Lakiernik_714[03]_L1.01

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Prawna ochrona pracy. Przepisy bezpieczeństwa. Wymagania higieniczno

–

sanitarne

bezpieczeństwa

pracy

oraz

bezpieczeństwa

przeciwpożarowego

lakiernictwie.

Przewidywanie

zagrożeń.

Skaleczenia, oparzenia termiczne. Oparzenia chemiczne. Zatrucia.
Alergie. Uszkodzenia oka i ucha. Choroby psychosomatyczne i nerwice

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.3. Sprawdzian postępów

4.2. Wentylacja i klimatyzacja pomieszczeń pracy. Czynniki szkodliwe,

uciążliwe i niebezpieczne występujące w procesach pracy. Zasady
kształtowania

bezpiecznych

higienicznych

warunków

pracy.

Zabezpieczenie urządzeń napędowych. Bezpieczeństwo pracy przy
urządzeniach elektrycznych

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.3. Sprawdzian postępów

4.3. Środki ochrony indywidualnej i zbiorowej. Bezpieczeństwo pracy przy

urządzeniach pod ciśnieniem

4. 3.1. Materiał nauczania

4. 3.2. Pytania sprawdzające

4. 3.3. Ćwiczenie

4. 3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Zagrożenia pożarowe, zasady ochrony przeciwpożarowej

4. 4.1. Materiał nauczania

4. 4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4. 4.3. Sprawdzian postępów

4.5. Zasady ochrony środowiska na stanowisku pracy. Zabezpieczenie miejsca

wypadku

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.3. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik, który otrzymujesz do rąk, będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy

o przepisach bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz przepisach
ochrony środowiska, a także ułatwi Ci praktyczne wykonywanie czynności z uwzględnieniem
przedmiotowej tematyki.

Poradnik ten zawiera:

−

wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane, abyś
bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−

materiał nauczania, „pigułkę” wiadomości teoretycznych niezbędnych do opanowania
treści jednostki modułowej,

−

zestaw pytań przydatny do sprawdzenia, czy już opanowałeś wiedzę z tej jednostki
modułowej,

−

ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,

−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań i pytań. Pozytywny wynik sprawdzianu
potwierdzi, że dobrze pracowałeś podczas zajęć i że posiadasz wiedzę i umiejętności
z zakresu tej jednostki modułowej,

−

literaturę.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp oraz

instrukcji przeciwpożarowej, wynikających z rodzaju wykonywanych czynności. Przepisy te
poznasz podczas trwania nauki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

714 [03].L1

Fizykochemicze podstawy

lakiernictwa

714 [03].L1.01

Przestrzeganie przepisów bhp

ochrony ppoż. i ochrony

środowiska

714 [03].L1.02

Posługiwanie się

podstawowymi pojęciami

fizykochemicznymi

714 [03].L1.03

Wykonywanie pomiarów

laboratoryjnych

714 [03].L1.04

Rozróżnianie metali i

stopów

714 [03].L1.05

Zapobieganie korozji

metali

714 [03].L1.06

Rozpoznawanie

materiałów lakierniczych i

pomocniczych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś, umieć:

−

zinterpretować podstawowe akty prawne, prawa i obowiązki pracownika oraz
pracodawcy związane z bezpieczeństwem i higiena pracy,

−

dostrzec zagrożenia związane z wykonywaną pracą,

−

wyjaśnić na wybranych przykładach działalności zawodowej zasady bezpiecznej pracy,

−

zastosować procedury udzielania pierwszej pomocy osobom poszkodowanym,

−

zastosować odpowiednie zabezpieczenia miejsca wypadku,

−

zareagować w przypadku zagrożenia pożarowego zgodnie z instrukcją przeciwpożarową,

−

zastosować podręczny sprzęt oraz środki gaśnicze zgodnie z zasadami ochrony
przeciwpożarowej,

−

zastosować zasady ochrony środowiska naturalnego,

−

dobrać i zastosować odzież ochronną oraz środki ochrony indywidualnej we zależności
od prowadzonych prac lakierniczych,

−

przewidzieć i zapobiec zagrożeniom życia i zdrowia pracowników,

−

zastosować zasady bezpiecznej pracy podczas styczności z urządzeniami elektrycznymi i
mechanicznymi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Prawna ochrona pracy. Przepisy bezpieczeństwa. Wymagania

higieniczno – sanitarne i bezpieczeństwa pracy oraz
bezpieczeństwa

przeciwpożarowego

lakiernictwie.

Przewidywanie zagrożeń. Skaleczenia, oparzenia termiczne.
Oparzenia chemiczne. Zatrucia. Alergie. Uszkodzenia oka
i ucha. Choroby psychosomatyczne i nerwice

4. 1.1. Materiał nauczania

Wykaz podstawowych przepisów dotyczących bhp. Przepisy kodeksu pracy.
Celem rozdziału „Prawna ochrona pracy” jest zaprezentowanie podstawowych informacji

w  zakresie  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy  dotyczących  norm  prawnych  i  zawartych w  nich
uregulowań  szczegółowych  obejmujących:  prawa  i  obowiązki  stron  stosunku  pracy
(pracodawcy  i  pracownika),  odpowiedzialność  za  naruszenie  przepisów  bezpieczeństwa
i  higieny  pracy,  nadzór  nad  warunkami  pracy,  postępowanie  w  sprawach  wypadków  przy
pracy  i  chorób  zawodowych  oraz  świadczeń  z  tym  związanych  itp.  W  rozdziale  tym
w skróconej formie przedstawiono także źródła polskiego prawodawstwa.

Podstawy prawne ochrony pracy stanowią przede wszystkim: kodeks pracy i akty

wykonawcze  do  tej  ustawy.  Ustanowione  prawo  nakłada  na  pracodawcę  obowiązek
zapewnienia pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Nieprzestrzeganie
tego  prawa  skutkuje  sankcjami  w  postaci  kar,  określonymi  w  art.  283  kodeksu  pracy
i  kodeksie  karnym.  Kodeks  pracy  nakłada  także  obowiązki  na  pracownika,  a  ich
nieprzestrzeganie zagrożone jest karami porządkowymi, określonymi w kodeksie. Większość
obowiązków  pracodawcy  w  zakresie  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy  została  określona
w  dziale  dziesiątym  kodeksu  pracy  zatytułowanym  Bezpieczeństwo  i  higiena  pracy,  a  także
w dziale ósmym Uprawnienia pracowników związane z rodzicielstwem i w dziale dziewiątym
Zatrudnianie młodocianych.

Podmioty obowiązków w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy
W polskim prawie pracy podmiotami obowiązków w zakresie bezpieczeństwa

i higieny pracy są strony stosunku pracy, tj. pracodawca i pracownik. W dziale dziesiątym
kodeksu pracy przewidziane są też obowiązki w zakresie bhp dla szczególnej grupy
pracowników, jakimi są osoby kierujące pracownikami.

W rozporządzeniu Rady Ministrów w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy

zostały określone obowiązki i uprawnienia służby bhp w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny
pracy.

Prawa i obowiązki pracodawcy określone zostały w dziale dziesiątym kodeksu pracy,

które podaję za ustawą:

Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie

pracy Art. 207.
Pracodawca  jest  obowiązany  chronić  zdrowie  i  życie  pracowników  poprzez  zapewnienie
bezpiecznych  i  higienicznych  warunków  pracy  przy  odpowiednim  wykorzystaniu  osiągnięć
nauki i techniki. W szczególności pracodawca jest obowiązany:
1)  organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2) zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa

i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować
wykonanie tych poleceń,

3) zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez

organy nadzoru nad warunkami pracy,

4) zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.
Pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami są obowiązani znać, w zakresie niezbędnym
do wykonywania ciążących na nich obowiązków, przepisy o ochronie pracy, w tym przepisy
oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.

W razie gdy jednocześnie w tym samym miejscu wykonują pracę pracownicy zatrudnieni

przez różnych pracodawców, pracodawcy ci mają obowiązek (Art. 208):
1) współpracować ze sobą,
2) wyznaczyć koordynatora sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy

wszystkich pracowników zatrudnionych w tym samym miejscu,

3) ustalić zasady współdziałania uwzględniające sposoby postępowania w przypadku

wystąpienia zagrożeń dla zdrowia lub życia pracowników.
Wyznaczenie koordynatora nie zwalnia poszczególnych pracodawców z obowiązku

zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy zatrudnionym przez nich pracownikom.

Obowiązek ciąży na pracodawcy odpowiednio w razie zmiany miejsca, rodzaju i zakresu

prowadzonej  działalności,  zwłaszcza  zmiany technologii  lub profilu  produkcji,  jeżeli  zmiana
technologii może powodować zwiększenie zagrożenia dla zdrowia pracowników.
Właściwy  inspektor  pracy  lub  właściwy  państwowy  inspektor  sanitarny  może  zobowiązać
pracodawcę  prowadzącego  działalność  powodującą  szczególne  zagrożenia  dla  zdrowia  lub
życia pracowników do okresowej aktualizacji informacji.

Szczególną kategorię pracowników stanowią osoby kierujące pracownikami i są one,

zgodnie z art. 212 kodeksu pracy, obowiązane:

−

organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny
pracy

−

dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie
z przeznaczeniem

−

organizować, przygotowywać i prowadzić prace, uwzględniając zabezpieczenie
pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami
związanymi z warunkami środowiska pracy

−

dbać  o  bezpieczny  i  higieniczny  stan  pomieszczeń  pracy  i  wyposażenia  technicznego,
a także  o  sprawność  środków  ochrony  zbiorowej  i  ich  stosowanie  zgodnie
z przeznaczeniem

−

egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy

−

zapewniać wykonanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad
pracownikami.

Ponadto, zgodnie z art. 207 § 3 kodeksu pracy taka osoba jest obowiązana znać, w zakresie
niezbędnym do wykonywania ciążących na niej obowiązków, przepisy o ochronie pracy,
w tym także przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.
Prawa i obowiązki pracownika w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy

Przepisy art. 211 określają, że przestrzeganie przepisów oraz zasad bezpieczeństwa

i higieny pracy jest podstawowym obowiązkiem pracownika. W szczególności pracownik jest
obowiązany:

−

znać przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu i
instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny
pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek
przełożonych,

−

dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład
w miejscu pracy,

−

stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony
indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem,

−

poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom
lekarskim, a także stosować się do wskazań lekarskich,

−

niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo
zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także inne
osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie,

−

współdziałać z pracodawcą oraz przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących
bezpieczeństwa i higieny pracy (jest to nowy obowiązek w polskim prawie pracy).
Podstawowe wymagania jakie powinny spełniać budynki i pomieszczenia pracy oraz ich

wyposażenie w tym zakresie określone są w ustawie - kodeks pracy. Szczegółowe wymagania
określa w szczególności:

−

rozporządzenie  Ministra  Infrastruktury  z  dnia  12  kwietnia  2002 r.  w  sprawie  warunków
technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. nr 75, poz.
690)  stosuje  się  przy  budowie,  odbudowie,  rozbudowie  i  nadbudowie  budynków  po  15
grudnia 2002 r. (po wejściu w życie rozporządzenia).
Rodzaje  urządzeń  technicznych  podlegających  dozorowi  technicznemu  określone  są

w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 16 lipca 2002 r. (Dz. U. Nr 120, poz. 1021).

Rozporządzenie w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy określa

między  innymi   ogólnie  obowiązujące  przepisy  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy  w  zakładach
pracy, w szczególności dotyczące:
1)  obiektów budowlanych, pomieszczeń pracy i terenu zakładów pracy,
2)  procesów pracy,
3)  pomieszczeń i urządzeń higienicznosanitarnych.

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 lipca 2002 r. w sprawie wykazu chorób

zawodowych, szczegółowych zasad postępowania w sprawach zgłaszania podejrzenia,
rozpoznawania i stwierdzania chorób zawodowych oraz podmiotów właściwych w tych
sprawach.

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14 marca 2000 r. w sprawie

bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach transportowych. (Dz. U. z dnia 10
kwietnia 2000 r.)
Rozporządzenie określa:
1) obowiązki pracodawcy dotyczące zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy przy

ręcznych pracach transportowych,

2) wymagania dotyczące organizacji i sposobów wykonywania ręcznych prac

transportowych, z uwzględnieniem wymagań ergonomii,

3) dopuszczalne masy przemieszczanych przedmiotów, ładunków lub materiałów,
4) dopuszczalne wartości sił niezbędne do przemieszczania przedmiotów.

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA

z dnia 14 grudnia 2004 r. zmieniające

rozporządzenie w sprawie karty charakterystyki substancji niebezpiecznej i preparatu
niebezpiecznego

(Dz. U. z 2005 r. Nr 2, poz. 8):

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 1 Wzór karty charakterystyki

1. Identyfikacja substancji/preparatu*
Identyfikacja producenta, importera lub dystrybutora*

2. Skład i informacja o składnikach

3. Identyfikacja zagrożeń
4. Pierwsza pomoc

5. Postępowanie w przypadku pożaru

6. Postępowanie w przypadku niezamierzonego uwolnienia do środowiska

7. Postępowanie z substancją/preparatem* i jej/jego* magazynowanie

8. Kontrola narażenia i środki ochrony indywidualnej

9. Właściwości fizykochemiczne

10. Stabilność i reaktywność

11. Informacje toksykologiczne

12. Informacje ekologiczne

13. Postępowanie z odpadami

14. Informacje o transporcie

15. Informacje dotyczące przepisów prawnych
16. Inne informacje

* Niepotrzebne skreślić.

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 17 czerwca 1998 r. w sprawie

najwyższych  dopuszczalnych  stężeń  i  natężeń  czynników  szkodliwych  dla  zdrowia
w środowisku  pracy  ustala  wartości  najwyższych  dopuszczalnych  stężeń  chemicznych
i pyłowych czynników  szkodliwych  dla  zdrowia w  środowisku  pracy.  Wartości  określone  są
w wykazach stanowiących załączniki do rozporządzenia.

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu

odpadów. (Dz. U. z dnia 8 października 2001 r.) określa:
1) katalog odpadów wraz z listą odpadów niebezpiecznych,
2) sposób klasyfikowania odpadów.

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 3 lipca 2002 r. w sprawie wykazu substancji

niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacją i oznakowaniem. (Dz. U. z dnia 14 sierpnia 2002 r.)
ustala się wykaz substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacją i oznakowaniem,
stanowiący załącznik do rozporządzenia.

Rozporządzenie Ministra Zdrowia

z dnia 2 września 2003 r. w sprawie oznakowania

opakowań substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych (Dz. U. z dnia 6
października 2003 r.) reguluje:
1) sposób

oznakowania

opakowań

substancji

niebezpiecznych

preparatów

niebezpiecznych;

2) informacje, które powinien zawierać wniosek do Inspektora do Spraw Substancji

i Preparatów Chemicznych, zwanego dalej "Inspektorem", o uzyskanie zgody na
zastosowanie alternatywnej nazwy rodzajowej.
Oznakowanie może być umieszczone na etykiecie lub bezpośrednio na opakowaniu

substancji niebezpiecznej lub preparatu niebezpiecznego.
Brzmienie

zwrotów

określających

warunki

bezpiecznego

stosowania

substancji

niebezpiecznej lub preparatu niebezpiecznego, jest zwane dalej "zwrotami S”.

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1 grudnia 1998 r. w sprawie

wprowadzenia obowiązku stosowania niektórych Polskich Norm dotyczących bezpieczeństwa

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

i higieny pracy. (Dz. U. z dnia 10 grudnia 1998 r.) wprowadza obowiązek stosowania
Polskich Norm wymienionych w załączniku do rozporządzenia.

Rozporządzenie Ministra Gospodarki

z dnia 22 grudnia 2005 r. w sprawie zasadniczych

wymagań dla urządzeń i systemów ochronnych przeznaczonych do użytku w przestrzeniach
zagrożonych wybuchem

(Dz. U. z dnia 30 grudnia 2005 r.)

Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków
technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. (Dz. U. z dnia 15
czerwca 2002 r.)
USTAWA z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska. (Dz. U. z dnia 20 czerwca
2001 r.)

Wymagania higieniczno – sanitarne i bezpieczeństwa pracy oraz bezpieczeństwa
przeciwpożarowego w lakiernictwie

Kodeks Pracy dla obiektów budowlanych i pomieszczeń pracy stawia następujące

wymagania:

Pracodawca jest obowiązany zapewniać, aby budowa lub przebudowa obiektu

budowlanego, w którym przewiduje się pomieszczenia pracy, była wykonywana na podstawie
projektów uwzględniających wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy, pozytywnie
zaopiniowanych przez uprawnionych rzeczoznawców, zgodnie z odrębnymi przepisami
(Art. 213).

Obiekt budowlany, w którym znajdują się pomieszczenia pracy, powinien spełniać

wymagania dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy.

Przebudowa obiektu budowlanego, w którym znajdują się pomieszczenia pracy, powinna

uwzględniać poprawę warunków bezpieczeństwa i higieny pracy.

Przepisy stosuje się odpowiednio w przypadku, gdy budowa lub przebudowa dotyczy

części obiektu budowlanego, w której znajdują się pomieszczenia pracy.

Pracodawca jest obowiązany zapewniać pomieszczenia pracy odpowiednie do rodzaju

wykonywanych prac i liczby zatrudnionych pracowników (Art. 214).
Pracodawca jest obowiązany utrzymywać obiekty budowlane i znajdujące się w nich
pomieszczenia pracy, a także tereny i urządzenia z nimi związane w stanie zapewniającym
bezpieczne i higieniczne warunki pracy.

Wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy wobec budynków, znajdujących się w nich

pomieszczeń pracy i ich wyposażenia określone są w wielu aktach prawnych oraz normach.
Podstawowe wymagania w tym zakresie określone są w ustawie - kodeks pracy. Szczegółowe
wymagania określają w szczególności:

−

rozporządzenie  ministra  infrastruktury  z  dnia  12  kwietnia  2002  r.  w  sprawie  warunków
technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. nr 75, poz.
690  stosuje  się  przy  budowie,  odbudowie,  rozbudowie  i  nadbudowie  budynków  po  15
grudnia 2002 r. (po wejściu w życie rozporządzenia).
Wymagania dotyczące budynków i ich usytuowania oraz terenu zakładu pracy
Wymagania ogólne
Pomieszczeniami  pracy,  są  to  pomieszczenia  przeznaczone  na  pobyt  pracowników,

w których wykonywana jest praca. Nie uważa się za przeznaczone na pobyt
pracowników pomieszczeń, w których:

−

łączny czas przebywania tych samych pracowników w ciągu jednej zmiany roboczej jest
krótszy niż 2 godziny, a wykonywane czynności mają charakter dorywczy, bądź praca
polega na krótkotrwałym przebywaniu związanym z dozorem lub konserwacją urządzeń
albo utrzymaniem czystości i porządku,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

mają miejsce procesy technologiczne nie pozwalające na zapewnienie odpowiednich
warunków przebywania pracowników w celu ich obsługi - bez zastosowania środków
ochrony indywidualnej i zachowania specjalnego reżimu organizacji pracy,

−

jest prowadzona hodowla zwierząt, niezależnie od czasu przebywania w nich
pracowników zajmujących się ich obsługą.

Pomieszczenia pracy dzielą się na:

−

pomieszczenia stałej pracy, jeżeli łączny czas przebywania tego samego pracownika
w pomieszczeniu w ciągu jednej doby trwa dłużej niż 4 godziny,

−

pomieszczenia czasowej pracy, jeżeli łączny czas przebywania tego samego pracownika
w pomieszczeniu w ciągu jednej doby trwa od 2 do 4 godzin.
Pracodawca jest obowiązany zapewnić pomieszczenia pracy odpowiednie do rodzaju

wykonywanych prac i liczby zatrudnionych pracowników. Pomieszczenia te i ich
wyposażenie powinny zapewniać bezpieczne i higieniczne warunki pracy.

W pomieszczeniach pracy (przeznaczonych na pobyt pracowników) należy zapewnić:

−

odpowiednie oświetlenie naturalne i sztuczne,

−

urządzenia utrzymujące odpowiednią temperaturę wewnętrzną w okresie ogrzewczym,

−

odpowiednią, do rodzaju prowadzonych prac, wymianę powietrza,

−

zabezpieczenie przed wilgocią,

−

zabezpieczenie przed szkodliwymi wyziewami, gazami, pyłami i promieniowaniem,

−

zabezpieczenie przed uciążliwymi dźwiękami i drganiami,

−

zabezpieczenie przed nadmiernymi stratami i zyskami ciepła, szkodliwymi przewiewami
itp.,

−

właściwą odporność ogniową,

−

warunki do prawidłowej (sprawnej) ewakuacji.
Pomieszczenia pracy, w których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia (np. wysoka

temperatura,  hałas,  drgania,  promieniowanie,  gazy,  pyły)  powinny  być  szczelnie  oddzielone
od  innych  pomieszczeń  higienicznosanitarnych  albo  powinny  być  zastosowane  inne
rozwiązania zapobiegające przedostawaniu się tych czynników do innych pomieszczeń.
Pomieszczenia  stałej  pracy  nie  mogą  znajdować  się  poniżej  poziomu  otaczającego  terenu
chyba, że rodzaj produkcji tego wymaga, np. w rozlewniach win, w chłodniach itp.

Na każdego spośród pracowników jednocześnie zatrudnionych w pomieszczeniu stałej

pracy powinno przypadać co najmniej 13 m

wolnej objętości pomieszczenia oraz 2 m

wolnej powierzchni podłogi nie zajętej przez urządzenia techniczne, sprzęt itp.

Wysokość pomieszczeń stałej pracy, w których nie występują czynniki szkodliwe dla

zdrowia nie powinna być mniejsza niż:

−

3,0 m, jeżeli przebywają w nich więcej niż 4 osoby,

−

2,5 m:

−

jeżeli przebywa w nich nie więcej niż 4 pracowników i na każdego z nich przypada
co najmniej 15 m3 wolnej objętości pomieszczenia,

−

w pomieszczeniu usługowym lub produkcyjnym drobnej wytwórczości mieszczącym
się w budynku mieszkalnym, jeżeli przy wykonywanych pracach nie występują pyły
lub substancje szkodliwe dla zdrowia, hałas nie przekracza dopuszczalnych wartości
poziomu dźwięku w budynkach mieszkalnych (określonych w Polskiej Normie), a na
każdego pracownika przypada co najmniej 15 m3 wolnej objętości pomieszczenia,

−

2,2 m - w dyżurkach, portierniach, kantorach, kioskach ulicznych oraz kioskach
usytuowanych w halach dworcowych, fabrycznych, wystawowych i handlowych, a także
w pomieszczeniu usytuowanym na antresoli otwartej do większego pomieszczenia.

Pomieszczenia stałej pracy, w których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia powinny
mieć wysokość nie mniejszą niż 3,3 m.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wysokość pomieszczeń, w których występują czynniki uciążliwe lub szkodliwe dla zdrowia
(3,3 m) oraz pomieszczeń, w których nie występują takie czynniki (3,0 m) może być obniżona
w stosunku do wymaganej w przypadku zastosowania klimatyzacji oraz po uzyskaniu zgody
państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego.

Wysokość pomieszczenia czasowej pracy nie może być mniejsza niż:

−

2,2 m w świetle, jeżeli w pomieszczeniu nie występują czynniki szkodliwe dla zdrowia,

−

2,5 m w świetle, jeżeli w pomieszczeniu prowadzone są prace mogące powodować
występowanie czynników szkodliwych dla zdrowia.

Przewidywanie zagrożeń. Skaleczenia, oparzenia termiczne. Oparzenia chemiczne.
Zatrucia. Alergie. Uszkodzenia oka i ucha. Choroby psychosomatyczne i nerwice

Zagrożenia są wynikiem szeroko rozumianej działalności człowieka i mają

odzwierciedlenie w przepisach prawnych.
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie
ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy określa:
Prace szczególnie niebezpieczne

Przez prace szczególnie niebezpieczne rozumie się prace, o których mowa

w  niniejszym  rozdziale,  oraz  prace  określone  jako  szczególnie  niebezpieczne  w  innych
przepisach  dotyczących  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy  lub  w  instrukcjach  eksploatacji
urządzeń  i  instalacji,  a  także  inne  prace  o  zwiększonym  zagrożeniu  lub  wykonywane
w utrudnionych warunkach, uznane przez pracodawcę jako szczególnie niebezpieczne (§ 80).

Pracodawca jest obowiązany do ustalenia i aktualizowania wykazu prac szczególnie

niebezpiecznych występujących w zakładzie pracy.

Prace przy użyciu materiałów niebezpiecznych

Materiałami niebezpiecznymi w rozumieniu rozporządzenia są w szczególności

substancje i preparaty chemiczne zaliczone do niebezpiecznych, zgodnie z przepisami
w sprawie substancji chemicznych stwarzających zagrożenia dla zdrowia lub życia (§ 91).

Pracodawca jest obowiązany informować pracowników o właściwościach fizycznych,

chemicznych  i  biologicznych  stosowanych  w  zakładzie  pracy  materiałów,  półfabrykatów
i  wyrobów  gotowych  oraz  o  ryzyku  dla  zdrowia  i  bezpieczeństwa  pracowników związanym
z  ich  stosowaniem,  a  także  o  sposobach  bezpiecznego  ich  stosowania  oraz  postępowania
z nimi w sytuacjach awaryjnych.

Prace na wysokości

Pracą na wysokości w rozumieniu rozporządzenia jest praca wykonywana na

powierzchni znajdującej się na wysokości co najmniej 1,0 m nad poziomem podłogi lub
ziemi.

Do pracy na wysokości nie zalicza się pracy na powierzchni, niezależnie od wysokości,

na jakiej się znajduje, jeżeli powierzchnia ta:
1) osłonięta jest ze wszystkich stron do wysokości co najmniej 1,5 m pełnymi ścianami lub

ścianami z oknami oszklonymi;

2) wyposażona jest w inne stałe konstrukcje lub urządzenia chroniące pracownika przed

upadkiem z wysokości.
Na powierzchniach wzniesionych na wysokość powyżej 1,0 m nad poziomem podłogi

lub  ziemi,  na  których  w  związku  z  wykonywaną  pracą  mogą  przebywać  pracownicy,  lub
służących  jako  przejścia,  powinny  być  zainstalowane  balustrady  składające  się  z  poręczy
ochronnych umieszczonych na wysokości co najmniej 1,1 m i krawężników o wysokości  co
najmniej  0,15  m.  Pomiędzy  poręczą  i  krawężnikiem  powinna  być  umieszczona  w  połowie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wysokości poprzeczka lub przestrzeń ta powinna być wypełniona w sposób uniemożliwiający
wypadnięcie osób.

Pracodawca jest obowiązany do ustalenia, czy w środowisku pracy występuje czynnik

chemiczny stwarzający zagrożenie oraz do dokonania i udokumentowania oceny ryzyka
zawodowego stwarzanego przez czynnik chemiczny.

Pracodawca jest obowiązany do uzyskania dodatkowej informacji od dostawcy czynnika

chemicznego lub z innych dostępnych mu źródeł, jeżeli jest to niezbędne w celu dokonania
oceny ryzyka zawodowego.
W tych przypadkach, gdy występuje narażenie na kilka czynników chemicznych, należy
ocenić ryzyko stwarzane przez wszystkie czynniki chemiczne łącznie.

Tabela 2 Wzory znaków ostrzegawczych oraz napisy określające ich znaczenie i symbole

Znak ostrzegawczy

Symbol ostrzegawczy

Napisy określające znaczenie znaku

ostrzegawczego

T+

Substancja/preparat/

produkt bardzo toksyczna/y

Substancja/preparat/

produkt toksyczna/y

Substancja/preparat/
produkt szkodliwa/y

Substancja/preparat/

produkt żrąca/y

Substancja/preparat/

produkt drażniąca/y

Substancja/preparat/

produkt niebezpieczna/y dla

środowiska

Substancja/preparat/

produkt wybuchowa/y

Substancja/preparat/

produkt utleniająca/y

Substancja/preparat/

produkt skrajnie łatwo palna/y

Substancja/preparat/

produkt wysoce łatwopalna/y

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Wymień podstawowe akty prawne dotyczące ochrony pracy.
2. Wymień podmioty stosunków pracy w polskim prawie pracy.

3.  Jaki dział Kodeksu Pracy w całości dotyczy spraw bhp?
4.  Wymień trzy podstawowe obowiązki pracodawcy w dziedzinie bhp.
5.  Wymień pięć podstawowych obowiązków pracownika w dziedzinie bhp.
6.  Do jakiego wieku pracownika uważa się za młodocianego?
7.  Jakie są negatywne oddziaływania hałasu na organizm ludzki?
8.  Wymień  źródło  wymagań  prawnych  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy  jakie  powinny

spełniać budynki i pomieszczenia pracy oraz ich wyposażenie.

9. Wymień trzy urządzenia podlegające Dozorowi Technicznymi.
10. Wymień trzy dziedziny, w których obowiązują szczegółowe przepisy bezpieczeństwa i

higieny pracy.

11. Jakiego rodzaju instrukcje powinien pracodawca udostępnić pracownikom, wymień

dwie?

12. W jakim dokumencie są opisane najważniejsze właściwości substancji i preparatów

niebezpiecznych?

13. Na podstawie jakiego przepisu są wprowadzone do obowiązkowego stosowania Polskie

Normy dotyczące BHP?

14. Czy istnieje obowiązek prawny udzielenia pierwszej pomocy medycznej?
15. Wymień przepis prawny z którego wynikają podstawowe wymagania przeciwpożarowe

dla obiektów budowlanych.

16. Wymień podstawowy przepis dotyczący ochrony środowiska.
17. Kto powinien zapewnić i utrzymywać odpowiednie warunki bhp w obiektach

i pomieszczeniach pracy.

18.  Gdzie znajdziesz wymagania dotyczące bhp w pomieszczeniach i obiektach pracy?
19.  Jakie pomieszczenia uznajemy za pomieszczenia stałej pracy?
20.  Jakie podstawowe wymagania powinny być zapewnione w pomieszczeniach stałej pracy,

wymień trzy?

21. Jaka wielkość kubatury i powierzchni pomieszczenia powinna być zapewniona na

jednego pracownika?

22.  Jaka powinna być wysokość pomieszczeń, w których występują czynniki szkodliwe?
23.  Podaj swoimi słowami pojęcie prac szczególnie niebezpiecznych.
24.  Jakie  wymagania  powinien  określić  pracodawca  przy  wykonywaniu  prac  szczególnie

niebezpiecznych?

25. Kto powinien informować pracowników o właściwościach materiałów niebezpiecznych

stosowanych w zakładzie pracy?

26. Jakie wymagania powinny spełniać opakowania służące do przechowywania materiałów

niebezpiecznych?

27. W jakich przypadkach pracodawca powinien podjąć przedsięwzięcia w kierunku

zastąpienia tych procesów innymi?

28. Jakie przedsięwzięcia należy podjąć, jeżeli nie jest możliwe wyeliminowanie procesów z

substancjami niebezpiecznymi?

29. Jakie przedsięwzięcia należy podjąć w przypadku zagrożenia oblania substancjami

żrącymi?

30. Jakie kryterium decyduje o uznaniu pracy za pracę na wysokości?
31. Jakie czynności musi podjąć pracodawca w przypadku występowania w środowisku

pracy czynnika niebezpiecznego?

32. Co to jest czynnik chemiczny stwarzający zagrożenie?
33. Jakie może być oddziaływanie substancji chemicznych na organizm człowieka?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.3. Ćwiczenie

Ćwiczenie 1

Przewidywanie

zagrożeń

bezpieczeństwa

zdrowia

człowieka

podstawie

zidentyfikowanych nieprawidłowości w zakresie bhp i ochrony przeciwpożarowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) Zapoznać się z jedną z niżej wymienionych instrukcji:

−

instrukcja bezpieczeństwa pożarowego,

−

instrukcja technologiczno- ruchowa,

−

instrukcja bhp obowiązująca w lakierni,

2)  Przeanalizować istniejące warunki w przedmiotowym zakresie
3)  Dokonać porównania stanu faktycznego z wymogami
4)  Wskazać zagrożenia wynikające z niespełnienia wymagań

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

instrukcje bezpieczeństwa pożarowego,

−

technologiczno- ruchowa, bhp,

−

materiały piśmienne.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz: TAK NIE

1) podać kilka przepisów prawnych dotyczących zagrożeń

w środowisku pracy?



2) odczytać znaki ostrzegawcze znajdujące się na

opakowaniach?



3) wymienić podstawowe rodzaje zagrożeń ?



4) podać oddziaływanie środków chemicznych na organizm

ludzki?



5) rozróżnić prace wykonywane na wysokości?



6) wymienić zadania pracodawcy w przypadku występowania

czynników niebezpiecznych?



7) wymienić podstawowe przepisy, w których są zawarta wymagania

bhp dla pomieszczeń?



8) wymienić podstawowe wymagania dla pomieszczeń stałej

pracy?



9) wymienić podstawowe -minimalne wymiary pomieszczeń ?



10) odszukać szczegółowe wymagania bhp stawiane pomieszczeniom

pracy?



11) ocenić godność pomieszczeń z podstawowymi wymaganiami bhp?



12) wymienić podstawowe przepisy dotyczące spraw bhp?



13) określić obowiązki pracownika w dziedzinie bhp?



14) wymienić rodzaje instrukcji obowiązujących w lakierni ?



15) wymienić podstawowe obowiązki pracodawcy w dziedzinie bhp?



16) wymienić podstawowy przepis w dziedzinie ochrony środowiska?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Wentylacja i klimatyzacja pomieszczeń pracy.

Czynniki

szkodliwe, uciążliwe i niebezpieczne występujące w procesach pracy.

Zasady

kształtowania

bezpiecznych

higienicznych

warunków pracy. Zabezpieczenie urządzeń napędowych.
Bezpieczeństwo pracy przy urządzeniach elektrycznych

4.2.1. Materiał nauczania

Określenia podstawowe
Obudowa  wentylacyjna  –  obudowa  źródła  zanieczyszczeń  połączona  z  przewodem  odciągu
miejscowego.
Odciąg  miejscowy  –  urządzenie  wentylacji  miejscowej,  powodujące  odciąganie  powietrza
z miejsca wydzielania się zanieczyszczeń.
Wentylacja – wymiana powietrza w całym pomieszczeniu lub w  jego części,  mająca  na celu
usunięcie powietrza zużytego i zanieczyszczonego i wprowadzenie powietrza zewnętrznego.
Wentylacja  naturalna  –  wymiana  powietrza  spowodowana  działaniem  sił  natury,  np.
konwekcją lub działaniem wiatru.
Wentylacja  grawitacyjna  –  wentylacja  naturalna,  spowodowana  różnicą  temperatury
powietrza na zewnątrz i wewnątrz pomieszczenia.
Wentylacja mechaniczna – wymiana powietrza przeprowadzona w sposób z organizowany za
pomocą urządzeń mechanicznych wprawiających powietrze w ruch.
Wentylacja ogólna - wymiana powietrza w całej kubaturze pomieszczenia.
Wentylacja  nawiewna  –  wentylacja  polegająca  na  doprowadzaniu  powietrza  do
pomieszczenia.
Wentylacja

wywiewna

–

wentylacja

polegająca

odprowadzaniu

powietrza

z pomieszczenia.
Wentylacja nawiewno-wywiewna – wentylacja wywołana jednoczesnym doprowadzaniem
powietrza do pomieszczenia i odprowadzaniem go na zewnątrz.
Wentylacja

miejscowa

–

wymiana

powietrza

obejmująca

określoną

przestrzeń

w pomieszczeniu, stanowisko pracy lub urządzenie produkcyjne.
Wentylacja awaryjna – wentylacja wywiewna mechaniczna stosowana w pomieszczeniach,
gdzie możliwe jest nagłe, niespodziewane wydzielenie się dużych ilości substancji
szkodliwych dla zdrowia lub niebezpiecznych pod względem zagrożenia wybuchowego.

Zasady działania systemów wentylacyjnych

Wentylacja jest zorganizowaną wymianą powietrza w pomieszczeniach, a ponieważ

skutki  jej  oddziaływania  obejmują  wszystkich  przebywających  tam  pracowników,  jest
uznawana  za  jeden  z  najważniejszych  środków  ochrony  zbiorowej.  W  zależności  od
mechanizmów  powodujących  ruch  powietrza  wentylację  dzieli  się  na  dwie  podstawowe
grupy:

−

wentylację naturalną

−

wentylację mechaniczną.

Wentylacja naturalna

Wentylacja naturalna powoduje wymianę powietrza w wyniku działania wiatru na obiekt

budowlany  i  wskutek  ciśnienia  grawitacyjnego,  wywołanego  różnicą  temperatury  powietrza
na zewnątrz  i  wewnątrz  budynku.  Funkcjonowanie wentylacji  naturalnej  jest uzależnione od
czynników  środowiskowych,  w  dużym  stopniu  niezależnych  od  człowieka  i  mających
charakter przypadkowy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wentylacja mechaniczna

Funkcjonowanie wentylacji mechanicznej jest spowodowane ruchem powietrza

wymuszonym pracą urządzeń mechanicznych, takich jak wentylatory czy strumienice.
Rozróżnia się dwa rodzaje wentylacji mechanicznej:

−

wentylację ogólną

−

wentylacją miejscową.

Wentylacja ogólna

Zadaniem wentylacji ogólnej jest wymiana powietrza w całej objętości wentylowanej

przestrzeni. Rozróżnia się następujące systemy wentylacji mechanicznej ogólnej:

−

wentylację nawiewną

−

wentylację wywiewną

−

wentylację nawiewno-wywiewną.

Wentylacja miejscowa

Wentylacja miejscowa ma za zadanie spowodowanie wymiany powietrza w sposób

zorganizowany  w  obrębie  części  kubatury  pomieszczenia,  stanowiska  roboczego  lub
urządzenia. Dlatego niezależnie od wentylacji  miejscowej wewnątrz pomieszczeń, w których
wydzielają  się  zanieczyszczenia  chemiczne,  należy  przewidzieć  niezależnie  działającą
wentylację ogólną. W zależności od sposobu funkcjonowania wentylację miejscową dzielimy
na:

−

nawiewy miejscowe,

−

odciągi miejscowe.
Odciągi miejscowe mają za zadanie uchwycenie zanieczyszczeń powietrza w miejscu ich

emisji i następnie odprowadzenie na zewnątrz pomieszczenia.
W zależności od rozwiązania elementów pochłaniających zanieczyszczone powietrze odciągi
miejscowe dzielimy na:

−

obudowy całkowite,

−

obudowy częściowe,

−

ssawki o różnym kształcie wlotu, z osłonami lub bez,

−

okapy.

Przykład takiego rozwiązania przedstawiono na rys.2

Rys. 2 Ssawka oparta na przegubowym wysięgniku na stanowisku spawania

Urządzenia wentylacyjne muszą one spełniać następujące wymagania ochrony

przeciwwybuchowej i przeciwpożarowej:

−

przewody wentylacyjne wywiewne należy instalować oddzielnie dla każdego
pomieszczenia,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

przewody wentylacyjne powinny być obudowane lub wyposażone w klapy odcinające, w
sposób zapobiegający rozprzestrzenianiu się pożaru,

−

wentylatory wywiewne nie mogą być źródłem iskrzenia, które mogłoby spowodować
zapalenie lub eksplozję substancji palnych i wybuchowych (muszą być w wykonaniu
przeciwwybuchowym).

Wentylacja awaryjna

W pomieszczeniach, w których może nastąpić nagłe wydzielanie się do powietrza dużej

ilości zanieczyszczeń szkodliwych dla zdrowia lub mogących stworzyć zagrożenie wybuchem
lub pożarem, należy zainstalować dodatkową, awaryjną wentylację wywiewną. Uruchomienie
tej wentylacji powinno być możliwe zarówno od wewnątrz jak i z zewnątrz pomieszczenia.

Czynniki szkodliwe, uciążliwe i niebezpieczne występujące w procesach pracy

Czynniki oraz procesy pracy stwarzające szczególne zagrożenie dla zdrowia lub życia

znalazły odzwierciedlenie w przepisach kodeksu pracy.
Pracodawca  rejestruje  wszystkie  rodzaje  prac  w  kontakcie  z  substancjami,  preparatami,
czynnikami  lub  procesami  technologicznymi  o  działaniu  rakotwórczym  lub  mutagennym,
określonymi  w  wykazie,  o  którym  mowa  w  §  3,  a  także  prowadzi  rejestr  pracowników
zatrudnionych przy tych pracach.

Pracodawca prowadzi rejestr prac narażających pracowników na działanie szkodliwych

czynników biologicznych oraz rejestr pracowników zatrudnionych przy takich pracach.

Tabela 3 Klasyfikacja zagrożeń zawodowych(według Europejskiego Technicznego Biura Związków

Zawodowych ds. ochrony zdrowia i bezpieczeństwa)

Nazwa czynnika

zagrożenia zawodowego

Wyszczególnienie zagrożeń

1. Czynniki fizyczne

1.1 Przedmioty wprowadzone w

ruch

części wirujące, obiegające, przemieszczające się,
wykonujące ruchy złożone

1.2 Przedmioty poruszające się

swobodnie

przedmioty upadające, toczące się, wywracające się,
będące w poślizgu

1.3 Części oddzielające się

wióry, iskry, odpryski, odłamki, pyły

1.4 Materiały wypływające (ciekłe) płyny, gazy, pary, dymy, mgły
1.5 Zdarzenia uwarunkowane

geomechanicznie

zawalenia, zapadnięcia, osunięcia gruntu, upadki
kamieni

1.6 Niedogodne przestrzenie ruchu
(komunikacyjne)

ciasnota, nieergonomiczne wymiary pomieszczeń,
kolizje

1.7 Niebezpieczne nawierzchnie

(posadzki)

krawędzie, naroża, ostre, spiczaste występy, przedmioty
wystające

posadzek,

nawierzchnie

śliskie,

nawierzchnie narażone na oblodzenie i wysoką
temperaturę

1.8 Niebezpieczna nawierzchnia

stawiania stóp

miejsca śliskie, mokre, oblodzone, zatłuszczone,
zaoliwione,

miejsca

wzniesień,

zagłębienia,

nieporządek, pochyłości

1.9 Warunki utrudnione

miejsca sklejania się, ruchome płaszczyzny, miejsca w
których mogą tworzyć się pętle, zagrożenia odrzutem,
praca pod ziemią, pod wodą , stan nieważkości

1.10 Zagrożenia związane z energią

elektryczną

napięcie dotyku, pole elektryczne, pole magnetyczne,
łuk elektryczny, ładunki elektrostatyczne

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1.11 Zagrożenie pożarowe i

wybuchowe

układy palne, źródła zapalenia, żar, otwarty płomień,
iskry, rozgrzane powierzchnie, mieszaniny wybuchowe,
materiały zapalne, nagromadzenie tlenu

1.12 Nadciśnienie, podciśnienie,

zmiany ciśnienia

sprężone powietrze i gazy techniczne, pary i ciecze pod
ciśnieniem

1.13 Klimat

temperatura,

wilgotność

ruch

powietrza,

promieniowanie cieplne, zanieczyszczenia powietrza,
opady atmosferyczne, mgła, oblodzenie, burze

1.14 Oświetlenie

natężenie oświetlenia, równomierność oświetlenia-
miejscowego i ogólnego, kontrast, pole widzenia,
oślepianie, barwy świetlne, efekt stroboskopowy

1.15 Hałas

hałas stały, okresowy, pulsujący

1.16 Wibracja

miejscowa, ogólna

1.17 Niedostateczna sygnalizacja

sygnały słabe, zakłócenia, sygnały nierozpoznawalne

1.18 Promieniowanie

jonizujące (alfa, beta, gamma), elektromagnetyczne,
podczerwone,

ultrafioletowe,

Promieniowanie

mikrofale, promieniowanie laserowe

2. Zagrożenia chemiczne

2.1 Substancje chemiczne

substancje toksyczne, drażniące, żrące, rakotwórcze,
mutagenne, teratogenne, powodujące alergie

2.2 Reakcje chemiczne

wyzwalające (uwalniające ) substancje, wyzwalające
(uwalniające) energię (reakcje egzotermiczne)

3. Zagrożenia biologiczne

3.1 Żywe komórki

mikroorganizmy, bakterie, wirusy, pleśnie, grzyby,
glony jednokomórkowe, komórki zwierzęce i ludzkie,
kultury tkanek

3.2 Części składowe komórek

komponenty biologiczne, aktywne enzymy, biomasa

3.3 Makroorganizmy

rośliny, zwierzęta

4. Fizyczne i psychiczne czynniki

zagrożenia

4.1 Niewłaściwe obciążenia

fizyczne

brak ruchu, jednostronne obciążenie ciała, nadmierne
obciążenie statyczne i dynamiczne

4.2 Nadmierne obciążenie

psychiczne

Zmęczenie psychiczne, monotonia, stres, psychiczne
przeciążenie

5. Czynniki zagrożenia związane z

organizacją pracy, łącznie z
uwarunkowaniami
socjologicznymi

5.1 System organizacji

regulacja

obowiązków,

zadania,

kompetencje,

organizacja zakładu pracy, organizacja bezpieczeństwa

5.2 Przebieg pracy

Regulacja zadań cząstkowych, przebieg pracy, podział i
przydział robót, struktura pracy, zarządzania zakładu
pracy, instrukcje

5.3 Aspekty socjologiczne

treść pracy, zadania, relacje osobowe, komunikowanie
się, partycypacja, zgodność, współdecydowanie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. Względy osobowe jako czynnik

zagrożenia

brak

kwalifikacji,

umiejętności,

doświadczenia,

biegłość,  nastawienie,  motywacja,  brak  predyspozycji
(przydatności)  pod  względem  fizycznym, zdrowotnym,
ograniczenia  i  przeciwwskazania  do  wykonywania
określonej  pracy,  niewystarczające  predyspozycje
intelektualne i psychiczne

Zasady kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy

W zakresie profilaktycznej ochrony zdrowia pracodawca:

1) ocenia i dokumentuje ryzyko zawodowe związane z wykonywaną pracą oraz stosuje

niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko,

2) informuje pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą,

oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami (Art. 226 KP),

3) utrzymuje w stanie stałej sprawności urządzenia ograniczające lub eliminujące szkodliwe

dla zdrowia czynniki środowiska pracy oraz urządzenia służące do pomiarów tych
czynników,

4) przeprowadza, na swój koszt, badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia,

rejestrować i przechowywać wyniki tych badań i pomiarów oraz udostępniać je
pracownikom,

5) wykonuje wstępne badania lekarskie (Art. 229).

Pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom odpowiednie urządzenia

higienicznosanitarne oraz dostarczyć niezbędne środki higieny osobistej, a także zapewnić
środki do udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku.
Szkolenie

Minister Edukacji Narodowej zapewnił uwzględnianie problematyki bezpieczeństwa

i higieny pracy oraz ergonomii w programach nauczania w szkołach, po uzgodnieniu zakresu
tej problematyki z Ministrem Pracy i Polityki Socjalnej (Art. 237).
Nie wolno dopuścić pracownika do pracy, do której wykonywania nie posiada on
wymaganych kwalifikacji lub potrzebnych umiejętności, a także dostatecznej znajomości
przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.
Służba bezpieczeństwa i higieny pracy

Pracodawca zatrudniający więcej niż 100 pracowników tworzy służbę bezpieczeństwa

i  higieny pracy,  zwaną  dalej  "służbą  bhp", pełniącą  funkcje  doradcze  i  kontrolne  w  zakresie
bezpieczeństwa i higieny pracy, zaś pracodawca zatrudniający do 100 pracowników powierza
wykonywanie zadań służby  bhp pracownikowi zatrudnionemu przy  innej pracy. Pracodawca
posiadający  ukończone  szkolenie  niezbędne  do  wykonywania  zadań  służby  bhp  może  sam
wykonywać zadania tej służby, jeżeli:
1)  zatrudnia do 10 pracowników albo,
2)  zatrudnia  do  20  pracowników  i  jest  zakwalifikowany  do  grupy  działalności,  dla  której

ustalono nie wyższą niż trzecia kategorię ryzyka w rozumieniu przepisów
o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.

Pracodawca zatrudniający więcej niż 250 pracowników powołuje komisję bezpieczeństwa
i higieny pracy, zwaną dalej "komisją bhp", jako swój organ doradczy i opiniodawczy.

Metody eliminacji źródeł zagrożeń spowodowanych obecnością substancji chemicznych

w środowisku pracy.
Usuwanie odpadów

Jednym ze źródeł zagrożenia zdrowia pracowników i środowiska jest niewłaściwe

likwidowanie odpadów chemicznych, powstających w toku procesów technologicznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wszystkie odpady chemiczne oraz opakowania po substancjach szkodliwych powinny

być przechowywane w specjalnych, właściwie oznakowanych pojemnikach.
Usuwanie odpadów toksycznych powinno się odbywać zgodnie z odpowiednimi procedurami
opracowanymi na przykład na podstawie informacji podanych w Kartach Charakterystyk
Substancji Niebezpiecznych. W razie braku możliwości prawidłowego niszczenia odpadów
należy je przekazać do jednostek wyspecjalizowanych w tym zakresie.

Pośrednie metody eliminacji zagrożeń chemicznych
Izolacja stanowisk pracy

Jednym z rozwiązań technicznych eliminujących zagrożenia chemiczne jest izolacja

stanowisk pracy, polegająca na umieszczaniu stanowisk, na których pracownik jest narażony
na działanie substancji niebezpiecznych, w osobnych, specjalnie zabezpieczonych
pomieszczeniach.
Automatyzacja i robotyzacja procesów technologicznych

Przetwórstwo tworzyw sztucznych, nakładanie powłok ochronnych oraz odlewnictwo to

najważniejsze  procesy  technologiczne,  w  których  są  stosowane  roboty  przemysłowe.
Najbardziej  zaawansowana  jest  obecnie  robotyzacja  obsługi  wtryskarek  do  tworzyw
sztucznych.  Zastosowane  roboty  w  procesie  produkcji  detali  z  tworzyw  sztucznych  metodą
wtrysku  wykonują,  zamiast  człowieka,  czynności  załadowczo-wyładowcze,  czyszczenie
i smarowanie form oraz wyjmowanie gotowych elementów z formy.

Ergonomia jako dziedzina kształtowania bezpiecznych warunków pracy
Jedna ze współczesnych definicji szeroko pojętej ergonomii i zawierająca cel jej działania

brzmi: ergonomia jest dziedziną nauki i praktyki, której celem jest kształtowanie działalności
człowieka - w tym przede wszystkim pracy - odpowiednio do jego fizjologicznych
i psychologicznych właściwości.

Zadania ergonomii
Zadaniem ergonomii w praktyce jest optymalne projektowanie wszystkich elementów

pracy w oparciu o tę wiedzę oraz analiza i ocena istniejących warunków pracy w celu jej
optymalizacji.

Kultura bezpieczeństwa pracy w przedsiębiorstwie

Kulturę bezpieczeństwa można kształtować m.in. przez:

−

postawę kierownictwa (promowanie bezpieczeństwa jako wartości w firmie zapewnianie
odpowiednich środków na bezpieczeństwo),

−

informowanie o ryzyku zawodowym (utrzymywanie świadomości pracowników co do
występujących w pracy zagrożeń oraz sposobów ochrony przed nimi),

−

szkolenia (które polegają na edukacji oraz trenowaniu właściwych zachowań),

−

motywowanie do bezpiecznego zachowania (np. programy modyfikacji zachowań),

−

monitorowanie klimatu bezpieczeństwa,

−

monitorowanie warunków pracy.
Ograniczenie ekspozycji na zagrożenia poprzez niezawodność wyposażenia
Zwiększona niezawodność elementów maszyny ogranicza ekspozycję na zagrożenia,

albowiem  zmniejsza  częstotliwość  zakłóceń,  które  należy  usuwać.  Dotyczy  to  zarówno
systemów  przenoszenia  mocy  (część  robocza)  jak  i  systemów  sterowania,  funkcji
bezpieczeństwa  i  innych  funkcji  maszyny.  Należy  przy  tym  stosować  środki  i  elementy
związane z bezpieczeństwem (np. czujniki) o znanych parametrach niezawodności.

Ograniczenie ekspozycji na zagrożenia poprzez mechanizację lub automatyzację

ładowania (podawania) lub rozładowywania (usuwania).

Faza podawania lub usuwania materiałów, narzędzi, oprzyrządowania lub innych

elementów jest fazą newralgiczną dla zachowania bezpieczeństwa w procesie obsługi maszyn.
Ocenia się, że ok. 80% wypadków przy pracy ma miejsce w jakiejś fazie transportu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ograniczanie ryzyka przez zastosowanie środków bezpieczeństwa
Zagrożenia, których nie można wyeliminować przez rozwiązania konstrukcyjne, należy

nadzorować przez zastosowanie środków bezpieczeństwa. Środki bezpieczeństwa to ogół
przedsięwzięć mających na celu zminimalizowanie ryzyka do poziomu tolerowalnego.

Techniczne środki bezpieczeństwa
Do technicznych środków bezpieczeństwa zalicza się urządzenia ochronne

i uzupełniające. Ich dobór i stosowanie musi być poprzedzone dogłębną oceną ryzyka.

Zabezpieczenie urządzeń napędowych

Maszyny i inne urządzenia techniczne powinny być tak konstruowane i budowane, aby

(Art. 215 KP):
1) zapewniały bezpieczne i higieniczne warunki pracy, w szczególności zabezpieczały

pracownika  przed  urazami,  działaniem  niebezpiecznych  substancji  chemicznych,
porażeniem  prądem  elektrycznym,  nadmiernym  hałasem,  szkodliwymi  wstrząsami,
działaniem  wibracji  i  promieniowania  oraz  szkodliwym  i  niebezpiecznym  działaniem
innych czynników środowiska pracy,

2) uwzględniały zasady ergonomii.

Ogólne przepisy dotyczące obsługi i stosowania maszyn oraz innych urządzeń

technicznych zawarte są w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26
września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. nr
129, poz. 844 ze zm.).

Każda maszyna powinna być wyposażona w element sterowniczy przeznaczony do jej

całkowitego i bezpiecznego zatrzymywania. Gdy jest to konieczne w związku z zagrożeniami,
jakie stwarza maszyna, i jej nominalnym czasem zatrzymania się, maszyna powinna być
wyposażona w urządzenie do zatrzymywania awaryjnego.

W przypadku zespołowej obsługi maszyny lub gdy stwarza ona zagrożenie dla otoczenia,

należy zapewnić sygnalizację ostrzegawczą i alarmową - łatwo dostrzegalną i zrozumiałą
(§ 54).

Pasy, łańcuchy, taśmy, koła zębate i inne elementy układów napędowych oraz części

maszyn zagrażające spadnięciem, znajdujące się nad stanowiskami pracy lub przejściami na
wysokości ponad 2,5 m od poziomu podłogi, powinny być osłonięte co najmniej od dołu
trwałymi osłonami.

Osłony stosowane na maszynach powinny uniemożliwiać bezpośredni dostęp do strefy

niebezpiecznej.  Osłony  niepełne  (wykonane  z  siatki,  blachy  perforowanej,  prętów  itp.)
powinny  znajdować  się  w  takiej  odległości  od  elementów  niebezpiecznych,  aby  przy  danej
wielkości  i  kształcie  otworów  nie  było  możliwe  bezpośrednie  dotknięcie  tych  elementów.
Odległości bezpieczeństwa określają Polskie Normy.

Maszyny powinny być oznakowane znakami i barwami bezpieczeństwa, zgodnie

z wymaganiami określonymi w załączniku nr 1 do rozporządzenia oraz w Polskich Normach.
Maszyn  będących  w  ruchu  nie  wolno  naprawiać,  czyścić  i  smarować,  z  wyjątkiem
smarowania  za  pomocą  specjalnych  urządzeń  określonych  w  dokumentacji  techniczno-
ruchowej.
Pracownicy zatrudnieni przy obsłudze maszyn z ruchomymi elementami  nie mogą pracować
w  odzieży  z  luźnymi  (zwisającymi)  częściami,  jak  np.  luźno  zakończone  rękawy,  krawaty,
szaliki, poły, oraz bez nakryć głowy okrywających włosy.

W czasie ruchu maszyny niedopuszczalne jest ręczne zakładanie i zrzucanie pasów

pędnych, lin i taśm. Czynności te mogą być wykonywane wyłącznie przy użyciu specjalnych
urządzeń przeznaczonych do tego celu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Pędnie  powinny  posiadać  urządzenia  do  zawieszania  pasów  pędnych  zapobiegające
zetknięciu się zrzuconych pasów, lin lub taśm z częściami pędni będącymi w ruchu.
Pasy  pędne,  liny  i  taśmy  pędne  mogą  być  napinane,  naprawiane,  łączone,  skracane
i smarowane po unieruchomieniu napędu maszyny.
Wymagania związane z eksploatacją maszyn i innych urządzeń technicznych
Urządzenia  ochronne  stosowane  przy  maszynach  powinny  spełniać  następujące  ogólne
wymagania:

−

zapewniać bezpieczeństwo zarówno pracownikowi zatrudnionemu bezpośrednio przy
obsłudze maszyny jak i osobom znajdującym się w jej pobliżu,

−

działać niezawodnie, posiadać odpowiednią trwałość i wytrzymałość ,

−

funkcjonować

samoczynnie,

niezależnie

woli

uwagi

obsługującego,

w przypadkach, gdy jest to celowe i możliwe,

−

nie mogą być łatwo usuwane lub odłączane bez pomocy narzędzi,

−

nie mogą utrudniać wykonywania operacji technologicznej ani ograniczać możliwości
śledzenia jej przebiegu oraz nie mogą powodować zagrożeń i dodatkowego obciążenia
fizycznego lub psychicznego pracowników.

Ruchome maszyny z własnym napędem mogą być obsługiwane wyłącznie przez
pracowników odpowiednio przeszkolonych w zakresie ich bezpiecznej obsługi.

ZAGROŻENIA MECHANICZNE

Aby dokonać rozpoznania zagrożeń mechanicznych, należy je analizować systematyzując wg
trzech aspektów podstawowych:

−

czynniki zagrażające,

−

sytuacje zagrożenia,

−

zdarzenia szkodliwe - konsekwencje,

które  się  implikują  w  podanej  sekwencji.  Tak  więc  źródłami  zagrożeń  mechanicznych  są
rozmaite  czynniki  niebezpieczne  o  oddziaływaniu  mechanicznym,  powodujące  sytuacje,
których konsekwencjami mogą być różnego typu urazy. Zatem w trakcie systemowej analizy
zagrożeń mechanicznych należy rozpoznać wszystkie podane tu elementy.
Czynniki zagrażające
Najlepiej  byłoby,  gdyby  rozpoznanie  mechanicznych  czynników  zagrażających  mogło  być
prowadzone  z  zastosowaniem  zadowalającej  klasyfikacji.  Obowiązująca  norma  polska
PN-80/Z-08052    specyfikuje  te  czynniki  w  zestawieniu  z  innymi  czynnikami  fizycznymi
w sposób następujący:

−

poruszające się maszyny i mechanizmy,

−

ruchome elementy urządzeń technicznych,

−

przemieszczające się wyroby, półwyroby i materiały,

−

naruszenie konstrukcji,

−

obrywanie się mas i brył skalnych ze stropu lub ociosu, tąpnięcia,

−

powierzchnie, na których możliwy jest upadek pracujących,

−

ostrza, ostre krawędzie, wystające elementy, chropowatość i szerokość wyrobów,
urządzeń i narzędzi,

−

temperatura powierzchni wyposażenia technicznego i materiałów,

−

położenia stanowiska pracy w stosunku do powierzchni ziemi lub podłogi pomieszczenia,

−

nieważkość,

−

ciśnienie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Bezpieczeństwo pracy przy urządzeniach elektrycznych

Instalacje i urządzenia elektryczne w zakładzie pracy powinny być tak wykonane

i eksploatowane, aby nie narażały pracowników na porażenie prądem, przepięcia
atmosferyczne, szkodliwe oddziaływanie pól elektromagnetycznych oraz nie stanowiły
zagrożenia pożarowego, wybuchowego i nie powodowały innych szkodliwych skutków.

Zapobieganie zagrożeniom elektrycznym

Ogólne wymagania techniczne dotyczące konstrukcji wyposażenia elektrycznego maszyn

przemysłowych zawarte są w normie EN 60204-1, w szczególności w jej podrozdziałach:

−

ochrona przed porażeniem elektrycznym,

−

zabezpieczenie przed zwarciem,

−

zabezpieczenie przeciążeniowe.
Zagrożenia powodowane przez urządzenia elektryczne
Powszechne stosowanie urządzeń zasilanych energią elektryczną niesie ze sobą różnego

rodzaju zagrożenia, zarówno dla człowieka, jak i jego środowiska:

−

porażenia i oparzenia prądem elektrycznym,

−

zagrożenia pożarowe,

−

zagrożenia wybuchem spowodowane używaniem wadliwych lub nieodpowiednich
urządzeń elektrycznych w pomieszczeniach lub środowiskach (strefach) zagrożonych
wybuchem,

−

szkodliwe oddziaływania silnych pól elektrycznych i elektromagnetycznych przy
długotrwałym przebywaniu ludzi w pobliżu urządzeń o bardzo dużych napięciach lub w
pobliżu torów prądowych o bardzo dużych wartościach prądu,

−

niebezpieczeństwa wynikające z działania pól elektrycznych.

Ochrona przeciwporażeniowa jest to ochrona człowieka przed porażeniem elektrycznym
i jego skutkami. Ma ona zapobiegać powstaniu niebezpieczeństwa i jest przede wszystkim
działaniem technicznym.

OCHRONA PRZECIWPORAŻENIOWA

Rodzaje ochrony przed porażeniem elektrycznym

Niebezpieczeństwo porażenia prądem elektrycznym występuje we wszystkich

urządzeniach elektrycznych, których wartości napięć roboczych są większe niż wartości
bezpieczne.
W celu ochrony człowieka przed skutkami porażenia prądem elektrycznym są stosowane
następujące środki:

−

techniczne,

−

nietechniczne.

Środki techniczne to:

−

ochrona przed dotykiem bezpośrednim - ochrona podstawowa,

−

ochrona przed dotykiem pośrednim - ochrona dodatkowa,

−

ochrona przed dotykiem bezpośrednim i pośrednim - ochrona przez zasilanie napięciem
bezpiecznym,

−

sprzęt ochronny (w tym środki ochrony osobistej).

Środki nietechniczne to:

−

popularyzacja sposobów i zasad bezpiecznego użytkowania energii elektrycznej,

−

szkolenie wstępne i okresowe wszystkich pracowników,

−

szkolenie wstępne i okresowe pracowników obsługujących urządzenia elektryczne,

−

wymagania kwalifikacyjne wobec pracowników obsługujących urządzenia elektryczne,

−

instrukcje dotyczące eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych,

−

pisemne polecenia wykonywania prac przez elektryków,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

egzekwowanie przestrzegania reguł bezpieczeństwa,

−

badania okresowe,

−

szkolenie w zakresie udzielania pierwszej pomocy przy porażeniach.
Klasyfikacja urządzeń elektrycznych

Wszystkie urządzenia elektryczne (odbiorniki i przyrządy) w zależności od stopnia
niebezpieczeństwa porażenia i z punktu widzenia ochrony przeciwporażeniowej (wg PN-
93/E-05031) dzieli się na cztery klasy ochronności: 0, I, II i III .

Rys. 3 Klasy ochronności urządzeń elektrycznych 1 - izolacja podstawowa, 2 - części czynne urządzenia,

3 - izolacja dodatkowa, 4 - przewód ochronny, 5 - przewody zasilające

−

Klasa 0 - urządzenia, w których zastosowano tylko izolację podstawową, nie mające
zacisku uziemienia ochronnego i łączone z siecią zasilającą przewodem dwużyłowym
bez żyły ochronnej, zakończonym wtykiem bez styku ochronnego (jeżeli jest to przewód
ruchomy).

−

Klasa I - urządzenia, w których zastosowano izolację podstawową i wyposażono je
w zaciski ochronne do łączenia części przewodzących dostępnych z przewodem
ochronnym układu sieciowego, czyli przewidziane do objęcia ochroną przed dotykiem
pośrednim.

−

Klasa II - urządzenia, w których zastosowano izolację podstawową oraz izolację
dodatkową - wszystkie części przewodzące dostępne są, niezależnie od izolacji roboczej,
oddzielone od części czynnych (należących do obwodu elektrycznego) izolacją podwójną
lub wzmocnioną, której konstrukcja uniemożliwia powstanie awarii grożącej porażeniem
w warunkach normalnego użytkowania podczas założonego czasu trwałości wyrobu.

Symbol graficzny II klasy ochronności pokazuje rys. e. Symbol przedstawiony na rys. d,
należy umieszczać na zewnątrz i wewnątrz obudowy urządzenia elektrycznego, gdy
spełnia ona warunki II klasy ochronności lub izolacji równoważnej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 4 Symbole graficzne uziemienia i klas ochronności (bezpieczeństwa)

a/ uziemienie (symbol ogólny),
b/ uziemienie ochronne,
c/ uziemienie ochronne, symbol spotykany,
d/ symbol na urządzeniu - urządzenie spełniające warunki II klasy ochronności lub izolacji

równoważnej,

e/ oznaczenie II klasy ochronności,
f/ oznaczenie III klasy ochronności

−

Klasa III - urządzenia, które mogą być zasilane jedynie bardzo niskim napięciem
bezpiecznym SELV lub bardzo niskim napięciem ochronnym PELV a więc o wartości
nie większej niż 50 V prądu przemiennego i 120 V prądu stałego.

ZAGROŻENIE POŻAREM
Urządzenia elektryczne mogą być przyczyną powstania pożaru na skutek:

−

złego stanu lub niewłaściwego doboru zabezpieczeń przetężeniowych (nadprądowych),

−

złego stanu lub niewłaściwego rodzaju izolacji elektrycznej,

−

złego stanu zestyków lub niewłaściwego doboru aparatów łączeniowych,

−

niewłaściwego użytkowania urządzeń grzejnych,

−

nadmiernego nagrzewania się urządzeń elektrycznych podczas pracy,

−

błędnych połączeń lub zwarć w instalacjach (np. pomiędzy przewodami N i PE),

−

braku ostrożności przy pracach spawalniczych,

−

łuku elektrycznego,

−

wewnętrznych zwarć w aparatach i urządzeniach zawierających palny olej mineralny,

−

występowania przepięć pochodzenia atmosferycznego i łączeniowego.

ZAGROŻENIE WYBUCHEM
Strefa zagrożenia wybuchem jest to strefa, w której w określonych warunkach

i przestrzeniach w wyniku powstania mieszaniny wybuchowej może powstać stan zagrożenia
wybuchem.

Urządzenia elektryczne w strefach zagrożonych wybuchem

W  strefach  zagrożonych  wybuchem  instaluje  się  tylko  te  urządzenia  elektryczne,  które  są
absolutnie  niezbędne.  Powinny  one  być  tak  wykonane,  aby  nie  mogły  przez  zaiskrzenie  lub
silne  nagrzanie zapalić  mieszaniny wybuchowej. Urządzenia, w których przewidziano środki
konstrukcyjne wykluczające lub utrudniające możliwość zapłonu mieszanin wybuchowych na
zewnątrz  tych  urządzeń,  nazywa  się  elektrycznymi  urządzeniami  w  wykonaniu
przeciwwybuchowym.

W zależności od przeznaczenia urządzenia elektryczne przeciwwybuchowe dzieli się na

dwie podstawowe grupy wybuchowości:
grupa I - urządzenia górnicze do stosowania w kopalniach zagrożonych wybuchem metanu
i pyłu węglowego,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

grupa  II  -  urządzenia  do  instalowania  w  pomieszczeniach  i  przestrzeniach  zewnętrznych,
przy  czym  urządzenia  w  wykonaniu  iskrobezpiecznym  i  w  osłonach  ognioszczelnych  dzieli
się dodatkowo na podgrupy:
IIA,  IIB  i  IIC  w  zależności  od  granicznego,  eksperymentalnego  prześwitu  -  dla  urządzeń
z  osłoną  ognioszczelną  oraz  minimalnej  wartości  prądu  wywołującego  zapalenie  -  dla
urządzeń w wykonaniu iskrobezpiecznym.

ZAGROŻENIA ELEKTRYCZNOŚCIĄ STATYCZNĄ
Elektryczność statyczna jest to zespół zjawisk towarzyszących pojawieniu się na

materiałach o małej przewodności elektrycznej (dielektrykach, materiałach izolacyjnych) oraz
na obiektach przewodzących odizolowanych od ziemi (urządzeniach produkcyjnych lub ciele
człowieka chodzącego w obuwiu o nieprzewodzącej podeszwie) ładunku elektrycznego, który
nie jest zrównoważony ładunkiem przeciwnego znaku.
Materiałami antyelektrostatycznymi (antystatykami) nazywane są materiały mające
rezystywność o wartości nie większej niż 10

Ω/m lub rezystywność powierzchniową

o wartości nie większej iż 10

Ω/m.

Ładunki elektrostatyczne na powierzchniach materiałów nieprzewodzących lub

odizolowanych obiektach przewodzących ciał powstają w wyniku:

−

kontaktu danego ciała z innym nienaelektryzowanym ciałem,

−

kontaktu danego ciała z innym naelektryzowanym ciałem,

−

zmiany stanu skupienia,

−

rozrywania, łamania, kruszenia, rozdzielania, rozpylania lub rozbryzgiwania,

−

transportu cieczy lub materiałów sypkich rurociągami bądź przenośnikami taśmowymi,

−

oddziaływania  mechanicznego na struktury krystaliczne powodującego powstanie efektu
piezoelektrycznego  (pojawianie  się  różnoimiennych  ładunków  elektrycznych  na
przeciwległych  i  asymetrycznych  względem  siebie  elementach  powierzchniowych
niektórych kryształów pod wpływem nacisku lub rozciągania),

−

procesów elektrochemicznych,

−

jonizacji cząsteczek materiału lub adsorpcji (pochłaniania) jonów,

−

polaryzacji w polu elektrycznym,

−

indukcji w polu elektrycznym.

Elektryzowanie może być dorywcze (okresowe).
Wyładowania  elektryczności  statycznej  mogą  wywoływać  lub  inicjować  wybuch  substancji
albo mieszaniny wybuchowej bądź pożar.
Ochrona  przed  elektrycznością  statyczną  jest  zespołem  środków,  które  mają  na  celu
zapobieganie  zagrożeniom  lub  zakłóceniom,  eliminowanie  ich  i  ograniczanie  skutków
związanych z działaniem elektryczności statycznej.
Zapobieganie  elektryzowaniu  się  obiektów  (materiałów)  ma  na  celu  uniemożliwienie,
ograniczenie lub utrudnienie powstawania i gromadzenia się ładunków.
Uziemianie  wszelkich  przewodzących  obiektów  i  elementów  urządzeń,  które  mogą
gromadzić ładunek elektryczny jest podstawowym środkiem zapobiegawczym.

UWALNIANIE PORAŻONEGO SPOD NAPIĘCIA
W razie porażenia prądem elektrycznym najważniejszą czynnością jest szybkie

uwolnienie porażonego spod działania prądu i udzielenie mu pierwszej pomocy.

Uwalnianie porażonego spod działania prądu elektrycznego o napięciu do 1 kV
Porażonego należy natychmiast uwolnić spod działania prądu elektrycznego. Dokonuje się
tego jedną z następujących metod:

−

przez wyłączenie napięcia,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

przez odciągnięcie porażonego od urządzeń będących pod napięciem,

−

przez odizolowanie porażonego, uniemożliwiające przepływ prądu przez jego ciało.

Udzielanie pierwszej pomocy
Bezpośrednio po uwolnieniu porażonego spod napięcia należy:
1)  1)szybko zbadać go wstępnie
2)  2)czy nie jest uszkodzony odcinek szyjny kręgosłupa (po upadku z wysokości),
3)  3)zdecydować, jaki ma być zakres doraźnej pomocy i sposób jej udzielenia.

Sposób ratowania zależy od stanu porażonego:

−

gdy jest przytomny, należy rozluźnić ubranie w okolicy szyi, klatki piersiowej i brzucha
oraz ułożyć porażonego wygodnie na prawym boku. Należy wezwać lekarza, a jeżeli jest
to niemożliwe, zaleca się przeniesienie lub przewiezienie porażonego do lekarza,

−

gdy jest nieprzytomny i oddycha, należy ułożyć go na prawym boku (nie wolno na
plecach!), okryć np. kocem, wezwać lekarza i cały czas obserwować, gdyż może nastąpić
zatrzymanie oddechu,

−

gdy  jest  nieprzytomny  i  nie  oddycha,  należy  położyć  go  na  plecach,  porozpinać
uciskające  części  garderoby,  oczyścić  jamę  ustną  z  resztek  jedzenia,  zapewnić  dopływ
świeżego  powietrza,  rozpocząć  sztuczne  oddychanie  i  masaż  serca,  gdy  nie  jest
wyczuwany puls, oraz wezwać pogotowie ratunkowe.

BEZPIECZEŃSTWO I HIGIENA PRACY

Obowiązki zakładu pracy
Według obowiązujących przepisów zakład pracy zobowiązany jest:

−

zapewnić pracownikom na podstawie najnowszych zdobyczy nauki i techniki bezpieczne
i higieniczne warunki pracy oraz prowadzić w tym zakresie systematyczne szkolenie
wszystkich pracowników,

−

utrzymywać pomieszczenia pracy, budynki i inne obiekty budowlane oraz tereny
i urządzenia z nimi związane w stanie zapewniającym bezpieczne i higieniczne warunki
pracy,

−

wyposażyć pracowników w zależności od warunków i rodzajów pracy w niezbędne
narzędzia pracy, sprzęt ochrony osobistej oraz odzież ochronną,

−

zaznajomić pracowników z obowiązującymi przepisami w zakresie bezpieczeństwa
i higieny pracy związanymi z wykonywanymi przez nich pracami. Przyjęcie do
wiadomości tych przepisów musi być przez pracownika potwierdzone pisemnie,

−

wydawać możliwie dokładne instrukcje i inne niezbędne wskazówki dotyczące
bezpieczeństwa i higieny na poszczególnych stanowiskach pracy, doręczane za
pokwitowaniem,

−

w miejscach widocznych wywieszać niezbędne informacje zawierające wskazówki
w zakresie postępowania w razie wypadku (porażenia prądem, awarii, pożaru itp.), oraz
wyciągi z odpowiednich przepisów BHP określające podstawowe zasady bezpieczeństwa
pracy,

−

stosować środki zapobiegające powstawaniu chorób zawodowych oraz utrzymywać
w sprawności urządzenia służące do przeciwdziałania czynnikom powodującym te
choroby,

−

systematycznie prowadzić badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia,

−

badać stan wypadkowości przy pracy oraz zachorowalności na choroby zawodowe
i inne schorzenia wywołane warunkami pracy oraz stosować odpowiednie środki
zapobiegawcze,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

zapewniać pracownikom odpowiednie urządzenia higieniczno-sanitarne oraz pranie,
odkażanie, suszenie i odkurzanie odzieży osobistej,

−

umożliwiać innym zakładom pracy działającym na jego terenie funkcjonowanie
w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy.

Obowiązki pracowników
Przestrzeganie bezpiecznych warunków pracy stanowi jeden z podstawowych obowiązków
każdego pracownika na każdym stanowisku pracy w zakładzie. Każdy pracownik
zobowiązany jest:

−

znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniach z tego
zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym,

−

na każdym stanowisku wykonywać prace w sposób zgodny z zasadami BHP oraz
przestrzegać zarządzeń wydanych w tym zakresie,

−

dbać o należyty stan urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz porządku w miejscu pracy,

−

przydzieloną odzież ochronną i roboczą oraz sprzęt ochrony osobistej używać zgodnie
z przeznaczeniem,

−

niezwłocznie zawiadamiać przełożonych o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo
zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Wyjaśnij, co to jest strefa pracy?
2.  Wyjaśnij pojęcia: wentylacja ogólna i wentylacja miejscowa.
3.  Wyjaśnij pojęcie wentylacji awaryjnej.
4.  Wymień rodzaje wentylacji
5.  Wymień 6 podstawowych grup zagrożeń zawodowych
6.  Wyszczególnij zagrożenia  wynikające z systemu organizacji
7.  Wyszczególnij zagrożenia  wynikające z przebiegu pracy
8.  Wyszczególnij zagrożenia  względów osobowych jako czynnika zagrożenia
9.  Podaj  przepis  prawny,  na  podstawie  którego określa  się przekroczenie  ilości  czynników

niebezpiecznych w środowisku pracy.

10.  Wymień rodzaje badań lekarskich na jakie powinni być kierowani pracownicy.
11.  Wymień rodzaje szkoleń w dziedzinie bhp, które muszą odbywać pracownicy.
12.  Podaj kryteria tworzenia służby bhp.
13.  Wymień kilka sposobów eliminacji zagrożeń wywołanych czynnikami chemicznymi
14.  Podaj swoimi słowami cele ergonomii
15.  Wymień bezpośrednie metody eliminacji zagrożeń.
16.  Jaki podstawowy przepis reguluje bezpieczeństwo maszyn i urządzeń technicznych?
17.  Podaj podstawowe wymagania dla urządzeń sterowniczych.
18.  Jakie  podstawowe  wymagania  powinny  spełniać  urządzenia  ochronne  w  maszynach,

wymień kilka?

19. Jakiego rodzaju urządzenia podlegają dozorowi technicznemu podlegają dozorowi

technicznemu wykonywanemu przez organy dozoru technicznego

20. Objaśnij pojęcia: szkoda, zagrożenie, czynnik zagrażający, sytuacja zagrożenia, zdarzenie

szkodliwe, zagrożenie mechaniczne, wypadek, uraz, ryzyko.

21.  Wymień parametry zagrożeń mechanicznych.
22.  Wymień metody redukcji zagrożeń. Którą z nich uważasz za najważniejszą i dlaczego?
23.  Jakie są różnice pomiędzy osłoną całkowitą, pełną a odległościową (dystansującą)?
24.  Co to są odległości bezpieczeństwa?
25.  Wymień czynniki zagrażające.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26.  Wymień przepisy prawne określające wymagania dla sprzętu elektrycznego.
27.  Wymień 5 podstawowych zasad bezpiecznej eksploatacji narzędzi z napędem ręcznym.
28.  Wymień podstawowe zasady bezpiecznej obsługi przyłączy elektrycznych.
29.  Wymień zagrożenia związane ze stosowaniem szlifierek i polerek.
30.  Wymień zagrożenia powodowane przez urządzenia elektryczne.
31.  Wymień rodzaje ochrony porażeniem elektrycznym.
32.  Wymień zasady zapobiegania pożarom przy użytkowaniu urządzeń elektrycznych.
33.  Wymień podstawowe wymagania dla urządzeń elektrycznych w strefach wybuchowych.
34.  Co to jest elektryczność statyczna?
35.  Wymień minimum 5 przyczyn powstawania ładunków elektrostatycznych.
36.  Wymień środki zapobiegające powstawaniu elektryczności statycznej.

4.2.3. Ćwiczenie

Ćwiczenie 1

Udzielanie zgodnie z zasadami pierwszej pomocy osobie rażonej prądem elektrycznym

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z podstawowymi metodami uwalniania porażonego spod działania prądu

elektrycznego,

2) zapoznać się ze sposobami wyłączenia napięcia,
3) zapoznać się ze sposobami odciągnięcia porażonego od urządzeń będących pod

napięciem,

4) zapoznać się ze sposobami odizolowania porażonego, uniemożliwiające przepływ prądu

przez jego ciało,

5) zapoznać się ze sposobami udzielania pierwszej pomocy – przećwiczyć.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

sprzęt dielektryczny,

−

fantom.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

TAK NIE

1. określić, co to jest wentylacja?



2. wymienić rodzaje wentylacji?



3. zagrożonych pożarem i wybuchem?



4. podać wielkość wymaganej wentylacji w lakierni?



5. wymienić podstawowe przepisy dotyczące urządzeń

wywoływanym przez urządzenia elektryczne?



6. zapobiegać powstawaniu elektryczności technicznej?



7. wymienić czynniki zagrażające?



8. wymienić wydarzenia mechaniczne powodujące wypadek?



9. posłużyć się listą kontrolną do rozpoznania sytuacji

zagrożenia

powodowanych

mechanicznymi

czynnikami

zagrażającymi?



10. wymienić typowe przykłady czynników i sytuacji zagrożenia?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Środki ochrony indywidualnej i zbiorowej. Bezpieczeństwo

pracy przy urządzeniach pod ciśnieniem

4.3.1. Materiał nauczania

Pracodawca jest obowiązany dostarczyć pracownikowi nieodpłatnie środki ochrony

indywidualnej zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia
czynników występujących w środowisku pracy oraz informować go o sposobach
posługiwania się tymi środkami (Art. 237).

Pracodawca jest obowiązany dostarczyć pracownikowi nieodpłatnie odzież i obuwie

robocze, spełniające wymagania określone w Polskich Normach:
1) jeżeli odzież własna pracownika może ulec zniszczeniu lub znacznemu zabrudzeniu,
2) ze względu na wymagania technologiczne, sanitarne lub bezpieczeństwa i higieny pracy.

Pracodawca ustala rodzaje środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia

roboczego, których stosowanie na określonych stanowiskach jest niezbędne oraz
przewidywane okresy użytkowania odzieży i obuwia roboczego.
Środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze stanowią własność pracodawcy.

Pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy bez środków ochrony indywidualnej

oraz odzieży i obuwia roboczego, przewidzianych do stosowania na danym stanowisku pracy.
Pracodawca  jest  obowiązany  zapewnić,  aby  stosowane  środki  ochrony  indywidualnej  oraz
odzież  i  obuwie  robocze  posiadały  właściwości  ochronne  i  użytkowe,  oraz  zapewnić
odpowiednio  ich  pranie,  konserwację,  naprawę,  odpylanie  i  odkażanie.  Powierzanie
pracownikowi prania, konserwacji, odpylania i odkażania przedmiotów, jest niedopuszczalne.

SZCZEGÓŁOWE

ZASADY

STOSOWANIA

ŚRODKÓW

OCHRONY

INDYWIDUALNEJ

Dostarczane pracownikom do stosowania środki ochrony indywidualnej powinny:

1) być odpowiednie do istniejącego zagrożenia i nie powodować same z siebie

zwiększonego zagrożenia;

2)  uwzględniać warunki istniejące w danym miejscu pracy;
3)  uwzględniać wymagania ergonomii oraz stan zdrowia pracownika;
4)  być odpowiednio dopasowane do użytkownika - po wykonaniu niezbędnych regulacji.

Środki ochrony indywidualnej powinny być przeznaczone do osobistego użytku.

W wyjątkowych przypadkach środek ochrony indywidualnej może być używany przez więcej
niż jedną osobę, o ile zastosowano działania wykluczające niepożądany wpływ takiego
użytkowania na zdrowie lub higienę użytkowników.

Środki ochrony indywidualnej powinny być stosowane zgodnie ze swoim

przeznaczeniem,  z  wyłączeniem  szczególnych  i  wyjątkowych sytuacji  -  zgodnie  z  instrukcją
przekazaną przez pracodawcę.

KLASYFIKACJA ŚRODKÓW OCHRONY INDYWIDUALNEJ
Środki  ochrony  indywidualnej  -  wg  dyrektywy  Unii  Europejskiej  89/686/EWG,  przez
„środki ochrony indywidualnej” rozumie się każde wyposażenie osobiste pracownika, którego
rola  polega  na  indywidualnej  ochronie  pracownika  przed  czynnikami  niebezpiecznymi
i  szkodliwymi  występującymi  w  miejscu  pracy.  Zgodnie  z  polską  normą,  środki  ochrony
indywidualnej to:

−

odzież ochronna,

−

środki ochrony kończyn górnych i dolnych,

−

środki ochrony głowy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

środki ochrony oczu i twarzy,

−

środki ochrony słuchu,

−

środki ochrony układu oddechowego,

−

sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości,

−

środki izolujące cały organizm.

Ze względu na zagrożenia odzież ochronną można podzielić na:

−

odzież chroniącą przed czynnikami mechanicznymi,

−

odzież chroniącą przed czynnikami termicznymi,

−

odzież chroniącą przed czynnikami chemicznymi,

−

odzież chroniącą przed wodą,

−

odzież chroniącą przed pyłami,

−

odzież ostrzegawczą,

−

odzież chroniącą przed czynnikami biologicznymi,

−

odzież chroniącą przed promieniowaniem elektromagnetycznym i porażeniem prądem,

−

odzież chroniącą przed promieniowaniem jonizującym,

−

odzież chroniącą przed promieniowaniem jonizującym.

Rys. 5 Znaki graficzne dla odzieży ochronnej

Odzież ochronna powinna być dostarczona do odbiorcy wraz z instrukcją użytkowania

zawierającą podstawowe informacje na temat przeznaczenia odzieży, warunków
użytkowania, przeciwwskazań w stosowaniu (zakresy temperatur itp.), instrukcję czyszczenia
lub odkażania, przedstawienie prób, które użytkownik powinien wykonać przed użyciem.

Odzież chroniąca przed pyłami
Odzież chroniąca przed pyłami powinna być wykonana z materiałów stanowiących

skuteczną barierę dla pyłu. Na ten rodzaj odzieży stosowane są przede wszystkim tkaniny
o specjalnych splotach, charakteryzujące się odpowiednią pyłoszczelnością oraz w pewnym
stopniu przepuszczające powietrze. Do ochrony przed działaniem pyłów i włókien szklanych
stosowane są m.in. ubiory z włókniny polipropylenowej typu tyvek.
Konstrukcja odzieży chroniącej przed pyłami powinna uniemożliwiać penetrację pyłów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W  środowisku  zagrażającym  wybuchem  do  ochrony  przed  pyłami  powinny  być  stosowane
kombinezony  wykonane  z  tkaniny  o  małej  zdolności  do  elektrostatycznego  ładowania
(tkaniny  bawełniane)  lub  z  tkanin  posiadających  nitki  elektroprzewodzące  umożliwiające
odpływ ładunków elektrostatycznych.

Sprzęt ODO
Substancje niebezpieczne lub szkodliwe wchłaniane do organizmu człowieka drogą

inhalacyjną stanowią grupę czynników wysokiego ryzyka, stając się przyczyną przewlekłych
chorób zawodowych, często o charakterze nowotworowym, oraz nagłych wypadków przy
pracy.

Wszystkie działania powinny doprowadzić do spełnienia najważniejszej zasady ochrony

człowieka w środowisku pracy przed czynnikami wchłanianymi drogą oddechową - jest nią
zapewnienie, aby powietrze wdychane przez człowieka było zdatne do oddychania.

Warunek

ten spełniony jest, gdy jednocześnie:

−

ilość zanieczyszczeń wchodzących w skład powietrza do oddychania jest poniżej
wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń (NDS) wyznaczonych dla tych substancji,

−

zawartość tlenu w powietrzu do oddychania jest powyżej 17% ,

−

temperatura powietrza oddechowego odpowiada maksymalnej dopuszczalnej ze
względów fizjologicznych temperaturze, w której może pracować człowiek.

Klasyfikacja sprzętu ochrony układu oddechowego
Wyróżnia się dwie podstawowe grupy zagrożeń układu oddechowego:

−

zanieczyszczone powietrze (występowanie szkodliwych substancji w postaci: cząstek,
gazów, par),

−

niedobór tlenu (zawartość poniżej 17%).

Te grupy zagrożeń determinują sposób ochrony układu oddechowego. Ze względu na nie
wyróżnia się dwie metody ochrony:

−

przez oczyszczenie powietrza (sprzęt oczyszczający),

−

przez doprowadzenie powietrza lub tlenu ze źródła wolnego od zanieczyszczeń (sprzęt
izolujący).

Środki chroniące przed hałasem

Nauszniki  przeciwhałasowe  -  ochronnik  słuchu  składający  się  z  dwóch  czasz  tłumiących,
dociskanych  do  małżowin  usznych  albo  do  głowy  i  całkowicie  zakrywających  małżowiny
uszne.
Wkładka  przeciwhałasowa  -  ochronnik  słuchu  noszony  w  zewnętrznym  przewodzie
słuchowym albo w małżowinie usznej, zamykający wejście do zewnętrznego kanału usznego.
Wkładki przeciwhałasowe mogą być jednorazowego użytku lub wielokrotnego użytku.

Bezpieczeństwo pracy przy urządzeniach pod ciśnieniem

Zgodnie z przepisami ww. ustawy dozór techniczny sprawowany jest jako pełny,

ograniczony  lub  uproszczony  w  zależności  od  stopnia  niebezpieczeństwa,  jakie  może  być
stwarzane  przez  poszczególne  urządzenia  techniczne.  W  myśl  przepisów  rozporządzenia
Rady  Ministrów  z  dnia  16  lipca  2002  r.  w  sprawie  rodzajów  urządzeń  technicznych
podlegających  dozorowi  technicznemu  (Dz.  Nr  120,  poz.  1021)  do  urządzeń  podlegających
dozorowi technicznemu należą m.in. urządzenia:

−

ciśnieniowe, w których znajdują się ciecze lub gazy pod ciśnieniem innym od
atmosferycznego,

−

zbiorniki  bezciśnieniowe  i  zbiorniki  o  nadciśnieniu  nie  wyższym  niż  0,5  bara,
przeznaczone  do  magazynowania  materiałów  niebezpiecznych  o  właściwościach
trujących  lub  żrących  oraz  do  magazynowania  materiałów  ciekłych  zapalnych,  których

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

prężność pary w temperaturze 50

C nie jest większa niż 3 bary, a temperatura zapłonu

nie jest wyższa niż 61

C, z wyjątkiem zbiorników w instalacjach zasilania silników

spalinowych pojazdów i zbiorników o pojemności nie większej niż 1000 dm

Rozporządzenie w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy użytkowaniu butli

z gazami sprężonymi, skroplonymi i rozpuszczonymi pod ciśnieniem dotyczy bezpieczeństwa
i higieny pracy pracowników zatrudnionych przy użytkowaniu butli z gazami technicznymi
sprężonymi, skroplonymi i rozpuszczonymi pod ciśnieniem.

Podstawowe zasady przechowywania butli

Butli nie wolno przechowywać w warunkach wpływających ujemnie na ich

wytrzymałość, np. w otoczeniu, w którym zachodzi możliwość działania substancji
korodujących.

Butle z gazami o własnościach trujących należy przechowywać w pomieszczeniach

zamkniętych, specjalnie na ten cel przeznaczonych i odpowiednio wentylowanych.
Butle z siarkowodorem należy przechowywać pod dachem na otwartym powietrzu.
Butle z innymi gazami można przechowywać albo w pomieszczeniach zamkniętych, albo pod
dachem na otwartym powietrzu.
Zabronione jest przechowywanie w tym samym pomieszczeniu butli z tlenem, z gazami
palnymi oraz z gazami tworzącymi z sobą mieszanki wybuchowej, jak również
przechowywanie ich z karbidem.
Butle z gazami palnymi mogą być przechowywane razem tylko z butlami na gazy obojętne.

Zamknięte składy na butle powinny być parterowe, ognioodporne, o dachach lekkich.

Wysokość pomieszczeń składów od podłogi do konstrukcji dachowej powinna wynosić co
najmniej 3,25 m.
Szyby okienne w składach od strony naświetlenia słonecznego powinny być matowe lub
zamalowane białą farbą.
Okna i drzwi w składach powinny otwierać się na zewnątrz.

Otwarte składy na butle powinny posiadać podłogę oraz dach zabezpieczający butle

przed działaniem promieni słonecznych i przed opadami atmosferycznymi.

Podłogi w składach, zarówno zamkniętych, jak otwartych, powinny być równe,

o powierzchni nieśliskiej, a dla składów butli z gazami palnymi - wykonane z materiału, nie
dającego iskier przy uderzeniu.

Ogrzewanie zamkniętych składów butli powinno być centralne (wodne lub parowe).

Temperatura w zamkniętych składach nie powinna przekraczać 35

C; w każdym

pomieszczeniu składu powinien znajdować się termometr.
W razie przekroczenia temperatury określonej w ust. 2 należy stosować środki ochładzające,
nieszkodliwe zarówno dla butli, jak i dla personelu obsługującego.

Zamknięte składy butli z gazami powinny posiadać wentylację, zapobiegającą

powstawaniu niebezpiecznych stężeń gazów.
Jeżeli  w  składzie  butli  z  gazami  palnymi  stosuje  się  wentylatory  poruszane  przez  silniki
elektryczne,  silniki  te  powinny  być  tak  urządzone  lub  umieszczone,  aby  nie  mogły
powodować wybuchów.
Gazy  odpływające  z  urządzeń  wentylacyjnych  i  mogące  spowodować  niebezpieczne  dla
otoczenia stężenia w atmosferze należy przed wypuszczeniem do atmosfery unieszkodliwiać.

Instalacja oświetlenia elektrycznego składów butli na gazy palne powinna odpowiadać

obowiązującym normom dla pomieszczeń niebezpiecznych ze względu na możliwość
wybuchu.

Składy butli z gazami powinny być zaopatrzone w odpowiednie piorunochrony oraz we

właściwy sprzęt przeciwpożarowy.

Przy składowaniu należy butle segregować według ich zawartości.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Butle napełnione gazem posiadające stopy powinny być przechowywane w pozycji pionowej;
w  tym  celu  składy  otwarte  i  zamknięte  powinny  być  zaopatrzone  w  przegrody  lub  bariery
zabezpieczające butle przed upadkiem.
Butle  napełnione  gazem  nie  posiadające  stóp  należy  przechowywać  w  pozycji  poziomej
w  drewnianych  ramach  z  przekładkami  między  warstwami  i  zabezpieczyć  je  przed
rozsuwaniem.  Butle  można  układać  w  stosy o wysokości  nie  przekraczającej  1,5  m;  zawory
należy kierować w jedną stronę.
Butle opróżnione z gazów należy układać osobno w pozycji poziomej. Stosy ułożonych butli
nie mogą przekraczać wysokości 1,5 m i powinny być zabezpieczone przed rozsunięciem się
lub spadaniem.

Osoby wchodzące do składu butli z gazami o własnościach trujących powinny być

zaopatrzone w sprzęt ochrony osobistej dróg oddechowych, odpowiedni dla danego gazu.
Sprzęt określony w ust. 1 w ilości koniecznej dla zaopatrzenia wszystkich osób wchodzących
do składu powinien być utrzymywany w stanie zdatnym do użytku i przechowywany
w oddzielnych pomieszczeniach w pobliżu składu.

Butle z gazami mogą być wydawane ze składu tylko z kołpakiem ochronnym,

nakręcanym na głowicę butli.

W odległości mniejszej niż 10 m od składu butli nie wolno przechowywać materiałów

łatwopalnych ani wykonywać robót z zastosowaniem płomienia otwartego, jak roboty
kowalskie lub spawalnicze.

Pojemność składu butli nie może przekraczać 3000 butli 40-litrowych.

Składy  te  powinny  być  podzielone  ogniotrwałymi  ścianami  na  oddzielne  pomieszczenia.
W  każdym  pomieszczeniu  wolno  przechowywać  najwyżej  500  butli  z  gazami  palnymi  lub
z  gazami  o  własnościach  trujących  i  najwyżej  1000  butli  z  innymi  gazami.  Każde
pomieszczenie powinno posiadać oddzielne wyjście na zewnątrz.
Przy  składowaniu  butli  o  pojemności  większej  niż  40  litrów  określone  wyżej    ilości  butli
ulegają proporcjonalnemu zmniejszeniu.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Kto sprawuje nadzór nad urządzeniami technicznymi stwarzającymi zagrożenie dla życia

lub zdrowia oraz mienia i środowiska?

2.  Jakie rodzaje ciśnieniowych urządzeń technicznych podlegają dozorowi technicznemu?
3.  Wyjaśnij pojęcie: urządzenia ciśnieniowe.
4.  Wyjaśnij pojecie: osprzęt zabezpieczający
5.  Jakiego rodzaju informacje podstawowe umieszcza się na urządzeniach ciśnieniowych?
6.  Wymień  informacje  zamieszczane  na  urządzeniach  ciśnieniowych  do  celów

instalacyjnych, użytkowych, konserwacyjnych i kontrolnych?

7.  Jakie instrukcje powinny być dołączane do urządzeń ciśnieniowych?
8.  Wymień przepis prawny dotyczący bhp przy użytkowaniu butli z gazem.
9.  Czy w zakładzie użytkującym butle można dokonywać ich naprawy?
10.  Przed czym należy chronić butle w czasie przechowywania?
11.  Wymień przepis prawny dotyczący bhp przy użytkowaniu sprężarek.
12.  Kto powinien dostarczyć pracownikowi środki ochrony i odzież roboczą?
13.  Wymień podstawowe zasady stosowania środków ochrony indywidualnej.
14.  Wymień grupy środków ochrony indywidualnej ze względu na zakres ochrony
15.  Dokonaj podziału odzieży ochronnej ze względu na zagrożenia przed którymi chroni
16.  Omów klasyfikację sprzętu ochrony dróg oddechowych
17.  Wymień środki chroniące przed hałasem
18.  Omów  podstawowe  zasady  przechowywania  i  konserwacji  środków  ochrony

indywidualnej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.3. Ćwiczenie

Ćwiczenie 1

Dobieranie środków indywidualnej stosownie do rodzaju prac

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) określić czynniki szkodliwe i niebezpieczne występujące w procesach pracy i rodzaj

oddziaływania na organizm ludzki.

2) określić sytuacje zagrożenia w czasie których czynnik szkodliwy oddziałuje na

pracownika

3) dobrać środki ochrony indywidualnej ze względu na rodzaj zagrożenia i zakres ochrony

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

wykaz czynników szkodliwych,

−

wykaz- klasyfikacja środków ochrony indywidualnej.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

TAK NIE

1) wskazać źródło wymagań prawnych w stosunku do środków

ochrony indywidualnej?



2) dokonać podziału środków ochrony indywidualnej?



3) dobrać środki ochrony indywidualnej do istniejących zagrożeń?



4) dokonać podziału środków ochrony indywidualnej?



5) dobrać środki ochrony indywidualnej do istniejących zagrożeń?



6) wymienić zasady konserwacji przechowywania środków ochrony

indywidualnej?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Zagrożenia pożarowe, zasady ochrony przeciwpożarowej

4.4.1. Materiał nauczania

Podstawowe definicje użyte w opracowaniu
Pożar  –  niekontrolowany  w  czasie  i  przestrzeni  proces  spalania,  stwarzający  zagrożenia  dla
człowieka  i  środowiska  oraz  powodujący  straty  dóbr  materialnych  nie  przeznaczonych  do
zniszczenia w danym czasie i w taki sposób.
Wybuch – reakcja chemiczna polegająca na gwałtownym spalaniu palnych gazów, par cieczy
palnych oraz pyłów lub włókien w powietrzu. Jest to egzotermiczna reakcja chemiczna, której
towarzyszy efekt akustyczny wywołany falą ciśnieniową pierwotną lub odbitą.
Dolna  granica  wybuchowości  (DGW)  –  najniższe  stężenie  paliwa  w  mieszaninie  palnej,
poniżej  którego  nie  jest  możliwy  jej  zapłon  pod  wpływem  czynnika  inicjującego  (bodźca
energetycznego), w określonych warunkach badania.
Górna  granica  wybuchowości  (GGW)  –  najwyższe  stężenie  paliwa  w  mieszaninie  palnej,
powyżej  którego  nie  jest  możliwy  jej  zapłon  pod  wpływem  czynnika  inicjującego  (bodźca
energetycznego), w określonych warunkach badania.

Rodzaje źródeł zapłonu i zapalenia

Funkcję źródła zapłonu mogą spełniać różne postacie energii cieplnej i różne przemiany
energetyczne, których wspólną cechą jest wytworzenie odpowiednio wysokiej temperatury.
Podział źródeł zapłonu i zapalenia przedstawiono na rysunku.

Rys. 5 Charakterystyki substancji palnych i wybuchowych

W praktyce zagrożenie pożarowe i wybuchowe stworzone przez substancje palne

charakteryzowane jest przez:

−

parametry temperaturowe,

−

granice wybuchowości,

−

minimalną energię zapłonu,

−

szybkość spalania,

−

ilość wydzielanego ciepła.

Zapobieganie pożarom i wybuchom, podstawowe definicje

Bezpieczeństwo pożarowe - stan eliminujący zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi,

uzyskiwany przez funkcjonowanie systemu norm prawnych i technicznych środków
zabezpieczenia przeciwpożarowego oraz prowadzonych działań zapobiegawczych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zagrożenie  wybuchem  –  możliwość  tworzenia  przez  palne  gazy,  pary  cieczy  palnych,  pyły
lub  włókna  palnych  ciał  stałych,  w  różnych  warunkach,  mieszanin  z  powietrzem,  które  pod
wpływem  czynnika  inicjującego  zapłon    wybuchają,  czyli  ulegają  gwałtownemu  spalaniu
połączonemu ze wzrostem ciśnienia.
Techniczne  środki  zabezpieczeń  przeciwpożarowych  –  rozumie  się  przez  to  techniczne
urządzenia, sprzęt,  instalacje  lub rozwiązania budowlane, służące zapobieganiu powstawania
i rozprzestrzeniania się pożarów.
Obciążenie  ogniowe  –  ilość  drewna,  w  kg,  o  średnim  cieple  spalania  4400  kcal/kg  (18,4
MJ/kg), przypadająca na 1 m

powierzchni rzutu poziomego pomieszczenia

Strefa pożarowa – przestrzeń wydzielona w taki sposób, aby w określonym czasie pożar nie
przeniósł się na zewnątrz lub do wewnątrz wydzielonej przestrzeni.
Pomieszczenie  zagrożone  wybuchem  –  pomieszczenie,  w  którym  może  wytworzyć  się
mieszanina wybuchowa  powstała  z  wydzielającej  się takiej  ilości  palnych  gazów,  par, mgieł
lub  pyłów,  której  wybuch  mógłby  spowodować  przyrost  ciśnienia  w  tym  pomieszczeniu
przekraczający 5 kPa.

Podstawowe regulacje prawne

Ustawa o ochronie przeciwpożarowej określa, że zakres ochrony przeciwpożarowej

obejmuje działania polegające na realizacji przedsięwzięć mających na celu ochronę życia,
zdrowia, mienia lub środowiska przed pożarem, klęską żywiołową lub innym miejscowym
zagrożeniem poprzez:

−

zapobieganie powstawaniu i rozprzestrzenianiu się pożaru, klęski żywiołowej lub innego
miejscowego zagrożenia,

−

zapewnienie sił i środków do zwalczania pożaru, klęski żywiołowej lub innego
miejscowego zagrożenia,

−

prowadzenie działań ratowniczych.
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 3 listopada 1992 r. w sprawie

ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów określa:

−

szczegółowe zasady ochrony przeciwpożarowej i zabezpieczenia przeciwpożarowego
budynków, innych obiektów budowlanych i terenów oraz wyposażenia ich w sprzęt,
urządzenia przeciwpożarowe i ratownicze,

−

rodzaje budynków, innych obiektów budowlanych i terenów, w których jest wymagana
instalacja sygnalizacyjno-alarmowa.
Ustanawia się następującą klasyfikację stref zagrożenia wybuchem (§ 29 ust. 4):

0 - strefa, w której mieszanina wybuchowa gazów, par lub mgieł występuje stale
lub długotrwale w normalnych warunkach pracy

1 - strefa, w której mieszanina wybuchowa gazów, par lub mgieł może
występować w normalnych warunkach pracy

2  -  strefa,  w  której  istnieje  niewielkie  prawdopodobieństwo  wystąpienia
mieszaniny  wybuchowej  gazów,  par  lub  mgieł,  przy  czym  mieszanina
wybuchowa może występować jedynie krótkotrwale

20 - strefa, w której mieszanina wybuchowa pyłów występuje często lub
długotrwale w normalnych warunkach pracy

21 - strefa, w której zalegające pyły mogą krótkotrwale stworzyć mieszaninę
wybuchową wskutek przypadkowego zawirowania powietrza.

Techniczne środki stosowane w przemyśle w celu zapobiegania pożarom

i wybuchom

Obszar bezpiecznej eksploatacji dowolnej instalacji procesowej wyznaczają:

−

systemy normalnej eksploatacji związane z przebiegiem procesu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

systemy sterowania przebiegiem procesu i korekty tego przebiegu w zakresie pewnych
przedziałów odchyleń parametrów procesu i zmian reżimów pracy systemów normalnej
eksploatacji,

−

zasady obsługi operatorskiej i przyjęte rozwiązania organizacyjne dotyczące prowadzenia
procesu,

−

przyjęte środki zapobiegania występowaniu poważnych awarii.

Zapobieganie iskrzeniu
a) Iskry mechaniczne
Iskry  mechaniczne są rozżarzonymi cząstkami  stałymi powstałymi wskutek tarcia, uderzenia
lub  szlifowania  przedmiotów  metalowych  lub  kamiennych.  Odpowiednio  do  wymienionych
czynności rozróżniamy iskry cierne, udarowe i szlifierskie.
Rozróżnia się iskry aktywne, tzn. reagujące z powietrzem, i iskry bierne. Do iskier aktywnych
zalicza  się  iskry  stalowe  i  iskry  metali  lekkich,  które  w  czasie  lotu  ulegają  reakcji  spalania;
ich temperatura rośnie z upływem czasu od momentu wykrzesania z materiału macierzystego.
Iskry kamienne są iskrami biernymi, które w czasie lotu ulegają stopniowemu ochłodzeniu.
b) Iskry elektryczne
Zapobieganie  zapłonom  od  iskier  elektrycznych  pochodzących  z  przewodów  i  urządzeń
elektrycznych  polega  na  właściwym  doborze  tych  urządzeń  (urządzenia  w  wykonaniu
przeciwwybuchowym).  W  pewnych  przypadkach  może  być  wykorzystane  zastosowanie
atmosfery ochronnej.
Zapobieganie skutkom elektryczności statycznej

Wyładowania iskrowe spowodowane zjawiskiem elektryzowania się różnych

materiałów stanowią źródło wielu pożarów i wybuchów. Zdolność do elektryzacji statycznej
stanowi poważne zagrożenie wielu procesów technologicznych.
a) Powstawanie ładunków
Ładunki elektryczności statycznej powstają wskutek bezpośredniego kontaktu materiałów lub
indukcji. W pierwszym przypadku mamy do czynienia z przemianą energii mechanicznej na
energię elektryczną, bez udziału zewnętrznego pola magnetycznego.
b) Warunki zagrożenia i zapobieganie elektryczności statycznej

Pożar lub wybuch inicjowany wyładowaniami elektrostatycznymi jest możliwy przy

jednoczesnym spełnieniu następujących warunków:

−

w powietrzu znajdują się palne gazy, pary lub pyły o stężeniu zawartym w granicach
wybuchowości,

−

prąd generowania jest większy od prądu rozładowania,

−

ładunki elektryczności statycznej stwarzają w obszarze mieszaniny palnej pole
elektryczne o napięciu wystarczającym do wyładowania iskrowego,

−

energia wyładowania jest wystarczająca do wywołania zapłonu mieszaniny.

Eliminowanie zagrożenia pożarem i/lub wybuchem poprzez stosowanie środków ochrony

przeciwpożarowej i wybuchowej jest szczególnie ważne, jeśli nie ma możliwości
zlikwidowania niebezpiecznej elektryzacji. W takiej sytuacji należy:

−

zapewnić wentylację miejscową i ogólną, tak aby stężenie substancji palnej
w mieszaninie z powietrzem nie przekraczało 50% wartości dla DGW,

−

wprowadzić atmosferę ochronną (inertyzację środowiska) lub,

−

przeprowadzić dyslokację węzłów technologicznych z elektryzacją poza strefą
zagrożenia.
Stosowanie ochrony antyelektrostatycznej w pomieszczeniach zagrożonych pożarem

i/lub wybuchem polega głównie na zmniejszeniu prądu, generowaniu i zwiększeniu prądu
rozładowania, które realizowane jest przez:

−

zmniejszenie szybkości liniowej transportu mediów,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

wprowadzenie instalacji uziemiających,

−

zwiększenie wilgotności względnej powietrza, zwilżenie powierzchni,

−

stosowanie neutralizatorów (indukcyjnych, wysokonapięciowych i radioizotopowych) dla
materiałów o płaskich powierzchniach,

−

nadmuchiwanie miejsc elektryzacji zjonizowanym powietrzem spoza stref zagrożenia dla
powierzchni niepłaskich,

−

właściwy dobór materiałów budowlanych, konstrukcyjnych i wykończeniowych
obiektów i urządzeń oraz ubrań osób pracujących.

Zapobieganie przenoszeniu się ognia - bezpieczniki ogniowe

Zapobieganie przenoszeniu się ognia wzdłuż smugi gazowych mieszanin wybuchowych

realizuje się za pomocą przegród ogniowych, których działanie oparte jest na zjawisku
wygaszania płomieni w wąskich szczelinach.
Instalacje sygnalizacyjno-alarmowe

Regulacje prawne dotyczące stosowania urządzeń sygnalizacji pożaru, tj. rozdział 3

rozporządzenia  Ministra  Spraw  Wewnętrznych  z  dnia  3  listopada  1992  roku  w  sprawie
ochrony  przeciwpożarowej  budynków,  innych  obiektów  budowlanych  i  terenów,  nie
nakładają  obowiązku  na  właścicieli,  zarządców  i  użytkowników  obiektów  przemysłowych
konieczności wyposażania tych obiektów w urządzenia sygnalizacji pożaru. Niemniej jednak
w  praktyce  stosuje  się  zabezpieczanie  obiektów  produkcyjnych  takimi  instalacjami,
podłączając je jednocześnie do systemu transmisji alarmu.
Innym  rodzajem  systemów  wykrywania  i  alarmu  są  systemy  oparte  na  detekcji  emisji
substancji szczególnie niebezpiecznych (np. toksycznych, wybuchowych).

OGRANICZANIE SKUTKÓW POŻARÓW I WYBUCHÓW. POSTĘPOWANIE NA

WYPADEK POŻARU
Podstawowe definicje
Warunki  ewakuacji  –  zespół  przedsięwzięć  oraz  środków  techniczno-organizacyjnych
zapewniających szybkie i bezpieczne opuszczenie strefy zagrożonej lub objętej pożarem.
Znaki  ewakuacyjne  –  znaki  informacyjne  zapewniające  wizualną  informację  o  przebiegu
wyznaczonej  drogi  ewakuacyjnej  zarówno  przy  świetle  dziennym,  świetle  sztucznym,  jak
również przy braku oświetlenia.
Stałe  urządzenia  gaśnicze  –  urządzenia  związane  na  stałe  z  obiektem,  zawierające  własny
zapas  środka  gaśniczego,  wyposażone  w  układ  przechowywania  i  podawania  środka
gaśniczego, uruchamiane automatycznie we wczesnej fazie pożaru.
Środki  gaśnicze  –  gazowe,  ciekłe  oraz  stałe  substancje,  ich  mieszaniny  lub  związki
chemiczne,  których  właściwości  pozwalają  na  spowolnienie,  a  następnie  przerwanie procesu
spalania.
Działania  ratowniczo-gaśnicze  –  całokształt  działań  organizacyjnych  zmierzających  do
ocalenia życia i zdrowia oraz dóbr materialnych.

Zadania ochrony przeciwpożarowej zostały ujęte w ustawie z dnia 24 sierpnia 1991 r.

o ochronie przeciwpożarowej, w której określono następujący zakres działań:

−

zapobieganie powstawaniu i rozprzestrzenianiu się pożaru, klęski żywiołowej lub innego
miejscowego zagrożenia,

−

zapewnienie sił i środków do zwalczania pożaru, klęski żywiołowej lub innego
miejscowego zagrożenia,

−

prowadzenie działań ratowniczych.

Działania organizacyjne

Ograniczanie skutków pożarów i wybuchów polega w dużej mierze na zgromadzeniu

odpowiednich informacji o prawdopodobieństwie wystąpienia zagrożenia i jego skutkach, jak

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

również o możliwościach likwidacji. Informacje te są zbierane i przechowywane w postaci
różnego typu instrukcji, wytycznych czy baz danych, które szczegółowo zostaną omówione
w dalszej części rozdziału .
Instrukcja bezpieczeństwa pożarowego

Instrukcja bezpieczeństwa dla obiektów użyteczności publicznej lub zamieszkania

zbiorowego, o której mowa w rozporządzeniu, powinna zawierać ustalenia dotyczące:

−

charakterystycznych dla danego obiektu potencjalnych źródeł powstawania pożaru
i dróg jego rozprzestrzeniania,

−

zasad zapobiegania możliwości powstawania pożaru,

−

zasad zabezpieczenia prac niebezpiecznych pożarowo,

−

rozmieszczenia podręcznego sprzętu gaśniczego i agregatów gaśniczych,

−

obecności stałych i półstałych urządzeń gaśniczych oraz instalacji sygnalizacyjno-
alarmowej w obiekcie,

−

organizacji i warunków ewakuacji w kontekście funkcji obiektu oraz warunków
technicznych,

−

zasad postępowania na wypadek powstania pożaru,

−

organizacji i zasad zaznajamiania pracowników z przepisami przeciwpożarowymi,

−

wskazań w zakresie bezpieczeństwa pożarowego dla użytkowników obiektów
zamieszkania zbiorowego, np. gości hotelowych, studentów w akademikach,
pensjonariuszy w domach opieki społecznej,

oraz:

−

wykaz telefonów alarmowych.
Instrukcja technologiczno-ruchowa
Instrukcja technologiczno-ruchowa procesów technologicznych, o której mowa

w rozporządzeniu, powinna uwzględniać wymagania przeciwpożarowe obejmujące:

−

charakterystykę

zagrożenia

przeciwpożarowego

(wybuchowego)

występującego

w procesach technologicznych, urządzeniach i instalacjach w czasie ich ruchu, obsługi
konserwacyjnej, remontów i postoju,

−

zasady postępowania z surowcami i materiałami stwarzającymi zagrożenie pożarowe lub
wybuchowe w transporcie, magazynowaniu i przy produkcji,

−

wewnątrzzakładowy system łączności i alarmowania na wypadek zagrożenia pożarem i
wybuchem,

−

zasady i sposoby usuwania zagrożeń pożarem lub wybuchem,

−

zasady postępowania na wypadek pożaru, wybuchu lub awarii, w tym między innymi:

−

zasady alarmowania jednostek ratowniczo-gaśniczych, a także służb zakładowych,

−

zasady postępowania pracowników do czasu przybycia jednostek ratowniczo-
gaśniczych,

−

zasady współdziałania z kierującym akcją.

Na podstawie zasad przedstawionych w instrukcji sporządza się instrukcję postępowania

na wypadek pożaru (stosownie do potrzeb) wraz z wykazem telefonów alarmowych, którą
umieszcza się w widocznym miejscu

Ramowa instrukcja postępowania na wypadek powstania pożaru

Instrukcja postępowania na wypadek powstania pożaru stanowi wyciąg najważniejszych

z  punktu  widzenia  bezpieczeństwa,  informacji  z  instrukcji  bezpieczeństwa  pożarowego  lub
instrukcji  technologiczno-ruchowej.  Instrukcję  tę  należy  umieszczać  w  miejscach
długotrwałego  przebywania  użytkowników  obiektu,  stwarzając  w  ten  sposób  możliwość
skrócenia  ewentualnego  czasu  potrzebnego  na  podjęcie  działań  ratowniczych.  W  instrukcji
powinny być zawarte następujące elementy:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

wewnątrzzakładowy system łączności i alarmowania,

−

postępowanie pracowników do czasu przybycia jednostek ratowniczo-gaśniczych,

−

zasady alarmowania jednostek ratowniczo-gaśniczych,

−

współdziałanie załogi zakładu z kierującym akcją ratowniczą,

−

wykaz telefonów alarmowych.
Środki techniczne do zwalczania pożarów i wybuchów
W praktyce do gaszenia pożarów rozwiniętych oraz pożarów w zarodku stosowane są

następujące rodzaje środków gaśniczych:

−

woda i woda z dodatkami wspomagającymi,

−

środki pianotwórcze - piany gaśnicze,

−

proszki gaśnicze,

−

gazy obojętne,

−

dwutlenek węgla,

−

halony lub ich zamienniki.

Urządzenia gaśnicze
Urządzenia gaśnicze stosowane w obiektach przemysłowych
Rozróżnia się urządzenia gaśnicze stałe i półstałe. Uruchomienie urządzeń stałych może

przebiegać samoczynnie, za pośrednictwem czujek pożarowych, lub ręcznie - przez włączenie
odpowiednich urządzeń sterujących. Urządzenia półstałe pozwalają podać środek gaśniczy
dowieziony samochodami pożarniczymi.
W zależności od rodzaju środka gaśniczego rozróżnia się:

−

wodne urządzenia zraszaczowe lub tryskaczowe,

−

urządzenia gaśnicze pianowe na pianę ciężką, lekką lub średnią,

−

urządzenia gaśnicze gazowe i aerozolowe na dwutlenek węgla, halonowe,

−

urządzenia gaśnicze parowe,

−

urządzenia gaśnicze proszkowe.
Podręczny sprzęt gaśniczy

Tabela 4 Podstawowe grupy pożarów wg normy PN-75/M51001

Grupa

pożaru

Rodzaj palącego się materiału, sposób jego spalania, przykłady

Pożary ciał stałych pochodzenia organicznego, przy których spalaniu obok
innych zjawisk powstaje zjawisko żarzenia, np. drewno, papier, węgiel,
tworzywa sztuczne, tkaniny, słoma

Pożary cieczy palnych i substancji stałych topiących się wskutek ciepła
wytwarzającego się przy pożarze, np. benzyna, alkohole, aceton, eter, oleje,
lakiery, tłuszcze, parafina, stearyna, pak, naftalen, smoła

Pożary gazów, np. metan, acetylen, propan, wodór, gaz miejski

Pożary metali, np. magnez, sód, uran

Znaki bezpieczeństwa - Ewakuacja

Ewakuacja ludzi w razie wystąpienia pożaru jest głównym zadaniem stojącym przed

systemami bezpieczeństwa znajdującymi się w obiekcie. Aby proces ten przebiegał sprawnie,
konstrukcja budynku  i znajdujące się w nim instalacje muszą spełniać odpowiednie kryteria.
Polska  norma  PN-92/N-01256-01  Znaki  bezpieczeństwa  -  Ewakuacja,  określa  znaki
ewakuacyjne  jako  znaki  informacyjne  zapewniające  wizualną  informację  o  przebiegu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wyznaczonej drogi ewakuacyjnej zarówno przy świetle dziennym, świetle sztucznym, jak
również przy braku oświetlania w przypadku nagłego usunięcia światła.

Zagadnienia bezpieczeństwa magazynowania materiałów i wyrobów

W rozporządzeniu w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy

przyjęto następujące postanowienia dotyczące transportu wewnętrznego i magazynowania.

Pracodawca powinien zapewnić zastosowanie odpowiednich rozwiązań organizacyjnych

i technicznych, zwłaszcza w zakresie wyposażenia technicznego, w celu wyeliminowania
potrzeby ręcznego przemieszczania ciężarów (§ 62).

Materiały i inne przedmioty, zwane dalej "materiałami", powinny być magazynowane

w  pomieszczeniach  i  miejscach  do  tego  przeznaczonych.  Pomieszczenia  magazynowe
powinny  spełniać  wymagania  bezpieczeństwa,  stosownie  do  rodzaju  i  właściwości
składowanych w nich materiałów (§ 68).
Przy składowaniu materiałów należy:
1)  określić  dla  każdego  rodzaju  składowanego  materiału  miejsce,  sposób  i  dopuszczalną

wysokość składowania;

2) zapewnić, aby masa składowanego ładunku nie przekraczała dopuszczalnego obciążenia

urządzeń przeznaczonych do składowania (regałów, podestów itp.);

3) zapewnić, aby masa składowanego ładunku, łącznie z masą urządzeń przeznaczonych do

jego składowania i transportu, nie przekraczała dopuszczalnego obciążenia podłóg i
stropów, na których odbywa się składowanie;

4) wywiesić czytelne informacje o dopuszczalnym obciążeniu podłóg, stropów i urządzeń

przeznaczonych do składowania.
Regały powinny mieć odpowiednio wytrzymałą i stabilną konstrukcję oraz

zabezpieczenia przed ich przewróceniem się (§ 69).
Szerokość odstępów między regałami powinna być odpowiednia do stosowanych środków
transportowych oraz powinna umożliwiać bezpieczne operowanie tymi środkami i ładunkami.

Sposób układania materiałów na regałach i ich zdejmowania nie może stwarzać zagrożeń

dla bezpieczeństwa pracowników.
Przedmioty łatwo tłukące się, niebezpieczne substancje i preparaty chemiczne oraz materiały
o największej masie powinny być składowane na najniższych półkach regałów.

Przedmioty, których wymiary, kształt i masa decydują o ich indywidualnym sposobie

składowania, powinny być ustawiane lub układane stabilnie, z uwzględnieniem położenia ich
środka ciężkości, tak aby zapobiec ich wywróceniu się lub spadnięciu.

Przy składowaniu materiałów w stosach należy zapewnić (§ 72):

1) stateczność stosów poprzez składowanie na wysokość uzależnioną od rodzaju materiałów

(ich wymiarów, masy, kształtu) oraz wytrzymałości opakowań;

2) wiązanie między warstwami;
3) układanie stosów tak, aby środek ciężkości przedmiotów składowanych pozostawał

wewnątrz obrysu stosów;

4) zachowanie odległości między stosami, umożliwiającej bezpieczne układanie

i przemieszczanie materiałów.

Rozładunek stosów powinien być prowadzony kolejno począwszy od najwyższych warstw.
Niedopuszczalne jest wyjmowanie materiałów ze środka stosów.

Niedopuszczalne jest składowanie materiałów bezpośrednio pod elektroenergetycznymi

liniami  napowietrznymi  lub  w  odległości  mniejszej  (licząc  w  poziomie  od  skrajnych
przewodów) niż:
1)  2 m - od linii niskiego napięcia;
2)  5 m - od linii wysokiego napięcia do 15 kV;

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3) 10 m - od linii wysokiego napięcia do 30 kV;
4) 15 m - od linii wysokiego napięcia powyżej 30 kV.

Warunki bezpiecznego magazynowania substancji chemicznych

Prawidłowe postępowanie z substancjami chemicznymi podczas pracy z nimi oraz

magazynowania  eliminuje  zagrożenie  związane  z  obecnością  tych  substancji  w  środowisku
pracy.
Gdy  nie  ma  możliwości  zastąpienia  substancji  chemicznej  powodującej  szkodliwe  efekty
w stanie zdrowia pracowników mniej szkodliwą, wówczas należy ilość substancji ograniczyć
do  ilości  niezbędnej  w  ciągu  zmiany  roboczej,  a  jej  zapas  przechowywać  w  bezpiecznym
magazynie chemicznym.

Bezpieczne warunki magazynowania zapewnia przestrzeganie następujących ogólnych

zasad:

−

pomieszczenie przeznaczone na magazynowanie substancji chemicznych musi mieć:
sprawną wentylację, zapewniającą odpowiednie rozcieńczenie lub usunięcie par
magazynowanych substancji, oraz system wodno-kanalizacyjny,

−

wszystkie substancje chemiczne powinny być przechowywane w odpowiednich
opakowaniach i oznakowane zgodnie z obowiązującymi przepisami,

−

znajdujące się w magazynie pojemniki z substancjami chemicznymi nie mogą być
uszkodzone czy zardzewiałe i muszą być właściwie ustawione,

−

substancje  chemiczne  nie  mogą  być  przechowywane  z  innymi  substancjami,  z  którymi
mogą  reagować  tworząc  substancje  bardzo  toksyczne  lub  reagujące  egzotermicznie  czy
wybuchowo,  np.  zabronione  jest  przechowywanie  kwasów obok cyjanków,  ponieważ  w
wyniku reakcji tych substancji wytwarza się śmiertelnie trujący cyjanowodór,

−

substancje chemiczne nie mogą być przechowywane w pobliżu miejsc, w których
odbywa się proces wykluczający ich obecność,

−

należy  zachować  specyficzne  warunki  przechowywania  pod  warstwą  cieczy  dla
substancji  wyjątkowo  niebezpiecznych  pod  względem  pożarowym,  np.  fosfor  należy
przechowywać  w  szklanych  słojach  pod  warstwą  wody  lub  w  naczyniach  blaszanych
w wodzie, sód metaliczny - w naczyniach z naftą,

−

substancje powinny być przechowywane w odpowiedniej temperaturze i chronione przed
bezpośrednim działaniem światła słonecznego,

−

magazyn substancji bardzo toksycznych (trucizn) powinien stanowić samodzielną
jednostkę organizacyjną, a substancje te powinny podlegać ścisłej ewidencji
materiałowej.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Wymień wymagania zawarte w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia

26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy
dotyczące składowania materiałów.

2.  Wymień wymagania dotyczące składowania materiałów w stosach
3.  Wymień wymagania dotyczące składowania materiałów sypkich luzem.
4.  Podaj warunki składowania materiałów w pobliżu linii elektroenergetycznych
5.  Wymień podstawowe warunki bezpiecznego składowania substancji chemicznych
6.  Podaj ogólną zasadę obowiązującą przy usuwaniu odpadów substancji chemicznych
7.  Podaj definicję pożaru
8.  Rodzaje źródeł zapłonu i zapalenia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9.  Wymień fazy rozwoju pożaru w pomieszczeniu
10.  Co to są wybuchy pyłów?
11.  Wymień parametry pożarowe i wybuchowe charakteryzujące substancje palne
12.  Nazwij temperaturowe parametry charakteryzujące materiały palne
13.  Wyjaśnij  pojęcia:  bezpieczeństwo  pożarowe,  zagrożenie  wybuchem,  techniczne  środki

zabezpieczeń przeciwpożarowych, obciążenie ogniowe, strefa pożarowa, pomieszczenie
zagrożone wybuchem

14. Kto i w jakim zakresie odpowiada za stan ochrony przeciwpożarowej w zakładzie?
15. W jakim przepisie prawnym określono szczegółowe zasady ochrony przeciwpożarowej i

zabezpieczenia przeciwpożarowego budynków?

16.  Przedstaw klasyfikację stref zagrożonych wybuchem
17.  Podaj, jakie elementy powinna zawierać ramowa instrukcja bezpieczeństwa pożarowego?
18.  Podaj, jakie elementy powinna zawierać instrukcja technologiczno-ruchowa?
19.  Podaj,  jakie  elementy  powinna  zawierać  ramowa  instrukcja  na  wypadek  powstania

pożaru?

20. Wymień sposoby gaszenia pożaru oraz przyporządkuj do każdego sposobu odpowiednie

środki gaśnicze.

21. Wymień rodzaje stałych i półstałych urządzeń gaśniczych ze względu na rodzaj środka

gaśniczego.

22. Wymień podstawowe grupy pożarów
23. W jakim celu stosowane są ewakuacyjne znaki bezpieczeństwa?

4.11.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opanowanie sposobu alarmowania straży pożarnej zgodnie z instrukcją

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcja postępowania na wypadek pożaru.
2) sprawdź spełnienie (w miejscu pracy) poszczególnych punktów instrukcja postępowania

na wypadek pożaru.

3) zrealizować w celach ćwiczeniowych symulacje działań zgodnie z w/w instrukcją

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura z punktu 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Dobieranie sprzętu i środków gaśniczych w zależności od rodzaju pożaru

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  zapoznać się z grupami pożarów, wypisz je.
2)  przyporządkować do grup pożarów środki gaśnicze, za pomocą których można je gasić.
3)  zaznaczyć  w  powyższym  zestawieniu  te  środki  gaśnicze,  które  są  na  wyposażeniu

zakładu pracy.

4) zapoznać się szczegółowo z właściwościami znajdujących się środków gaśniczych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura z punktu 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Stosowanie podręcznego sprzętu i środków gaśniczych do gaszenia zarzewia pożaru

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zlokalizować na podstawie instrukcji bezpieczeństwa pożarowego na terenie zakładu

podręczny sprzęt gaśniczy.

2) zapoznać się ze sposobem użycia posiadanego podręcznego sprzętu gaśniczego.
3) użyć podręczny sprzęt gaśniczy w kontrolowanych warunkach.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

instrukcja bezpieczeństwa pożarowego,

−

podręczny sprzęt gaśniczy,

−

materiały piśmienne.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz: TAK NIE

1) wymienić podstawowe przepisy prawne dotyczące ochrony

przeciwpożarowej?



2) wymienić zagrożenia pożarowe?



3) wymienić środki zapobiegające powstaniu pożaru?



4) wymienić środki służące zmniejszeniu skutków pożarów?



5) postąpić zgodnie z instrukcją w razie powstania pożaru?



6) ugasić pożar przy pomocy podręcznego sprzętu gaśniczego?

odszukać w Karcie Charakterystyki Substancji Niebezpiecznych
danych dotyczących przechowywania ?



7) wymienić podstawowe zasady składowania i magazynowania

substancji zawarte w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki

Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych
przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy?



8) wykorzystać zdobytą wiedzę do prawidłowego użytkowania

magazynu materiałów niebezpiecznych?



9) prawidłowo zagospodarować odpady substancji niebezpiecznych

i opakowania po nich?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Zasady ochrony środowiska na stanowisku pracy.

Zabezpieczenie miejsca wypadku

4.5.1. Materiał nauczania

Substancje niebezpieczne:

−

pierwiastek, związek, mieszanina lub preparat, które ze względu na swoje właściwości
chemiczne, fizyczne lub (eko)toksyczne stanowią zagrożenie (definicja OECD)

−

substancja, która ze względu na swoje właściwości chemiczne, fizyczne lub toksyczne,
stanowi zagrożenie (definicja MOP).
Ustawa o odpadach określa zasady postępowania z odpadami w sposób zapewniający

ochronę  życia  i  zdrowia  ludzi  oraz  ochronę  środowiska  zgodnie  z  zasadą  zrównoważonego
rozwoju,  a  w  szczególności  zasady  zapobiegania  powstawaniu  odpadów  lub  ograniczania
ilości  odpadów  i  ich  negatywnego  oddziaływania  na  środowisko,  a  także  odzysku  lub
unieszkodliwiania odpadów (Art. 1).

Odpady oznaczają każdą substancję lub przedmiot należący do jednej z kategorii,

określonych w załączniku nr 1 do ustawy, których posiadacz pozbywa się, zamierza pozbyć
się lub do ich pozbycia się jest obowiązany (Art. 3).
Znaczenie wybranych określeń użytych w ustawie:

−

gospodarowaniu odpadami – rozumie się przez to zbieranie, transport, odzysk
i unieszkodliwianie odpadów, w tym również nadzór nad takimi działaniami oraz nad
miejscami unieszkodliwiania odpadów,

−

magazynowaniu odpadów – rozumie się przez to czasowe przetrzymywanie lub
gromadzenie odpadów przed ich transportem, odzyskiem lub unieszkodliwianiem,

−

posiadaczu  odpadów  –  rozumie  się  przez  to  każdego,  kto  faktycznie  włada  odpadami
(wytwórcę  odpadów,  inną  osobę  fizyczną,  osobę  prawną  lub  jednostkę  organizacyjną);
domniemywa  się,  że  władający  powierzchnią  ziemi  jest  posiadaczem  odpadów
znajdujących się na nieruchomości,

−

recyklingu – rozumie się przez to taki odzysk, który polega na powtórnym przetwarzaniu
substancji lub materiałów zawartych w odpadach w procesie produkcyjnym w celu
uzyskania substancji lub materiału o przeznaczeniu pierwotnym lub o innym
przeznaczeniu, w tym też recykling organiczny, z wyjątkiem odzysku energii,

−

termicznym przekształcaniu odpadów – rozumie się przez to procesy utleniania odpadów,
w  tym  spalania,  zgazowywania,  lub  rozkładu  odpadów,  w  tym  rozkładu  pirolitycznego,
prowadzone  w  przeznaczonych  do  tego  instalacjach  lub  urządzeniach  na  zasadach
określonych w przepisach szczegółowych,

−

unieszkodliwianiu odpadów – rozumie się przez to poddanie odpadów procesom
przekształceń biologicznych, fizycznych lub chemicznych określonym w załączniku nr 6
do ustawy w celu doprowadzenia ich do stanu, który nie stwarza zagrożenia dla życia,
zdrowia ludzi lub dla środowiska,

−

wytwórcy  odpadów  –  rozumie  się  przez  to  każdego,  którego  działalność  lub  bytowanie
powoduje  powstawanie  odpadów,  oraz  każdego,  kto  przeprowadza  wstępne
przetwarzanie,  mieszanie  lub  inne  działania  powodujące  zmianę  charakteru  lub  składu
tych odpadów,

−

zbieraniu odpadów – rozumie się przez to każde działanie, w szczególności umieszczanie
w pojemnikach, segregowanie i magazynowanie odpadów, które ma na celu
przygotowanie ich do transportu do miejsc odzysku lub unieszkodliwiania.

−

tezy z piśmiennictwa

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zasady gospodarowania odpadami określone w ustawie

Kto podejmuje działania powodujące lub mogące powodować powstawanie odpadów,

powinien takie działania planować, projektować i prowadzić, tak aby:

1) zapobiegać powstawaniu odpadów lub ograniczać ilość odpadów i ich negatywne

oddziaływanie na środowisko przy wytwarzaniu produktów, podczas i po zakończeniu
ich użytkowania,

2) zapewniać zgodny z zasadami ochrony środowiska odzysk, jeżeli nie udało się zapobiec

ich powstaniu,

3) zapewniać zgodne z zasadami ochrony środowiska unieszkodliwianie odpadów, których

powstaniu nie udało się zapobiec lub których nie udało się poddać odzyskowi.
Wytwórca odpadów jest obowiązany do stosowania takich sposobów produkcji lub form

usług oraz surowców i materiałów, które zapobiegają powstawaniu odpadów lub pozwalają
utrzymać na możliwie najniższym poziomie ich ilość, a także ograniczają negatywne
oddziaływanie na środowisko lub zagrożenie życia lub zdrowia ludzi.

Posiadacz odpadów jest obowiązany do postępowania z odpadami w sposób zgodny

z zasadami gospodarowania odpadami, wymaganiami ochrony środowiska oraz planami
gospodarki odpadami.

Odpady powinny

być w pierwszej kolejności poddawane odzyskowi

lub

unieszkodliwiane w miejscu ich powstawania.
Odpady,  które  nie  mogą  być  poddane  odzyskowi  lub  unieszkodliwiane  w  miejscu  ich
powstawania,  powinny  być,  uwzględniając  najlepszą  dostępną  technikę  lub  technologię,
o  której  mowa  w  art.  143  ustawy  z  dnia  27  kwietnia  2001  r.  -  Prawo  ochrony  środowiska,
przekazywane  do  najbliżej  położonych  miejsc, w których  mogą być  poddane  odzyskowi  lub
unieszkodliwione.

Zakazuje się mieszania odpadów niebezpiecznych różnych rodzajów oraz mieszania

odpadów niebezpiecznych z odpadami innymi niż niebezpieczne.
Obowiązki posiadaczy odpadów

Wytwórca odpadów prowadzący instalację jest obowiązany do:

1) uzyskania pozwolenia na wytwarzanie odpadów, jeżeli wytwarza powyżej 1 tony

odpadów niebezpiecznych rocznie lub powyżej 5 tysięcy ton rocznie odpadów innych niż
niebezpieczne,

2) uzyskania decyzji zatwierdzającej program gospodarki odpadami niebezpiecznymi, jeżeli

wytwarza do 1 tony odpadów niebezpiecznych rocznie,

3) przedłożenia informacji o wytwarzanych odpadach oraz o sposobach gospodarowania

wytworzonymi odpadami, jeżeli wytwarza od 5 do 5 tysięcy ton rocznie odpadów innych
niż niebezpieczne.

Wytwórca odpadów nieprowadzący instalacji jest obowiązany do:

1) uzyskania decyzji zatwierdzającej program gospodarki odpadami niebezpiecznymi, jeżeli

wytwarza odpady niebezpieczne w ilości powyżej 100 kg rocznie,

2) przedłożenia informacji o wytwarzanych odpadach oraz o sposobach gospodarowania

wytworzonymi odpadami, jeżeli wytwarza odpady niebezpieczne w ilości do 100 kg
rocznie albo powyżej 5 ton rocznie odpadów innych niż niebezpieczne.
Wytwórca odpadów może zlecić wykonanie obowiązku gospodarowania odpadami

innemu posiadaczowi odpadów (Art. 25).

Ustawa „Prawo ochrony środowiska” określa zasady ochrony środowiska oraz warunki

korzystania z jego zasobów, z uwzględnieniem wymagań zrównoważonego rozwoju,
a w szczególności:
1) zasady ustalania:

a) warunków ochrony zasobów środowiska,
b) warunków wprowadzania substancji lub energii do środowiska,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

c) kosztów korzystania ze środowiska,

2) udostępnianie informacji o środowisku i jego ochronie,
3) udział społeczeństwa w postępowaniu w sprawie ochrony środowiska,
4) obowiązki organów administracji,
5) odpowiedzialność i sankcje.

Powszechne korzystanie ze środowiska przysługuje z mocy ustawy każdemu

i  obejmuje  korzystanie  ze  środowiska,  bez  użycia  instalacji,  w  celu  zaspokojenia  potrzeb
osobistych  oraz  gospodarstwa  domowego,  w  tym  wypoczynku  oraz  uprawiania  sportu,
w zakresie:
1)  wprowadzania do środowiska substancji lub energii,
2)  innych  niż  wymienione  w  pkt  1  rodzajów  powszechnego  korzystania  z  wód  w

rozumieniu ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. - Prawo wodne (Dz. U. Nr 115, poz. 1229).

Kto podejmuje działalność mogącą negatywnie oddziaływać na środowisko, jest obowiązany
do zapobiegania temu oddziaływaniu.
Kto powoduje zanieczyszczenie środowiska, ponosi koszty usunięcia skutków tego
zanieczyszczenia.
Kto może spowodować zanieczyszczenie środowiska, ponosi koszty zapobiegania temu
zanieczyszczeniu.
Informacje o środowisku

Źródłem informacji o środowisku jest w szczególności państwowy monitoring

środowiska.

Państwowy monitoring środowiska zbiera dane na podstawie:

1) pomiarów dokonywanych przez organy administracji, obowiązane na podstawie ustawy

do wykonywania badań monitoringowych,

2) danych

zbieranych

ramach

statystyki

publicznej,

określanych

corocznie

w programach badań statystycznych statystyki publicznej,

3) informacji udostępnionych przez inne organy administracji,
4) pomiarów stanu środowiska, wielkości i rodzajów emisji, a także ewidencji, do których

prowadzenia obowiązane są podmioty z mocy prawa albo na mocy decyzji,

5) innych niż wymienione w pkt 4 informacji, uzyskanych odpłatnie lub nieodpłatnie od

podmiotów niebędących organami administracji.

Edukacja ekologiczna, badania z zakresu ochrony środowiska oraz reklama

Problematykę ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju uwzględnia się

w podstawach programowych kształcenia ogólnego dla wszystkich typów szkół (Art. 77).
Obowiązek, o którym mowa w ust. 1, obejmuje również organizatorów kursów prowadzących
do uzyskania kwalifikacji zawodowych.

Odpowiedzialność w ochronie środowiska
Do odpowiedzialności za szkody spowodowane oddziaływaniem na środowisko stosuje

się przepisy Kodeksu cywilnego, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej.

Każdy, komu przez bezprawne oddziaływanie na środowisko bezpośrednio zagraża

szkoda lub została mu wyrządzona szkoda, może żądać od podmiotu odpowiedzialnego za to
zagrożenie  lub  naruszenie  przywrócenia  stanu  zgodnego  z  prawem  i  podjęcia  środków
zapobiegawczych,  w  szczególności  przez  zamontowanie  instalacji  lub  urządzeń
zabezpieczających  przed  zagrożeniem  lub  naruszeniem;  w  razie  gdy  jest  to  niemożliwe  lub
nadmiernie  utrudnione,  może  on  żądać  zaprzestania  działalności  powodującej  to  zagrożenie
lub naruszenie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zabezpieczenie miejsca wypadku

Podstawa prawna:
Dz. U. 2002 nr 236 poz. 1992 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19
grudnia  2002  r.  w  sprawie  trybu  uznawania  zdarzenia  powstałego  w  okresie  ubezpieczenia
wypadkowego za wypadek przy pracy, kwalifikacji prawnej zdarzenia, wzoru karty wypadku
i terminu jej sporządzenia
Dz. U. 2002 nr 237 poz. 2015 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 24
grudnia  2002  r.  w  sprawie  zasad  oraz  trybu  uznawania  zdarzenia  za  wypadek  w  drodze  do
pracy  lub  z  pracy,  sposobu  jego  dokumentowania,  wzoru  karty  wypadku  w  drodze  do pracy
lub z pracy oraz terminu jej sporządzania

Podstawowe określenia
Badanie  wypadku  -  postępowanie,  które  ma  na  celu wszechstronne poznanie  i  wyjaśnienie
zdarzenia  wypadkowego  polegająca  na  określeniu  kolejności  zdarzeń  poprzedzających
ostatnią  urazową  sekwencję  oraz  na  przedstawieniu  przyczyn  każdego  wyróżnionego
elementu zdarzenia wypadkowego.
Ustalenie przyczyn i okoliczności wypadku
Proces  ustalenia  przyczyn  i  okoliczności  wypadku  zasadniczo  składa  się  z  trzech
następujących części:

−

przeprowadzenia oględzin miejsca wypadku,

−

przesłuchania poszkodowanego i świadków,

−

uporządkowania faktów i określenia najbardziej prawdopodobnych przyczyn wydarzenia.

Celem oględzin miejsca wypadku jest zebranie informacji o warunkach wykonywania

zadania oraz o okolicznościach, które mogły mieć wpływ na powstanie wypadku.
Wyniki oględzin są dokumentowane za pomocą protokołu z oględzin miejsca wypadku.

W razie wypadku przy pracy pracodawca jest obowiązany podjąć niezbędne działania

eliminujące lub ograniczające zagrożenie, zapewnić udzielenie pierwszej pomocy osobom
poszkodowanym i ustalenie w przewidzianym trybie okoliczności i przyczyn wypadku oraz
zastosować odpowiednie środki zapobiegające podobnym wypadkom (Art. 234).

Do czasu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku pracodawca ma obowiązek

zabezpieczyć miejsce wypadku w sposób wykluczający (§ 2):
1) dopuszczenie do miejsca wypadku osób niepowołanych,
2) uruchamianie bez koniecznej potrzeby maszyn i innych urządzeń technicznych, które w

związku z wypadkiem zostały wstrzymane,

3) dokonywanie zmiany położenia maszyn i innych urządzeń technicznych, jak również

zmiany położenia innych przedmiotów, które spowodowały wypadek lub pozwalają
odtworzyć jego okoliczności.
Pracownik, który uległ wypadkowi, jeżeli stan jego zdrowia na to pozwala, powinien

poinformować niezwłocznie o tym wypadku przełożonego.
Zabezpieczenie miejsca wypadku

Istotną normę prawną przewiduje § 2 ust. 1 rozporządzenia, który nakłada na pracodawcę

obowiązek zabezpieczenia miejsca wypadku, do czasu ustalenia okoliczności i przyczyn
wypadku, w sposób wykluczający:

−

dopuszczenie do miejsca wypadku osób niepowołanych,

−

uruchamianie bez koniecznej potrzeby maszyn i innych urządzeń technicznych, które
w związku z wypadkiem zostały wstrzymane,

−

dokonywanie zmiany położenia maszyn i innych urządzeń technicznych, jak również
zmiany położenia innych przedmiotów, które spowodowały wypadek lub pozwalają
odtworzyć jego okoliczności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Z art. 234 KP wynika między innymi, że w razie wypadku przy pracy pracodawca jest

obowiązany podjąć niezbędne działania i zapewnić udzielenie pierwszej pomocy osobom
poszkodowanym .

Udzielenie pomocy poszkodowanym w miejscu wypadku
Podstawy prawne udzielania pierwszej pomocy
Obowiązek udzielania pierwszej pomocy reguluje artykuł 162 kodeksu karnego, który

brzmi:
§1. Kto człowiekowi znajdującemu się

w położeniu grożącym

bezpośrednim

niebezpieczeństwem utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia
nie  udziela  pomocy,  mogąc  jej  udzielić  bez  narażenia  siebie  lub  innej  osoby  na
niebezpieczeństwo  utraty  życia  lub  poważnego  uszczerbku  na  zdrowiu  –  podlega  karze
pozbawienia wolności do lat 3.
§2.  Nie  podlega  karze,  kto  nie  udziela  pomocy,  do  której  jest  konieczne  poddanie  się
zabiegowi  lekarskiemu,  albo  w  warunkach,  w  których  możliwa  jest  natychmiastowa  pomoc
ze strony instytucji lub osoby bardziej do tego powołanej.

Zagrożenia wynikające z udzielania pomocy
Ratując życie innej osobie, ratownik sam może narazić się na różnego rodzaju

niebezpieczeństwa.  Najczęściej  są  to  zagrożenia  zewnętrzne,  wspólne  dla  poszkodowanego
i  ratownika,  które  spowodowały  zły  stan  poszkodowanego  lub  są  dodatkowym
niebezpiecznym  czynnikiem  zagrożenia  życia  lub  zdrowia.  Ratownikowi  nie  wolno
przystępować  do  akcji  ratowniczej  bez  odpowiedniego  zabezpieczenia  i  odpowiednich
narzędzi ratowniczych oraz, co najważniejsze, bez umiejętności  ich stosowania. W zakładzie
pracy  udzielanie  pierwszej  pomocy  często  jest  niemożliwe,  gdyż  wkroczenie  do  akcji
wymaga  zastosowania  specjalistycznego  sprzętu.  Pomoc  w  tych  przypadkach  polega  na
wezwaniu  służb  ratowniczych  i  niedopuszczeniu  do  niebezpiecznego  miejsca  osób
postronnych.  Innym  rodzajem  zagrożenia  jest  możliwość  zakażenia  się  w  czasie  kontaktu
z poszkodowanym.  W warunkach pomocy przedmedycznej  niebezpieczny  może  być kontakt
z  krwią,  śliną,  moczem  i  wymiocinami  poszkodowanego.  Można  uniknąć  takiego  kontaktu,
stosując  środki  ochrony  indywidualnej:  rękawiczki  i  maseczkę.  Są  one  wystarczającym
zabezpieczeniem przed infekcją wirusem HIV czy WZW.

Ogólne zasady ostrożności i higieny w trakcie udzielania pierwszej pomocy sprowadzają

się do:

−

używania rękawiczek gumowych,

−

niedotykania ręką - w rękawiczce lub bez - oczu, nosa lub błon śluzowych,

−

wyrzucania (najlepiej do specjalnego pojemnika) zużytych rękawiczek i innych
materiałów opatrunkowych,

−

mycia rąk wodą z mydłem jak najszybciej po zdjęciu rękawiczek i udzieleniu pomocy

−

nieużywania poplamionej krwią odzieży roboczej,

−

używania maseczek osobistych chroniących nos i usta ratownika, które wchodzą
w skład niektórych zestawów opatrunkowych.

Zasady postępowania na miejscu wypadku

Na kolejność postępowania na miejscu wypadku wskazuje łańcuch ratunku. W zakładzie

pracy postępowanie przedmedyczne ma przygotować poszkodowanego i miejsce zdarzenia na
przybycie własnych i pozazakładowych służb ratowniczych. Z wyjątkiem pojedynczych
przypadków nagłych stanów zagrożenia życia, postępowanie rozpoczyna się od wezwania
pomocy a kończy na przygotowaniu zakładu do przyjęcia pomocy z zewnątrz.
Ocena wypadku i wezwanie pomocy

Pierwszą czynnością lub etapem postępowania na miejscu wypadku jest ocena zdarzenia

i zakwalifikowanie go jako wypadku pojedynczego lub katastrofy. Zgodnie z definicją,
katastrofą jest praktycznie każdy wypadek z udziałem kilku poszkodowanych. Istotnym

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

elementem  wstępnego  postępowania  jest  ustalenie  czynnika  powodującego  zdarzenie  czy
katastrofę.  Do  najgroźniejszych  należą  czynniki  o  długotrwałym  działaniu.  Takie  czynniki,
jak ogień, gaz czy trujące płyny są aktywne do czasu zneutralizowania. Ich działanie stwarza
konieczność ewakuacji poszkodowanych i pracowników. Pamiętać zawsze należy, zwłaszcza
w  sytuacjach  szczególnie  niebezpiecznych,  o  zapewnieniu  bezpieczeństwa  sobie
i  poszkodowanym  oraz  o  wezwaniu  pomocy  zgodnie  z  opisanymi  wcześniej  zasadami.
Równie  istotnym  elementem  wstępnego postępowania  jest  opieka  nad  osobami,  które  uległy
panice.

Zasady postępowania na miejscu wypadku

Szybka ocena wstępna

Gdy na miejscu wypadku są poszkodowani, należy przeprowadzić szybką ocenę wstępną,

która daje możliwość zorientowania się co do ich stanu. Zawiera ona:

−

wstępne określenie stanu świadomości,

−

ocenę obecności lub braku oddychania,

−

ocenę drożności dróg oddechowych,

−

ocenę akcji serca i wydolności krążenia,

−

ocenę odcinka szyjnego kręgosłupa.

Ocena wstępna nie powinna trwać dłużej niż 3 minuty.
Pomoc doraźna

Jeśli stwierdza się zaburzenia w stanie świadomości, zaburzenia oddychania i krążenia

oraz podejrzewa się uszkodzenie kręgosłupa, należy natychmiast wdrożyć pomoc doraźną,
a więc podstawowe podtrzymywanie życia (PPŻ. Należy jednak pamiętać o bezpiecznym
ułożeniu poszkodowanego.

Nieco inne jest postępowanie przy podejrzeniu uszkodzenia lub uszkodzeniu odcinka

szyjnego kręgosłupa. Jeśli poszkodowany wymaga resuscytacji, należy postępować
szczególnie ostrożnie i nie wykonywać gwałtownych i zbyt obszernych przemieszczeń głowy
w czasie kontroli i udrażniania dróg oddechowych. Głowę poszkodowanego należy umieścić
między kolanami ratownika i tak oczekiwać nadejścia pomocy kwalifikowanej .
Szczegółowa ocena powtórna stanu poszkodowanego

Dokonuje się oceny stanu poszkodowanego od czubka głowy do małego palca u nogi,

głównie  w  poszukiwaniu  urazów  powierzchownych  i  głębokich:  ran,  złamań  i  zwichnięć.
Jeśli  poszkodowany  jest  przytomny  i  istnieje  możliwość  zebrania  bezpośredniego  wywiadu,
zadanie  to  jest  ułatwione  i  ocena  szczegółowa  trwa  krótko.  Najważniejsze  i  najczęstsze
miejsca  urazów  to:  głowa,  odcinek  szyjny  kręgosłupa,  obojczyki,  stawy  ramienne,  kości
przedramion, żebra, miednica, kości udowe, kolana, kości goleni oraz stawy skokowe.
Właściwa pierwsza pomoc

Pozostałe czynności ratownicze - zaopatrywanie złamań, zwichnięć i urazów

powierzchownych, czyli ran - często określa się tradycyjnym mianem pierwszej pomocy.
Udzielanie pierwszej pomocy jest równie ważne jak pomoc doraźna. Należy jednak pamiętać
o kolejności postępowania przy zaopatrywaniu poszkodowanego, która częściowo wynika
z kolejności oceny:

−

przytomność (ułożenie w przypadku omdleniu),

−

oddychanie (usunięcie ciała obcego),

−

serce (zewnętrzny ucisk klatki piersiowej przy zatrzymaniu),

−

krążenie (kontrola opatrunków uciskowych oraz kończyn przy zwichnięciach),

−

ułożenie boczne (u nieprzytomnych z zachowanym oddychaniem i akcją serca),

−

krwotok (opatrunek uciskowy),

−

uraz wewnętrzny (ułożenie),

−

złamanie (unieruchomienie),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

zwichnięcie (unieruchomienie),

−

rany skóry (opatrunek) i pozostałe drobne urazy,

−

działanie przeciwwstrząsowe (ułożenie, okrycie),

−

przygotowanie do transportu (unieruchomienie szyi),

−

opieka nad poszkodowanym i okresowe ponawianie oceny,

−

oczekiwanie na pomoc kwalifikowaną,

−

ewakuacja (wyjątkowo, gdy wymaga tego pogarszająca się sytuacja, np. w czasie
pożaru).

Zabezpieczenie miejsca wypadku

Miejsce wypadku należy zabezpieczyć tak, aby nie doszło do kolejnych zdarzeń. Nie

można dopuścić do rozprzestrzenienia się czynników szkodliwych i niebezpiecznych. Należy
przy tym stale pamiętać o własnym bezpieczeństwie. Najważniejsze jest jednak
przygotowanie miejsca zdarzenia na przyjęcie pomocy z zewnątrz.
Zatrucia

Zatrucia są wynikiem wchłonięcia do organizmu związków chemicznych, które mogą

między  innymi  zaburzać  procesy  metaboliczne.  Substancje  chemiczne  przedostają  się  do
organizmu  różnymi  drogami:  przez  płuca,  układ  pokarmowy  lub  skórę.  Objawy  działania
toksycznego  substancji  pojawiają  się  najszybciej  w  przypadku  dostania  się  substancji  do
organizmu  przez  drogi  oddechowe.  Po  przyjęciu  substancji  doustnie,  objawy  zatrucia
występują  w  różnym  czasie,  od  30  minut  do  kilku  godzin  od  połknięcia,  a  po  wchłonięciu
przez skórę – po kilku lub kilkunastu godzinach.
Zagrożenie dla życia i zdrowia w ostrych zatruciach zależy od:

−

sposobu działania chemicznej substancji toksycznej i rodzaju środka,

−

dawki lub stężenia w powietrzu środowiska pracy,

−

czasu trwania narażenia,

−

drogi wchłonięcia trucizny.

Szansa uratowania życia i zdrowia osoby zatrutej zależy w dużym stopniu od jakości
i szybkości udzielenia pierwszej pomocy.
Postępowanie początkowe, po rozpoznaniu objawów, polega na:

−

przerwaniu narażenia,

−

utrzymaniu lub przywróceniu podstawowych funkcji życiowych,

−

zahamowaniu wchłaniania substancji toksycznej do organizmu,

−

eliminacji substancji z organizmu lub zahamowaniu przemiany substancji w produkty
o większej toksyczności,

−

zastosowaniu właściwej odtrutki – w uzasadnionych sytuacjach.

Postępowanie w przypadku krwotoku

W czasie zaopatrywania ran należy pamiętać o stosowaniu rękawiczek gumowych.

Jeśli krwotok z ran skóry jest lekki, krew sączy się kroplami. Krwotok ustaje zwykle
samoistnie po kilku minutach, gdy skrzep powstający w miejscu krwawienia zamknie ubytek
naczynia. W tym wypadku należy ranę zabezpieczyć na czas transportu jałowym
opatrunkiem.

Silny krwotok, w którym krew wypływa z rany ciągłym strumieniem lub tryska pulsując,

wymaga natychmiastowego zatamowania przez miejscowy ucisk rany. W bardzo silnych
krwotokach z dużych ran może być konieczny ucisk czterema palcami dużej okolicznej
tętnicy.

Ranę należy przykryć jałowym gazikiem i przymocować go kodofixem. Na rany silnie

krwawiące, oprócz gazika nakłada się dodatkowo elastyczną poduszeczkę, wykonaną na
przykład z drugiego opatrunku osobistego, złożonej gazy lub bandaża.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W pojedynczych przypadkach nie można zakładać na krwawiącą ranę typowego

opatrunku uciskowego. Te przypadki to:

−

rana, w której utkwiły ciała obce (patrz: rany),

−

otwarte złamanie (patrz: złamania),

−

amputacja,

−

krwotok z rozległej powierzchni rany.
Tamowanie silnego krwotoku na głowie, szyi i tułowiu wykonuje się podobnie jak na

kończynach, stosując w pierwszej chwili mocnym ucisk palcami, najlepiej przez jałowy
opatrunek. Następnie zakłada się opatrunek uciskowy, który najczęściej należy dodatkowo
dociskać palcami do czasu przybycia pomocy.

Poszkodowanego z krwotokiem z nosa sadza się z głową lekko pochyloną ku przodowi.

Po stronie krwawienia należy lekko ucisnąć skrzydełko nosa, na nasadę nosa i kark można
przyłożyć zimny kompres. Poszkodowany nie powinien łykać krwi. Należy położyć go
wyłącznie wtedy, kiedy krwotok lub inne obrażenia ciała wywołują objawy przedwstrząsowe.

Porażenie prądem elektrycznym

Porażenie prądem elektrycznym jest bardzo niebezpieczne. Kontakt ze źródłem prądu

elektrycznego  może  spowodować  oparzenie  skóry,  utratę  przytomności,  zatrzymanie  pracy
serca, a nawet śmierć. Zazwyczaj krótkotrwała ekspozycja na prąd elektryczny o napięciu do
1  kV  nie  jest  niebezpieczna  dla życia. Przedłużająca  się ekspozycja  może  natomiast  stać się
przyczyną  śmierci.  Bardzo  istotne  w  przypadku  porażenia  prądem  elektrycznym  jest
natychmiastowe  uwolnienie  porażonego  spod  jego  działania.  Pamiętać  przy  tym  należy,  że
osoba porażona prądem jest dla ratownika równie niebezpieczna, jak samo źródło prądu.

Szansa uratowania poszkodowanego szybko spada w miarę upływu czasu. W pierwszej

minucie po porażeniu istnieje 98% szans uratowania życia, po 3 minutach – 40%, po 5
minutach - 25%, a po 8 minutach już tylko 5%.
W czasie uwalniania porażonego spod działania prądu elektrycznego o napięciu do 1 kV
należy wyłączyć napięcie właściwego obwodu elektrycznego.
Jeśli żadne z powyższych rozwiązań nie jest możliwe, należy:

−

odciągnąć porażonego od urządzenia pod napięciem odpowiednimi narzędziami lub
przedmiotami z suchego drewna albo tworzywa sztucznego,

−

zabezpieczyć porażonego przed upadkiem, gdy wyłączenie napięcia może spowodować
taki upadek.

Rodzaje ran

Z praktycznego punktu widzenia wszystkie rany można zakwalifikować do dwóch

kategorii.  Pierwsza  kategoria  to  tzw.  rany  małe,  mniej  groźne,  do  których  zalicza  się
uszkodzenia tylko warstw skóry. Druga kategoria to tzw. rany duże, najczęściej głowy, klatki
piersiowej  i  brzucha,  ale  również  i  kończyn.  Do  tych  ran  zalicza  się  uszkodzenia  nie  tylko
skóry,  lecz  również  i  struktur  leżących  głębiej.  Uszkodzenia  te  są  najczęściej  przyczyną
groźnych wewnętrznych krwotoków. Ta kategoria ran jest określana w medycynie terminem:
rany penetrujące, co dobrze oddaje charakter uszkodzeń.

Do ran małych należy zaliczyć:

−

otarcia – powierzchowne, słabo krwawiące uszkodzenia skóry,

−

rany cięte powierzchowne – rany o prostych brzegach, często przechodzące przez
wszystkie warstwy skóry,

−

małe rany tłuczone – rany z nieznacznym przerwaniem ciągłości skóry, lecz
z obrzękiem i silną bolesnością Rany tłuczone głowy i tułowia kwalifikuje się do ran
dużych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

rany szarpane – rany o nierównych, poszarpanych brzegach, często z silnym
krwawieniem (postępowanie jak w ranach ciętych),

−

rany kąsane – zadane zębami człowieka lub zwierzęcia, szczególnie narażone na
zakażenie (w postępowaniu bardzo istotne jest dokładne umycie rany mydłem i obfite
opłukanie jej wodą),

−

rany z ciałem obcym (ran takich nie przemywa się i nie czyści; wykonuje się opatrunek -
również uciskowy – z bandaża zwiniętego wokół ciała obcego,

−

oskalpowanie – silnie krwawiące uszkodzenie skóry głowy (postępowanie: zbliżenie
brzegów rany, wykonanie szerokiego opatrunku uciskowego, ułożenie poszkodowanego
z nieco uniesiona głową),

−

krwawienie  z  żylaków  podudzi  –  szczególna  odmiana  rany,  polegająca  na  uszkodzeniu
zmienionych  chorobowo  naczyń  żylnych  powierzchownych  (postępowanie  polega  na
założeniu  szerokiego  opatrunku  uciskowego  z  bandaża  elastycznego  w  miejscach
krwawienia i uniesieniu wysoko kończyny),

−

rany ręki (postępowanie: wykonanie opatrunku z dużą ilością gazy, który trzyma
w dłoni poszkodowany, obandażowanie całej ręki bez koniuszków palców i uniesienie
kończyny).

Opatrunki

Do zabezpieczenia rany na kończynie stosuje się najczęściej opatrunek osobisty.

Ewentualnym dodatkowym zabezpieczeniem jest kodofix.
Ciało obce w oku

Po stwierdzeniu wniknięcia ciała obcego do oka można podjąć próbę odnalezienia go

i  mechanicznego  usunięcia.  Można  tego  dokonać  wyłącznie  wtedy,  gdy  ciała  obce  (pył,
drobiny  kurzu,  pyłu  węglowego  czy  drobne  owady)  spoczywają  luźno  w  worku
spojówkowym.  Takie  ciała  wypłukuje  się  czystą  wodą.  Ciała  obce  wbite  w  rogówkę  czy
spojówkę  są  trudne  do  usunięcia  -  wymagana  jest wtedy  pomoc okulisty.  Poszkodowanemu
należy  zasłonić  obydwie  gałki  oczne,  skłonić  do  patrzenia  przed  siebie  oraz  nieruszania
gałkami ocznymi,  i tak transportować do lekarza. Takie ciała obce, jak pył (najczęściej jakiś
związek  chemiczny)  należy  bezwzględnie  wypłukać,  nawet  pod  bieżącą  wodą  z  kranu.
Wypłukiwanie nie powinno trwać krócej niż 15 minut.
Oparzenie

Oparzenie jest uszkodzeniem skóry i leżących pod nią tkanek, które może mieć wpływ na

cały organizm człowieka. Ze względu na czynnik parzący, oparzenia dzieli się na termiczne
i chemiczne. Rozmiar uszkodzeń w oparzeniach termicznych skóry i głębszych tkanek zależy
od temperatury działającego czynnika, jego rodzaju i czasu działania. W tym celu oziębia się
miejsca poparzone, polewając je wodą o temperaturze około 20

C przez 20 - 30 minut.

Postępowanie w przypadku oparzenia termicznego:

−

odcięcie od czynnika parzącego – zrzucenie ubrania, nie jego gaszenie,

−

gdy rozebranie poszkodowanego jest niemożliwe, zanurzenie go w wodzie, polanie wodą
itd.,

−

wstępne ochładzanie przez 20 – 30 minut, które może być przedłużone do 3 godzin,

−

założenie jałowego (lub czystego) suchego opatrunku,

−

przy oparzeniach rozległych – rozebranie chorego i okrycie jałowym prześcieradłem
zapewnienie pomocy medycznej,

−

leczenie szpitalne oparzeń głębokich oraz wszystkich oparzeń twarzy, stóp i okolic
krocza.
W przypadku oparzenia chemicznego wszystkie części garderoby (ubranie, bieliznę, buty

i skarpety) splamione środkami chemicznymi należy natychmiast zdjąć z ciała
poszkodowanego. Następnie należy jak najszybciej zmyć środek chemiczny z ciała.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W przypadku oparzenia chemicznego niebezpieczne jest działanie toksyczne środków
chemicznych.
Złamania kości

Złamanie kości jest to całkowite lub częściowe przerwanie ciągłości kości po urazie

przekraczającym  granicę  elastyczności  tkanki.  Odłamki  złamanej  kości  mogą  ulec
przemieszczeniu. Występuje wtedy złamanie z przemieszczeniem. Mogą powstawać złamania
wieloodłamowe  i  rozkruszenia  kości  lub  złamania  mnogie, dotyczące  wielu  kości.  Złamanie
bez  przerwania  nad  nim  ciągłości  skóry  jest  złamaniem  zamkniętym.  Jeśli  dochodzi  do
przerwania  ciągłości  skóry  nad  złamaniem, a  w ranie są widoczne  odłamki  kości,  mamy  do
czynienia ze złamaniem otwartym.
Rozpoznanie złamania

Są dwa rodzaje cech, na podstawie których ratownik może rozpoznać złamanie kości:

cechy domniemane i cechy pewne. Na podstawie cech domniemanych można rozpoznać
złamanie bez możliwości pewnego rozpoznania na miejscu wypadku.
Do cech domniemanych należą:

−

bolesność i obrzęk w miejscu urazu,

−

ograniczenie ruchomości lub jej zmniejszenie,

−

przybranie pozycji oszczędzającej, która sprawia poszkodowanemu najmniej bólu.

Do cech pewnych złamania kości należą:

−

obecność fragmentów kostnych lub końców złamanej kości w ranie,

−

nieprawidłowe ustawienie kości,

−

patologiczna ruchomość w miejscu złamania, której może towarzyszyć tarcie odłamów
kostnych o siebie.

Ogólne zasady udzielania pomocy przy złamaniach

Nie wolno wykonywać żadnych ruchów i naginań w miejscu domniemanego lub

pewnego  złamania.  Grozi  to  dodatkowym  uszkodzeniem  okolicznych  tkanek  oraz  samej
kości.
Ranę w miejscu urazu należy nakryć jałowym opatrunkiem, najlepiej jałową gazą.
Poszkodowanego  należy  ułożyć  w  bezpiecznej  pozycji,  a  miejsce  złamania  unieruchomić
odpowiednio do okolicy urazu.
Nie należy nastawiać złamań i zwichnięć, a jedynie je unieruchamiać.
Przy złamaniach należy unieruchamiać dwa sąsiednie stawy.
Dalszą część kończyny należy „dopasować” do bliższej.
Kończyny górne unieruchamia się do tułowia, a dolne – jedna do drugiej.
Należy  walczyć  z  rozwijającym  się  wstrząsem,  układając  poszkodowanego  w  pozycji
przeciwwstrząsowej i uważając, aby nie poruszać uszkodzoną kością.
Nie wolno stosować ułożenia przeciwwstrząsowego przy złamaniach czaszki, miednicy
i kręgosłupa.
Nie  należy  podawać  poszkodowanemu  płynów  i  jedzenia.  Spowoduje  to  utrudnienia  przy
ewentualnym znieczulaniu ogólnym, koniecznym do nastawienia kości w szpitalu.
Nigdy  nie  wolno  poruszać  okolicy  urazu  w  celu  potwierdzenia  rozpoznania  złamania.
Powiększa to rozmiary uszkodzenia tkanek.
W każdym przypadku złamania należy wezwać pogotowie.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Wymień podstawowy przepis w dziedzinie odpadów
2.  Podaj znaczenie substancji niebezpiecznej
3.  Podaj definicję odpadów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.  Wymień podstawowe zasady gospodarowania odpadami  określone w ustawie
5.  Wymień podstawowe obowiązki posiadacza odpadów.
6.  Podaj,  jakie  informacje  powinien  zawierać  wniosek  o  wydanie  pozwolenia  na

wytwarzanie odpadów?

7.  Wymień podstawowy przepis w dziedzinie ochrony środowiska
8.  Wymień podstawowe zasady, które określa ustawa „Prawo ochrony środowiska”
9.  Na czym polega przeciwdziałanie zanieczyszczeniom środowiska?
10.  Wymień  sytuacje, w których  nie  jest konieczne uzyskanie pozwolenia  na wprowadzanie

gazów i pyłów do środowiska.

11. Na czym polega odpowiedzialność cywilna za nieprzestrzeganie zasad ochrony

środowiska?

12. Wymień kilka sytuacji, w których nieprzestrzeganie zasad ochrony środowiska podlega

odpowiedzialności karnej.

13.  Podaj podstawę prawną zabezpieczenie miejsca wypadku.
14.  Na czym polega badanie wypadku?
15.  Wymień 3 podstawowe elementy procesu ustalenia przyczyn i okoliczności wypadków
16.  Jaki jest cel oględzin miejsca wypadku?
17.  Na  kogo  przepisy  Kodeksu  Pracy  nakładają  obowiązek  podjęcia  działań  w  razie

zaistnienia wypadku?

18.  Na czym polega zabezpieczenie miejsca wypadku?
19.  Wymień podstawowe zadania zespołu powypadkowego.
20.  Na  kogo  spada  główny  obowiązek  udzielenia  pierwszej  pomocy  osobom

poszkodowanym?

21.  Wymień przesłanki udzielenia pierwszej pomocy wynikające z Kodeksu Karnego.
22.  Wymień podstawowe zasady bhp obowiązujące podczas udzielania pierwszej pomocy.
23.  Na czym polega ocena wstępna stanu poszkodowanego?
24.  Na czym polega zabezpieczenie miejsca wypadku?
25.  Wymień kolejność zaopatrywania poszkodowanego.

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonanie (na fantomie) sztucznego oddychania zgodnie z obowiązującymi zasadami.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  przypomnieć zasady oceny stanu poszkodowanego,
2)  przypomnieć zasady prowadzenia resuscytacji,
3)  przygotować  zestaw  do  wykonania  ćwiczenia:  fantom  (z    możliwością  kontroli

wykonania).

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

instrukcja udzielania pierwszej pomocy,

−

fantom.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

TAK NIE

1) wymienić podstawy prawne prowadzenia postępowania

powypadkowego oraz udzielania pierwszej pomocy?



2) powiedzieć, na czym polega zabezpieczenie miejsca

wypadku?



3) ocenić stan poszkodowanego?



4) udzielić pierwszej pomocy?



5) wymienić podstawowe przepisy w dziedzinie odpadów i ochrony

środowiska?



6) podać definicję odpadów i substancji niebezpiecznej?



7) wymienić obowiązki posiadacza odpadów?



8) wymienić substancje niebezpieczne i odpady występujące

w lakierni ?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

Instrukcja dla ucznia

1.  Przeczytaj uważnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4.  Test  zawiera  20  zadań  o  różnym  stopniu  trudności.  Są  to  zadania:  otwarte,  z  luką

i wielokrotnego wyboru.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej

rubryce znak X lub wpisując prawidłową odpowiedź. W przypadku pomyłki należy
błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź
prawidłową.

6. Test składa się z dwóch części o różnym stopniu trudności: I część – poziom

podstawowy, II część – poziom ponadpodstawowy.

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Kiedy udzielenie odpowiedzi sprawia Ci trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie na

później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.

9. Na rozwiązanie testu masz 60 minut.

Powodzenia

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Wymień podmioty stosunków pracy w polskim prawie pracy.

a)  pracodawca i pracownik,
b)  pracodawca , pracownik i właściciel,
c)  pracodawca , zleceniodawca, pracownik, zleceniobiorca,
d)  pracodawca.

2. Jakie pomieszczenia uznajemy za pomieszczenia stałej pracy?

a) jeżeli łączny czas przebywania tego samego pracownika w pomieszczeniu w ciągu

jednej doby trwa dłużej niż 4 godziny,

b) jeżeli łączny czas przebywania tego samego pracownika w pomieszczeniu w ciągu

jednej doby trwa dłużej niż 2 godziny,

c) jeżeli łączny czas przebywania tego samego pracownika w pomieszczeniu w ciągu

jednej doby trwa ponad 6 godzin,

d) jeżeli łączny czas przebywania tego samego pracownika w pomieszczeniu w ciągu

jednej doby trwa około 2,5 godzin.

3. Kto powinien informować pracowników o właściwościach materiałów niebezpiecznych

stosowanych w zakładzie pracy?

a)  pracodawca,
b)  kierownik zaopatrzenia,
c)  producent,
d)  pracownik.

4. Jakie kryterium decyduje o uznaniu pracy za pracę na wysokości?

a)  praca wykonywana na powierzchni znajdującej się na wysokości co najmniej 2,0 m,
b)  praca wykonywana na powierzchni znajdującej się na wysokości co najmniej 1,0 m,
c)  praca wykonywana na powierzchni znajdującej się na wysokości co najmniej 1piętra,
d)  praca wykonywana na powierzchni znajdującej się na wysokości co najmniej 3 piętra.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Uzupełnij znaki ostrzegawcze, symbole ostrzegawcze i napisz co one oznaczają.

Znak ostrzegawczy

Symbol ostrzegawczy

Napisy określające znaczenie znaku
ostrzegawczego

Substancja/preparat/
produkt bardzo toksyczna/y

Substancja/preparat/
produkt szkodliwa/y

Wymień 3 rodzaje wentylacji (wpisz do karty odpowiedzi)

a)  ............................................
b)  .............................................. ..........
c)  ................................................

7. Ile wymian powietrza na godzinę należy wykonywać w lakierni?

a)  1 – 3  wymian na godzinę,
b)  10 – 30 wymian na godzinę,
c)  5 wymian na godzinę,
d)  7 wymian na godzinę.

8. Które z poniższych grup zagrożeń są zagrożeniami chemicznymi?

a) substancje toksyczne, drażniące, żrące, rakotwórcze, mutagenne, teratogenne,

powodujące alergie,

b) płyny, gazy, pary, dymy, mgły,
c) układy palne, źródła zapalenia, żar, otwarty płomień, iskry, rozgrzane powierzchnie,

mieszaniny wybuchowe, materiały zapalne, nagromadzenie tlenu,

d) wszystkie odpowiedzi sa poprawne.

9. Bez którego rodzaju szkolenia nie można dopuścić pracownika do pracy?

a)  instruktaż wstępny,
b)  instruktaż stanowiskowy,
c)  szkolenie okresowe: pracowników, pracodawców, osób kierujących pracownikami,

pracowników inżynieryjno-technicznych,

d) wszystkie odpowiedzi sa poprawne.

10. Wymień 3 wydarzenia mechaniczne powodujące wypadek według GUS (wpisz w karcie

odpowiedzi).

a)  .................................
b)  ....................................
c)  ...................................

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11. Wymień 3 zagrożenia powodowane przez urządzenia elektryczne (wpisz w karcie

odpowiedzi).

a)  .................................
b)  ....................................
c)  ...................................

12. Elektryczność statyczna jest to:

a) zespół zjawisk towarzyszących pojawieniu się na materiałach ładunku elektrycznego,

który nie jest zrównoważony ładunkiem przeciwnego znaku,

b)  zjawisko przepływu prądu stałego,
c)  pozostawanie urządzeń elektrycznych pod stałym napięciem,
d)  wszystkie odpowiedzi sa poprawne.

13. Ze względu na jaki czynnik w lakierni stosuje się sprzęt ochrony dróg oddechowych?

a) zanieczyszczone powietrze (występowanie szkodliwych substancji w postaci:

(cząstek, gazów, par),

b)  niedobór tlenu (zawartość poniżej 17%),
c)  elektryczność statyczną,
d)  przepływ prądu.

14. W jakiej odległości należy przechowywać butle od innych źródeł ciepła niż C.O.?

a)  min. 1 m,
b)  min. 5 m,
c)  min. 10 m,
d)  min. 11 m.

15. O jakim stężeniu podany niżej pył nie wybuchnie?

a)  50% GGW,
b)  110%DGW,
c)  110% GGW,
d)  76%GGW.

16. Która z poniższych klasyfikacji stref zagrożenia wybuchem jest właściwa dla gazów?

a)  20, 21,
b)  0,1,2,
c)  W1, Z1, Z2,
d)  24, 45.

17. W jakim dokumencie zawarte są zasady alarmowania jednostek ratowniczo-gaśniczych?

a)  instrukcji technologiczno- ruchowej,
b)  instrukcji bezpieczeństwa pożarowego,
c)  instrukcji postępowania na wypadek pożaru,
d)  wszystkie odpowiedzi sa poprawne.

18. W jakiej odległości od linii elektroenergetycznej niskiego napięcia mogą być składowane

materiały ?

a)  12 m,
b)  6 m,
c)  2 m,
d)  5 m.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko: ...............................................................................

Przestrzeganie przepisów bhp, ochrony ppoż. i ochrony środowiska

Zakreśl poprawną odpowiedź, wpisz brakującą odpowiedź,

ODPOWIEDŹ

Punktacja

Razem :

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Bezpieczeństwo pracy i ergonomia. Praca zbiorowa pod red. prof. dr hab. med. D.

Koradeckiej, Warszawa, CIOP 1997.

2. Ocena ryzyka zawodowego. Cz.1. Podstawy metodyczne. Praca zbiorowa pod red. dr inż.

Wiktora M. Zawieski, Warszawa, CIOP 2004.

3. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy. (Tekst jedn.). (Dz. U. 1998 nr 21, poz.

94, z późniejszymi zmianami)

4. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r.

w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. (Tekst jednolity: Dz. U.
2003, nr 169, poz. 1650)

5. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków

technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. nr 75, poz.
690)

6. Rozporządzenie Ministra Zdrowia

z dnia 14 grudnia 2004 r. zmieniające rozporządzenie

w sprawie karty charakterystyki substancji niebezpiecznej i preparatu niebezpiecznego.

(Dz. U. z 2005 r. Nr 2, poz. 8)

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r.
w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla
zdrowia w środowisku pracy. (Dz. U. nr 217, poz. 1833)

8. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 3 lipca 2002 r. w sprawie wykazu substancji

niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacją i oznakowaniem. (Dz. U. z dnia 14 sierpnia 2002 r.)

9. Rozporządzenie Ministra Zdrowia

z dnia 2 września 2003 r. w sprawie oznakowania

opakowań substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych (Dz. U. z dnia 6
października 2003 r.)

10. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków

technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. (Dz. U. z dnia 15
czerwca 2002 r.)

11. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska. Dz. U. nr 62 , poz. 627
12. Rozporządzenie Ministra zdrowia z dnia 28 września 2005 r. w sprawie wykazu

substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacją i oznakowaniem

(Dz. U. z dnia 14

października 2005 r.) Dz.U.05.201.1674

13. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 11 lipca 2002 r. w sprawie oznakowania

opakowań substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych. (Dz. U. nr 140, poz.
1173)

14. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 22 grudnia 2005 r. w sprawie zasadniczych

wymagań dla urządzeń i systemów ochronnych przeznaczonych do użytku
w przestrzeniach zagrożonych wybuchem (Dz. U. z dnia 30 grudnia 2005 r.) (Dz. U.
z 2005, nr 263, poz.2203)

15. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 23 grudnia 2005 r. w sprawie zasadniczych

wymagań dla prostych zbiorników ciśnieniowych (Dz. U. z dnia 28 grudnia 2005 r. nr
259, poz.2171)

16. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 grudnia 2005 r. w sprawie zasadniczych

wymagań dla środków ochrony indywidualnej (Dz. U. z dnia 28 grudnia 2005 r.)

17. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 3 lipca 2002 r. w sprawie wykazu substancji

niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacją i oznakowaniem. (Dz. U. nr 129, poz. 1110)

18. Ustawa o substancjach i preparatach chemicznych z dnia 11 stycznia 2001 r. (Dz. U. nr

11, poz. 84, zm.: Dz. U. 2001, nr 11, poz. 85)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19. PN-Z-08053:1988 (PN-88/Z-08053) Ochrona pracy. Środki ochrony indywidualnej

pracowników przed niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami. Klasyfikacja
i terminologia.

20. Rozporządzenie Ministrów: Pracy i Opieki Społecznej, Górnictwa i Energetyki,

Przemysłu Ciężkiego, Przemysłu Lekkiego, Przemysłu Rolnego i Spożywczego, Żeglugi,
Komunikacji,

Zdrowia

oraz

Budownictwa

dnia

września

1949

w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy użyciu aparatów natryskowych. (Dz. U.
z dnia 27 października 1949 r.)

21. Ustawa z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych. Dz. U. nr

11, poz. 84

22. Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r.

Ochrona przeciwpożarowa. (Dz. U. z 2002 r., nr

147, poz.1229)

23. Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy - Prawo ochrony środowiska,

ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw. Dz. U. nr 100, poz. 1085. ustawa
z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach. Dz. U. nr 62, poz. 628.