, w którym znajdują się pomieszczenia pracy, powinien spełniać

wymagania dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy.

Przebudowa obiektu budowlanego, w którym znajdują się pomieszczenia pracy, powinna

uwzględniać poprawę warunków bezpieczeństwa i higieny pracy.

Przepisy stosuje się odpowiednio w przypadku, gdy budowa lub przebudowa dotyczy

części obiektu budowlanego, w której znajdują się pomieszczenia pracy.

Pracodawca jest obowiązany zapewniać pomieszczenia pracy odpowiednie do rodzaju

wykonywanych prac i liczby zatrudnionych pracowników (Art. 214).
Pracodawca jest obowiązany utrzymywać obiekty budowlane i znajdujące się w nich
pomieszczenia pracy, a także tereny i urządzenia z nimi związane w stanie zapewniającym
bezpieczne i higieniczne warunki pracy.

Wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy wobec budynków, znajdujących się w nich

pomieszczeń pracy i ich wyposażenia określone są w wielu aktach prawnych oraz normach.
Podstawowe wymagania w tym zakresie określone są w ustawie - kodeks pracy. Szczegółowe
wymagania określają w szczególności:

−

rozporządzenie ministra infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków
technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. nr 75, poz.
690 stosuje się przy budowie, odbudowie, rozbudowie i nadbudowie budynków po 15
grudnia 2002 r. (po wejściu w życie rozporządzenia).
Wymagania dotyczące budynków i ich usytuowania oraz terenu zakładu pracy
Wymagania ogólne
Pomieszczeniami pracy, są to pomieszczenia przeznaczone na pobyt pracowników,

w których wykonywana jest praca. Nie uważa się za przeznaczone na pobyt
pracowników pomieszczeń, w których:

−

łączny czas przebywania tych samych pracowników w ciągu jednej zmiany roboczej jest
krótszy niż 2 godziny, a wykonywane czynności mają charakter dorywczy, bądź praca
polega na krótkotrwałym przebywaniu związanym z dozorem lub konserwacją urządzeń
albo utrzymaniem czystości i porządku,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

mają miejsce procesy technologiczne nie pozwalające na zapewnienie odpowiednich
warunków przebywania pracowników w celu ich obsługi - bez zastosowania środków
ochrony indywidualnej i zachowania specjalnego reżimu organizacji pracy,

−

jest prowadzona hodowla zwierząt, niezależnie od czasu przebywania w nich
pracowników zajmujących się ich obsługą.

Pomieszczenia pracy dzielą się na:

−

pomieszczenia stałej pracy, jeżeli łączny czas przebywania tego samego pracownika
w pomieszczeniu w ciągu jednej doby trwa dłużej niż 4 godziny,

−

pomieszczenia czasowej pracy, jeżeli łączny czas przebywania tego samego pracownika
w pomieszczeniu w ciągu jednej doby trwa od 2 do 4 godzin.
Pracodawca jest obowiązany zapewnić pomieszczenia pracy odpowiednie do rodzaju

wykonywanych prac i liczby zatrudnionych pracowników. Pomieszczenia te i ich
wyposażenie powinny zapewniać bezpieczne i higieniczne warunki pracy.

W pomieszczeniach pracy (przeznaczonych na pobyt pracowników) należy zapewnić:

−

odpowiednie oświetlenie naturalne i sztuczne,

−

urządzenia utrzymujące odpowiednią temperaturę wewnętrzną w okresie ogrzewczym,

−

odpowiednią, do rodzaju prowadzonych prac, wymianę powietrza,

−

zabezpieczenie przed wilgocią,

−

zabezpieczenie przed szkodliwymi wyziewami, gazami, pyłami i promieniowaniem,

−

zabezpieczenie przed uciążliwymi dźwiękami i drganiami,

−

zabezpieczenie przed nadmiernymi stratami i zyskami ciepła, szkodliwymi przewiewami
itp.,

−

właściwą odporność ogniową,

−

warunki do prawidłowej (sprawnej) ewakuacji.
Pomieszczenia pracy, w których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia (np. wysoka

temperatura, hałas, drgania, promieniowanie, gazy, pyły) powinny być szczelnie oddzielone
od innych pomieszczeń higienicznosanitarnych albo powinny być zastosowane inne
rozwiązania zapobiegające przedostawaniu się tych czynników do innych pomieszczeń.
Pomieszczenia stałej pracy nie mogą znajdować się poniżej poziomu otaczającego terenu
chyba, że rodzaj produkcji tego wymaga, np. w rozlewniach win, w chłodniach itp.

Na każdego spośród pracowników jednocześnie zatrudnionych w pomieszczeniu stałej

pracy powinno przypadać co najmniej 13 m

wolnej objętości pomieszczenia oraz 2 m

wolnej powierzchni podłogi nie zajętej przez urządzenia techniczne, sprzęt itp.

Wysokość pomieszczeń stałej pracy, w których nie występują czynniki szkodliwe dla

zdrowia nie powinna być mniejsza niż:

−

3,0 m, jeżeli przebywają w nich więcej niż 4 osoby,

−

2,5 m:

−

jeżeli przebywa w nich nie więcej niż 4 pracowników i na każdego z nich przypada
co najmniej 15 m3 wolnej objętości pomieszczenia,

−

w pomieszczeniu usługowym lub produkcyjnym drobnej wytwórczości mieszczącym
się w budynku mieszkalnym, jeżeli przy wykonywanych pracach nie występują pyły
lub substancje szkodliwe dla zdrowia, hałas nie przekracza dopuszczalnych wartości
poziomu dźwięku w budynkach mieszkalnych (określonych w Polskiej Normie), a na
każdego pracownika przypada co najmniej 15 m3 wolnej objętości pomieszczenia,

−

2,2 m - w dyżurkach, portierniach, kantorach, kioskach ulicznych oraz kioskach
usytuowanych w halach dworcowych, fabrycznych, wystawowych i handlowych, a także
w pomieszczeniu usytuowanym na antresoli otwartej do większego pomieszczenia.

Pomieszczenia stałej pracy, w których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia powinny
mieć wysokość nie mniejszą niż 3,3 m.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wysokość pomieszczeń, w których występują czynniki uciążliwe lub szkodliwe dla zdrowia
(3,3 m) oraz pomieszczeń, w których nie występują takie czynniki (3,0 m) może być obniżona
w stosunku do wymaganej w przypadku zastosowania klimatyzacji oraz po uzyskaniu zgody
państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego.

Wysokość pomieszczenia czasowej pracy nie może być mniejsza niż:

−

2,2 m w świetle, jeżeli w pomieszczeniu nie występują czynniki szkodliwe dla zdrowia,

−

2,5 m w świetle, jeżeli w pomieszczeniu prowadzone są prace mogące powodować
występowanie czynników szkodliwych dla zdrowia.

Przewidywanie zagrożeń. Skaleczenia, oparzenia termiczne. Oparzenia chemiczne.
Zatrucia. Alergie. Uszkodzenia oka i ucha. Choroby psychosomatyczne i nerwice

Zagrożenia są wynikiem szeroko rozumianej działalności człowieka i mają

odzwierciedlenie w przepisach prawnych.
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie
ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy określa:
Prace szczególnie niebezpieczne

Przez prace szczególnie niebezpieczne rozumie się prace, o których mowa

w niniejszym rozdziale, oraz prace określone jako szczególnie niebezpieczne w innych
przepisach dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy lub w instrukcjach eksploatacji
urządzeń i instalacji, a także inne prace o zwiększonym zagrożeniu lub wykonywane
w utrudnionych warunkach, uznane przez pracodawcę jako szczególnie niebezpieczne (§ 80).

Pracodawca jest obowiązany do ustalenia i aktualizowania wykazu prac szczególnie

niebezpiecznych występujących w zakładzie pracy.

Prace przy użyciu materiałów niebezpiecznych

Materiałami niebezpiecznymi w rozumieniu rozporządzenia są w szczególności

substancje i preparaty chemiczne zaliczone do niebezpiecznych, zgodnie z przepisami
w sprawie substancji chemicznych stwarzających zagrożenia dla zdrowia lub życia (§ 91).

Pracodawca jest obowiązany informować pracowników o właściwościach fizycznych,

chemicznych i biologicznych stosowanych w zakładzie pracy materiałów, półfabrykatów
i wyrobów gotowych oraz o ryzyku dla zdrowia i bezpieczeństwa pracowników związanym
z ich stosowaniem, a także o sposobach bezpiecznego ich stosowania oraz postępowania
z nimi w sytuacjach awaryjnych.

Prace na wysokości

Pracą na wysokości w rozumieniu rozporządzenia jest praca wykonywana na

powierzchni znajdującej się na wysokości co najmniej 1,0 m nad poziomem podłogi lub
ziemi.

Do pracy na wysokości nie zalicza się pracy na powierzchni, niezależnie od wysokości,

na jakiej się znajduje, jeżeli powierzchnia ta:
1) osłonięta jest ze wszystkich stron do wysokości co najmniej 1,5 m pełnymi ścianami lub

ścianami z oknami oszklonymi;

2) wyposażona jest w inne stałe konstrukcje lub urządzenia chroniące pracownika przed

upadkiem z wysokości.
Na powierzchniach wzniesionych na wysokość powyżej 1,0 m nad poziomem podłogi

lub ziemi, na których w związku z wykonywaną pracą mogą przebywać pracownicy, lub
służących jako przejścia, powinny być zainstalowane balustrady składające się z poręczy
ochronnych umieszczonych na wysokości co najmniej 1,1 m i krawężników o wysokości co
najmniej 0,15 m. Pomiędzy poręczą i krawężnikiem powinna być umieszczona w połowie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wysokości poprzeczka lub przestrzeń ta powinna być wypełniona w sposób uniemożliwiający
wypadnięcie osób.

Pracodawca jest obowiązany do ustalenia, czy w środowisku pracy występuje czynnik

chemiczny stwarzający zagrożenie oraz do dokonania i udokumentowania oceny ryzyka
zawodowego stwarzanego przez czynnik chemiczny.

Pracodawca jest obowiązany do uzyskania dodatkowej informacji od dostawcy czynnika

chemicznego lub z innych dostępnych mu źródeł, jeżeli jest to niezbędne w celu dokonania
oceny ryzyka zawodowego.
W tych przypadkach, gdy występuje narażenie na kilka czynników chemicznych, należy
ocenić ryzyko stwarzane przez wszystkie czynniki chemiczne łącznie.

Tabela 2 Wzory znaków ostrzegawczych oraz napisy określające ich znaczenie i symbole

Znak ostrzegawczy

Symbol ostrzegawczy

Napisy określające znaczenie znaku

ostrzegawczego

T+

Substancja/preparat/

produkt bardzo toksyczna/y

Substancja/preparat/

produkt toksyczna/y

Substancja/preparat/
produkt szkodliwa/y

Substancja/preparat/

produkt żrąca/y

Substancja/preparat/

produkt drażniąca/y

Substancja/preparat/

produkt niebezpieczna/y dla

środowiska

Substancja/preparat/

produkt wybuchowa/y

Substancja/preparat/

produkt utleniająca/y

Substancja/preparat/

produkt skrajnie łatwo palna/y

Substancja/preparat/

produkt wysoce łatwopalna/y

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Wymień podstawowe akty prawne dotyczące ochrony pracy.
2. Wymień podmioty stosunków pracy w polskim prawie pracy.

3. Jaki dział Kodeksu Pracy w całości dotyczy spraw bhp?
4. Wymień trzy podstawowe obowiązki pracodawcy w dziedzinie bhp.
5. Wymień pięć podstawowych obowiązków pracownika w dziedzinie bhp.
6. Do jakiego wieku pracownika uważa się za młodocianego?
7. Jakie są negatywne oddziaływania hałasu na organizm ludzki?
8. Wymień źródło wymagań prawnych bezpieczeństwa i higieny pracy jakie powinny

spełniać budynki i pomieszczenia pracy oraz ich wyposażenie.

9. Wymień trzy urządzenia podlegające Dozorowi Technicznymi.
10. Wymień trzy dziedziny, w których obowiązują szczegółowe przepisy bezpieczeństwa i

higieny pracy.

11. Jakiego rodzaju instrukcje powinien pracodawca udostępnić pracownikom, wymień

dwie?

12. W jakim dokumencie są opisane najważniejsze właściwości substancji i preparatów

niebezpiecznych?

13. Na podstawie jakiego przepisu są wprowadzone do obowiązkowego stosowania Polskie

Normy dotyczące BHP?

14. Czy istnieje obowiązek prawny udzielenia pierwszej pomocy medycznej?
15. Wymień przepis prawny z którego wynikają podstawowe wymagania przeciwpożarowe

dla obiektów budowlanych.

16. Wymień podstawowy przepis dotyczący ochrony środowiska.
17. Kto powinien zapewnić i utrzymywać odpowiednie warunki bhp w obiektach

i pomieszczeniach pracy.

18. Gdzie znajdziesz wymagania dotyczące bhp w pomieszczeniach i obiektach pracy?
19. Jakie pomieszczenia uznajemy za pomieszczenia stałej pracy?
20. Jakie podstawowe wymagania powinny być zapewnione w pomieszczeniach stałej pracy,

wymień trzy?

21. Jaka wielkość kubatury i powierzchni pomieszczenia powinna być zapewniona na

jednego pracownika?

22. Jaka powinna być wysokość pomieszczeń, w których występują czynniki szkodliwe?
23. Podaj swoimi słowami pojęcie prac szczególnie niebezpiecznych.
24. Jakie wymagania powinien określić pracodawca przy wykonywaniu prac szczególnie

niebezpiecznych?

25. Kto powinien informować pracowników o właściwościach materiałów niebezpiecznych

stosowanych w zakładzie pracy?

26. Jakie wymagania powinny spełniać opakowania służące do przechowywania materiałów

niebezpiecznych?

27. W jakich przypadkach pracodawca powinien podjąć przedsięwzięcia w kierunku

zastąpienia tych procesów innymi?

28. Jakie przedsięwzięcia należy podjąć, jeżeli nie jest możliwe wyeliminowanie procesów z

substancjami niebezpiecznymi?

29. Jakie przedsięwzięcia należy podjąć w przypadku zagrożenia oblania substancjami

żrącymi?

30. Jakie kryterium decyduje o uznaniu pracy za pracę na wysokości?
31. Jakie czynności musi podjąć pracodawca w przypadku występowania w środowisku

pracy czynnika niebezpiecznego?

32. Co to jest czynnik chemiczny stwarzający zagrożenie?
33. Jakie może być oddziaływanie substancji chemicznych na organizm człowieka?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.3. Ćwiczenie

Ćwiczenie 1

Przewidywanie

zagrożeń

bezpieczeństwa

zdrowia

człowieka

podstawie

zidentyfikowanych nieprawidłowości w zakresie bhp i ochrony przeciwpożarowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) Zapoznać się z jedną z niżej wymienionych instrukcji:

−

instrukcja bezpieczeństwa pożarowego,

−

instrukcja technologiczno- ruchowa,

−

instrukcja bhp obowiązująca w lakierni,

2) Przeanalizować istniejące warunki w przedmiotowym zakresie
3) Dokonać porównania stanu faktycznego z wymogami
4) Wskazać zagrożenia wynikające z niespełnienia wymagań

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

instrukcje bezpieczeństwa pożarowego,

−

technologiczno- ruchowa, bhp,

−

materiały piśmienne.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz: TAK NIE

1) podać kilka przepisów prawnych dotyczących zagrożeń

w środowisku pracy?



2) odczytać znaki ostrzegawcze znajdujące się na

opakowaniach?



3) wymienić podstawowe rodzaje zagrożeń ?



4) podać oddziaływanie środków chemicznych na organizm

ludzki?



5) rozróżnić prace wykonywane na wysokości?



6) wymienić zadania pracodawcy w przypadku występowania

czynników niebezpiecznych?



7) wymienić podstawowe przepisy, w których są zawarta wymagania

bhp dla pomieszczeń?



8) wymienić podstawowe wymagania dla pomieszczeń stałej

pracy?



9) wymienić podstawowe -minimalne wymiary pomieszczeń ?



10) odszukać szczegółowe wymagania bhp stawiane pomieszczeniom

pracy?



11) ocenić godność pomieszczeń z podstawowymi wymaganiami bhp?



12) wymienić podstawowe przepisy dotyczące spraw bhp?



13) określić obowiązki pracownika w dziedzinie bhp?



14) wymienić rodzaje instrukcji obowiązujących w lakierni ?



15) wymienić podstawowe obowiązki pracodawcy w dziedzinie bhp?



16) wymienić podstawowy przepis w dziedzinie ochrony środowiska?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Wentylacja i klimatyzacja pomieszczeń pracy.

Czynniki

szkodliwe, uciążliwe i niebezpieczne występujące w procesach pracy.

Zasady

kształtowania

bezpiecznych

higienicznych

warunków pracy. Zabezpieczenie urządzeń napędowych.
Bezpieczeństwo pracy przy urządzeniach elektrycznych

4.2.1. Materiał nauczania

Określenia podstawowe
Obudowa wentylacyjna – obudowa źródła zanieczyszczeń połączona z przewodem odciągu
miejscowego.
Odciąg miejscowy – urządzenie wentylacji miejscowej, powodujące odciąganie powietrza
z miejsca wydzielania się zanieczyszczeń.
Wentylacja – wymiana powietrza w całym pomieszczeniu lub w jego części, mająca na celu
usunięcie powietrza zużytego i zanieczyszczonego i wprowadzenie powietrza zewnętrznego.
Wentylacja naturalna – wymiana powietrza spowodowana działaniem sił natury, np.
konwekcją lub działaniem wiatru.
Wentylacja grawitacyjna – wentylacja naturalna, spowodowana różnicą temperatury
powietrza na zewnątrz i wewnątrz pomieszczenia.
Wentylacja mechaniczna – wymiana powietrza przeprowadzona w sposób z organizowany za
pomocą urządzeń mechanicznych wprawiających powietrze w ruch.
Wentylacja ogólna - wymiana powietrza w całej kubaturze pomieszczenia.
Wentylacja nawiewna – wentylacja polegająca na doprowadzaniu powietrza do
pomieszczenia.
Wentylacja

wywiewna

–

wentylacja

polegająca

odprowadzaniu

powietrza

z pomieszczenia.
Wentylacja nawiewno-wywiewna – wentylacja wywołana jednoczesnym doprowadzaniem
powietrza do pomieszczenia i odprowadzaniem go na zewnątrz.
Wentylacja

miejscowa

–

wymiana

powietrza

obejmująca

określoną

przestrzeń

w pomieszczeniu, stanowisko pracy lub urządzenie produkcyjne.
Wentylacja awaryjna – wentylacja wywiewna mechaniczna stosowana w pomieszczeniach,
gdzie możliwe jest nagłe, niespodziewane wydzielenie się dużych ilości substancji
szkodliwych dla zdrowia lub niebezpiecznych pod względem zagrożenia wybuchowego.

Zasady działania systemów wentylacyjnych

Wentylacja jest zorganizowaną wymianą powietrza w pomieszczeniach, a ponieważ

skutki jej oddziaływania obejmują wszystkich przebywających tam pracowników, jest
uznawana za jeden z najważniejszych środków ochrony zbiorowej. W zależności od
mechanizmów powodujących ruch powietrza wentylację dzieli się na dwie podstawowe
grupy:

−

wentylację naturalną

−

wentylację mechaniczną.

Wentylacja naturalna

Wentylacja naturalna powoduje wymianę powietrza w wyniku działania wiatru na obiekt

budowlany i wskutek ciśnienia grawitacyjnego, wywołanego różnicą temperatury powietrza
na zewnątrz i wewnątrz budynku. Funkcjonowanie wentylacji naturalnej jest uzależnione od
czynników środowiskowych, w dużym stopniu niezależnych od człowieka i mających
charakter przypadkowy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wentylacja mechaniczna

Funkcjonowanie wentylacji mechanicznej jest spowodowane ruchem powietrza

wymuszonym pracą urządzeń mechanicznych, takich jak wentylatory czy strumienice.
Rozróżnia się dwa rodzaje wentylacji mechanicznej:

−

wentylację ogólną

−

wentylacją miejscową.

Wentylacja ogólna

Zadaniem wentylacji ogólnej jest wymiana powietrza w całej objętości wentylowanej

przestrzeni. Rozróżnia się następujące systemy wentylacji mechanicznej ogólnej:

−

wentylację nawiewną

−

wentylację wywiewną

−

wentylację nawiewno-wywiewną.

Wentylacja miejscowa

Wentylacja miejscowa ma za zadanie spowodowanie wymiany powietrza w sposób

zorganizowany w obrębie części kubatury pomieszczenia, stanowiska roboczego lub
urządzenia. Dlatego niezależnie od wentylacji miejscowej wewnątrz pomieszczeń, w których
wydzielają się zanieczyszczenia chemiczne, należy przewidzieć niezależnie działającą
wentylację ogólną. W zależności od sposobu funkcjonowania wentylację miejscową dzielimy
na:

−

nawiewy miejscowe,

−

odciągi miejscowe.
Odciągi miejscowe mają za zadanie uchwycenie zanieczyszczeń powietrza w miejscu ich

emisji i następnie odprowadzenie na zewnątrz pomieszczenia.
W zależności od rozwiązania elementów pochłaniających zanieczyszczone powietrze odciągi
miejscowe dzielimy na:

−

obudowy całkowite,

−

obudowy częściowe,

−

ssawki o różnym kształcie wlotu, z osłonami lub bez,

−

okapy.

Przykład takiego rozwiązania przedstawiono na rys.2

Rys. 2 Ssawka oparta na przegubowym wysięgniku na stanowisku spawania

Urządzenia wentylacyjne muszą one spełniać następujące wymagania ochrony

przeciwwybuchowej i przeciwpożarowej:

−

przewody wentylacyjne wywiewne należy instalować oddzielnie dla każdego
pomieszczenia,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

przewody wentylacyjne powinny być obudowane lub wyposażone w klapy odcinające, w
sposób zapobiegający rozprzestrzenianiu się pożaru,

−

wentylatory wywiewne nie mogą być źródłem iskrzenia, które mogłoby spowodować
zapalenie lub eksplozję substancji palnych i wybuchowych (muszą być w wykonaniu
przeciwwybuchowym).

Wentylacja awaryjna

W pomieszczeniach, w których może nastąpić nagłe wydzielanie się do powietrza dużej

ilości zanieczyszczeń szkodliwych dla zdrowia lub mogących stworzyć zagrożenie wybuchem
lub pożarem, należy zainstalować dodatkową, awaryjną wentylację wywiewną. Uruchomienie
tej wentylacji powinno być możliwe zarówno od wewnątrz jak i z zewnątrz pomieszczenia.

Czynniki szkodliwe, uciążliwe i niebezpieczne występujące w procesach pracy

Czynniki oraz procesy pracy stwarzające szczególne zagrożenie dla zdrowia lub życia

znalazły odzwierciedlenie w przepisach kodeksu pracy.
Pracodawca rejestruje wszystkie rodzaje prac w kontakcie z substancjami, preparatami,
czynnikami lub procesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym lub mutagennym,
określonymi w wykazie, o którym mowa w § 3, a także prowadzi rejestr pracowników
zatrudnionych przy tych pracach.

Pracodawca prowadzi rejestr prac narażających pracowników na działanie szkodliwych

czynników biologicznych oraz rejestr pracowników zatrudnionych przy takich pracach.

Tabela 3 Klasyfikacja zagrożeń zawodowych(według Europejskiego Technicznego Biura Związków

Zawodowych ds. ochrony zdrowia i bezpieczeństwa)

Nazwa czynnika

zagrożenia zawodowego

Wyszczególnienie zagrożeń

1. Czynniki fizyczne

1.1 Przedmioty wprowadzone w

ruch

części wirujące, obiegające, przemieszczające się,
wykonujące ruchy złożone

1.2 Przedmioty poruszające się

swobodnie

przedmioty upadające, toczące się, wywracające się,
będące w poślizgu

1.3 Części oddzielające się

wióry, iskry, odpryski, odłamki, pyły

1.4 Materiały wypływające (ciekłe) płyny, gazy, pary, dymy, mgły
1.5 Zdarzenia uwarunkowane

geomechanicznie

zawalenia, zapadnięcia, osunięcia gruntu, upadki
kamieni

1.6 Niedogodne przestrzenie ruchu
(komunikacyjne)

ciasnota, nieergonomiczne wymiary pomieszczeń,
kolizje

1.7 Niebezpieczne nawierzchnie

(posadzki)

krawędzie, naroża, ostre, spiczaste występy, przedmioty
wystające

posadzek,

nawierzchnie

śliskie,

nawierzchnie narażone na oblodzenie i wysoką
temperaturę

1.8 Niebezpieczna nawierzchnia

stawiania stóp

miejsca śliskie, mokre, oblodzone, zatłuszczone,
zaoliwione,

miejsca

wzniesień,

zagłębienia,

nieporządek, pochyłości

1.9 Warunki utrudnione

miejsca sklejania się, ruchome płaszczyzny, miejsca w
których mogą tworzyć się pętle, zagrożenia odrzutem,
praca pod ziemią, pod wodą , stan nieważkości

1.10 Zagrożenia związane z energią

elektryczną

napięcie dotyku, pole elektryczne, pole magnetyczne,
łuk elektryczny, ładunki elektrostatyczne

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1.11 Zagrożenie pożarowe i

wybuchowe

układy palne, źródła zapalenia, żar, otwarty płomień,
iskry, rozgrzane powierzchnie, mieszaniny wybuchowe,
materiały zapalne, nagromadzenie tlenu

1.12 Nadciśnienie, podciśnienie,

zmiany ciśnienia

sprężone powietrze i gazy techniczne, pary i ciecze pod
ciśnieniem

1.13 Klimat

temperatura,

wilgotność

ruch

powietrza,

promieniowanie cieplne, zanieczyszczenia powietrza,
opady atmosferyczne, mgła, oblodzenie, burze

1.14 Oświetlenie

natężenie oświetlenia, równomierność oświetlenia-
miejscowego i ogólnego, kontrast, pole widzenia,
oślepianie, barwy świetlne, efekt stroboskopowy

1.15 Hałas

hałas stały, okresowy, pulsujący

1.16 Wibracja

miejscowa, ogólna

1.17 Niedostateczna sygnalizacja

sygnały słabe, zakłócenia, sygnały nierozpoznawalne

1.18 Promieniowanie

jonizujące (alfa, beta, gamma), elektromagnetyczne,
podczerwone,

ultrafioletowe,

Promieniowanie

mikrofale, promieniowanie laserowe

2. Zagrożenia chemiczne

2.1 Substancje chemiczne

substancje toksyczne, drażniące, żrące, rakotwórcze,
mutagenne, teratogenne, powodujące alergie

2.2 Reakcje chemiczne

wyzwalające (uwalniające ) substancje, wyzwalające
(uwalniające) energię (reakcje egzotermiczne)

3. Zagrożenia biologiczne

3.1 Żywe komórki

mikroorganizmy, bakterie, wirusy, pleśnie, grzyby,
glony jednokomórkowe, komórki zwierzęce i ludzkie,
kultury tkanek

3.2 Części składowe komórek

komponenty biologiczne, aktywne enzymy, biomasa

3.3 Makroorganizmy

rośliny, zwierzęta

4. Fizyczne i psychiczne czynniki

zagrożenia

4.1 Niewłaściwe obciążenia

fizyczne

brak ruchu, jednostronne obciążenie ciała, nadmierne
obciążenie statyczne i dynamiczne

4.2 Nadmierne obciążenie

psychiczne

Zmęczenie psychiczne, monotonia, stres, psychiczne
przeciążenie

5. Czynniki zagrożenia związane z

organizacją pracy, łącznie z
uwarunkowaniami
socjologicznymi

5.1 System organizacji

regulacja

obowiązków,

zadania,

kompetencje,

organizacja zakładu pracy, organizacja bezpieczeństwa

5.2 Przebieg pracy

Regulacja zadań cząstkowych, przebieg pracy, podział i
przydział robót, struktura pracy, zarządzania zakładu
pracy, instrukcje

5.3 Aspekty socjologiczne

treść pracy, zadania, relacje osobowe, komunikowanie
się, partycypacja, zgodność, współdecydowanie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. Względy osobowe jako czynnik

zagrożenia

brak

kwalifikacji,

umiejętności,

doświadczenia,

biegłość, nastawienie, motywacja, brak predyspozycji
(przydatności) pod względem fizycznym, zdrowotnym,
ograniczenia i przeciwwskazania do wykonywania
określonej pracy, niewystarczające predyspozycje
intelektualne i psychiczne

Zasady kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy

W zakresie profilaktycznej ochrony zdrowia pracodawca:

1) ocenia i dokumentuje ryzyko zawodowe związane z wykonywaną pracą oraz stosuje

niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko,

2) informuje pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą,

oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami (Art. 226 KP),

3) utrzymuje w stanie stałej sprawności urządzenia ograniczające lub eliminujące szkodliwe

dla zdrowia czynniki środowiska pracy oraz urządzenia służące do pomiarów tych
czynników,

4) przeprowadza, na swój koszt, badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia,

rejestrować i przechowywać wyniki tych badań i pomiarów oraz udostępniać je
pracownikom,

5) wykonuje wstępne badania lekarskie (Art. 229).

Pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom odpowiednie urządzenia

higienicznosanitarne oraz dostarczyć niezbędne środki higieny osobistej, a także zapewnić
środki do udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku.
Szkolenie

Minister Edukacji Narodowej zapewnił uwzględnianie problematyki bezpieczeństwa

i higieny pracy oraz ergonomii w programach nauczania w szkołach, po uzgodnieniu zakresu
tej problematyki z Ministrem Pracy i Polityki Socjalnej (Art. 237).
Nie wolno dopuścić pracownika do pracy, do której wykonywania nie posiada on
wymaganych kwalifikacji lub potrzebnych umiejętności, a także dostatecznej znajomości
przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.
Służba bezpieczeństwa i higieny pracy

Pracodawca zatrudniający więcej niż 100 pracowników tworzy służbę bezpieczeństwa

i higieny pracy, zwaną dalej "służbą bhp", pełniącą funkcje doradcze i kontrolne w zakresie
bezpieczeństwa i higieny pracy, zaś pracodawca zatrudniający do 100 pracowników powierza
wykonywanie zadań służby bhp pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy. Pracodawca
posiadający ukończone szkolenie niezbędne do wykonywania zadań służby bhp może sam
wykonywać zadania tej służby, jeżeli:
1) zatrudnia do 10 pracowników albo,
2) zatrudnia do 20 pracowników i jest zakwalifikowany do grupy działalności, dla której

ustalono nie wyższą niż trzecia kategorię ryzyka w rozumieniu przepisów
o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.

Pracodawca zatrudniający więcej niż 250 pracowników powołuje komisję bezpieczeństwa
i higieny pracy, zwaną dalej "komisją bhp", jako swój organ doradczy i opiniodawczy.

Metody eliminacji źródeł zagrożeń spowodowanych obecnością substancji chemicznych

w środowisku pracy.
Usuwanie odpadów

Jednym ze źródeł zagrożenia zdrowia pracowników i środowiska jest niewłaściwe

likwidowanie odpadów chemicznych, powstających w toku procesów technologicznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wszystkie odpady chemiczne oraz opakowania po substancjach szkodliwych powinny

być przechowywane w specjalnych, właściwie oznakowanych pojemnikach.
Usuwanie odpadów toksycznych powinno się odbywać zgodnie z odpowiednimi procedurami
opracowanymi na przykład na podstawie informacji podanych w Kartach Charakterystyk
Substancji Niebezpiecznych. W razie braku możliwości prawidłowego niszczenia odpadów
należy je przekazać do jednostek wyspecjalizowanych w tym zakresie.

Pośrednie metody eliminacji zagrożeń chemicznych
Izolacja stanowisk pracy

Jednym z rozwiązań technicznych eliminujących zagrożenia chemiczne jest izolacja

stanowisk pracy, polegająca na umieszczaniu stanowisk, na których pracownik jest narażony
na działanie substancji niebezpiecznych, w osobnych, specjalnie zabezpieczonych
pomieszczeniach.
Automatyzacja i robotyzacja procesów technologicznych

Przetwórstwo tworzyw sztucznych, nakładanie powłok ochronnych oraz odlewnictwo to

najważniejsze procesy technologiczne, w których są stosowane roboty przemysłowe.
Najbardziej zaawansowana jest obecnie robotyzacja obsługi wtryskarek do tworzyw
sztucznych. Zastosowane roboty w procesie produkcji detali z tworzyw sztucznych metodą
wtrysku wykonują, zamiast człowieka, czynności załadowczo-wyładowcze, czyszczenie
i smarowanie form oraz wyjmowanie gotowych elementów z formy.

Ergonomia jako dziedzina kształtowania bezpiecznych warunków pracy
Jedna ze współczesnych definicji szeroko pojętej ergonomii i zawierająca cel jej działania

brzmi: ergonomia jest dziedziną nauki i praktyki, której celem jest kształtowanie działalności
człowieka - w tym przede wszystkim pracy - odpowiednio do jego fizjologicznych
i psychologicznych właściwości.

Zadania ergonomii
Zadaniem ergonomii w praktyce jest optymalne projektowanie wszystkich elementów

pracy w oparciu o tę wiedzę oraz analiza i ocena istniejących warunków pracy w celu jej
optymalizacji.

Kultura bezpieczeństwa pracy w przedsiębiorstwie

Kulturę bezpieczeństwa można kształtować m.in. przez:

−

postawę kierownictwa (promowanie bezpieczeństwa jako wartości w firmie zapewnianie
odpowiednich środków na bezpieczeństwo),

−

informowanie o ryzyku zawodowym (utrzymywanie świadomości pracowników co do
występujących w pracy zagrożeń oraz sposobów ochrony przed nimi),

−

szkolenia (które polegają na edukacji oraz trenowaniu właściwych zachowań),

−

motywowanie do bezpiecznego zachowania (np. programy modyfikacji zachowań),

−

monitorowanie klimatu bezpieczeństwa,

−

monitorowanie warunków pracy.
Ograniczenie ekspozycji na zagrożenia poprzez niezawodność wyposażenia
Zwiększona niezawodność elementów maszyny ogranicza ekspozycję na zagrożenia,

albowiem zmniejsza częstotliwość zakłóceń, które należy usuwać. Dotyczy to zarówno
systemów przenoszenia mocy (część robocza) jak i systemów sterowania, funkcji
bezpieczeństwa i innych funkcji maszyny. Należy przy tym stosować środki i elementy
związane z bezpieczeństwem (np. czujniki) o znanych parametrach niezawodności.

Ograniczenie ekspozycji na zagrożenia poprzez mechanizację lub automatyzację

ładowania (podawania) lub rozładowywania (usuwania).

Faza podawania lub usuwania materiałów, narzędzi, oprzyrządowania lub innych

elementów jest fazą newralgiczną dla zachowania bezpieczeństwa w procesie obsługi maszyn.
Ocenia się, że ok. 80% wypadków przy pracy ma miejsce w jakiejś fazie transportu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ograniczanie ryzyka przez zastosowanie środków bezpieczeństwa
Zagrożenia, których nie można wyeliminować przez rozwiązania konstrukcyjne, należy

nadzorować przez zastosowanie środków bezpieczeństwa. Środki bezpieczeństwa to ogół
przedsięwzięć mających na celu zminimalizowanie ryzyka do poziomu tolerowalnego.

Techniczne środki bezpieczeństwa
Do technicznych środków bezpieczeństwa zalicza się urządzenia ochronne

i uzupełniające. Ich dobór i stosowanie musi być poprzedzone dogłębną oceną ryzyka.

Zabezpieczenie urządzeń napędowych

Maszyny i inne urządzenia techniczne powinny być tak konstruowane i budowane, aby

(Art. 215 KP):
1) zapewniały bezpieczne i higieniczne warunki pracy, w szczególności zabezpieczały

pracownika przed urazami, działaniem niebezpiecznych substancji chemicznych,
porażeniem prądem elektrycznym, nadmiernym hałasem, szkodliwymi wstrząsami,
działaniem wibracji i promieniowania oraz szkodliwym i niebezpiecznym działaniem
innych czynników środowiska pracy,

2) uwzględniały zasady ergonomii.

Ogólne przepisy dotyczące obsługi i stosowania maszyn oraz innych urządzeń

technicznych zawarte są w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26
września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. nr
129, poz. 844 ze zm.).

Każda maszyna powinna być wyposażona w element sterowniczy przeznaczony do jej

całkowitego i bezpiecznego zatrzymywania. Gdy jest to konieczne w związku z zagrożeniami,
jakie stwarza maszyna, i jej nominalnym czasem zatrzymania się, maszyna powinna być
wyposażona w urządzenie do zatrzymywania awaryjnego.

W przypadku zespołowej obsługi maszyny lub gdy stwarza ona zagrożenie dla otoczenia,

należy zapewnić sygnalizację ostrzegawczą i alarmową - łatwo dostrzegalną i zrozumiałą
(§ 54).

Pasy, łańcuchy, taśmy, koła zębate i inne elementy układów napędowych oraz części

maszyn zagrażające spadnięciem, znajdujące się nad stanowiskami pracy lub przejściami na
wysokości ponad 2,5 m od poziomu podłogi, powinny być osłonięte co najmniej od dołu
trwałymi osłonami.

Osłony stosowane na maszynach powinny uniemożliwiać bezpośredni dostęp do strefy

niebezpiecznej. Osłony niepełne (wykonane z siatki, blachy perforowanej, prętów itp.)
powinny znajdować się w takiej odległości od elementów niebezpiecznych, aby przy danej
wielkości i kształcie otworów nie było możliwe bezpośrednie dotknięcie tych elementów.
Odległości bezpieczeństwa określają Polskie Normy.

Maszyny powinny być oznakowane znakami i barwami bezpieczeństwa, zgodnie

z wymaganiami określonymi w załączniku nr 1 do rozporządzenia oraz w Polskich Normach.
Maszyn będących w ruchu nie wolno naprawiać, czyścić i smarować, z wyjątkiem
smarowania za pomocą specjalnych urządzeń określonych w dokumentacji techniczno-
ruchowej.
Pracownicy zatrudnieni przy obsłudze maszyn z ruchomymi elementami nie mogą pracować
w odzieży z luźnymi (zwisającymi) częściami, jak np. luźno zakończone rękawy, krawaty,
szaliki, poły, oraz bez nakryć głowy okrywających włosy.

W czasie ruchu maszyny niedopuszczalne jest ręczne zakładanie i zrzucanie pasów

pędnych, lin i taśm. Czynności te mogą być wykonywane wyłącznie przy użyciu specjalnych
urządzeń przeznaczonych do tego celu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Pędnie powinny posiadać urządzenia do zawieszania pasów pędnych zapobiegające
zetknięciu się zrzuconych pasów, lin lub taśm z częściami pędni będącymi w ruchu.
Pasy pędne, liny i taśmy pędne mogą być napinane, naprawiane, łączone, skracane
i smarowane po unieruchomieniu napędu maszyny.
Wymagania związane z eksploatacją maszyn i innych urządzeń technicznych
Urządzenia ochronne stosowane przy maszynach powinny spełniać następujące ogólne
wymagania:

−

zapewniać bezpieczeństwo zarówno pracownikowi zatrudnionemu bezpośrednio przy
obsłudze maszyny jak i osobom znajdującym się w jej pobliżu,

−

działać niezawodnie, posiadać odpowiednią trwałość i wytrzymałość ,

−

funkcjonować

samoczynnie,

niezależnie

woli

uwagi

obsługującego,

w przypadkach, gdy jest to celowe i możliwe,

−

nie mogą być łatwo usuwane lub odłączane bez pomocy narzędzi,

−

nie mogą utrudniać wykonywania operacji technologicznej ani ograniczać możliwości
śledzenia jej przebiegu oraz nie mogą powodować zagrożeń i dodatkowego obciążenia
fizycznego lub psychicznego pracowników.

Ruchome maszyny z własnym napędem mogą być obsługiwane wyłącznie przez
pracowników odpowiednio przeszkolonych w zakresie ich bezpiecznej obsługi.

ZAGROŻENIA MECHANICZNE

Aby dokonać rozpoznania zagrożeń mechanicznych, należy je analizować systematyzując wg
trzech aspektów podstawowych:

−

czynniki zagrażające,

−

sytuacje zagrożenia,

−

zdarzenia szkodliwe - konsekwencje,

które się implikują w podanej sekwencji. Tak więc źródłami zagrożeń mechanicznych są
rozmaite czynniki niebezpieczne o oddziaływaniu mechanicznym, powodujące sytuacje,
których konsekwencjami mogą być różnego typu urazy. Zatem w trakcie systemowej analizy
zagrożeń mechanicznych należy rozpoznać wszystkie podane tu elementy.
Czynniki zagrażające
Najlepiej byłoby, gdyby rozpoznanie mechanicznych czynników zagrażających mogło być
prowadzone z zastosowaniem zadowalającej klasyfikacji. Obowiązująca norma polska
PN-80/Z-08052 specyfikuje te czynniki w zestawieniu z innymi czynnikami fizycznymi
w sposób następujący:

−

poruszające się maszyny i mechanizmy,

−

ruchome elementy urządzeń technicznych,

−

przemieszczające się wyroby, półwyroby i materiały,

−

naruszenie konstrukcji,

−

obrywanie się mas i brył skalnych ze stropu lub ociosu, tąpnięcia,

−

powierzchnie, na których możliwy jest upadek pracujących,

−

ostrza, ostre krawędzie, wystające elementy, chropowatość i szerokość wyrobów,
urządzeń i narzędzi,

−

temperatura powierzchni wyposażenia technicznego i materiałów,

−

położenia stanowiska pracy w stosunku do powierzchni ziemi lub podłogi pomieszczenia,

−

nieważkość,

−

ciśnienie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Bezpieczeństwo pracy przy urządzeniach elektrycznych

Instalacje i urządzenia elektryczne w zakładzie pracy powinny być tak wykonane

i eksploatowane, aby nie narażały pracowników na porażenie prądem, przepięcia
atmosferyczne, szkodliwe oddziaływanie pól elektromagnetycznych oraz nie stanowiły
zagrożenia pożarowego, wybuchowego i nie powodowały innych szkodliwych skutków.

Zapobieganie zagrożeniom elektrycznym

Ogólne wymagania techniczne dotyczące konstrukcji wyposażenia elektrycznego maszyn

przemysłowych zawarte są w normie EN 60204-1, w szczególności w jej podrozdziałach:

−

ochrona przed porażeniem elektrycznym,

−

zabezpieczenie przed zwarciem,

−

zabezpieczenie przeciążeniowe.
Zagrożenia powodowane przez urządzenia elektryczne
Powszechne stosowanie urządzeń zasilanych energią elektryczną niesie ze sobą różnego

rodzaju zagrożenia, zarówno dla człowieka, jak i jego środowiska:

−

porażenia i oparzenia prądem elektrycznym,

−

zagrożenia pożarowe,

−

zagrożenia wybuchem spowodowane używaniem wadliwych lub nieodpowiednich
urządzeń elektrycznych w pomieszczeniach lub środowiskach (strefach) zagrożonych
wybuchem,

−

szkodliwe oddziaływania silnych pól elektrycznych i elektromagnetycznych przy
długotrwałym przebywaniu ludzi w pobliżu urządzeń o bardzo dużych napięciach lub w
pobliżu torów prądowych o bardzo dużych wartościach prądu,

−

niebezpieczeństwa wynikające z działania pól elektrycznych.

Ochrona przeciwporażeniowa jest to ochrona człowieka przed porażeniem elektrycznym
i jego skutkami. Ma ona zapobiegać powstaniu niebezpieczeństwa i jest przede wszystkim
działaniem technicznym.

OCHRONA PRZECIWPORAŻENIOWA

Rodzaje ochrony przed porażeniem elektrycznym

Niebezpieczeństwo porażenia prądem elektrycznym występuje we wszystkich

urządzeniach elektrycznych, których wartości napięć roboczych są większe niż wartości
bezpieczne.
W celu ochrony człowieka przed skutkami porażenia prądem elektrycznym są stosowane
następujące środki:

−

techniczne,

−

nietechniczne.

Środki techniczne to:

−

ochrona przed dotykiem bezpośrednim - ochrona podstawowa,

−

ochrona przed dotykiem pośrednim - ochrona dodatkowa,

−

ochrona przed dotykiem bezpośrednim i pośrednim - ochrona przez zasilanie napięciem
bezpiecznym,

−

sprzęt ochronny (w tym środki ochrony osobistej).

Środki nietechniczne to:

−

popularyzacja sposobów i zasad bezpiecznego użytkowania energii elektrycznej,

−

szkolenie wstępne i okresowe wszystkich pracowników,

−

szkolenie wstępne i okresowe pracowników obsługujących urządzenia elektryczne,

−

wymagania kwalifikacyjne wobec pracowników obsługujących urządzenia elektryczne,

−

instrukcje dotyczące eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych,

−

pisemne polecenia wykonywania prac przez elektryków,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

egzekwowanie przestrzegania reguł bezpieczeństwa,

−

badania okresowe,

−

szkolenie w zakresie udzielania pierwszej pomocy przy porażeniach.
Klasyfikacja urządzeń elektrycznych

Wszystkie urządzenia elektryczne (odbiorniki i przyrządy) w zależności od stopnia
niebezpieczeństwa porażenia i z punktu widzenia ochrony przeciwporażeniowej (wg PN-
93/E-05031) dzieli się na cztery klasy ochronności: 0, I, II i III .

Rys. 3 Klasy ochronności urządzeń elektrycznych 1 - izolacja podstawowa, 2 - części czynne urządzenia,

3 - izolacja dodatkowa, 4 - przewód ochronny, 5 - przewody zasilające

−

Klasa 0 - urządzenia, w których zastosowano tylko izolację podstawową, nie mające
zacisku uziemienia ochronnego i łączone z siecią zasilającą przewodem dwużyłowym
bez żyły ochronnej, zakończonym wtykiem bez styku ochronnego (jeżeli jest to przewód
ruchomy).

−

Klasa I - urządzenia, w których zastosowano izolację podstawową i wyposażono je
w zaciski ochronne do łączenia części przewodzących dostępnych z przewodem
ochronnym układu sieciowego, czyli przewidziane do objęcia ochroną przed dotykiem
pośrednim.

−

Klasa II - urządzenia, w których zastosowano izolację podstawową oraz izolację
dodatkową - wszystkie części przewodzące dostępne są, niezależnie od izolacji roboczej,
oddzielone od części czynnych (należących do obwodu elektrycznego) izolacją podwójną
lub wzmocnioną, której konstrukcja uniemożliwia powstanie awarii grożącej porażeniem
w warunkach normalnego użytkowania podczas założonego czasu trwałości wyrobu.

Symbol graficzny II klasy ochronności pokazuje rys. e. Symbol przedstawiony na rys. d,
należy umieszczać na zewnątrz i wewnątrz obudowy urządzenia elektrycznego, gdy
spełnia ona warunki II klasy ochronności lub izolacji równoważnej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 4 Symbole graficzne uziemienia i klas ochronności (bezpieczeństwa)

a/ uziemienie (symbol ogólny),
b/ uziemienie ochronne,
c/ uziemienie ochronne, symbol spotykany,
d/ symbol na urządzeniu - urządzenie spełniające warunki II klasy ochronności lub izolacji

równoważnej,

e/ oznaczenie II klasy ochronności,
f/ oznaczenie III klasy ochronności

−

Klasa III - urządzenia, które mogą być zasilane jedynie bardzo niskim napięciem
bezpiecznym SELV lub bardzo niskim napięciem ochronnym PELV a więc o wartości
nie większej niż 50 V prądu przemiennego i 120 V prądu stałego.

ZAGROŻENIE POŻAREM
Urządzenia elektryczne mogą być przyczyną powstania pożaru na skutek:

−

złego stanu lub niewłaściwego doboru zabezpieczeń przetężeniowych (nadprądowych),

−

złego stanu lub niewłaściwego rodzaju izolacji elektrycznej,

−

złego stanu zestyków lub niewłaściwego doboru aparatów łączeniowych,

−

niewłaściwego użytkowania urządzeń grzejnych,

−

nadmiernego nagrzewania się urządzeń elektrycznych podczas pracy,

−

błędnych połączeń lub zwarć w instalacjach (np. pomiędzy przewodami N i PE),

−

braku ostrożności przy pracach spawalniczych,

−

łuku elektrycznego,

−

wewnętrznych zwarć w aparatach i urządzeniach zawierających palny olej mineralny,

−

występowania przepięć pochodzenia atmosferycznego i łączeniowego.

ZAGROŻENIE WYBUCHEM
Strefa zagrożenia wybuchem jest to strefa, w której w określonych warunkach

i przestrzeniach w wyniku powstania mieszaniny wybuchowej może powstać stan zagrożenia
wybuchem.

Urządzenia elektryczne w strefach zagrożonych wybuchem

W strefach zagrożonych wybuchem instaluje się tylko te urządzenia elektryczne, które są
absolutnie niezbędne. Powinny one być tak wykonane, aby nie mogły przez zaiskrzenie lub
silne nagrzanie zapalić mieszaniny wybuchowej. Urządzenia, w których przewidziano środki
konstrukcyjne wykluczające lub utrudniające możliwość zapłonu mieszanin wybuchowych na
zewnątrz tych urządzeń, nazywa się elektrycznymi urządzeniami w wykonaniu
przeciwwybuchowym.

W zależności od przeznaczenia urządzenia elektryczne przeciwwybuchowe dzieli się na

dwie podstawowe grupy wybuchowości:
grupa I - urządzenia górnicze do stosowania w kopalniach zagrożonych wybuchem metanu
i pyłu węglowego,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

grupa II - urządzenia do instalowania w pomieszczeniach i przestrzeniach zewnętrznych,
przy czym urządzenia w wykonaniu iskrobezpiecznym i w osłonach ognioszczelnych dzieli
się dodatkowo na podgrupy:
IIA, IIB i IIC w zależności od granicznego, eksperymentalnego prześwitu - dla urządzeń
z osłoną ognioszczelną oraz minimalnej wartości prądu wywołującego zapalenie - dla
urządzeń w wykonaniu iskrobezpiecznym.

ZAGROŻENIA ELEKTRYCZNOŚCIĄ STATYCZNĄ
Elektryczność statyczna jest to zespół zjawisk towarzyszących pojawieniu się na

materiałach o małej przewodności elektrycznej (dielektrykach, materiałach izolacyjnych) oraz
na obiektach przewodzących odizolowanych od ziemi (urządzeniach produkcyjnych lub ciele
człowieka chodzącego w obuwiu o nieprzewodzącej podeszwie) ładunku elektrycznego, który
nie jest zrównoważony ładunkiem przeciwnego znaku.
Materiałami antyelektrostatycznymi (antystatykami) nazywane są materiały mające
rezystywność o wartości nie większej niż 10

Ω/m lub rezystywność powierzchniową

o wartości nie większej iż 10

Ω/m.

Ładunki elektrostatyczne na powierzchniach materiałów nieprzewodzących lub

odizolowanych obiektach przewodzących ciał powstają w wyniku:

−

kontaktu danego ciała z innym nienaelektryzowanym ciałem,

−

kontaktu danego ciała z innym naelektryzowanym ciałem,

−

zmiany stanu skupienia,

−

rozrywania, łamania, kruszenia, rozdzielania, rozpylania lub rozbryzgiwania,

−

transportu cieczy lub materiałów sypkich rurociągami bądź przenośnikami taśmowymi,

−

oddziaływania mechanicznego na struktury krystaliczne powodującego powstanie efektu
piezoelektrycznego (pojawianie się różnoimiennych ładunków elektrycznych na
przeciwległych i asymetrycznych względem siebie elementach powierzchniowych
niektórych kryształów pod wpływem nacisku lub rozciągania),

−

procesów elektrochemicznych,

−

jonizacji cząsteczek materiału lub adsorpcji (pochłaniania) jonów,

−

polaryzacji w polu elektrycznym,

−

indukcji w polu elektrycznym.

Elektryzowanie może być dorywcze (okresowe).
Wyładowania elektryczności statycznej mogą wywoływać lub inicjować wybuch substancji
albo mieszaniny wybuchowej bądź pożar.
Ochrona przed elektrycznością statyczną jest zespołem środków, które mają na celu
zapobieganie zagrożeniom lub zakłóceniom, eliminowanie ich i ograniczanie skutków
związanych z działaniem elektryczności statycznej.
Zapobieganie elektryzowaniu się obiektów (materiałów) ma na celu uniemożliwienie,
ograniczenie lub utrudnienie powstawania i gromadzenia się ładunków.
Uziemianie wszelkich przewodzących obiektów i elementów urządzeń, które mogą
gromadzić ładunek elektryczny jest podstawowym środkiem zapobiegawczym.

UWALNIANIE PORAŻONEGO SPOD NAPIĘCIA
W razie porażenia prądem elektrycznym najważniejszą czynnością jest szybkie

uwolnienie porażonego spod działania prądu i udzielenie mu pierwszej pomocy.

Uwalnianie porażonego spod działania prądu elektrycznego o napięciu do 1 kV
Porażonego należy natychmiast uwolnić spod działania prądu elektrycznego. Dokonuje się
tego jedną z następujących metod:

−

przez wyłączenie napięcia,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

przez odciągnięcie porażonego od urządzeń będących pod napięciem,

−

przez odizolowanie porażonego, uniemożliwiające przepływ prądu przez jego ciało.

Udzielanie pierwszej pomocy
Bezpośrednio po uwolnieniu porażonego spod napięcia należy:
1) 1)szybko zbadać go wstępnie
2) 2)czy nie jest uszkodzony odcinek szyjny kręgosłupa (po upadku z wysokości),
3) 3)zdecydować, jaki ma być zakres doraźnej pomocy i sposób jej udzielenia.

Sposób ratowania zależy od stanu porażonego:

−

gdy jest przytomny, należy rozluźnić ubranie w okolicy szyi, klatki piersiowej i brzucha
oraz ułożyć porażonego wygodnie na prawym boku. Należy wezwać lekarza, a jeżeli jest
to niemożliwe, zaleca się przeniesienie lub przewiezienie porażonego do lekarza,

−

gdy jest nieprzytomny i oddycha, należy ułożyć go na prawym boku (nie wolno na
plecach!), okryć np. kocem, wezwać lekarza i cały czas obserwować, gdyż może nastąpić
zatrzymanie oddechu,

−

gdy jest nieprzytomny i nie oddycha, należy położyć go na plecach, porozpinać
uciskające części garderoby, oczyścić jamę ustną z resztek jedzenia, zapewnić dopływ
świeżego powietrza, rozpocząć sztuczne oddychanie i masaż serca, gdy nie jest
wyczuwany puls, oraz wezwać pogotowie ratunkowe.

BEZPIECZEŃSTWO I HIGIENA PRACY

Obowiązki zakładu pracy
Według obowiązujących przepisów zakład pracy zobowiązany jest:

−

zapewnić pracownikom na podstawie najnowszych zdobyczy nauki i techniki bezpieczne
i higieniczne warunki pracy oraz prowadzić w tym zakresie systematyczne szkolenie
wszystkich pracowników,

−

utrzymywać pomieszczenia pracy, budynki i inne obiekty budowlane oraz tereny
i urządzenia z nimi związane w stanie zapewniającym bezpieczne i higieniczne warunki
pracy,

−

wyposażyć pracowników w zależności od warunków i rodzajów pracy w niezbędne
narzędzia pracy, sprzęt ochrony osobistej oraz odzież ochronną,

−

zaznajomić pracowników z obowiązującymi przepisami w zakresie bezpieczeństwa
i higieny pracy związanymi z wykonywanymi przez nich pracami. Przyjęcie do
wiadomości tych przepisów musi być przez pracownika potwierdzone pisemnie,

−

wydawać możliwie dokładne instrukcje i inne niezbędne wskazówki dotyczące
bezpieczeństwa i higieny na poszczególnych stanowiskach pracy, doręczane za
pokwitowaniem,

−

w miejscach widocznych wywieszać niezbędne informacje zawierające wskazówki
w zakresie postępowania w razie wypadku (porażenia prądem, awarii, pożaru itp.), oraz
wyciągi z odpowiednich przepisów BHP określające podstawowe zasady bezpieczeństwa
pracy,

−

stosować środki zapobiegające powstawaniu chorób zawodowych oraz utrzymywać
w sprawności urządzenia służące do przeciwdziałania czynnikom powodującym te
choroby,

−

systematycznie prowadzić badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia,

−

badać stan wypadkowości przy pracy oraz zachorowalności na choroby zawodowe
i inne schorzenia wywołane warunkami pracy oraz stosować odpowiednie środki
zapobiegawcze,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

zapewniać pracownikom odpowiednie urządzenia higieniczno-sanitarne oraz pranie,
odkażanie, suszenie i odkurzanie odzieży osobistej,

−

umożliwiać innym zakładom pracy działającym na jego terenie funkcjonowanie
w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy.

Obowiązki pracowników
Przestrzeganie bezpiecznych warunków pracy stanowi jeden z podstawowych obowiązków
każdego pracownika na każdym stanowisku pracy w zakładzie. Każdy pracownik
zobowiązany jest:

−

znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniach z tego
zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym,

−

na każdym stanowisku wykonywać prace w sposób zgodny z zasadami BHP oraz
przestrzegać zarządzeń wydanych w tym zakresie,

−

dbać o należyty stan urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz porządku w miejscu pracy,

−

przydzieloną odzież ochronną i roboczą oraz sprzęt ochrony osobistej używać zgodnie
z przeznaczeniem,

−

niezwłocznie zawiadamiać przełożonych o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo
zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Wyjaśnij, co to jest strefa pracy?
2. Wyjaśnij pojęcia: wentylacja ogólna i wentylacja miejscowa.
3. Wyjaśnij pojęcie wentylacji awaryjnej.
4. Wymień rodzaje wentylacji
5. Wymień 6 podstawowych grup zagrożeń zawodowych
6. Wyszczególnij zagrożenia wynikające z systemu organizacji
7. Wyszczególnij zagrożenia wynikające z przebiegu pracy
8. Wyszczególnij zagrożenia względów osobowych jako czynnika zagrożenia
9. Podaj przepis prawny, na podstawie którego określa się przekroczenie ilości czynników

niebezpiecznych w środowisku pracy.

10. Wymień rodzaje badań lekarskich na jakie powinni być kierowani pracownicy.
11. Wymień rodzaje szkoleń w dziedzinie bhp, które muszą odbywać pracownicy.
12. Podaj kryteria tworzenia służby bhp.
13. Wymień kilka sposobów eliminacji zagrożeń wywołanych czynnikami chemicznymi
14. Podaj swoimi słowami cele ergonomii
15. Wymień bezpośrednie metody eliminacji zagrożeń.
16. Jaki podstawowy przepis reguluje bezpieczeństwo maszyn i urządzeń technicznych?
17. Podaj podstawowe wymagania dla urządzeń sterowniczych.
18. Jakie podstawowe wymagania powinny spełniać urządzenia ochronne w maszynach,

wymień kilka?

19. Jakiego rodzaju urządzenia podlegają dozorowi technicznemu podlegają dozorowi

technicznemu wykonywanemu przez organy dozoru technicznego

20. Objaśnij pojęcia: szkoda, zagrożenie, czynnik zagrażający, sytuacja zagrożenia, zdarzenie

szkodliwe, zagrożenie mechaniczne, wypadek, uraz, ryzyko.

21. Wymień parametry zagrożeń mechanicznych.
22. Wymień metody redukcji zagrożeń. Którą z nich uważasz za najważniejszą i dlaczego?
23. Jakie są różnice pomiędzy osłoną całkowitą, pełną a odległościową (dystansującą)?
24. Co to są odległości bezpieczeństwa?
25. Wymień czynniki zagrażające.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26. Wymień przepisy prawne określające wymagania dla sprzętu elektrycznego.
27. Wymień 5 podstawowych zasad bezpiecznej eksploatacji narzędzi z napędem ręcznym.
28. Wymień podstawowe zasady bezpiecznej obsługi przyłączy elektrycznych.
29. Wymień zagrożenia związane ze stosowaniem szlifierek i polerek.
30. Wymień zagrożenia powodowane przez urządzenia elektryczne.
31. Wymień rodzaje ochrony porażeniem elektrycznym.
32. Wymień zasady zapobiegania pożarom przy użytkowaniu urządzeń elektrycznych.
33. Wymień podstawowe wymagania dla urządzeń elektrycznych w strefach wybuchowych.
34. Co to jest elektryczność statyczna?
35. Wymień minimum 5 przyczyn powstawania ładunków elektrostatycznych.
36. Wymień środki zapobiegające powstawaniu elektryczności statycznej.

4.2.3. Ćwiczenie

Ćwiczenie 1

Udzielanie zgodnie z zasadami pierwszej pomocy osobie rażonej prądem elektrycznym

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z podstawowymi metodami uwalniania porażonego spod działania prądu

elektrycznego,

2) zapoznać się ze sposobami wyłączenia napięcia,
3) zapoznać się ze sposobami odciągnięcia porażonego od urządzeń będących pod

napięciem,

4) zapoznać się ze sposobami odizolowania porażonego, uniemożliwiające przepływ prądu

przez jego ciało,

5) zapoznać się ze sposobami udzielania pierwszej pomocy – przećwiczyć.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

sprzęt dielektryczny,

−

fantom.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

TAK NIE

1. określić, co to jest wentylacja?



2. wymienić rodzaje wentylacji?



3. zagrożonych pożarem i wybuchem?



4. podać wielkość wymaganej wentylacji w lakierni?



5. wymienić podstawowe przepisy dotyczące urządzeń

wywoływanym przez urządzenia elektryczne?



6. zapobiegać powstawaniu elektryczności technicznej?



7. wymienić czynniki zagrażające?



8. wymienić wydarzenia mechaniczne powodujące wypadek?



9. posłużyć się listą kontrolną do rozpoznania sytuacji

zagrożenia

powodowanych

mechanicznymi

czynnikami

zagrażającymi?



10. wymienić typowe przykłady czynników i sytuacji zagrożenia?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11. wymienić elementy wchodzące w skład kultury bhp w zakładzie

wymienić rodzaje szkoleń w dziedzinie bhp



12. wymienić przejawy kultury bezpieczeństwa?



13. wymienić techniczne środki bezpieczeństwa maszyn?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Środki ochrony indywidualnej i zbiorowej. Bezpieczeństwo

pracy przy urządzeniach pod ciśnieniem

4.3.1. Materiał nauczania

Pracodawca jest obowiązany dostarczyć pracownikowi nieodpłatnie środki ochrony

indywidualnej zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia
czynników występujących w środowisku pracy oraz informować go o sposobach
posługiwania się tymi środkami (Art. 237).

Pracodawca jest obowiązany dostarczyć pracownikowi nieodpłatnie odzież i obuwie

robocze, spełniające wymagania określone w Polskich Normach:
1) jeżeli odzież własna pracownika może ulec zniszczeniu lub znacznemu zabrudzeniu,
2) ze względu na wymagania technologiczne, sanitarne lub bezpieczeństwa i higieny pracy.

Pracodawca ustala rodzaje środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia

roboczego, których stosowanie na określonych stanowiskach jest niezbędne oraz
przewidywane okresy użytkowania odzieży i obuwia roboczego.
Środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze stanowią własność pracodawcy.

Pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy bez środków ochrony indywidualnej

oraz odzieży i obuwia roboczego, przewidzianych do stosowania na danym stanowisku pracy.
Pracodawca jest obowiązany zapewnić, aby stosowane środki ochrony indywidualnej oraz
odzież i obuwie robocze posiadały właściwości ochronne i użytkowe, oraz zapewnić
odpowiednio ich pranie, konserwację, naprawę, odpylanie i odkażanie. Powierzanie
pracownikowi prania, konserwacji, odpylania i odkażania przedmiotów, jest niedopuszczalne.

SZCZEGÓŁOWE

ZASADY

STOSOWANIA

ŚRODKÓW

OCHRONY

INDYWIDUALNEJ

Dostarczane pracownikom do stosowania środki ochrony indywidualnej powinny:

1) być odpowiednie do istniejącego zagrożenia i nie powodować same z siebie

zwiększonego zagrożenia;

2) uwzględniać warunki istniejące w danym miejscu pracy;
3) uwzględniać wymagania ergonomii oraz stan zdrowia pracownika;
4) być odpowiednio dopasowane do użytkownika - po wykonaniu niezbędnych regulacji.

Środki ochrony indywidualnej powinny być przeznaczone do osobistego użytku.

W wyjątkowych przypadkach środek ochrony indywidualnej może być używany przez więcej
niż jedną osobę, o ile zastosowano działania wykluczające niepożądany wpływ takiego
użytkowania na zdrowie lub higienę użytkowników.

Środki ochrony indywidualnej powinny być stosowane zgodnie ze swoim

przeznaczeniem, z wyłączeniem szczególnych i wyjątkowych sytuacji - zgodnie z instrukcją
przekazaną przez pracodawcę.

KLASYFIKACJA ŚRODKÓW OCHRONY INDYWIDUALNEJ
Środki ochrony indywidualnej - wg dyrektywy Unii Europejskiej 89/686/EWG, przez
„środki ochrony indywidualnej” rozumie się każde wyposażenie osobiste pracownika, którego
rola polega na indywidualnej ochronie pracownika przed czynnikami niebezpiecznymi
i szkodliwymi występującymi w miejscu pracy. Zgodnie z polską normą, środki ochrony
indywidualnej to:

−

odzież ochronna,

−

środki ochrony kończyn górnych i dolnych,

−

środki ochrony głowy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

środki ochrony oczu i twarzy,

−

środki ochrony słuchu,

−

środki ochrony układu oddechowego,

−

sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości,

−

środki izolujące cały organizm.

Ze względu na zagrożenia odzież ochronną można podzielić na:

−

odzież chroniącą przed czynnikami mechanicznymi,

−

odzież chroniącą przed czynnikami termicznymi,

−

odzież chroniącą przed czynnikami chemicznymi,

−

odzież chroniącą przed wodą,

−

odzież chroniącą przed pyłami,

−

odzież ostrzegawczą,

−

odzież chroniącą przed czynnikami biologicznymi,

−

odzież chroniącą przed promieniowaniem elektromagnetycznym i porażeniem prądem,

−

odzież chroniącą przed promieniowaniem jonizującym,

−

odzież chroniącą przed promieniowaniem jonizującym.

Rys. 5 Znaki graficzne dla odzieży ochronnej

Odzież ochronna powinna być dostarczona do odbiorcy wraz z instrukcją użytkowania

zawierającą podstawowe informacje na temat przeznaczenia odzieży, warunków
użytkowania, przeciwwskazań w stosowaniu (zakresy temperatur itp.), instrukcję czyszczenia
lub odkażania, przedstawienie prób, które użytkownik powinien wykonać przed użyciem.

Odzież chroniąca przed pyłami
Odzież chroniąca przed pyłami powinna być wykonana z materiałów stanowiących

skuteczną barierę dla pyłu. Na ten rodzaj odzieży stosowane są przede wszystkim tkaniny
o specjalnych splotach, charakteryzujące się odpowiednią pyłoszczelnością oraz w pewnym
stopniu przepuszczające powietrze. Do ochrony przed działaniem pyłów i włókien szklanych
stosowane są m.in. ubiory z włókniny polipropylenowej typu tyvek.
Konstrukcja odzieży chroniącej przed pyłami powinna uniemożliwiać penetrację pyłów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W środowisku zagrażającym wybuchem do ochrony przed pyłami powinny być stosowane
kombinezony wykonane z tkaniny o małej zdolności do elektrostatycznego ładowania
(tkaniny bawełniane) lub z tkanin posiadających nitki elektroprzewodzące umożliwiające
odpływ ładunków elektrostatycznych.

Sprzęt ODO
Substancje niebezpieczne lub szkodliwe wchłaniane do organizmu człowieka drogą

inhalacyjną stanowią grupę czynników wysokiego ryzyka, stając się przyczyną przewlekłych
chorób zawodowych, często o charakterze nowotworowym, oraz nagłych wypadków przy
pracy.

Wszystkie działania powinny doprowadzić do spełnienia najważniejszej zasady ochrony

człowieka w środowisku pracy przed czynnikami wchłanianymi drogą oddechową - jest nią
zapewnienie, aby powietrze wdychane przez człowieka było zdatne do oddychania.

Warunek

ten spełniony jest, gdy jednocześnie:

−

ilość zanieczyszczeń wchodzących w skład powietrza do oddychania jest poniżej
wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń (NDS) wyznaczonych dla tych substancji,

−

zawartość tlenu w powietrzu do oddychania jest powyżej 17% ,

−

temperatura powietrza oddechowego odpowiada maksymalnej dopuszczalnej ze
względów fizjologicznych temperaturze, w której może pracować człowiek.

Klasyfikacja sprzętu ochrony układu oddechowego
Wyróżnia się dwie podstawowe grupy zagrożeń układu oddechowego:

−

zanieczyszczone powietrze (występowanie szkodliwych substancji w postaci: cząstek,
gazów, par),

−

niedobór tlenu (zawartość poniżej 17%).

Te grupy zagrożeń determinują sposób ochrony układu oddechowego. Ze względu na nie
wyróżnia się dwie metody ochrony:

−

przez oczyszczenie powietrza (sprzęt oczyszczający),

−

przez doprowadzenie powietrza lub tlenu ze źródła wolnego od zanieczyszczeń (sprzęt
izolujący).

Środki chroniące przed hałasem

Nauszniki przeciwhałasowe - ochronnik słuchu składający się z dwóch czasz tłumiących,
dociskanych do małżowin usznych albo do głowy i całkowicie zakrywających małżowiny
uszne.
Wkładka przeciwhałasowa - ochronnik słuchu noszony w zewnętrznym przewodzie
słuchowym albo w małżowinie usznej, zamykający wejście do zewnętrznego kanału usznego.
Wkładki przeciwhałasowe mogą być jednorazowego użytku lub wielokrotnego użytku.

Bezpieczeństwo pracy przy urządzeniach pod ciśnieniem

Zgodnie z przepisami ww. ustawy dozór techniczny sprawowany jest jako pełny,

ograniczony lub uproszczony w zależności od stopnia niebezpieczeństwa, jakie może być
stwarzane przez poszczególne urządzenia techniczne. W myśl przepisów rozporządzenia
Rady Ministrów z dnia 16 lipca 2002 r. w sprawie rodzajów urządzeń technicznych
podlegających dozorowi technicznemu (Dz. Nr 120, poz. 1021) do urządzeń podlegających
dozorowi technicznemu należą m.in. urządzenia:

−

ciśnieniowe, w których znajdują się ciecze lub gazy pod ciśnieniem innym od
atmosferycznego,

−

zbiorniki bezciśnieniowe i zbiorniki o nadciśnieniu nie wyższym niż 0,5 bara,
przeznaczone do magazynowania materiałów niebezpiecznych o właściwościach
trujących lub żrących oraz do magazynowania materiałów ciekłych zapalnych, których

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

prężność pary w temperaturze 50

C nie jest większa niż 3 bary, a temperatura zapłonu

nie jest wyższa niż 61

C, z wyjątkiem zbiorników w instalacjach zasilania silników

spalinowych pojazdów i zbiorników o pojemności nie większej niż 1000 dm

Rozporządzenie w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy użytkowaniu butli

z gazami sprężonymi, skroplonymi i rozpuszczonymi pod ciśnieniem dotyczy bezpieczeństwa
i higieny pracy pracowników zatrudnionych przy użytkowaniu butli z gazami technicznymi
sprężonymi, skroplonymi i rozpuszczonymi pod ciśnieniem.

Podstawowe zasady przechowywania butli

Butli nie wolno przechowywać w warunkach wpływających ujemnie na ich

wytrzymałość, np. w otoczeniu, w którym zachodzi możliwość działania substancji
korodujących.

Butle z gazami o własnościach trujących należy przechowywać w pomieszczeniach

zamkniętych, specjalnie na ten cel przeznaczonych i odpowiednio wentylowanych.
Butle z siarkowodorem należy przechowywać pod dachem na otwartym powietrzu.
Butle z innymi gazami można przechowywać albo w pomieszczeniach zamkniętych, albo pod
dachem na otwartym powietrzu.
Zabronione jest przechowywanie w tym samym pomieszczeniu butli z tlenem, z gazami
palnymi oraz z gazami tworzącymi z sobą mieszanki wybuchowej, jak również
przechowywanie ich z karbidem.
Butle z gazami palnymi mogą być przechowywane razem tylko z butlami na gazy obojętne.

Zamknięte składy na butle powinny być parterowe, ognioodporne, o dachach lekkich.

Wysokość pomieszczeń składów od podłogi do konstrukcji dachowej powinna wynosić co
najmniej 3,25 m.
Szyby okienne w składach od strony naświetlenia słonecznego powinny być matowe lub
zamalowane białą farbą.
Okna i drzwi w składach powinny otwierać się na zewnątrz.

Otwarte składy na butle powinny posiadać podłogę oraz dach zabezpieczający butle

przed działaniem promieni słonecznych i przed opadami atmosferycznymi.

Podłogi w składach, zarówno zamkniętych, jak otwartych, powinny być równe,

o powierzchni nieśliskiej, a dla składów butli z gazami palnymi - wykonane z materiału, nie
dającego iskier przy uderzeniu.

Ogrzewanie zamkniętych składów butli powinno być centralne (wodne lub parowe).

Temperatura w zamkniętych składach nie powinna przekraczać 35

C; w każdym

pomieszczeniu składu powinien znajdować się termometr.
W razie przekroczenia temperatury określonej w ust. 2 należy stosować środki ochładzające,
nieszkodliwe zarówno dla butli, jak i dla personelu obsługującego.

Zamknięte składy butli z gazami powinny posiadać wentylację, zapobiegającą

powstawaniu niebezpiecznych stężeń gazów.
Jeżeli w składzie butli z gazami palnymi stosuje się wentylatory poruszane przez silniki
elektryczne, silniki te powinny być tak urządzone lub umieszczone, aby nie mogły
powodować wybuchów.
Gazy odpływające z urządzeń wentylacyjnych i mogące spowodować niebezpieczne dla
otoczenia stężenia w atmosferze należy przed wypuszczeniem do atmosfery unieszkodliwiać.

Instalacja oświetlenia elektrycznego składów butli na gazy palne powinna odpowiadać

obowiązującym normom dla pomieszczeń niebezpiecznych ze względu na możliwość
wybuchu.

Składy butli z gazami powinny być zaopatrzone w odpowiednie piorunochrony oraz we

właściwy sprzęt przeciwpożarowy.

Przy składowaniu należy butle segregować według ich zawartości.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Butle napełnione gazem posiadające stopy powinny być przechowywane w pozycji pionowej;
w tym celu składy otwarte i zamknięte powinny być zaopatrzone w przegrody lub bariery
zabezpieczające butle przed upadkiem.
Butle napełnione gazem nie posiadające stóp należy przechowywać w pozycji poziomej
w drewnianych ramach z przekładkami między warstwami i zabezpieczyć je przed
rozsuwaniem. Butle można układać w stosy o wysokości nie przekraczającej 1,5 m; zawory
należy kierować w jedną stronę.
Butle opróżnione z gazów należy układać osobno w pozycji poziomej. Stosy ułożonych butli
nie mogą przekraczać wysokości 1,5 m i powinny być zabezpieczone przed rozsunięciem się
lub spadaniem.

Osoby wchodzące do składu butli z gazami o własnościach trujących powinny być

zaopatrzone w sprzęt ochrony osobistej dróg oddechowych, odpowiedni dla danego gazu.
Sprzęt określony w ust. 1 w ilości koniecznej dla zaopatrzenia wszystkich osób wchodzących
do składu powinien być utrzymywany w stanie zdatnym do użytku i przechowywany
w oddzielnych pomieszczeniach w pobliżu składu.

Butle z gazami mogą być wydawane ze składu tylko z kołpakiem ochronnym,

nakręcanym na głowicę butli.

W odległości mniejszej niż 10 m od składu butli nie wolno przechowywać materiałów

łatwopalnych ani wykonywać robót z zastosowaniem płomienia otwartego, jak roboty
kowalskie lub spawalnicze.

Pojemność składu butli nie może przekraczać 3000 butli 40-litrowych.

Składy te powinny być podzielone ogniotrwałymi ścianami na oddzielne pomieszczenia.
W każdym pomieszczeniu wolno przechowywać najwyżej 500 butli z gazami palnymi lub
z gazami o własnościach trujących i najwyżej 1000 butli z innymi gazami. Każde
pomieszczenie powinno posiadać oddzielne wyjście na zewnątrz.
Przy składowaniu butli o pojemności większej niż 40 litrów określone wyżej ilości butli
ulegają proporcjonalnemu zmniejszeniu.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Kto sprawuje nadzór nad urządzeniami technicznymi stwarzającymi zagrożenie dla życia

lub zdrowia oraz mienia i środowiska?

2. Jakie rodzaje ciśnieniowych urządzeń technicznych podlegają dozorowi technicznemu?
3. Wyjaśnij pojęcie: urządzenia ciśnieniowe.
4. Wyjaśnij pojecie: osprzęt zabezpieczający
5. Jakiego rodzaju informacje podstawowe umieszcza się na urządzeniach ciśnieniowych?
6. Wymień informacje zamieszczane na urządzeniach ciśnieniowych do celów

instalacyjnych, użytkowych, konserwacyjnych i kontrolnych?

7. Jakie instrukcje powinny być dołączane do urządzeń ciśnieniowych?
8. Wymień przepis prawny dotyczący bhp przy użytkowaniu butli z gazem.
9. Czy w zakładzie użytkującym butle można dokonywać ich naprawy?
10. Przed czym należy chronić butle w czasie przechowywania?
11. Wymień przepis prawny dotyczący bhp przy użytkowaniu sprężarek.
12. Kto powinien dostarczyć pracownikowi środki ochrony i odzież roboczą?
13. Wymień podstawowe zasady stosowania środków ochrony indywidualnej.
14. Wymień grupy środków ochrony indywidualnej ze względu na zakres ochrony
15. Dokonaj podziału odzieży ochronnej ze względu na zagrożenia przed którymi chroni
16. Omów klasyfikację sprzętu ochrony dróg oddechowych
17. Wymień środki chroniące przed hałasem
18. Omów podstawowe zasady przechowywania i konserwacji środków ochrony

indywidualnej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.3. Ćwiczenie

Ćwiczenie 1

Dobieranie środków indywidualnej stosownie do rodzaju prac

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) określić czynniki szkodliwe i niebezpieczne występujące w procesach pracy i rodzaj

oddziaływania na organizm ludzki.

2) określić sytuacje zagrożenia w czasie których czynnik szkodliwy oddziałuje na

pracownika

3) dobrać środki ochrony indywidualnej ze względu na rodzaj zagrożenia i zakres ochrony

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

wykaz czynników szkodliwych,

−

wykaz- klasyfikacja środków ochrony indywidualnej.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

TAK NIE

1) wskazać źródło wymagań prawnych w stosunku do środków

ochrony indywidualnej?



2) dokonać podziału środków ochrony indywidualnej?



3) dobrać środki ochrony indywidualnej do istniejących zagrożeń?



4) dokonać podziału środków ochrony indywidualnej?



5) dobrać środki ochrony indywidualnej do istniejących zagrożeń?



6) wymienić zasady konserwacji przechowywania środków ochrony

indywidualnej?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Zagrożenia pożarowe, zasady ochrony przeciwpożarowej

4.4.1. Materiał nauczania

Podstawowe definicje użyte w opracowaniu
Pożar – niekontrolowany w czasie i przestrzeni proces spalania, stwarzający zagrożenia dla
człowieka i środowiska oraz powodujący straty dóbr materialnych nie przeznaczonych do
zniszczenia w danym czasie i w taki sposób.
Wybuch – reakcja chemiczna polegająca na gwałtownym spalaniu palnych gazów, par cieczy
palnych oraz pyłów lub włókien w powietrzu. Jest to egzotermiczna reakcja chemiczna, której
towarzyszy efekt akustyczny wywołany falą ciśnieniową pierwotną lub odbitą.
Dolna granica wybuchowości (DGW) – najniższe stężenie paliwa w mieszaninie palnej,
poniżej którego nie jest możliwy jej zapłon pod wpływem czynnika inicjującego (bodźca
energetycznego), w określonych warunkach badania.
Górna granica wybuchowości (GGW) – najwyższe stężenie paliwa w mieszaninie palnej,
powyżej którego nie jest możliwy jej zapłon pod wpływem czynnika inicjującego (bodźca
energetycznego), w określonych warunkach badania.

Rodzaje źródeł zapłonu i zapalenia

Funkcję źródła zapłonu mogą spełniać różne postacie energii cieplnej i różne przemiany
energetyczne, których wspólną cechą jest wytworzenie odpowiednio wysokiej temperatury.
Podział źródeł zapłonu i zapalenia przedstawiono na rysunku.

Rys. 5 Charakterystyki substancji palnych i wybuchowych

W praktyce zagrożenie pożarowe i wybuchowe stworzone przez substancje palne

charakteryzowane jest przez:

−

parametry temperaturowe,

−

granice wybuchowości,

−

minimalną energię zapłonu,

−

szybkość spalania,

−

ilość wydzielanego ciepła.

Zapobieganie pożarom i wybuchom, podstawowe definicje

Bezpieczeństwo pożarowe - stan eliminujący zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi,

uzyskiwany przez funkcjonowanie systemu norm prawnych i technicznych środków
zabezpieczenia przeciwpożarowego oraz prowadzonych działań zapobiegawczych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zagrożenie wybuchem – możliwość tworzenia przez palne gazy, pary cieczy palnych, pyły
lub włókna palnych ciał stałych, w różnych warunkach, mieszanin z powietrzem, które pod
wpływem czynnika inicjującego zapłon wybuchają, czyli ulegają gwałtownemu spalaniu
połączonemu ze wzrostem ciśnienia.
Techniczne środki zabezpieczeń przeciwpożarowych – rozumie się przez to techniczne
urządzenia, sprzęt, instalacje lub rozwiązania budowlane, służące zapobieganiu powstawania
i rozprzestrzeniania się pożarów.
Obciążenie ogniowe – ilość drewna, w kg, o średnim cieple spalania 4400 kcal/kg (18,4
MJ/kg), przypadająca na 1 m

powierzchni rzutu poziomego pomieszczenia

Strefa pożarowa – przestrzeń wydzielona w taki sposób, aby w określonym czasie pożar nie
przeniósł się na zewnątrz lub do wewnątrz wydzielonej przestrzeni.
Pomieszczenie zagrożone wybuchem – pomieszczenie, w którym może wytworzyć się
mieszanina wybuchowa powstała z wydzielającej się takiej ilości palnych gazów, par, mgieł
lub pyłów, której wybuch mógłby spowodować przyrost ciśnienia w tym pomieszczeniu
przekraczający 5 kPa.

Podstawowe regulacje prawne

Ustawa o ochronie przeciwpożarowej określa, że zakres ochrony przeciwpożarowej

obejmuje działania polegające na realizacji przedsięwzięć mających na celu ochronę życia,
zdrowia, mienia lub środowiska przed pożarem, klęską żywiołową lub innym miejscowym
zagrożeniem poprzez:

−

zapobieganie powstawaniu i rozprzestrzenianiu się pożaru, klęski żywiołowej lub innego
miejscowego zagrożenia,

−

zapewnienie sił i środków do zwalczania pożaru, klęski żywiołowej lub innego
miejscowego zagrożenia,

−

prowadzenie działań ratowniczych.
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 3 listopada 1992 r. w sprawie

ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów określa:

−

szczegółowe zasady ochrony przeciwpożarowej i zabezpieczenia przeciwpożarowego
budynków, innych obiektów budowlanych i terenów oraz wyposażenia ich w sprzęt,
urządzenia przeciwpożarowe i ratownicze,

−

rodzaje budynków, innych obiektów budowlanych i terenów, w których jest wymagana
instalacja sygnalizacyjno-alarmowa.
Ustanawia się następującą klasyfikację stref zagrożenia wybuchem (§ 29 ust. 4):

0 - strefa, w której mieszanina wybuchowa gazów, par lub mgieł występuje stale
lub długotrwale w normalnych warunkach pracy

1 - strefa, w której mieszanina wybuchowa gazów, par lub mgieł może
występować w normalnych warunkach pracy

2 - strefa, w której istnieje niewielkie prawdopodobieństwo wystąpienia
mieszaniny wybuchowej gazów, par lub mgieł, przy czym mieszanina
wybuchowa może występować jedynie krótkotrwale

20 - strefa, w której mieszanina wybuchowa pyłów występuje często lub
długotrwale w normalnych warunkach pracy

21 - strefa, w której zalegające pyły mogą krótkotrwale stworzyć mieszaninę
wybuchową wskutek przypadkowego zawirowania powietrza.

Techniczne środki stosowane w przemyśle w celu zapobiegania pożarom

i wybuchom

Obszar bezpiecznej eksploatacji dowolnej instalacji procesowej wyznaczają:

−

systemy normalnej eksploatacji związane z przebiegiem procesu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

systemy sterowania przebiegiem procesu i korekty tego przebiegu w zakresie pewnych
przedziałów odchyleń parametrów procesu i zmian reżimów pracy systemów normalnej
eksploatacji,

−

zasady obsługi operatorskiej i przyjęte rozwiązania organizacyjne dotyczące prowadzenia
procesu,

−

przyjęte środki zapobiegania występowaniu poważnych awarii.

Zapobieganie iskrzeniu
a) Iskry mechaniczne
Iskry mechaniczne są rozżarzonymi cząstkami stałymi powstałymi wskutek tarcia, uderzenia
lub szlifowania przedmiotów metalowych lub kamiennych. Odpowiednio do wymienionych
czynności rozróżniamy iskry cierne, udarowe i szlifierskie.
Rozróżnia się iskry aktywne, tzn. reagujące z powietrzem, i iskry bierne. Do iskier aktywnych
zalicza się iskry stalowe i iskry metali lekkich, które w czasie lotu ulegają reakcji spalania;
ich temperatura rośnie z upływem czasu od momentu wykrzesania z materiału macierzystego.
Iskry kamienne są iskrami biernymi, które w czasie lotu ulegają stopniowemu ochłodzeniu.
b) Iskry elektryczne
Zapobieganie zapłonom od iskier elektrycznych pochodzących z przewodów i urządzeń
elektrycznych polega na właściwym doborze tych urządzeń (urządzenia w wykonaniu
przeciwwybuchowym). W pewnych przypadkach może być wykorzystane zastosowanie
atmosfery ochronnej.
Zapobieganie skutkom elektryczności statycznej

Wyładowania iskrowe spowodowane zjawiskiem elektryzowania się różnych

materiałów stanowią źródło wielu pożarów i wybuchów. Zdolność do elektryzacji statycznej
stanowi poważne zagrożenie wielu procesów technologicznych.
a) Powstawanie ładunków
Ładunki elektryczności statycznej powstają wskutek bezpośredniego kontaktu materiałów lub
indukcji. W pierwszym przypadku mamy do czynienia z przemianą energii mechanicznej na
energię elektryczną, bez udziału zewnętrznego pola magnetycznego.
b) Warunki zagrożenia i zapobieganie elektryczności statycznej

Pożar lub wybuch inicjowany wyładowaniami elektrostatycznymi jest możliwy przy

jednoczesnym spełnieniu następujących warunków:

−

w powietrzu znajdują się palne gazy, pary lub pyły o stężeniu zawartym w granicach
wybuchowości,

−

prąd generowania jest większy od prądu rozładowania,

−

ładunki elektryczności statycznej stwarzają w obszarze mieszaniny palnej pole
elektryczne o napięciu wystarczającym do wyładowania iskrowego,

−

energia wyładowania jest wystarczająca do wywołania zapłonu mieszaniny.

Eliminowanie zagrożenia pożarem i/lub wybuchem poprzez stosowanie środków ochrony

przeciwpożarowej i wybuchowej jest szczególnie ważne, jeśli nie ma możliwości
zlikwidowania niebezpiecznej elektryzacji. W takiej sytuacji należy:

−

zapewnić wentylację miejscową i ogólną, tak aby stężenie substancji palnej
w mieszaninie z powietrzem nie przekraczało 50% wartości dla DGW,

−

wprowadzić atmosferę ochronną (inertyzację środowiska) lub,

−

przeprowadzić dyslokację węzłów technologicznych z elektryzacją poza strefą
zagrożenia.
Stosowanie ochrony antyelektrostatycznej w pomieszczeniach zagrożonych pożarem

i/lub wybuchem polega głównie na zmniejszeniu prądu, generowaniu i zwiększeniu prądu
rozładowania, które realizowane jest przez:

−

zmniejszenie szybkości liniowej transportu mediów,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

wprowadzenie instalacji uziemiających,

−

zwiększenie wilgotności względnej powietrza, zwilżenie powierzchni,

−

stosowanie neutralizatorów (indukcyjnych, wysokonapięciowych i radioizotopowych) dla
materiałów o płaskich powierzchniach,

−

nadmuchiwanie miejsc elektryzacji zjonizowanym powietrzem spoza stref zagrożenia dla
powierzchni niepłaskich,

−

właściwy dobór materiałów budowlanych, konstrukcyjnych i wykończeniowych
obiektów i urządzeń oraz ubrań osób pracujących.

Zapobieganie przenoszeniu się ognia - bezpieczniki ogniowe

Zapobieganie przenoszeniu się ognia wzdłuż smugi gazowych mieszanin wybuchowych

realizuje się za pomocą przegród ogniowych, których działanie oparte jest na zjawisku
wygaszania płomieni w wąskich szczelinach.
Instalacje sygnalizacyjno-alarmowe

Regulacje prawne dotyczące stosowania urządzeń sygnalizacji pożaru, tj. rozdział 3

rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 3 listopada 1992 roku w sprawie
ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów, nie
nakładają obowiązku na właścicieli, zarządców i użytkowników obiektów przemysłowych
konieczności wyposażania tych obiektów w urządzenia sygnalizacji pożaru. Niemniej jednak
w praktyce stosuje się zabezpieczanie obiektów produkcyjnych takimi instalacjami,
podłączając je jednocześnie do systemu transmisji alarmu.
Innym rodzajem systemów wykrywania i alarmu są systemy oparte na detekcji emisji
substancji szczególnie niebezpiecznych (np. toksycznych, wybuchowych).

OGRANICZANIE SKUTKÓW POŻARÓW I WYBUCHÓW. POSTĘPOWANIE NA

WYPADEK POŻARU
Podstawowe definicje
Warunki ewakuacji – zespół przedsięwzięć oraz środków techniczno-organizacyjnych
zapewniających szybkie i bezpieczne opuszczenie strefy zagrożonej lub objętej pożarem.
Znaki ewakuacyjne – znaki informacyjne zapewniające wizualną informację o przebiegu
wyznaczonej drogi ewakuacyjnej zarówno przy świetle dziennym, świetle sztucznym, jak
również przy braku oświetlenia.
Stałe urządzenia gaśnicze – urządzenia związane na stałe z obiektem, zawierające własny
zapas środka gaśniczego, wyposażone w układ przechowywania i podawania środka
gaśniczego, uruchamiane automatycznie we wczesnej fazie pożaru.
Środki gaśnicze – gazowe, ciekłe oraz stałe substancje, ich mieszaniny lub związki
chemiczne, których właściwości pozwalają na spowolnienie, a następnie przerwanie procesu
spalania.
Działania ratowniczo-gaśnicze – całokształt działań organizacyjnych zmierzających do
ocalenia życia i zdrowia oraz dóbr materialnych.

Zadania ochrony przeciwpożarowej zostały ujęte w ustawie z dnia 24 sierpnia 1991 r.

o ochronie przeciwpożarowej, w której określono następujący zakres działań:

−

zapobieganie powstawaniu i rozprzestrzenianiu się pożaru, klęski żywiołowej lub innego
miejscowego zagrożenia,

−

zapewnienie sił i środków do zwalczania pożaru, klęski żywiołowej lub innego
miejscowego zagrożenia,

−

prowadzenie działań ratowniczych.

Działania organizacyjne

Ograniczanie skutków pożarów i wybuchów polega w dużej mierze na zgromadzeniu

odpowiednich informacji o prawdopodobieństwie wystąpienia zagrożenia i jego skutkach, jak

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

również o możliwościach likwidacji. Informacje te są zbierane i przechowywane w postaci
różnego typu instrukcji, wytycznych czy baz danych, które szczegółowo zostaną omówione
w dalszej części rozdziału .
Instrukcja bezpieczeństwa pożarowego

Instrukcja bezpieczeństwa dla obiektów użyteczności publicznej lub zamieszkania

zbiorowego, o której mowa w rozporządzeniu, powinna zawierać ustalenia dotyczące:

−

charakterystycznych dla danego obiektu potencjalnych źródeł powstawania pożaru
i dróg jego rozprzestrzeniania,

−

zasad zapobiegania możliwości powstawania pożaru,

−

zasad zabezpieczenia prac niebezpiecznych pożarowo,

−

rozmieszczenia podręcznego sprzętu gaśniczego i agregatów gaśniczych,

−

obecności stałych i półstałych urządzeń gaśniczych oraz instalacji sygnalizacyjno-
alarmowej w obiekcie,

−

organizacji i warunków ewakuacji w kontekście funkcji obiektu oraz warunków
technicznych,

−

zasad postępowania na wypadek powstania pożaru,

−

organizacji i zasad zaznajamiania pracowników z przepisami przeciwpożarowymi,

−

wskazań w zakresie bezpieczeństwa pożarowego dla użytkowników obiektów
zamieszkania zbiorowego, np. gości hotelowych, studentów w akademikach,
pensjonariuszy w domach opieki społecznej,

oraz:

−

wykaz telefonów alarmowych.
Instrukcja technologiczno-ruchowa
Instrukcja technologiczno-ruchowa procesów technologicznych, o której mowa

w rozporządzeniu, powinna uwzględniać wymagania przeciwpożarowe obejmujące:

−

charakterystykę

zagrożenia

przeciwpożarowego

(wybuchowego)

występującego

w procesach technologicznych, urządzeniach i instalacjach w czasie ich ruchu, obsługi
konserwacyjnej, remontów i postoju,

−

zasady postępowania z surowcami i materiałami stwarzającymi zagrożenie pożarowe lub
wybuchowe w transporcie, magazynowaniu i przy produkcji,

−

wewnątrzzakładowy system łączności i alarmowania na wypadek zagrożenia pożarem i
wybuchem,

−

zasady i sposoby usuwania zagrożeń pożarem lub wybuchem,

−

zasady postępowania na wypadek pożaru, wybuchu lub awarii, w tym między innymi:

−

zasady alarmowania jednostek ratowniczo-gaśniczych, a także służb zakładowych,

−

zasady postępowania pracowników do czasu przybycia jednostek ratowniczo-
gaśniczych,

−

zasady współdziałania z kierującym akcją.

Na podstawie zasad przedstawionych w instrukcji sporządza się instrukcję postępowania

na wypadek pożaru (stosownie do potrzeb) wraz z wykazem telefonów alarmowych, którą
umieszcza się w widocznym miejscu

Ramowa instrukcja postępowania na wypadek powstania pożaru

Instrukcja postępowania na wypadek powstania pożaru stanowi wyciąg najważniejszych

z punktu widzenia bezpieczeństwa, informacji z instrukcji bezpieczeństwa pożarowego lub
instrukcji technologiczno-ruchowej. Instrukcję tę należy umieszczać w miejscach
długotrwałego przebywania użytkowników obiektu, stwarzając w ten sposób możliwość
skrócenia ewentualnego czasu potrzebnego na podjęcie działań ratowniczych. W instrukcji
powinny być zawarte następujące elementy:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

wewnątrzzakładowy system łączności i alarmowania,

−

postępowanie pracowników do czasu przybycia jednostek ratowniczo-gaśniczych,

−

zasady alarmowania jednostek ratowniczo-gaśniczych,

−

współdziałanie załogi zakładu z kierującym akcją ratowniczą,

−

wykaz telefonów alarmowych.
Środki techniczne do zwalczania pożarów i wybuchów
W praktyce do gaszenia pożarów rozwiniętych oraz pożarów w zarodku stosowane są

następujące rodzaje środków gaśniczych:

−

woda i woda z dodatkami wspomagającymi,

−

środki pianotwórcze - piany gaśnicze,

−

proszki gaśnicze,

−

gazy obojętne,

−

dwutlenek węgla,

−

halony lub ich zamienniki.

Urządzenia gaśnicze
Urządzenia gaśnicze stosowane w obiektach przemysłowych
Rozróżnia się urządzenia gaśnicze stałe i półstałe. Uruchomienie urządzeń stałych może

przebiegać samoczynnie, za pośrednictwem czujek pożarowych, lub ręcznie - przez włączenie
odpowiednich urządzeń sterujących. Urządzenia półstałe pozwalają podać środek gaśniczy
dowieziony samochodami pożarniczymi.
W zależności od rodzaju środka gaśniczego rozróżnia się:

−

wodne urządzenia zraszaczowe lub tryskaczowe,

−

urządzenia gaśnicze pianowe na pianę ciężką, lekką lub średnią,

−

urządzenia gaśnicze gazowe i aerozolowe na dwutlenek węgla, halonowe,

−

urządzenia gaśnicze parowe,

−

urządzenia gaśnicze proszkowe.
Podręczny sprzęt gaśniczy

Tabela 4 Podstawowe grupy pożarów wg normy PN-75/M51001

Grupa

pożaru

Rodzaj palącego się materiału, sposób jego spalania, przykłady

Pożary ciał stałych pochodzenia organicznego, przy których spalaniu obok
innych zjawisk powstaje zjawisko żarzenia, np. drewno, papier, węgiel,
tworzywa sztuczne, tkaniny, słoma

Pożary cieczy palnych i substancji stałych topiących się wskutek ciepła
wytwarzającego się przy pożarze, np. benzyna, alkohole, aceton, eter, oleje,
lakiery, tłuszcze, parafina, stearyna, pak, naftalen, smoła

Pożary gazów, np. metan, acetylen, propan, wodór, gaz miejski

Pożary metali, np. magnez, sód, uran

Znaki bezpieczeństwa - Ewakuacja

Ewakuacja ludzi w razie wystąpienia pożaru jest głównym zadaniem stojącym przed

systemami bezpieczeństwa znajdującymi się w obiekcie. Aby proces ten przebiegał sprawnie,
konstrukcja budynku i znajdujące się w nim instalacje muszą spełniać odpowiednie kryteria.
Polska norma PN-92/N-01256-01 Znaki bezpieczeństwa - Ewakuacja, określa znaki
ewakuacyjne jako znaki informacyjne zapewniające wizualną informację o przebiegu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wyznaczonej drogi ewakuacyjnej zarówno przy świetle dziennym, świetle sztucznym, jak
również przy braku oświetlania w przypadku nagłego usunięcia światła.

Zagadnienia bezpieczeństwa magazynowania materiałów i wyrobów

W rozporządzeniu w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy

przyjęto następujące postanowienia dotyczące transportu wewnętrznego i magazynowania.

Pracodawca powinien zapewnić zastosowanie odpowiednich rozwiązań organizacyjnych

i technicznych, zwłaszcza w zakresie wyposażenia technicznego, w celu wyeliminowania
potrzeby ręcznego przemieszczania ciężarów (§ 62).

Materiały i inne przedmioty, zwane dalej "materiałami", powinny być magazynowane

w pomieszczeniach i miejscach do tego przeznaczonych. Pomieszczenia magazynowe
powinny spełniać wymagania bezpieczeństwa, stosownie do rodzaju i właściwości
składowanych w nich materiałów (§ 68).
Przy składowaniu materiałów należy:
1) określić dla każdego rodzaju składowanego materiału miejsce, sposób i dopuszczalną

wysokość składowania;

2) zapewnić, aby masa składowanego ładunku nie przekraczała dopuszczalnego obciążenia

urządzeń przeznaczonych do składowania (regałów, podestów itp.);

3) zapewnić, aby masa składowanego ładunku, łącznie z masą urządzeń przeznaczonych do

jego składowania i transportu, nie przekraczała dopuszczalnego obciążenia podłóg i
stropów, na których odbywa się składowanie;

4) wywiesić czytelne informacje o dopuszczalnym obciążeniu podłóg, stropów i urządzeń

przeznaczonych do składowania.
Regały powinny mieć odpowiednio wytrzymałą i stabilną konstrukcję oraz

zabezpieczenia przed ich przewróceniem się (§ 69).
Szerokość odstępów między regałami powinna być odpowiednia do stosowanych środków
transportowych oraz powinna umożliwiać bezpieczne operowanie tymi środkami i ładunkami.

Sposób układania materiałów na regałach i ich zdejmowania nie może stwarzać zagrożeń

dla bezpieczeństwa pracowników.
Przedmioty łatwo tłukące się, niebezpieczne substancje i preparaty chemiczne oraz materiały
o największej masie powinny być składowane na najniższych półkach regałów.

Przedmioty, których wymiary, kształt i masa decydują o ich indywidualnym sposobie

składowania, powinny być ustawiane lub układane stabilnie, z uwzględnieniem położenia ich
środka ciężkości, tak aby zapobiec ich wywróceniu się lub spadnięciu.

Przy składowaniu materiałów w stosach należy zapewnić (§ 72):

1) stateczność stosów poprzez składowanie na wysokość uzależnioną od rodzaju materiałów

(ich wymiarów, masy, kształtu) oraz wytrzymałości opakowań;

2) wiązanie między warstwami;
3) układanie stosów tak, aby środek ciężkości przedmiotów składowanych pozostawał

wewnątrz obrysu stosów;

4) zachowanie odległości między stosami, umożliwiającej bezpieczne układanie

i przemieszczanie materiałów.

Rozładunek stosów powinien być prowadzony kolejno począwszy od najwyższych warstw.
Niedopuszczalne jest wyjmowanie materiałów ze środka stosów.

Niedopuszczalne jest składowanie materiałów bezpośrednio pod elektroenergetycznymi

liniami napowietrznymi lub w odległości mniejszej (licząc w poziomie od skrajnych
przewodów) niż:
1) 2 m - od linii niskiego napięcia;
2) 5 m - od linii wysokiego napięcia do 15 kV;

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3) 10 m - od linii wysokiego napięcia do 30 kV;
4) 15 m - od linii wysokiego napięcia powyżej 30 kV.

Warunki bezpiecznego magazynowania substancji chemicznych

Prawidłowe postępowanie z substancjami chemicznymi podczas pracy z nimi oraz

magazynowania eliminuje zagrożenie związane z obecnością tych substancji w środowisku
pracy.
Gdy nie ma możliwości zastąpienia substancji chemicznej powodującej szkodliwe efekty
w stanie zdrowia pracowników mniej szkodliwą, wówczas należy ilość substancji ograniczyć
do ilości niezbędnej w ciągu zmiany roboczej, a jej zapas przechowywać w bezpiecznym
magazynie chemicznym.

Bezpieczne warunki magazynowania zapewnia przestrzeganie następujących ogólnych

zasad:

−

pomieszczenie przeznaczone na magazynowanie substancji chemicznych musi mieć:
sprawną wentylację, zapewniającą odpowiednie rozcieńczenie lub usunięcie par
magazynowanych substancji, oraz system wodno-kanalizacyjny,

−

wszystkie substancje chemiczne powinny być przechowywane w odpowiednich
opakowaniach i oznakowane zgodnie z obowiązującymi przepisami,

−

znajdujące się w magazynie pojemniki z substancjami chemicznymi nie mogą być
uszkodzone czy zardzewiałe i muszą być właściwie ustawione,

−

substancje chemiczne nie mogą być przechowywane z innymi substancjami, z którymi
mogą reagować tworząc substancje bardzo toksyczne lub reagujące egzotermicznie czy
wybuchowo, np. zabronione jest przechowywanie kwasów obok cyjanków, ponieważ w
wyniku reakcji tych substancji wytwarza się śmiertelnie trujący cyjanowodór,

−

substancje chemiczne nie mogą być przechowywane w pobliżu miejsc, w których
odbywa się proces wykluczający ich obecność,

−

należy zachować specyficzne warunki przechowywania pod warstwą cieczy dla
substancji wyjątkowo niebezpiecznych pod względem pożarowym, np. fosfor należy
przechowywać w szklanych słojach pod warstwą wody lub w naczyniach blaszanych
w wodzie, sód metaliczny - w naczyniach z naftą,

−

substancje powinny być przechowywane w odpowiedniej temperaturze i chronione przed
bezpośrednim działaniem światła słonecznego,

−

magazyn substancji bardzo toksycznych (trucizn) powinien stanowić samodzielną
jednostkę organizacyjną, a substancje te powinny podlegać ścisłej ewidencji
materiałowej.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Wymień wymagania zawarte w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia

26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy
dotyczące składowania materiałów.

2. Wymień wymagania dotyczące składowania materiałów w stosach
3. Wymień wymagania dotyczące składowania materiałów sypkich luzem.
4. Podaj warunki składowania materiałów w pobliżu linii elektroenergetycznych
5. Wymień podstawowe warunki bezpiecznego składowania substancji chemicznych
6. Podaj ogólną zasadę obowiązującą przy usuwaniu odpadów substancji chemicznych
7. Podaj definicję pożaru
8. Rodzaje źródeł zapłonu i zapalenia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9. Wymień fazy rozwoju pożaru w pomieszczeniu
10. Co to są wybuchy pyłów?
11. Wymień parametry pożarowe i wybuchowe charakteryzujące substancje palne
12. Nazwij temperaturowe parametry charakteryzujące materiały palne
13. Wyjaśnij pojęcia: bezpieczeństwo pożarowe, zagrożenie wybuchem, techniczne środki

zabezpieczeń przeciwpożarowych, obciążenie ogniowe, strefa pożarowa, pomieszczenie
zagrożone wybuchem

14. Kto i w jakim zakresie odpowiada za stan ochrony przeciwpożarowej w zakładzie?
15. W jakim przepisie prawnym określono szczegółowe zasady ochrony przeciwpożarowej i

zabezpieczenia przeciwpożarowego budynków?

16. Przedstaw klasyfikację stref zagrożonych wybuchem
17. Podaj, jakie elementy powinna zawierać ramowa instrukcja bezpieczeństwa pożarowego?
18. Podaj, jakie elementy powinna zawierać instrukcja technologiczno-ruchowa?
19. Podaj, jakie elementy powinna zawierać ramowa instrukcja na wypadek powstania

pożaru?

20. Wymień sposoby gaszenia pożaru oraz przyporządkuj do każdego sposobu odpowiednie

środki gaśnicze.

21. Wymień rodzaje stałych i półstałych urządzeń gaśniczych ze względu na rodzaj środka

gaśniczego.

22. Wymień podstawowe grupy pożarów
23. W jakim celu stosowane są ewakuacyjne znaki bezpieczeństwa?

4.11.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opanowanie sposobu alarmowania straży pożarnej zgodnie z instrukcją

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcja postępowania na wypadek pożaru.
2) sprawdź spełnienie (w miejscu pracy) poszczególnych punktów instrukcja postępowania

na wypadek pożaru.

3) zrealizować w celach ćwiczeniowych symulacje działań zgodnie z w/w instrukcją

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura z punktu 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Dobieranie sprzętu i środków gaśniczych w zależności od rodzaju pożaru

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z grupami pożarów, wypisz je.
2) przyporządkować do grup pożarów środki gaśnicze, za pomocą których można je gasić.
3) zaznaczyć w powyższym zestawieniu te środki gaśnicze, które są na wyposażeniu

zakładu pracy.

4) zapoznać się szczegółowo z właściwościami znajdujących się środków gaśniczych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura z punktu 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Stosowanie podręcznego sprzętu i środków gaśniczych do gaszenia zarzewia pożaru

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zlokalizować na podstawie instrukcji bezpieczeństwa pożarowego na terenie zakładu

podręczny sprzęt gaśniczy.

2) zapoznać się ze sposobem użycia posiadanego podręcznego sprzętu gaśniczego.
3) użyć podręczny sprzęt gaśniczy w kontrolowanych warunkach.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

instrukcja bezpieczeństwa pożarowego,

−

podręczny sprzęt gaśniczy,

−

materiały piśmienne.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz: TAK NIE

1) wymienić podstawowe przepisy prawne dotyczące ochrony

przeciwpożarowej?



2) wymienić zagrożenia pożarowe?



3) wymienić środki zapobiegające powstaniu pożaru?



4) wymienić środki służące zmniejszeniu skutków pożarów?



5) postąpić zgodnie z instrukcją w razie powstania pożaru?



6) ugasić pożar przy pomocy podręcznego sprzętu gaśniczego?

odszukać w Karcie Charakterystyki Substancji Niebezpiecznych
danych dotyczących przechowywania ?



7) wymienić podstawowe zasady składowania i magazynowania

substancji zawarte w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki

Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych
przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy?



8) wykorzystać zdobytą wiedzę do prawidłowego użytkowania

magazynu materiałów niebezpiecznych?



9) prawidłowo zagospodarować odpady substancji niebezpiecznych

i opakowania po nich?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Zasady ochrony środowiska na stanowisku pracy.

Zabezpieczenie miejsca wypadku

4.5.1. Materiał nauczania

Substancje niebezpieczne:

−

pierwiastek, związek, mieszanina lub preparat, które ze względu na swoje właściwości
chemiczne, fizyczne lub (eko)toksyczne stanowią zagrożenie (definicja OECD)

−

substancja, która ze względu na swoje właściwości chemiczne, fizyczne lub toksyczne,
stanowi zagrożenie (definicja MOP).
Ustawa o odpadach określa zasady postępowania z odpadami w sposób zapewniający

ochronę życia i zdrowia ludzi oraz ochronę środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego
rozwoju, a w szczególności zasady zapobiegania powstawaniu odpadów lub ograniczania
ilości odpadów i ich negatywnego oddziaływania na środowisko, a także odzysku lub
unieszkodliwiania odpadów (Art. 1).

Odpady oznaczają każdą substancję lub przedmiot należący do jednej z kategorii,

określonych w załączniku nr 1 do ustawy, których posiadacz pozbywa się, zamierza pozbyć
się lub do ich pozbycia się jest obowiązany (Art. 3).
Znaczenie wybranych określeń użytych w ustawie:

−

gospodarowaniu odpadami – rozumie się przez to zbieranie, transport, odzysk
i unieszkodliwianie odpadów, w tym również nadzór nad takimi działaniami oraz nad
miejscami unieszkodliwiania odpadów,

−

magazynowaniu odpadów – rozumie się przez to czasowe przetrzymywanie lub
gromadzenie odpadów przed ich transportem, odzyskiem lub unieszkodliwianiem,

−

posiadaczu odpadów – rozumie się przez to każdego, kto faktycznie włada odpadami
(wytwórcę odpadów, inną osobę fizyczną, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną);
domniemywa się, że władający powierzchnią ziemi jest posiadaczem odpadów
znajdujących się na nieruchomości,

−

recyklingu – rozumie się przez to taki odzysk, który polega na powtórnym przetwarzaniu
substancji lub materiałów zawartych w odpadach w procesie produkcyjnym w celu
uzyskania substancji lub materiału o przeznaczeniu pierwotnym lub o innym
przeznaczeniu, w tym też recykling organiczny, z wyjątkiem odzysku energii,

−

termicznym przekształcaniu odpadów – rozumie się przez to procesy utleniania odpadów,
w tym spalania, zgazowywania, lub rozkładu odpadów, w tym rozkładu pirolitycznego,
prowadzone w przeznaczonych do tego instalacjach lub urządzeniach na zasadach
określonych w przepisach szczegółowych,

−

unieszkodliwianiu odpadów – rozumie się przez to poddanie odpadów procesom
przekształceń biologicznych, fizycznych lub chemicznych określonym w załączniku nr 6
do ustawy w celu doprowadzenia ich do stanu, który nie stwarza zagrożenia dla życia,
zdrowia ludzi lub dla środowiska,

−

wytwórcy odpadów – rozumie się przez to każdego, którego działalność lub bytowanie
powoduje powstawanie odpadów, oraz każdego, kto przeprowadza wstępne
przetwarzanie, mieszanie lub inne działania powodujące zmianę charakteru lub składu
tych odpadów,

−

zbieraniu odpadów – rozumie się przez to każde działanie, w szczególności umieszczanie
w pojemnikach, segregowanie i magazynowanie odpadów, które ma na celu
przygotowanie ich do transportu do miejsc odzysku lub unieszkodliwiania.

−

tezy z piśmiennictwa

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zasady gospodarowania odpadami określone w ustawie

Kto podejmuje działania powodujące lub mogące powodować powstawanie odpadów,

powinien takie działania planować, projektować i prowadzić, tak aby:

1) zapobiegać powstawaniu odpadów lub ograniczać ilość odpadów i ich negatywne

oddziaływanie na środowisko przy wytwarzaniu produktów, podczas i po zakończeniu
ich użytkowania,

2) zapewniać zgodny z zasadami ochrony środowiska odzysk, jeżeli nie udało się zapobiec

ich powstaniu,

3) zapewniać zgodne z zasadami ochrony środowiska unieszkodliwianie odpadów, których

powstaniu nie udało się zapobiec lub których nie udało się poddać odzyskowi.
Wytwórca odpadów jest obowiązany do stosowania takich sposobów produkcji lub form

usług oraz surowców i materiałów, które zapobiegają powstawaniu odpadów lub pozwalają
utrzymać na możliwie najniższym poziomie ich ilość, a także ograniczają negatywne
oddziaływanie na środowisko lub zagrożenie życia lub zdrowia ludzi.

Posiadacz odpadów jest obowiązany do postępowania z odpadami w sposób zgodny

z zasadami gospodarowania odpadami, wymaganiami ochrony środowiska oraz planami
gospodarki odpadami.

Odpady powinny

być w pierwszej kolejności poddawane odzyskowi

lub

unieszkodliwiane w miejscu ich powstawania.
Odpady, które nie mogą być poddane odzyskowi lub unieszkodliwiane w miejscu ich
powstawania, powinny być, uwzględniając najlepszą dostępną technikę lub technologię,
o której mowa w art. 143 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska,
przekazywane do najbliżej położonych miejsc, w których mogą być poddane odzyskowi lub
unieszkodliwione.

Zakazuje się mieszania odpadów niebezpiecznych różnych rodzajów oraz mieszania

odpadów niebezpiecznych z odpadami innymi niż niebezpieczne.
Obowiązki posiadaczy odpadów

Wytwórca odpadów prowadzący instalację jest obowiązany do:

1) uzyskania pozwolenia na wytwarzanie odpadów, jeżeli wytwarza powyżej 1 tony

odpadów niebezpiecznych rocznie lub powyżej 5 tysięcy ton rocznie odpadów innych niż
niebezpieczne,

2) uzyskania decyzji zatwierdzającej program gospodarki odpadami niebezpiecznymi, jeżeli

wytwarza do 1 tony odpadów niebezpiecznych rocznie,

3) przedłożenia informacji o wytwarzanych odpadach oraz o sposobach gospodarowania

wytworzonymi odpadami, jeżeli wytwarza od 5 do 5 tysięcy ton rocznie odpadów innych
niż niebezpieczne.

Wytwórca odpadów nieprowadzący instalacji jest obowiązany do:

1) uzyskania decyzji zatwierdzającej program gospodarki odpadami niebezpiecznymi, jeżeli

wytwarza odpady niebezpieczne w ilości powyżej 100 kg rocznie,

2) przedłożenia informacji o wytwarzanych odpadach oraz o sposobach gospodarowania

wytworzonymi odpadami, jeżeli wytwarza odpady niebezpieczne w ilości do 100 kg
rocznie albo powyżej 5 ton rocznie odpadów innych niż niebezpieczne.
Wytwórca odpadów może zlecić wykonanie obowiązku gospodarowania odpadami

innemu posiadaczowi odpadów (Art. 25).

Ustawa „Prawo ochrony środowiska” określa zasady ochrony środowiska oraz warunki

korzystania z jego zasobów, z uwzględnieniem wymagań zrównoważonego rozwoju,
a w szczególności:
1) zasady ustalania:

a) warunków ochrony zasobów środowiska,
b) warunków wprowadzania substancji lub energii do środowiska,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

c) kosztów korzystania ze środowiska,

2) udostępnianie informacji o środowisku i jego ochronie,
3) udział społeczeństwa w postępowaniu w sprawie ochrony środowiska,
4) obowiązki organów administracji,
5) odpowiedzialność i sankcje.

Powszechne korzystanie ze środowiska przysługuje z mocy ustawy każdemu

i obejmuje korzystanie ze środowiska, bez użycia instalacji, w celu zaspokojenia potrzeb
osobistych oraz gospodarstwa domowego, w tym wypoczynku oraz uprawiania sportu,
w zakresie:
1) wprowadzania do środowiska substancji lub energii,
2) innych niż wymienione w pkt 1 rodzajów powszechnego korzystania z wód w

rozumieniu ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. - Prawo wodne (Dz. U. Nr 115, poz. 1229).

Kto podejmuje działalność mogącą negatywnie oddziaływać na środowisko, jest obowiązany
do zapobiegania temu oddziaływaniu.
Kto powoduje zanieczyszczenie środowiska, ponosi koszty usunięcia skutków tego
zanieczyszczenia.
Kto może spowodować zanieczyszczenie środowiska, ponosi koszty zapobiegania temu
zanieczyszczeniu.
Informacje o środowisku

Źródłem informacji o środowisku jest w szczególności państwowy monitoring

środowiska.

Państwowy monitoring środowiska zbiera dane na podstawie:

1) pomiarów dokonywanych przez organy administracji, obowiązane na podstawie ustawy

do wykonywania badań monitoringowych,

2) danych

zbieranych

ramach

statystyki

publicznej,

określanych

corocznie

w programach badań statystycznych statystyki publicznej,

3) informacji udostępnionych przez inne organy administracji,
4) pomiarów stanu środowiska, wielkości i rodzajów emisji, a także ewidencji, do których

prowadzenia obowiązane są podmioty z mocy prawa albo na mocy decyzji,

5) innych niż wymienione w pkt 4 informacji, uzyskanych odpłatnie lub nieodpłatnie od

podmiotów niebędących organami administracji.

Edukacja ekologiczna, badania z zakresu ochrony środowiska oraz reklama

Problematykę ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju uwzględnia się

w podstawach programowych kształcenia ogólnego dla wszystkich typów szkół (Art. 77).
Obowiązek, o którym mowa w ust. 1, obejmuje również organizatorów kursów prowadzących
do uzyskania kwalifikacji zawodowych.

Odpowiedzialność w ochronie środowiska
Do odpowiedzialności za szkody spowodowane oddziaływaniem na środowisko stosuje

się przepisy Kodeksu cywilnego, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej.

Każdy, komu przez bezprawne oddziaływanie na środowisko bezpośrednio zagraża

szkoda lub została mu wyrządzona szkoda, może żądać od podmiotu odpowiedzialnego za to
zagrożenie lub naruszenie przywrócenia stanu zgodnego z prawem i podjęcia środków
zapobiegawczych, w szczególności przez zamontowanie instalacji lub urządzeń
zabezpieczających przed zagrożeniem lub naruszeniem; w razie gdy jest to niemożliwe lub
nadmiernie utrudnione, może on żądać zaprzestania działalności powodującej to zagrożenie
lub naruszenie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zabezpieczenie miejsca wypadku

Podstawa prawna:
Dz. U. 2002 nr 236 poz. 1992 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19
grudnia 2002 r. w sprawie trybu uznawania zdarzenia powstałego w okresie ubezpieczenia
wypadkowego za wypadek przy pracy, kwalifikacji prawnej zdarzenia, wzoru karty wypadku
i terminu jej sporządzenia
Dz. U. 2002 nr 237 poz. 2015 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 24
grudnia 2002 r. w sprawie zasad oraz trybu uznawania zdarzenia za wypadek w drodze do
pracy lub z pracy, sposobu jego dokumentowania, wzoru karty wypadku w drodze do pracy
lub z pracy oraz terminu jej sporządzania

Podstawowe określenia
Badanie wypadku - postępowanie, które ma na celu wszechstronne poznanie i wyjaśnienie
zdarzenia wypadkowego polegająca na określeniu kolejności zdarzeń poprzedzających
ostatnią urazową sekwencję oraz na przedstawieniu przyczyn każdego wyróżnionego
elementu zdarzenia wypadkowego.
Ustalenie przyczyn i okoliczności wypadku
Proces ustalenia przyczyn i okoliczności wypadku zasadniczo składa się z trzech
następujących części:

−

przeprowadzenia oględzin miejsca wypadku,

−

przesłuchania poszkodowanego i świadków,

−

uporządkowania faktów i określenia najbardziej prawdopodobnych przyczyn wydarzenia.

Celem oględzin miejsca wypadku jest zebranie informacji o warunkach wykonywania

zadania oraz o okolicznościach, które mogły mieć wpływ na powstanie wypadku.
Wyniki oględzin są dokumentowane za pomocą protokołu z oględzin miejsca wypadku.

W razie wypadku przy pracy pracodawca jest obowiązany podjąć niezbędne działania

eliminujące lub ograniczające zagrożenie, zapewnić udzielenie pierwszej pomocy osobom
poszkodowanym i ustalenie w przewidzianym trybie okoliczności i przyczyn wypadku oraz
zastosować odpowiednie środki zapobiegające podobnym wypadkom (Art. 234).

Do czasu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku pracodawca ma obowiązek

zabezpieczyć miejsce wypadku w sposób wykluczający (§ 2):
1) dopuszczenie do miejsca wypadku osób niepowołanych,
2) uruchamianie bez koniecznej potrzeby maszyn i innych urządzeń technicznych, które w

związku z wypadkiem zostały wstrzymane,

3) dokonywanie zmiany położenia maszyn i innych urządzeń technicznych, jak również

zmiany położenia innych przedmiotów, które spowodowały wypadek lub pozwalają
odtworzyć jego okoliczności.
Pracownik, który uległ wypadkowi, jeżeli stan jego zdrowia na to pozwala, powinien

poinformować niezwłocznie o tym wypadku przełożonego.
Zabezpieczenie miejsca wypadku

Istotną normę prawną przewiduje § 2 ust. 1 rozporządzenia, który nakłada na pracodawcę

obowiązek zabezpieczenia miejsca wypadku, do czasu ustalenia okoliczności i przyczyn
wypadku, w sposób wykluczający:

−

dopuszczenie do miejsca wypadku osób niepowołanych,

−

uruchamianie bez koniecznej potrzeby maszyn i innych urządzeń technicznych, które
w związku z wypadkiem zostały wstrzymane,

−

dokonywanie zmiany położenia maszyn i innych urządzeń technicznych, jak również
zmiany położenia innych przedmiotów, które spowodowały wypadek lub pozwalają
odtworzyć jego okoliczności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Z art. 234 KP wynika między innymi, że w razie wypadku przy pracy pracodawca jest

obowiązany podjąć niezbędne działania i zapewnić udzielenie pierwszej pomocy osobom
poszkodowanym .

Udzielenie pomocy poszkodowanym w miejscu wypadku
Podstawy prawne udzielania pierwszej pomocy
Obowiązek udzielania pierwszej pomocy reguluje artykuł 162 kodeksu karnego, który

brzmi:
§1. Kto człowiekowi znajdującemu się

w położeniu grożącym

bezpośrednim

niebezpieczeństwem utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia
nie udziela pomocy, mogąc jej udzielić bez narażenia siebie lub innej osoby na
niebezpieczeństwo utraty życia lub poważnego uszczerbku na zdrowiu – podlega karze
pozbawienia wolności do lat 3.
§2. Nie podlega karze, kto nie udziela pomocy, do której jest konieczne poddanie się
zabiegowi lekarskiemu, albo w warunkach, w których możliwa jest natychmiastowa pomoc
ze strony instytucji lub osoby bardziej do tego powołanej.

Zagrożenia wynikające z udzielania pomocy
Ratując życie innej osobie, ratownik sam może narazić się na różnego rodzaju

niebezpieczeństwa. Najczęściej są to zagrożenia zewnętrzne, wspólne dla poszkodowanego
i ratownika, które spowodowały zły stan poszkodowanego lub są dodatkowym
niebezpiecznym czynnikiem zagrożenia życia lub zdrowia. Ratownikowi nie wolno
przystępować do akcji ratowniczej bez odpowiedniego zabezpieczenia i odpowiednich
narzędzi ratowniczych oraz, co najważniejsze, bez umiejętności ich stosowania. W zakładzie
pracy udzielanie pierwszej pomocy często jest niemożliwe, gdyż wkroczenie do akcji
wymaga zastosowania specjalistycznego sprzętu. Pomoc w tych przypadkach polega na
wezwaniu służb ratowniczych i niedopuszczeniu do niebezpiecznego miejsca osób
postronnych. Innym rodzajem zagrożenia jest możliwość zakażenia się w czasie kontaktu
z poszkodowanym. W warunkach pomocy przedmedycznej niebezpieczny może być kontakt
z krwią, śliną, moczem i wymiocinami poszkodowanego. Można uniknąć takiego kontaktu,
stosując środki ochrony indywidualnej: rękawiczki i maseczkę. Są one wystarczającym
zabezpieczeniem przed infekcją wirusem HIV czy WZW.

Ogólne zasady ostrożności i higieny w trakcie udzielania pierwszej pomocy sprowadzają

się do:

−

używania rękawiczek gumowych,

−

niedotykania ręką - w rękawiczce lub bez - oczu, nosa lub błon śluzowych,

−

wyrzucania (najlepiej do specjalnego pojemnika) zużytych rękawiczek i innych
materiałów opatrunkowych,

−

mycia rąk wodą z mydłem jak najszybciej po zdjęciu rękawiczek i udzieleniu pomocy

−

nieużywania poplamionej krwią odzieży roboczej,

−

używania maseczek osobistych chroniących nos i usta ratownika, które wchodzą
w skład niektórych zestawów opatrunkowych.

Zasady postępowania na miejscu wypadku

Na kolejność postępowania na miejscu wypadku wskazuje łańcuch ratunku. W zakładzie

pracy postępowanie przedmedyczne ma przygotować poszkodowanego i miejsce zdarzenia na
przybycie własnych i pozazakładowych służb ratowniczych. Z wyjątkiem pojedynczych
przypadków nagłych stanów zagrożenia życia, postępowanie rozpoczyna się od wezwania
pomocy a kończy na przygotowaniu zakładu do przyjęcia pomocy z zewnątrz.
Ocena wypadku i wezwanie pomocy

Pierwszą czynnością lub etapem postępowania na miejscu wypadku jest ocena zdarzenia

i zakwalifikowanie go jako wypadku pojedynczego lub katastrofy. Zgodnie z definicją,
katastrofą jest praktycznie każdy wypadek z udziałem kilku poszkodowanych. Istotnym

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

elementem wstępnego postępowania jest ustalenie czynnika powodującego zdarzenie czy
katastrofę. Do najgroźniejszych należą czynniki o długotrwałym działaniu. Takie czynniki,
jak ogień, gaz czy trujące płyny są aktywne do czasu zneutralizowania. Ich działanie stwarza
konieczność ewakuacji poszkodowanych i pracowników. Pamiętać zawsze należy, zwłaszcza
w sytuacjach szczególnie niebezpiecznych, o zapewnieniu bezpieczeństwa sobie
i poszkodowanym oraz o wezwaniu pomocy zgodnie z opisanymi wcześniej zasadami.
Równie istotnym elementem wstępnego postępowania jest opieka nad osobami, które uległy
panice.

Zasady postępowania na miejscu wypadku

Szybka ocena wstępna

Gdy na miejscu wypadku są poszkodowani, należy przeprowadzić szybką ocenę wstępną,

która daje możliwość zorientowania się co do ich stanu. Zawiera ona:

−

wstępne określenie stanu świadomości,

−

ocenę obecności lub braku oddychania,

−

ocenę drożności dróg oddechowych,

−

ocenę akcji serca i wydolności krążenia,

−

ocenę odcinka szyjnego kręgosłupa.

Ocena wstępna nie powinna trwać dłużej niż 3 minuty.
Pomoc doraźna

Jeśli stwierdza się zaburzenia w stanie świadomości, zaburzenia oddychania i krążenia

oraz podejrzewa się uszkodzenie kręgosłupa, należy natychmiast wdrożyć pomoc doraźną,
a więc podstawowe podtrzymywanie życia (PPŻ. Należy jednak pamiętać o bezpiecznym
ułożeniu poszkodowanego.

Nieco inne jest postępowanie przy podejrzeniu uszkodzenia lub uszkodzeniu odcinka

szyjnego kręgosłupa. Jeśli poszkodowany wymaga resuscytacji, należy postępować
szczególnie ostrożnie i nie wykonywać gwałtownych i zbyt obszernych przemieszczeń głowy
w czasie kontroli i udrażniania dróg oddechowych. Głowę poszkodowanego należy umieścić
między kolanami ratownika i tak oczekiwać nadejścia pomocy kwalifikowanej .
Szczegółowa ocena powtórna stanu poszkodowanego

Dokonuje się oceny stanu poszkodowanego od czubka głowy do małego palca u nogi,

głównie w poszukiwaniu urazów powierzchownych i głębokich: ran, złamań i zwichnięć.
Jeśli poszkodowany jest przytomny i istnieje możliwość zebrania bezpośredniego wywiadu,
zadanie to jest ułatwione i ocena szczegółowa trwa krótko. Najważniejsze i najczęstsze
miejsca urazów to: głowa, odcinek szyjny kręgosłupa, obojczyki, stawy ramienne, kości
przedramion, żebra, miednica, kości udowe, kolana, kości goleni oraz stawy skokowe.
Właściwa pierwsza pomoc

Pozostałe czynności ratownicze - zaopatrywanie złamań, zwichnięć i urazów

powierzchownych, czyli ran - często określa się tradycyjnym mianem pierwszej pomocy.
Udzielanie pierwszej pomocy jest równie ważne jak pomoc doraźna. Należy jednak pamiętać
o kolejności postępowania przy zaopatrywaniu poszkodowanego, która częściowo wynika
z kolejności oceny:

−

przytomność (ułożenie w przypadku omdleniu),

−

oddychanie (usunięcie ciała obcego),

−

serce (zewnętrzny ucisk klatki piersiowej przy zatrzymaniu),

−

krążenie (kontrola opatrunków uciskowych oraz kończyn przy zwichnięciach),

−

ułożenie boczne (u nieprzytomnych z zachowanym oddychaniem i akcją serca),

−

krwotok (opatrunek uciskowy),

−

uraz wewnętrzny (ułożenie),

−

złamanie (unieruchomienie),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

zwichnięcie (unieruchomienie),

−

rany skóry (opatrunek) i pozostałe drobne urazy,

−

działanie przeciwwstrząsowe (ułożenie, okrycie),

−

przygotowanie do transportu (unieruchomienie szyi),

−

opieka nad poszkodowanym i okresowe ponawianie oceny,

−

oczekiwanie na pomoc kwalifikowaną,

−

ewakuacja (wyjątkowo, gdy wymaga tego pogarszająca się sytuacja, np. w czasie
pożaru).

Zabezpieczenie miejsca wypadku

Miejsce wypadku należy zabezpieczyć tak, aby nie doszło do kolejnych zdarzeń. Nie

można dopuścić do rozprzestrzenienia się czynników szkodliwych i niebezpiecznych. Należy
przy tym stale pamiętać o własnym bezpieczeństwie. Najważniejsze jest jednak
przygotowanie miejsca zdarzenia na przyjęcie pomocy z zewnątrz.
Zatrucia

Zatrucia są wynikiem wchłonięcia do organizmu związków chemicznych, które mogą

między innymi zaburzać procesy metaboliczne. Substancje chemiczne przedostają się do
organizmu różnymi drogami: przez płuca, układ pokarmowy lub skórę. Objawy działania
toksycznego substancji pojawiają się najszybciej w przypadku dostania się substancji do
organizmu przez drogi oddechowe. Po przyjęciu substancji doustnie, objawy zatrucia
występują w różnym czasie, od 30 minut do kilku godzin od połknięcia, a po wchłonięciu
przez skórę – po kilku lub kilkunastu godzinach.
Zagrożenie dla życia i zdrowia w ostrych zatruciach zależy od:

−

sposobu działania chemicznej substancji toksycznej i rodzaju środka,

−

dawki lub stężenia w powietrzu środowiska pracy,

−

czasu trwania narażenia,

−

drogi wchłonięcia trucizny.

Szansa uratowania życia i zdrowia osoby zatrutej zależy w dużym stopniu od jakości
i szybkości udzielenia pierwszej pomocy.
Postępowanie początkowe, po rozpoznaniu objawów, polega na:

−

przerwaniu narażenia,

−

utrzymaniu lub przywróceniu podstawowych funkcji życiowych,

−

zahamowaniu wchłaniania substancji toksycznej do organizmu,

−

eliminacji substancji z organizmu lub zahamowaniu przemiany substancji w produkty
o większej toksyczności,

−

zastosowaniu właściwej odtrutki – w uzasadnionych sytuacjach.

Postępowanie w przypadku krwotoku

W czasie zaopatrywania ran należy pamiętać o stosowaniu rękawiczek gumowych.

Jeśli krwotok z ran skóry jest lekki, krew sączy się kroplami. Krwotok ustaje zwykle
samoistnie po kilku minutach, gdy skrzep powstający w miejscu krwawienia zamknie ubytek
naczynia. W tym wypadku należy ranę zabezpieczyć na czas transportu jałowym
opatrunkiem.

Silny krwotok, w którym krew wypływa z rany ciągłym strumieniem lub tryska pulsując,

wymaga natychmiastowego zatamowania przez miejscowy ucisk rany. W bardzo silnych
krwotokach z dużych ran może być konieczny ucisk czterema palcami dużej okolicznej
tętnicy.

Ranę należy przykryć jałowym gazikiem i przymocować go kodofixem. Na rany silnie

krwawiące, oprócz gazika nakłada się dodatkowo elastyczną poduszeczkę, wykonaną na
przykład z drugiego opatrunku osobistego, złożonej gazy lub bandaża.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W pojedynczych przypadkach nie można zakładać na krwawiącą ranę typowego

opatrunku uciskowego. Te przypadki to:

−

rana, w której utkwiły ciała obce (patrz: rany),

−

otwarte złamanie (patrz: złamania),

−

amputacja,

−

krwotok z rozległej powierzchni rany.
Tamowanie silnego krwotoku na głowie, szyi i tułowiu wykonuje się podobnie jak na

kończynach, stosując w pierwszej chwili mocnym ucisk palcami, najlepiej przez jałowy
opatrunek. Następnie zakłada się opatrunek uciskowy, który najczęściej należy dodatkowo
dociskać palcami do czasu przybycia pomocy.

Poszkodowanego z krwotokiem z nosa sadza się z głową lekko pochyloną ku przodowi.

Po stronie krwawienia należy lekko ucisnąć skrzydełko nosa, na nasadę nosa i kark można
przyłożyć zimny kompres. Poszkodowany nie powinien łykać krwi. Należy położyć go
wyłącznie wtedy, kiedy krwotok lub inne obrażenia ciała wywołują objawy przedwstrząsowe.

Porażenie prądem elektrycznym

Porażenie prądem elektrycznym jest bardzo niebezpieczne. Kontakt ze źródłem prądu

elektrycznego może spowodować oparzenie skóry, utratę przytomności, zatrzymanie pracy
serca, a nawet śmierć. Zazwyczaj krótkotrwała ekspozycja na prąd elektryczny o napięciu do
1 kV nie jest niebezpieczna dla życia. Przedłużająca się ekspozycja może natomiast stać się
przyczyną śmierci. Bardzo istotne w przypadku porażenia prądem elektrycznym jest
natychmiastowe uwolnienie porażonego spod jego działania. Pamiętać przy tym należy, że
osoba porażona prądem jest dla ratownika równie niebezpieczna, jak samo źródło prądu.

Szansa uratowania poszkodowanego szybko spada w miarę upływu czasu. W pierwszej

minucie po porażeniu istnieje 98% szans uratowania życia, po 3 minutach – 40%, po 5
minutach - 25%, a po 8 minutach już tylko 5%.
W czasie uwalniania porażonego spod działania prądu elektrycznego o napięciu do 1 kV
należy wyłączyć napięcie właściwego obwodu elektrycznego.
Jeśli żadne z powyższych rozwiązań nie jest możliwe, należy:

−

odciągnąć porażonego od urządzenia pod napięciem odpowiednimi narzędziami lub
przedmiotami z suchego drewna albo tworzywa sztucznego,

−

zabezpieczyć porażonego przed upadkiem, gdy wyłączenie napięcia może spowodować
taki upadek.

Rodzaje ran

Z praktycznego punktu widzenia wszystkie rany można zakwalifikować do dwóch

kategorii. Pierwsza kategoria to tzw. rany małe, mniej groźne, do których zalicza się
uszkodzenia tylko warstw skóry. Druga kategoria to tzw. rany duże, najczęściej głowy, klatki
piersiowej i brzucha, ale również i kończyn. Do tych ran zalicza się uszkodzenia nie tylko
skóry, lecz również i struktur leżących głębiej. Uszkodzenia te są najczęściej przyczyną
groźnych wewnętrznych krwotoków. Ta kategoria ran jest określana w medycynie terminem:
rany penetrujące, co dobrze oddaje charakter uszkodzeń.

Do ran małych należy zaliczyć:

−

otarcia – powierzchowne, słabo krwawiące uszkodzenia skóry,

−

rany cięte powierzchowne – rany o prostych brzegach, często przechodzące przez
wszystkie warstwy skóry,

−

małe rany tłuczone – rany z nieznacznym przerwaniem ciągłości skóry, lecz
z obrzękiem i silną bolesnością Rany tłuczone głowy i tułowia kwalifikuje się do ran
dużych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

rany szarpane – rany o nierównych, poszarpanych brzegach, często z silnym
krwawieniem (postępowanie jak w ranach ciętych),

−

rany kąsane – zadane zębami człowieka lub zwierzęcia, szczególnie narażone na
zakażenie (w postępowaniu bardzo istotne jest dokładne umycie rany mydłem i obfite
opłukanie jej wodą),

−

rany z ciałem obcym (ran takich nie przemywa się i nie czyści; wykonuje się opatrunek -
również uciskowy – z bandaża zwiniętego wokół ciała obcego,

−

oskalpowanie – silnie krwawiące uszkodzenie skóry głowy (postępowanie: zbliżenie
brzegów rany, wykonanie szerokiego opatrunku uciskowego, ułożenie poszkodowanego
z nieco uniesiona głową),

−

krwawienie z żylaków podudzi – szczególna odmiana rany, polegająca na uszkodzeniu
zmienionych chorobowo naczyń żylnych powierzchownych (postępowanie polega na
założeniu szerokiego opatrunku uciskowego z bandaża elastycznego w miejscach
krwawienia i uniesieniu wysoko kończyny),

−

rany ręki (postępowanie: wykonanie opatrunku z dużą ilością gazy, który trzyma
w dłoni poszkodowany, obandażowanie całej ręki bez koniuszków palców i uniesienie
kończyny).

Opatrunki

Do zabezpieczenia rany na kończynie stosuje się najczęściej opatrunek osobisty.

Ewentualnym dodatkowym zabezpieczeniem jest kodofix.
Ciało obce w oku

Po stwierdzeniu wniknięcia ciała obcego do oka można podjąć próbę odnalezienia go

i mechanicznego usunięcia. Można tego dokonać wyłącznie wtedy, gdy ciała obce (pył,
drobiny kurzu, pyłu węglowego czy drobne owady) spoczywają luźno w worku
spojówkowym. Takie ciała wypłukuje się czystą wodą. Ciała obce wbite w rogówkę czy
spojówkę są trudne do usunięcia - wymagana jest wtedy pomoc okulisty. Poszkodowanemu
należy zasłonić obydwie gałki oczne, skłonić do patrzenia przed siebie oraz nieruszania
gałkami ocznymi, i tak transportować do lekarza. Takie ciała obce, jak pył (najczęściej jakiś
związek chemiczny) należy bezwzględnie wypłukać, nawet pod bieżącą wodą z kranu.
Wypłukiwanie nie powinno trwać krócej niż 15 minut.
Oparzenie

Oparzenie jest uszkodzeniem skóry i leżących pod nią tkanek, które może mieć wpływ na

cały organizm człowieka. Ze względu na czynnik parzący, oparzenia dzieli się na termiczne
i chemiczne. Rozmiar uszkodzeń w oparzeniach termicznych skóry i głębszych tkanek zależy
od temperatury działającego czynnika, jego rodzaju i czasu działania. W tym celu oziębia się
miejsca poparzone, polewając je wodą o temperaturze około 20

C przez 20 - 30 minut.

Postępowanie w przypadku oparzenia termicznego:

−

odcięcie od czynnika parzącego – zrzucenie ubrania, nie jego gaszenie,

−

gdy rozebranie poszkodowanego jest niemożliwe, zanurzenie go w wodzie, polanie wodą
itd.,

−

wstępne ochładzanie przez 20 – 30 minut, które może być przedłużone do 3 godzin,

−

założenie jałowego (lub czystego) suchego opatrunku,

−

przy oparzeniach rozległych – rozebranie chorego i okrycie jałowym prześcieradłem
zapewnienie pomocy medycznej,

−

leczenie szpitalne oparzeń głębokich oraz wszystkich oparzeń twarzy, stóp i okolic
krocza.
W przypadku oparzenia chemicznego wszystkie części garderoby (ubranie, bieliznę, buty

i skarpety) splamione środkami chemicznymi należy natychmiast zdjąć z ciała
poszkodowanego. Następnie należy jak najszybciej zmyć środek chemiczny z ciała.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W przypadku oparzenia chemicznego niebezpieczne jest działanie toksyczne środków
chemicznych.
Złamania kości

Złamanie kości jest to całkowite lub częściowe przerwanie ciągłości kości po urazie

przekraczającym granicę elastyczności tkanki. Odłamki złamanej kości mogą ulec
przemieszczeniu. Występuje wtedy złamanie z przemieszczeniem. Mogą powstawać złamania
wieloodłamowe i rozkruszenia kości lub złamania mnogie, dotyczące wielu kości. Złamanie
bez przerwania nad nim ciągłości skóry jest złamaniem zamkniętym. Jeśli dochodzi do
przerwania ciągłości skóry nad złamaniem, a w ranie są widoczne odłamki kości, mamy do
czynienia ze złamaniem otwartym.
Rozpoznanie złamania

Są dwa rodzaje cech, na podstawie których ratownik może rozpoznać złamanie kości:

cechy domniemane i cechy pewne. Na podstawie cech domniemanych można rozpoznać
złamanie bez możliwości pewnego rozpoznania na miejscu wypadku.
Do cech domniemanych należą:

−

bolesność i obrzęk w miejscu urazu,

−

ograniczenie ruchomości lub jej zmniejszenie,

−

przybranie pozycji oszczędzającej, która sprawia poszkodowanemu najmniej bólu.

Do cech pewnych złamania kości należą:

−

obecność fragmentów kostnych lub końców złamanej kości w ranie,

−

nieprawidłowe ustawienie kości,

−

patologiczna ruchomość w miejscu złamania, której może towarzyszyć tarcie odłamów
kostnych o siebie.

Ogólne zasady udzielania pomocy przy złamaniach

Nie wolno wykonywać żadnych ruchów i naginań w miejscu domniemanego lub

pewnego złamania. Grozi to dodatkowym uszkodzeniem okolicznych tkanek oraz samej
kości.
Ranę w miejscu urazu należy nakryć jałowym opatrunkiem, najlepiej jałową gazą.
Poszkodowanego należy ułożyć w bezpiecznej pozycji, a miejsce złamania unieruchomić
odpowiednio do okolicy urazu.
Nie należy nastawiać złamań i zwichnięć, a jedynie je unieruchamiać.
Przy złamaniach należy unieruchamiać dwa sąsiednie stawy.
Dalszą część kończyny należy „dopasować” do bliższej.
Kończyny górne unieruchamia się do tułowia, a dolne – jedna do drugiej.
Należy walczyć z rozwijającym się wstrząsem, układając poszkodowanego w pozycji
przeciwwstrząsowej i uważając, aby nie poruszać uszkodzoną kością.
Nie wolno stosować ułożenia przeciwwstrząsowego przy złamaniach czaszki, miednicy
i kręgosłupa.
Nie należy podawać poszkodowanemu płynów i jedzenia. Spowoduje to utrudnienia przy
ewentualnym znieczulaniu ogólnym, koniecznym do nastawienia kości w szpitalu.
Nigdy nie wolno poruszać okolicy urazu w celu potwierdzenia rozpoznania złamania.
Powiększa to rozmiary uszkodzenia tkanek.
W każdym przypadku złamania należy wezwać pogotowie.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Wymień podstawowy przepis w dziedzinie odpadów
2. Podaj znaczenie substancji niebezpiecznej
3. Podaj definicję odpadów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. Wymień podstawowe zasady gospodarowania odpadami określone w ustawie
5. Wymień podstawowe obowiązki posiadacza odpadów.
6. Podaj, jakie informacje powinien zawierać wniosek o wydanie pozwolenia na

wytwarzanie odpadów?

7. Wymień podstawowy przepis w dziedzinie ochrony środowiska
8. Wymień podstawowe zasady, które określa ustawa „Prawo ochrony środowiska”
9. Na czym polega przeciwdziałanie zanieczyszczeniom środowiska?
10. Wymień sytuacje, w których nie jest konieczne uzyskanie pozwolenia na wprowadzanie

gazów i pyłów do środowiska.

11. Na czym polega odpowiedzialność cywilna za nieprzestrzeganie zasad ochrony

środowiska?

12. Wymień kilka sytuacji, w których nieprzestrzeganie zasad ochrony środowiska podlega

odpowiedzialności karnej.

13. Podaj podstawę prawną zabezpieczenie miejsca wypadku.
14. Na czym polega badanie wypadku?
15. Wymień 3 podstawowe elementy procesu ustalenia przyczyn i okoliczności wypadków
16. Jaki jest cel oględzin miejsca wypadku?
17. Na kogo przepisy Kodeksu Pracy nakładają obowiązek podjęcia działań w razie

zaistnienia wypadku?

18. Na czym polega zabezpieczenie miejsca wypadku?
19. Wymień podstawowe zadania zespołu powypadkowego.
20. Na kogo spada główny obowiązek udzielenia pierwszej pomocy osobom

poszkodowanym?

21. Wymień przesłanki udzielenia pierwszej pomocy wynikające z Kodeksu Karnego.
22. Wymień podstawowe zasady bhp obowiązujące podczas udzielania pierwszej pomocy.
23. Na czym polega ocena wstępna stanu poszkodowanego?
24. Na czym polega zabezpieczenie miejsca wypadku?
25. Wymień kolejność zaopatrywania poszkodowanego.

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonanie (na fantomie) sztucznego oddychania zgodnie z obowiązującymi zasadami.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przypomnieć zasady oceny stanu poszkodowanego,
2) przypomnieć zasady prowadzenia resuscytacji,
3) przygotować zestaw do wykonania ćwiczenia: fantom (z możliwością kontroli

wykonania).

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

instrukcja udzielania pierwszej pomocy,

−

fantom.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

TAK NIE

1) wymienić podstawy prawne prowadzenia postępowania

powypadkowego oraz udzielania pierwszej pomocy?



2) powiedzieć, na czym polega zabezpieczenie miejsca

wypadku?



3) ocenić stan poszkodowanego?



4) udzielić pierwszej pomocy?



5) wymienić podstawowe przepisy w dziedzinie odpadów i ochrony

środowiska?



6) podać definicję odpadów i substancji niebezpiecznej?



7) wymienić obowiązki posiadacza odpadów?



8) wymienić substancje niebezpieczne i odpady występujące

w lakierni ?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

Instrukcja dla ucznia

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań o różnym stopniu trudności. Są to zadania: otwarte, z luką

i wielokrotnego wyboru.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej

rubryce znak X lub wpisując prawidłową odpowiedź. W przypadku pomyłki należy
błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź
prawidłową.

6. Test składa się z dwóch części o różnym stopniu trudności: I część – poziom

podstawowy, II część – poziom ponadpodstawowy.

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Kiedy udzielenie odpowiedzi sprawia Ci trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie na

później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.

9. Na rozwiązanie testu masz 60 minut.

Powodzenia

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Wymień podmioty stosunków pracy w polskim prawie pracy.

a) pracodawca i pracownik,
b) pracodawca , pracownik i właściciel,
c) pracodawca , zleceniodawca, pracownik, zleceniobiorca,
d) pracodawca.

2. Jakie pomieszczenia uznajemy za pomieszczenia stałej pracy?

a) jeżeli łączny czas przebywania tego samego pracownika w pomieszczeniu w ciągu

jednej doby trwa dłużej niż 4 godziny,

b) jeżeli łączny czas przebywania tego samego pracownika w pomieszczeniu w ciągu

jednej doby trwa dłużej niż 2 godziny,

c) jeżeli łączny czas przebywania tego samego pracownika w pomieszczeniu w ciągu

jednej doby trwa ponad 6 godzin,

d) jeżeli łączny czas przebywania tego samego pracownika w pomieszczeniu w ciągu

jednej doby trwa około 2,5 godzin.

3. Kto powinien informować pracowników o właściwościach materiałów niebezpiecznych

stosowanych w zakładzie pracy?

a) pracodawca,
b) kierownik zaopatrzenia,
c) producent,
d) pracownik.

4. Jakie kryterium decyduje o uznaniu pracy za pracę na wysokości?

a) praca wykonywana na powierzchni znajdującej się na wysokości co najmniej 2,0 m,
b) praca wykonywana na powierzchni znajdującej się na wysokości co najmniej 1,0 m,
c) praca wykonywana na powierzchni znajdującej się na wysokości co najmniej 1piętra,
d) praca wykonywana na powierzchni znajdującej się na wysokości co najmniej 3 piętra.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Uzupełnij znaki ostrzegawcze, symbole ostrzegawcze i napisz co one oznaczają.

Znak ostrzegawczy

Symbol ostrzegawczy

Napisy określające znaczenie znaku
ostrzegawczego

Substancja/preparat/
produkt bardzo toksyczna/y

Substancja/preparat/
produkt szkodliwa/y

Wymień 3 rodzaje wentylacji (wpisz do karty odpowiedzi)

a) ............................................
b) .............................................. ..........
c) ................................................

7. Ile wymian powietrza na godzinę należy wykonywać w lakierni?

a) 1 – 3 wymian na godzinę,
b) 10 – 30 wymian na godzinę,
c) 5 wymian na godzinę,
d) 7 wymian na godzinę.

8. Które z poniższych grup zagrożeń są zagrożeniami chemicznymi?

a) substancje toksyczne, drażniące, żrące, rakotwórcze, mutagenne, teratogenne,

powodujące alergie,

b) płyny, gazy, pary, dymy, mgły,
c) układy palne, źródła zapalenia, żar, otwarty płomień, iskry, rozgrzane powierzchnie,

mieszaniny wybuchowe, materiały zapalne, nagromadzenie tlenu,

d) wszystkie odpowiedzi sa poprawne.

9. Bez którego rodzaju szkolenia nie można dopuścić pracownika do pracy?

a) instruktaż wstępny,
b) instruktaż stanowiskowy,
c) szkolenie okresowe: pracowników, pracodawców, osób kierujących pracownikami,

pracowników inżynieryjno-technicznych,

d) wszystkie odpowiedzi sa poprawne.

10. Wymień 3 wydarzenia mechaniczne powodujące wypadek według GUS (wpisz w karcie

odpowiedzi).

a) .................................
b) ....................................
c) ...................................

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11. Wymień 3 zagrożenia powodowane przez urządzenia elektryczne (wpisz w karcie

odpowiedzi).

a) .................................
b) ....................................
c) ...................................

12. Elektryczność statyczna jest to:

a) zespół zjawisk towarzyszących pojawieniu się na materiałach ładunku elektrycznego,

który nie jest zrównoważony ładunkiem przeciwnego znaku,

b) zjawisko przepływu prądu stałego,
c) pozostawanie urządzeń elektrycznych pod stałym napięciem,
d) wszystkie odpowiedzi sa poprawne.

13. Ze względu na jaki czynnik w lakierni stosuje się sprzęt ochrony dróg oddechowych?

a) zanieczyszczone powietrze (występowanie szkodliwych substancji w postaci:

(cząstek, gazów, par),

b) niedobór tlenu (zawartość poniżej 17%),
c) elektryczność statyczną,
d) przepływ prądu.

14. W jakiej odległości należy przechowywać butle od innych źródeł ciepła niż C.O.?

a) min. 1 m,
b) min. 5 m,
c) min. 10 m,
d) min. 11 m.

15. O jakim stężeniu podany niżej pył nie wybuchnie?

a) 50% GGW,
b) 110%DGW,
c) 110% GGW,
d) 76%GGW.

16. Która z poniższych klasyfikacji stref zagrożenia wybuchem jest właściwa dla gazów?

a) 20, 21,
b) 0,1,2,
c) W1, Z1, Z2,
d) 24, 45.

17. W jakim dokumencie zawarte są zasady alarmowania jednostek ratowniczo-gaśniczych?

a) instrukcji technologiczno- ruchowej,
b) instrukcji bezpieczeństwa pożarowego,
c) instrukcji postępowania na wypadek pożaru,
d) wszystkie odpowiedzi sa poprawne.

18. W jakiej odległości od linii elektroenergetycznej niskiego napięcia mogą być składowane

materiały ?

a) 12 m,
b) 6 m,
c) 2 m,
d) 5 m.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19. W jakiej sytuacji wytwórca odpadów nieprowadzący instalacji jest obowiązany do

uzyskania decyzji zatwierdzającej program gospodarki odpadami niebezpiecznymi?

a) jeżeli wytwarza odpady niebezpieczne w ilości powyżej 1000 kg rocznie,
b) jeżeli wytwarza odpady niebezpieczne w ilości powyżej 100 kg rocznie,
c) jeżeli wytwarza odpady niebezpieczne w ilości powyżej 10000 kg rocznie,
d) wszystkie odpowiedzi są poprawne.

20. Wymień 3 podstawowe elementy procesu ustalenia przyczyn i okoliczności wypadków

(wpisz do karty odpowiedzi)

a) ...................................
b) ...................................
c) ...................................

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko: ...............................................................................

Przestrzeganie przepisów bhp, ochrony ppoż. i ochrony środowiska

Zakreśl poprawną odpowiedź, wpisz brakującą odpowiedź,

ODPOWIEDŹ

Punktacja

Razem :

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Bezpieczeństwo pracy i ergonomia. Praca zbiorowa pod red. prof. dr hab. med. D.

Koradeckiej, Warszawa, CIOP 1997.

2. Ocena ryzyka zawodowego. Cz.1. Podstawy metodyczne. Praca zbiorowa pod red. dr inż.

Wiktora M. Zawieski, Warszawa, CIOP 2004.

3. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy. (Tekst jedn.). (Dz. U. 1998 nr 21, poz.

94, z późniejszymi zmianami)

4. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r.

w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. (Tekst jednolity: Dz. U.
2003, nr 169, poz. 1650)

5. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków

technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. nr 75, poz.
690)

6. Rozporządzenie Ministra Zdrowia

z dnia 14 grudnia 2004 r. zmieniające rozporządzenie

w sprawie karty charakterystyki substancji niebezpiecznej i preparatu niebezpiecznego.

(Dz. U. z 2005 r. Nr 2, poz. 8)

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r.
w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla
zdrowia w środowisku pracy. (Dz. U. nr 217, poz. 1833)

8. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 3 lipca 2002 r. w sprawie wykazu substancji

niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacją i oznakowaniem. (Dz. U. z dnia 14 sierpnia 2002 r.)

9. Rozporządzenie Ministra Zdrowia

z dnia 2 września 2003 r. w sprawie oznakowania

opakowań substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych (Dz. U. z dnia 6
października 2003 r.)

10. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków

technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. (Dz. U. z dnia 15
czerwca 2002 r.)

11. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska. Dz. U. nr 62 , poz. 627
12. Rozporządzenie Ministra zdrowia z dnia 28 września 2005 r. w sprawie wykazu

substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacją i oznakowaniem

(Dz. U. z dnia 14

października 2005 r.) Dz.U.05.201.1674

13. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 11 lipca 2002 r. w sprawie oznakowania

opakowań substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych. (Dz. U. nr 140, poz.
1173)

14. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 22 grudnia 2005 r. w sprawie zasadniczych

wymagań dla urządzeń i systemów ochronnych przeznaczonych do użytku
w przestrzeniach zagrożonych wybuchem (Dz. U. z dnia 30 grudnia 2005 r.) (Dz. U.
z 2005, nr 263, poz.2203)

15. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 23 grudnia 2005 r. w sprawie zasadniczych

wymagań dla prostych zbiorników ciśnieniowych (Dz. U. z dnia 28 grudnia 2005 r. nr
259, poz.2171)

16. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 grudnia 2005 r. w sprawie zasadniczych

wymagań dla środków ochrony indywidualnej (Dz. U. z dnia 28 grudnia 2005 r.)

17. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 3 lipca 2002 r. w sprawie wykazu substancji

niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacją i oznakowaniem. (Dz. U. nr 129, poz. 1110)

18. Ustawa o substancjach i preparatach chemicznych z dnia 11 stycznia 2001 r. (Dz. U. nr

11, poz. 84, zm.: Dz. U. 2001, nr 11, poz. 85)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19. PN-Z-08053:1988 (PN-88/Z-08053) Ochrona pracy. Środki ochrony indywidualnej

pracowników przed niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami. Klasyfikacja
i terminologia.

20. Rozporządzenie Ministrów: Pracy i Opieki Społecznej, Górnictwa i Energetyki,

Przemysłu Ciężkiego, Przemysłu Lekkiego, Przemysłu Rolnego i Spożywczego, Żeglugi,
Komunikacji,

Zdrowia

oraz

Budownictwa

dnia

września

1949

w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy użyciu aparatów natryskowych. (Dz. U.
z dnia 27 października 1949 r.)

21. Ustawa z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych. Dz. U. nr

11, poz. 84

22. Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r.

Ochrona przeciwpożarowa. (Dz. U. z 2002 r., nr

147, poz.1229)

23. Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy - Prawo ochrony środowiska,

ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw. Dz. U. nr 100, poz. 1085. ustawa
z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach. Dz. U. nr 62, poz. 628.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
lakiernik 714[03] l1 01 n
lakiernik 714[03] l1 01 n
lakiernik 714[03] l1 04 n
lakiernik 714[03] l1 04 u
lakiernik 714[03] l1 02 n
lakiernik 714[03] l2 01 n
lakiernik 714[03] l1 06 u
lakiernik 714[03] z1 01 u
lakiernik 714[03] l1 02 u
lakiernik 714[03] z1 01 n
lakiernik 714[03] l1 03 u
lakiernik 714[03] l2 01 u
lakiernik 714[03] l1 06 n
lakiernik 714[03] l1 03 n
lakiernik 714[03] l1 04 n
lakiernik 714[03] l1 03 u

więcej podobnych podstron